Produkt

Krajowy Brutto

i dochód

narodowy

Wytwarzanie produktów

jest procesem zużywania:

•środków produkcji,
•Siły roboczej,
•środowiska

naturalnego.

Reprodukcja społeczna

proces

odtwarzania

produkcji i

stosunków

społecznych

odbywa się w

każdej gospodarce

Niezbędne jest wytwarzanie takich

produktów, jak:

• trwałe środki produkcji w celu

zastąpienia zużytych maszyn,

budynków, urządzeń, narzędzi,

elementów infrastruktury

ekonomicznej i społecznej oraz

obrotowe środki produkcji w celu

zastąpienia zużytych przedmiotów

pracy, w tym materiałów, surowców,

półfabrykatów, energii;

• środki konsumpcji niezbędne do

odtworzenia zużytej siły roboczej i

odnowy konsumpcji właścicieli

środków produkcji.

Reprodukcja prosta

proces produkcji, w którym

w pełni odnawia się środki

produkcji (trwałe i

obrotowe) i w którym ilość

i kwalifikacje siły roboczej

są stałe, a ponadto nie ma

zmian w poziomie techniki i

strukturze produkcji

Reprodukcja

rozszerzona

proces produkcyjny, w

którym środki produkcji są w

pełni odnawiane, a ponadto

ilość ich z okresu na okres

się zwiększa, a także

wzrasta ilość siły roboczej w

stopniu wystarczającym, aby

uruchomić dodatkowe środki

produkcji

Reprodukcja zwężona

proces

produkcyjny, w

którym nie są w

pełni odnawiane

środki produkcji i

siła robocza

Akumulacja

proces gromadzenia

kapitału, tj. zwiększania

środków produkcji oraz

zwiększania ilości

zatrudnionej siły

roboczej w gospodarce

W przypadku

reprodukcji

prostej nie ma

akumulacji, jest

ona równa zeru.

Reprodukcję

rozszerzoną

charakteryzuje

akumulacja

dodatnia

Reprodukcję

zwężoną

charakteryzuje

dekumulacja

polegająca na

zmniejszaniu ilości

środków produkcji i

zatrudnionej siły

roboczej

Wzrost akumulacji

umożliwia

zwiększenie

produkcji w

przyszłości, ale

powoduje względne

ograniczenie

bieżącej konsumpcji

społeczeństwa

Wartość globalna

suma wartości ogółu

dóbr i usług

materialnych i

niematerialnych

wytworzonych w

gospodarce narodowej

w ciągu roku

Wartość globalna obliczana

jest w jednostkach:

•pieniężnych,
•pieniądza krajowego,
•pieniądza światowego,
•czasowych

(roboczogodzinach),

•rzeczowych

Produkt globalny

suma wartości

wszystkich dóbr i

usług materialnych

wytworzonych w

ciągu roku w danej

gospodarce

PKB

wartość rynkowa

towarów i usług

finalnych

wytworzonych w

gospodarce

narodowej w ciągu

roku

Do PKB nie

wlicza się

wartości dóbr

pośrednich,

które zużywa się

w produkcji dóbr

finalnych

PKB podzielony

stanowi sumę

spożycia i

akumulacji

brutto

Spożycie

obejmuje dobra i

usługi niematerialne

finansowane z

dochodów

osobistych ludności

oraz z funduszów

społecznych

Akumulacja brutto

stanowi:

•inwestycje brutto, tj.

nowe inwestycje i
inwestycje restutycyjne
finansowane z
funduszu amortyzacji;

•wartość przyrostu

środków i zapasów

PNB

Produkt Krajowy

Brutto

uwzględniający saldo

przepływów

dochodów z

własności czynników

produkcji między

krajem a zagranicą

PNN w cenach

rynkowych

Różnica między PNB

a wartością

amortyzacji

odzwierciedlającej

zużycie kapitału

rzeczowego przy

tworzeniu tego

produktu

Dochód Narodowy

Produkt Narodowy

Netto pomniejszony

o wartość podatków

pośrednich (pdp)

PNB>PKB>PNN>D, bo:

•PNB = PKB + Saldo

dochodów netto z własności
za granicą;

•PKB= PNB – Saldo dochodów

netto z własności za granicą;

•PNN = PNB – amortyzacja;
•D = PNN – podatki pośrednie

Dochód Narodowy (D)

suma dóbr i usług

nowo

wytworzonych w

danym roku w

gospodarce

narodowej

Dochód Narodowy jest

mniejszy od PNN o

sumę podatków

pośrednich, tj.

