Opracowali:

Kędra Katarzyna
Powęzka Marta
Wrześniewska Małgorzata

„Funkcjonowanie

psychiczne człowieka

według modelu

psychodynamicznego”

KONCEPCJA

PSYCHODYNAMICZNA

Koncepcja ta narodziła się w klinikach

psychiatrycznych i gabinetach

psychoterapeutycznych, nie w

laboratoriach jak behawioryzm.

Główne źródłem zdobywania wiedzy o

tej koncepcji stała się obserwacja

pacjentów. Ich interpretacja jest

bardziej swobodna. Sama koncepcja

jest bardzo zróżnicowana. Głowni

twórcy to Erich Fromm i Rollo May.

- Ludzkie działanie warunkują wewnętrzne siły

motywacyjne, często kolidujące ze sobą,

nieświadome. Człowiek to istota niedoskonała

„mierny aktor, który nie zna przyczyn swego

dramatu. Te potężne siły mogą wymykać się spod

kontroli wywołując działania dewiacyjne.

- Główne cele tej psychologii to poznanie

motywacji ludzi, struktury ich charakteru, która

pozwala przwidzieć niespodziewane zmiany w

myśleniu i działaniu.

- Osobowość to system sił dynamicznych

zwanych popędami lub potrzebami, zewnętrzne

reakcje człowieka to symptom wewnętrznej

dynamiki.

- Behawioryści mieli inżynierie zachowania, tutaj

jest psychoterapia – metoda kliniczna, która ma

pomagać człowiekowi w rozwiązaniu

nieświadomych konfliktów, przystosowaniu do

świata.

Model psychodynamiczny:

zwolennicy tego modelu są przekonani, że

zachowanie jednostki zarówno normalne, jak i

zaburzone w dużym stopniu zostaje wyznaczone

przez leżące u ich podstaw siły psychicznej,

których osoba nie jest świadoma. Psychoanaliza

kładzie nacisk na znaczenie konfliktów i

doświadczeń nabywanych w toku wczesnego

dzieciństwa. Zaburzenia występujące u ludzi

dorosłych traktowane są jako wynik doświadczeń z

odległej przeszłości i z pierwszych lat życia. Tamte

związki rodziców i dzieci oraz nieświadome,

traumatyczne doświadczenia z pierwszych lat są

całkowicie odpowiedzialne za wszystkie formy

zachowań i przeżyć. Zatem jedynie znajomość

przeszłości dostarcza informacji niezbędnych dla

zrozumienia trudności i zaburzeń człowieka

dorosłego. Lęki i wytworzone do obrony przed

nimi organizmy są nieświadome.

PSYCHOANALIZA

Jest to jedna z bardziej znanych wersji portretu

psychodynamicznego. Stworzona przez Freuda

na początku XXw. Od tamtej pory bardzo

zmodyfikowana (jego następcy jak Horney,

Sullivan czy Fromm sformowali zasady

psychoanalizy społecznej lub kulturowej, zwanej

tez neopsychoanalizą). Z

ortodoksyjnej psychoanalizy Freuda zostało tylko

odkrycie nieświadomej motywacja, idea

mechanizmów obronnych, udowodnienie ze

pierwsze lata życia maja decydujący wpływ na

kształtowanie się osobowości.

E. Erikson wyróżnił 8 faz

rozwoju jednostki (fazy

psychospołeczne). Ich

przebieg zależy od

warunków życia, w każdej z

nich rodzi się konflikt np. w

fazie dojrzewania konflikt

miedzy dążeniem do

ukształtowania tożsamości

jednostki, a rolami jakie musi

ona pełnić.

Psychodynamiczne koncepcje

zachowania

–

próba scalenia behawioryzmu i

psychodynamiki. Dollard i Miller opisali

mechanizm ludzkich działań za pomocą 4

terminów:

1. Popędy – pobudki zewn. lub wewn. (głód, ból,

seks) które nas motywują.

2. Wskazówki – sygnały, bodźce i informacje

umożliwiające orientacje w otoczeniu.

3. Reakcje – (na określone wskazówki).
4. Wzmocnienia – zdarzenia takie jak pokarm,

bezpieczeństwo, miłość, które redukują popędy.

Chociaż ta koncepcja wniosła do psychologii mniej niż
behawioryzm jest ona popularniejsza, bo stara się
odpowiedzieć na ważne pytania takie jak: jaka jest rola
świadomości i nieświadomości, co wywołuje lek i
wewnętrzne konflikty.

POPĘDY:

rodzaje potrzeb, dzielą się na popędy

pierwotne (pokarm, popęd seksualny,

unikanie bólu, potrzeba kontaktu ze

światem) i popędy wtórne powstałe w

wyniku socjalizacji, takie jak:

* potrzeba bezpieczeństwa – unikanie

zagrożeń, szukanie oparcia w drugiej osobie,

* potrzeby społeczne – poszukiwanie

kontaktów z innymi ludźmi, miłości,

* potrzeby osobiste – zaspakajanie potrzeb

prestiżu i uznania.

Dzieciństwo odgrywa największą role w

procesie socjalizacji, na życie człowieka mogą mieć
wpływ drobiazgi jak:

• to czy był karmiony piersią (karmienie piersią –
bliskość
z matka), pożywny stosunek do niej może się
przenieść na innych ludzi,
• karmienie z butelki – potrzeba kontaktu z matką i
lęk przed jej nieobecnością, lub przeciwnie - chęć
unikania kontaktów interpersonalnych,
• wyobcowanie gdy matka zmusza się do karmienia
piersią, ale tego nie lubi, jej napięcie i stres udziela
się dziecku.

Alfred Adler odkrył, że ludzie

posiadają potrzebę mocy – jest to
dążenie do dominacji, władzy, sławy.
Jego zdaniem człowiek potrzebuje
mocy, gdy czuje się słaby
(kompensacja poczucia niższości).

May stwierdził, że wielu ludzi posiada

„fałszywą świadomość” swoich pragnień. Ludzie
nie mówią o tym do czego dążą, ale o tym do czego
powinni dążyć, bo jest to społecznie pożądane.
Nieświadomość jest funkcją psychiczną (nie
konkretnym aparatem w mózgu). Przykład
nieświadomości: student, mimo że był inteligentny,
nie radził sobie z kolejnymi egzaminami, zapytany
dlaczego stwierdził, że nauczyciele są złymi
pedagogami, wyrażał się o nich ze wzrastająca
agresją. Psycholog wykrył, że kierował nim
nieświadomy popęd. Chciał zawieść rodziców, bo
ojciec w dzieciństwie był dla niego bardzo surowy,
mimo iż sądził, że zależy mu na zdaniu egzaminów.
Zdaniem autora psychologowie dynamiczni za
mało wagi przywiązują do motywacji świadomej i
zajmują się tylko przypadkami klinicznymi
(ignorują fakt, że są też ludzie zdrowi psychicznie).

KONFLIKT

powstaje gdy coś uniemożliwia człowiekowi

zaspokajanie potrzeb, popędów.

• konflikty wewnętrzne (motywacyjne) – powstają, gdy człowiek dąży
jednocześnie do osiągnięcia dwóch sprzecznych celów (np. chęć zawarcia
małżeństwa przeciwko chęci zachowania wolności osobistej i niezależności).

• konflikty zewnętrzne – sprzeczność miedzy dążeniami jednostki a

innych ludzi

(np. zamiary dzieci i rodziców).

Rozwiązanie konfliktu prowadzi do satysfakcji, nie rozwiązanie do

frustracji.

Konflikt jest nieunikniony. Także nieświadomy. Rożne spojrzenia: Freud

uważał

że to sprzeczność miedzy popędem seksualnym, a społecznym tabu, Karin

Horney

zwraca uwagę na wrogość miedzy jednostką a grupą. Wielu współczesnych
psychoanalityków jest zaniepokojonych konfliktem miedzy potrzebami

jednostki,

a zdehumanizowanym światem. Autor podaje przykład z książki Arthura

Millera

„Śmierć komiwojażera” – bohater Wille Loman przeżywa konflikt miedzy

potrzeba akceptacji przyjaciół, a robieniem kariery (konkurencja rodzi

wrogów).