wszelkiego typu

podatków obrotowych

łącznie z podatkiem od

wartości dodanej i

podatków specjalnych

Wartość nowo

wytworzona

wartość globalna

pomniejszona o

wszystkie te jej

wartości, które

zostały wytworzone

w okresach

wcześniejszych

System SNA (System of National

Accounts)

polega na traktowaniu

gospodarki materialnej,

jak i niematerialnej jako

tworzących dochód

narodowy. Każda

działalność przynosząca

dochód uznawana jest za

działalność gospodarczą

tworzącą dochód

narodowy

Według SNA na wartość

dochodu narodowego

składa się:

•nowo wytworzona

wartość dóbr i
usług materialnych,

•wartość usług

niematerialnych

.

Dochód narodowy krajowy wg SNA jest

analizowany w trzech przekrojach:

1. Z punktu widzenia procesu jego tworzenia.

Podstawą analizy tego procesu jest

produkcja czysta, czyli wartość dodana

(value added), i proporcje, w jakich

poszczególne działy i gałęzie przyczyniły się

do wytworzenia dochodu narodowego.

2. Z punktu widzenia podziału dochodu

narodowego, wskazującego na udział

poszczególnych grup społecznych w

dochodzie narodowym liczonym w koszcie

czynników produkcji.

3. Z punktu widzenia ostatecznego

wykorzystania dochodu narodowego, tj.

proporcji wydatków w danym roku w

gospodarce narodowej na cele

konsumpcyjne i na cele inwestycyjne

System liczenia

dochodu

narodowego SNA

jest stosowany we

wszystkich

krajach o

rozwiniętej

gospodarce

rynkowej.

System MPS

stosowany jest w

gospodarkach

centralnie

planowanych

(Chiny, Wietnam,

Korea Płn., Kuba).

System MPS oparty jest na klasyfikacji

gospodarki narodowej na dwie sfery:

•produkcyjną, w której

wytwarzany jest dochód
narodowy,

•nieprodukcyjną, która

wpływa na sferę produkcyjną
oraz uczestniczy w zużywaniu
(podziale) dochodu
narodowego.

Do sfery produkcyjnej zalicza się

następujące działy gospodarki

narodowej:

• przemysł,

• budownictwo,

• rolnictwo,

• leśnictwo,

• transport,

• łączność,

• handel,

• gospodarkę komunalną,

• pozostałe gałęzie produkcji

materialnej (zbiór runa leśnego, zbiór

odpadów użytkowych, produkcja

filmów).

Sumowanie produkcji

wszystkich

przedsiębiorstw sfery

materialnej daje

produkcję globalną, a

sumowanie wartości

nowo wytworzonych-

dochód narodowy

Działalność poza sferą produkcyjną polega na

świadczeniu usług niematerialnych,

nastawionych na zaspokojenie potrzeb

ludności w takich dziedzinach, jak:

• oświata i wychowanie,

• kultura i sztuka,

• ochrona zdrowia,

• opieka społeczna,

• kultura fizyczna,

• sport,

• turystyka i wypoczynek,

• gospodarka mieszkaniowa,

• nauka,

• administracja państwowa,

• wymiar sprawiedliwości,

• obrona narodowa i bezpieczeństwo publiczne,

• finanse i ubezpieczenia,

• organizacje polityczne, związkowe i inne.

Najbardziej

przydatną metodą

liczenia dochodu

narodowego jest

stosowanie

jednostek

pieniężnych i cen

Dochód narodowy oblicza

się w:

•cenach bieżących,

ukształtowanych w
danym roku
działalności
gospodarczej kraju,

•cenach stałych.

Ceny bieżące

służą do charakterystyki

powiązań procesu wytwarzania

i podziału dochodu

narodowego w danym roku

obliczeniowym z systemem

finansowym państwa, jego

bieżącą polityką ekonomiczną i

społeczną, zobowiązaniami

zewnętrznymi państwa,

inwestycjami oraz spożyciem

Ceny stałe

przyjęte dla dłuższego czasu

ceny takie same, tj.

porównywalne, niezmienne lub

umowne, wybrane z jakiegoś

konkretnego okresu lub

momentu. Ceny te służą do

analizy dynamiki i struktury, a

także do szacowania rozmiarów

wartości globalnej produktu

krajowego brutto i dochodu

narodowego w dłuższych

przedziałach czasu

Podstawową kwestią

jest posługiwanie się

taką samą jednostką

miary, tj. jednakowymi

cenami, przy

wyrażaniu wartości

pieniężnej PKB, PNN i

dochodu narodowego

Szybszy wzrost

wydajności w jednych

dziedzinach, w stosunku

do pozostałych,

powoduje zmianę

struktury wartości

globalnej, PKB, a także

zmianę struktury cen ,a

w rezultacie też zmianę

dochodu narodowego

Trudności obliczeniowe

wynikają z braku pełnej

informacji o strukturze

produkcji i usług oraz z

konieczności

szacunkowego ustalania

cen tych produktów,

których wcześniej nie

wytwarzano

Proces tworzenia i

podziału PKB i

dochodu narodowego

przedstawia się za

pomocą bilansu

nakładów i wyników

produkcji zwanego

bilansem

strukturalnym

Część rocznej

produkcji krajowej

brutto i- tego działu

gospodarki narodowej

przeznacza się na

zużycie jako środki

produkcji w rozmaitych

działach gospodarki

Roczna produkcja

krajowa brutto i- tego

działu gospodarki

trafia do

poszczególnych

działów gospodarki w

formie przepływów

międzydziałowych

Zużyte przez

poszczególne działy

części produktu

społecznego oznaczamy

przez Ai1, Ai2, …., Ain,

ogólnie Aij, co wyraża

ilość produktu i- tego

działu przydzieloną

działowi j- temu jako

środek produkcji

Reszta produktu

krajowego brutto

PKBi, nie

przydzielona

poszczególnym

działom, stanowi

produkt końcowy i-

tego działu

oznaczony przez Di

Wielkości bilansu

strukturalnego

gospodarki narodowej, a

więc przepływy i

produkty końcowe oraz

produkty społeczne,

ujmowane są w

jednostkach pieniężnych

w skali roku, co

umożliwia sumowanie

zarówno wierszy, jak i

kolumn

Przepływy

reprodukcyjne

potrzeby

gospodarki w

dziedzinie odnowy

majątku zużytego

przy wytwarzaniu

produktu

krajowego brutto

Przepływy inwestycyjne

odzwierciedlają ilości

produktu końcowego

poszczególnych

działów, przeznaczone

na zwiększenie zasobu

środków produkcji w

tych działach

Suma konsumpcji

produktów końcowych

obrazuje, jaka cześć

dochodu narodowego

zużywana jest na

zaspokojenie potrzeb

społeczeństwa

Uproszczony i

rozwinięty bilans

nakładów i wyników

produkcji

charakteryzuje proces

tworzenia i podziału

produktu społecznego

oraz dochodu

narodowego

Zmiany struktury PKB

mogą być dokonywane

poprzez kształtowanie:

•przepływów restutycyjnych

(zwrotnych),

•przepływów

inwestycyjnych.

Postęp techniczny powoduje m.in..

zmiany w:

• strukturze wieku majątku produkcyjnego,

• strukturze konsumowanych produktów

końcowych,

• jakości konsumowanych produktów

końcowych,

• strukturze zatrudnienia,

• strukturze bezrobocia

• kwalifikacjach siły roboczej,

• strukturze stosowanych technologii i

rzeczowych czynników wytwórczych,

• strukturze działowo- gałęziowej,

• strukturze przestrzennej gospodarki

narodowej.

Dokonywanie zmian strukturalnych,

rozumianych jako zmiany takich

elementów systemu gospodarczego, jak:

• produkcja,
• inwestycje nowe,
• inwestycje restutycyjne,
• zatrudnienie,
• wydajność,
• formy własności
wymaga wyboru właściwej

koncepcji

Wyróżnia się trzy koncepcje zmian

strukturalnych:

• koncepcję strategii produktowej,

polegającą na innowacjach

produktowych i zwiększaniu oferty

produktów krajowych, zwłaszcza

całkowicie nowych,

• koncepcję strategii czynnikowej,

polegającą na innowacjach

technologicznych zmieniających

wolumen i strukturę zużycia czynników

wytwórczych na jednostkę produktu,

• koncepcję strategii podmiotowej,

polegającą na zmianie liczby i struktury

podmiotów gospodarczych,

przedsiębiorstw, zakładów, jednostek

usługowych, stopnia ich koncentracji

gałęziowo- branżowej i przestrzennej

Wytwarzanie i

podział dochodu

narodowego są

procesami

ciągłymi

Wyróżnia się trzy rodzaje podziału

dochodu narodowego, który

dokonuje się poprzez tworzenie i

podział dochodów pieniężnych, a

mianowicie:

•podział pierwotny,
•podział wtórny,
•podział ostateczny.