W rozwijającym się społeczeństwie epoki

technotronicznej środki zaczynają dominować

nad celami, know-how staje się ważniejsze od
know-what. Humanistyczna zasada tworzenia

tego, co zaspakaja ludzkie potrzeby jest

zastępowana zasadą tworzenia tego, co jest

technicznie wykonalne (budujemy bombę

atomową bo, umiemy). Dehumanizacja kultury

rodzi konflikty, udaremnia zaspokojenie

elementarnych potrzeb takich jak: poczucie

tożsamości i integracji osobowości

(„ja” czyli „być”, podczas gdy „ego” to „mieć”).

Teorii konfliktów zarzuca się, że zamiast

wskazywać drogę rozwiązania konfliktu zbyt

wiele wagi przywiązuje do samej jego genezy.

Rozwiązywaniem konfliktów zajmuje się teoria

gier, która mówi, że każdy konflikt to gra, która

trzeba

racjonalnie rozegrać, wybierając odpowiednia

strategię.

SAMOOBRONA:

mechanizmy obronne służące do radzenia

sobie z konfliktami. Obrona także

odbywa się poza świadomością. Redukują

poziom lęku, chronią poczucie godności,

pozwalają utrzymać wysoką samoocenę,

ułatwiają znalezienie miejsca w świecie.

NIE rozwiązują konfliktów, jedynie

łagodzą objawy. Ich działanie jest często

doraźne, bywają niebezpieczne dla

człowieka.

Rodzaje:

Represja (wyparcie)

– usuwanie ze świadomości myśli

o konfliktach, przykrych przeżyciach itp. (chęć uniknięcia
lęku który jest wzmocnieniem negatywnym). Dodatkowym czynnikiem,
katalizatorem w reakcji represji może być wykonywanie innej

czynności

np. hobby, które pozwala zapomnieć. Nie każdy korzysta z reakcji
wypierania. Eksperymenty wykazały, że są represjonisci
i antyrepresjonisci. Grupie ludzi polecono zapamiętać listę słów.

Pierwsi

najlepiej zapamiętali te, które nie wiązały się z określoną karą, drudzy
najlepiej zapamiętali te, które kojarzyły się z reakcją lękową. Represja
może zmniejszyć lęk, ale represjonowane myśli będą dalej wpływać na
nasze zachowanie, przejawiać się w snach, przypadkowych

czynnościach,

wyrazie twarzy itp.

Stłumienie

– świadoma czynność

polegająca

na panowaniu nad swoimi pragnieniami,
dążeniami i motywami, które nie są
akceptowane społecznie, „trzymanie się na
wodzy”. Np. pracownik nie ujawni swojego
prawdziwego stosunku do autokratycznych
przełożonych.

Projekcja

– nieświadomy mechanizm rzutowania swoich

nieporządnych cech na innych. Wpływa na wzrost samooceny,
(np. człowiek agresywny uważa, że żyje w brutalnym świecie).
W eksperymencie poproszono studentów, by ocenili w jakim stopni ich
koledzy posiadają cechy takie jak: skąpstwo, upór, skłonność do
nieporządku, nieśmiałość. Każdy student musiał też sam siebie ocenić.
Okazało się, że studenci nieświadomi posiadania jednej z tych cech

często

przypisywali ją kolegom. Cechą projekcji jest wybiórczość. Ludzie

starają

się nie projektować cech na osoby zbyt podobne do nich, ale

jednocześnie

musza być na tyle podobne, by projekcja była wiarygodna. Np.

nauczyciel

zamiast przypisywać cechy takie jak agresywność, egoizm czy zawiść
innym nauczycielom z tej samej szkoły przypisze je np. administracji
szkolnej. Projekcja bywa niebezpieczna bo często deformuje

postrzeganie

innych ludzi.

Racjonalizacja

– polega na nieadekwatnym wyjaśnianiu przyczyn

zachowania, prawdziwe motywy są zastępowane tymi społecznie
akceptowanymi. Np. w przeszłości wielu dyktatorów próbowało
przekonać otoczenie, ze działają dla „dobra ludu”. Najprymitywniejszy
rodzaj racjonalizacji polega na całkowicie błędnym przedstawieniu
swoich motywów. Bardziej subtelne jest mówienie niepełnej prawdy,
wymienianie tylko motywów społecznie pożądanych (młody inżynier
podejmujący się ryzykownego projektu stwierdzi, że robi to, bo lubi
ryzyko, nie powie jednak, że oprócz tego dąży do wybicia się,

osiągnięcia

nagrody pieniężnej). Istnieją interesujące rodzaje racjonalizacji takie

jak

„kwaśne win grona” (gdy osiągniecie jakiegoś ważnego celu jest
niemożliwe, człowiek uznaje, że tak na prawdę nie jest on ważny)
i „słodkie cytryny” (człowiek wmawia sobie, ze zdarzenie i sytuacje,
których nie znosi są przyjemne np. pewien dyrektor fabryki, który

poszedł

do wiezienia za nadużycia finansowe pisał, ze „nie jest tu tak źle,
nareszcie mam czas na odpoczynek”). Inny przykład to eksperyment
z hipnozą (koleś otwiera okno, gdy widzi chusteczkę wyjmowana
z kieszeni, szuka wytłumaczenia dlaczego to zrobił).
Niektórzy uważają, że racjonalizacja to świadome wprowadzanie ludzi
w błąd.W rzeczywistości jednak jest to reakcja nieświadoma.

Substytucja

– zastępowanie nieosiągalnych celów celami

łatwiejszymi,
zmiana obiektu na który skierowany jest popęd.
Dwie formy:

a) kompensacja –

skierowanie aktywności na

cele podobne do tych,

których nie można osiągnąć

np. zdaniem Gordona

taniec może kompensować

lęk przed kontaktami

intymnymi Oscar Lange,

znany ekonomista,

powiedział, że jeżeli

cokolwiek osiągnął w

nauce, to dlatego że defekt

fizyczny nie pozwalał mu

zostać sportowcem czy

marynarzem.

b) sublimacja – wyrażenie

swoich nieakceptowanych

popędów i dążeń w

formie akceptowanej

społecznie. Może to być

ucieczka w twórcza

wyobraźnię i świat fantazji.

Przed laty istniała

paradoksalna hipoteza, że

cały dorobek kulturalny jest

wynikiem sublimacji popędu

seksualnego. Obecnie

wiadomo, że niezaspokojone

popędy to tylko jeden

z czynników który może

stymulować rozwój sztuki.

ANATOMIA LĘKU:

Już od czasów renesansu strach i lęk były obiektem badań uczonych, filozofów,

fizjologów, teologów, socjologów i pedagogów. Spinoza nauczał, że strach
i nadzieje to dwie strony tego samego medalu. Mimo to, ludzie więcej energii
poświecili analizie lęków niż nadziei i oczekiwań. Behawioryści badali zależność
miedzy bodźcami zewnętrznymi, a reakcjami lękowymi, W psychoanalizie ważna
częścią jest teoria lęku. Początkowo Freud i jego uczniowie uznawali lęk za
niegodną uwagi reakcję fizjologiczną. Dopiero w 1926 r Freud opublikował
książkę, w której uznał lęk za ważny sygnał wewnętrznego niebezpieczeństwa
i objaw zaburzeń neurotycznych. Współcześni psychoanalitycy widzą lęk jako
źródło największych dramatów i nieszczęść człowieka, jak powiedział May „great
white pleague”. Lęku nie należy mylić ze strachem. Strach to nieprzyjemny stan
emocjonalny, który sygnalizuje zewnętrzne niebezpieczeństwo. Jego przyczyny są

znane.

Lęk sygnalizuje niebezpieczeństwo wewnętrzne, z którego często człowiek nie

zdaje sobie

sprawy. Teoria lęku, najmłodsze dziecko psychoanalizy jest jej najbardziej

niejasnym

elementem, wiele jej twierdzeń nie opiera się na danych empirycznych. Lęk jest

wywołany

przez konflikty sprzecznych popędów, lub permanentną frustracje będąca wynikiem
niezaspokojonych popędów.

Są jego 2 rodzaje:

lęk normalny

– reakcja proporcjonalna do

rzeczywistego zagrożenia, czasem człowiek
uświadamia sobie jego przyczyny, nie
wymaga stosowania mechanizmów obronnych.
Występuje np. u lekkoatletów którzy samotnie
biegną wiele kilometrów, chirurgów czy

żołnierzy

podejmujących ryzyko. Zbliżony do uczucia

strachu.