Pierwotny podział dochodu

narodowego

dokonuje się w miejscach

jego wytwarzania. Polega

on na podziale nowo

wytworzonej wartości

między pracowników

przedsiębiorstwa w postaci

wynagrodzeń i na

akumulację finansową

przedsiębiorstwa

Akumulacja finansowa

przedsiębiorstwa

stanowi źródło

zysków jego

właścicieli.

Podział pierwotny dochodu

narodowego jest wynikiem

ścierania się dwóch tendencji:

• dążenia pracowników najemnych

do wzrostu wynagrodzeń, co

powoduje zwiększanie się kosztów

działalności przedsiębiorców,

• dążenia przedsiębiorców do

osiągania możliwie największych

zysków, co motywuje ich do

ścisłego kontrolowania poziomu i

dynamiki wynagrodzeń

pracowników najemnych i

przeciwstawiania się ich wzrostowi

Realna wartość siły roboczej

(siła nabywcza wynagrodzeń

pracowników najemnych)

w perspektywie historycznej

wykazuje tendencję do wzrostu. Jest

to wynik rozwoju sił wytwórczych

oraz wzrostu produktu krajowego

brutto i dochodu narodowego w

przeliczeniu na 1 mieszkańca w

większości gospodarek narodowych,

jak również wynik zorganizowanej

walki pracowników najemnych o

poprawę swego bytu

Przedsiębiorcy, dążąc do

osiągania możliwie

największych zysków, nie

godzą się, aby obniżyły

się one poniżej

niezbędnego poziomu i z

tego powodu

przeciwstawiają się

wzrostowi płac

pracowników najemnych

Dochód przedsiębiorcy

musi zapewnić:

•środki pieniężne niezbędne

do rozwoju i modernizacji
przedsiębiorstwa,

•środki utrzymania dla

przedsiębiorcy i jego
rodziny,

•środki na opłacenie

podatków i ubezpieczeń

Wtórny podział

polega na tym, iż

dochody pierwotne

pracowników i

przedsiębiorstw

podlegają, za

pośrednictwem rynku i

budżetu państwa,

dalszemu podziałowi-

który nazywa się

podziałem wtórnym

dochodu narodowego

Wtórny podział

dochodu

narodowego

związany jest z

koniecznością

finansowania zadań

gospodarczych i

społecznych

państwa

Zasadniczymi dziedzinami

wydatków państwa są:

• administracja państwowa, wymiar

sprawiedliwości i ochrona porządku
publicznego,

• obrona narodowa,
• obciążenia z tytułu kredytów

zagranicznych,

• publiczna i powszechna nauka,

edukacja i kultura,

• publiczna ochrona zdrowia i opieka

społeczna,

• dotacje do innych rodzajów działalności

Ostateczny podział

dochodu narodowego

wyraża proces jego

rozdziału na dwie części:

•na konsumpcję,
•na akumulację.

Ostateczny

podział dochodu

narodowego

polega na

konkretnym jego

zużytkowaniu

Część przeznaczana na

konsumpcję materializuje

się w:

• konsumpcji indywidualnej dóbr i

usług wszystkich zatrudnionych
i właścicieli przedsiębiorstw,

• konsumpcji zbiorowej dóbr i

usług zużywanej przez
administrację państwową,
sektor obronny i instytucje
publiczne świadczące usługi
nieodpłatnie.

Część akumulowana dochodu

narodowego zużywana jest na:

• inwestycje powiększające zdolność

wytwórczą gospodarki,

• inwestycje w sferze usług

nieprodukcyjnych,

• przyrost środków obrotowych w

gospodarce, obejmujący wyposażenie
nowych przedsiębiorstw w surowce,
materiały, półfabrykaty, energię,

• przyrost zapasów i rezerw w

gospodarce,

• obsługę ujemnego bilansu płatniczego.

Dzięki akumulacji następuje

przyrost:

•majątku narodowego,
•zdolności wytwórczych,
•produktu krajowego

brutto,

•dochodu narodowego.

Dzięki akumulacji w

gospodarce:

• rosną rozmiary funkcjonującego

kapitału,

• dokonuje się postęp techniczny,
• następuje zmiana poziomu i

struktury produkcji społecznej,

• dokonuje się podziału dochodu

narodowego na konsumpcję i
akumulację w następnych
okresach.