2. lęk neurotyczny

– nieproporcjonalny do

rzeczywistego zagrożenia, wymaga stosowanie

mechanizmów obronnych i blokady

świadomości. Przykład autora: pewien młody

muzyk umówił się na pierwsze spotkanie z

dziewczyną. Wbrew jego nadziei spotkanie było

nieudane, wywoływało lęk i niepokój. Postanowił

nie zajmować się więcej kobietami i poświęcić

się muzyce. Po kilku latach stwierdził, że jego

zachowanie w stosunku do kobiet jest

nienaturalne, traci pewność siebie, zaczyna być

sztywny i zahamowany. Zdaniem

psychoanalityków źłe stosunki z matką

spowodowały generalizowany lęk wobec kobiet.

Lęk neurotyczny będący konsekwencją

nierozwiązanych konfliktów wewnętrznych to

duży problem dla człowieka. Do walki z lękiem

neurotycznym człowiek wykorzystuje swój

system obronny „ja”. Pozwalają one zmienić lęk

otwarty (ze wszystkimi swoimi fizjologicznymi

objawami) w lęk latentny, który jednak w

przypadku niekorzystnej sytuacji może się

ujawnić z całą swoją siłą (przykład: młody

naukowiec wyparł ze świadomości fakt, ze kilka

miesięcy wcześniej wygłosił kompromitujący

referat, gdy jednak ktoś mu o tym przypomni

stan lękowy powróci z całą ostrością).

cd.

Czasem system obronny może mieć negatywne skutki. Karen Horney
opisała „paradoks obronny” – określony mechanizm obronny np.
racjonalizacja może redukować lęk pierwotny jednocześnie tworząc lęk
wtórny wymagający innych mechanizmów obronnych (przykład: młody
naukowiec nie ma znaczących sukcesów w kraju, opowiada wiec
o swoich fikcyjnych sukcesach za granica, by uczynić racjonalizację
bardziej wiarygodną naukowiec nawiązuje kontakty zagraniczne, staje się
członkiem towarzystw naukowych itp. Istnieje jednak niebezpieczeństwo,
że np. do kraju przyjadą naukowcy z zagranicy, którzy nie słyszeli o nim,
ukażą się zagraniczne publikacje, gdzie nie cytuje się jego prac.
Naukowiec będzie twierdził, ze Ci uczeni są ignorantami nie czytającymi
Nawet prac swoich kolegów. Spowoduje to powstanie lęku drugiego
stopnia. Ten łańcuch często nie ma końca). Mimo to każda forma obrony
jest lepsza niż bezczynność. Autor zarzuca psychoanalitycznej teorii lęku,
że jest jednostronna, bo nie zajmuje się pozytywnymi aspektami lęku
(może działać motywująco). Ponadto psychoanalitycy zbyt wiele czasu
poświecili by opisać stany lękowe nie wskazując przy tym konkretnego
sposobu zwalczania ich. Zwracają uwagę na niebezpieczeństwa związane
ze stosowaniem mechanizmów obronnych. Tworzą pesymistyczną wizje
zagadnienia.

PSYCHOTERAPIA:

system celowej modyfikacji i korekcji

zachowania, oraz leczenia zaburzeń
emocjonalnych, za pomocą środków

takich jak swobodny tok słów, dyskurs,

mimika, więź emocjonalna z pacjentem,

samo uczenie nowych umiejętności.

Rozmowa

z pacjentem i analiza wypowiedzi pozwala

poznać jego konflikty i frustracje, pomóc

mu pokonać trudności.

Psychoterapia

(psycho)analityczna:

rodzaj terapii dynamicznej, stworzona

przez Freuda, od tamtej pory bardzo

zmodyfikowana. Obecnie jest

bardziej elastyczna. Jej cele to

leczenie ludzi oraz humanizacja

świata poprzez przystosowanie

rodziny, szkoły i innych instytucji do

ludzkich potrzeb.

Głównym celem psychoterapii

jest uwolnienie

człowieka od „tyranii nieświadomości”, pozwala

człowiekowi lepiej poznać świat i siebie samego.

Człowiek który zrozumie swoje problemy będzie

je umiał samodzielnie rozwiązać.

Samoświadomość dzieli się na samoświadomość

„ja” (rozumienie swojej wewnętrznej dynamiki,

umiejętność samodzielnego podejmowania

odpowiedzialnych decyzji), oraz

samoświadomość twórcza, trwa krotko i rzadziej

występuje, typowa dla uczonych, którzy nagle

odkrywają nowe prawo fizyczne, pisarzy, którzy

wpadają na pomyśl

genialnej powieści, ludzi zakochanych. Często

kształtuje

osobowość i ma duży wpływ na całe życie.

Psychoterapia

nie składa się z dobrze

uzasadnionych

i algorytmicznych metod modyfikacji jak

inżynieria behawiorystyczna, stanowi połączenie

wiedzy zimnej

i gorącej, terapeuta często kieruje się

doświadczeniem zdobytym w rozmowie z

pacjentem. Rzadko pojawiają się publikacje na

jej temat. Twierdzenie, że psychoanalitycy chcą

w ten sposób uchronić tą subtelną metodę przed

rękami ignorantów może być zwykłym

mechanizmem obronnym. Możliwe, że obawiają

się rzeczowej krytyki i obnażenia słabości tej

metody.

Metody stosowane w

psychoterapii

analitycznej:

Metoda swobodnych skojarzeń – pacjent leży na słynnej

kozetce, psychoterapeuta siedzi za nim w fotelu. Stwarza to

atmosferę anonimowości i ułatwia rozmowę

o traumatycznych przeżyciach. Terapeuta prosi pacjenta, by

swobodnie i bez żadnych zahamowań mówił o tym co mu

przyjdzie na myśl. Wypowiedz ma być wyczerpująca, bez

tłumienia emocji. Pacjent często ma opory, nie mówi

o wszystkim, redaguje swoją wypowiedź. Sposób w jaki to robi

też ma znaczenie dla terapeuty. Na początku terapeuta jest

bierny, później przyjmuje coraz…

cd.

bardziej aktywną postawę, poszukuje związków miedzy jego

obecnymi problemami, a przebiegiem socjalizacji

w dzieciństwie. W końcowych fazach leczenie interpretuje

przedstawione przez pacjenta fakty, uświadamia mu jego

konflikty. Pacjent musi zaakceptować jego interpretacje.

Jeżeli tego nie zrobi terapeuta szuka innych przyczyn. Często

w takich rozmowach dochodzi do zjawiska przeniesienia.

Pacjent swoje emocje przenosi na terapeutę. Może to mieć

charakter pozytywny lub negatywny. Jeżeli np. pewna kobieta

opowiada o swoim ojcu do którego była przywiązana, jej sympatia

może

przenieść się na terapeutę co ułatwia terapie. Jeżeli mamy do

czynienia

z kimś kto był w dzieciństwie surowo karany przez ojca, jego agresja

i wrogość może przenieść się na terapeutę co utrudnia jego zadanie.

Psychoterapeuta odnosi sukces gdy pacjent zaczyna rozumieć swoje

problemy i stara się je rozwiązać.

Interpretacja snów – zdaniem psychoterapeutów - sny to potężne

źródło

informacji o nieświadomych konfliktach i represjonowanych dążeniach.

Interpretacja snów nie jest łatwa. Są one zakodowane

w dość skomplikowanym języku. (przykład: młody lekarz internista

przyszedł do psychoanalityka, ponieważ miał problemy z karierą

zawodową. Został wybrany na ordynatora. Zamiast zadowolenia, że

wygrał „wybory” do których sam złożył podanie, poczuł on wielki lęk.

Kolejnej nocy miał sen. Śniło mu się, że jedzie rowerem do domu

z dzieciństwa. Gdy otworzył drzwi domu czuł się wolny i silny. Przeraziło

go to, poczuł się samotny. W pustych pokojach domu widniały napisy

typu „wytrzyj nogi”, „umyj ręce”. Sen ten rzucił światło na jego

nieświadome dążenia. Psychoanalitycy stwierdzili, że zachodzi u niego

konflikt pomiędzy dążeniem do zrobienia kariery,

a lękiem przed utratą zależności od matki, która była dla niego

autokratyczna. Pogoń za niezależnością odebrała mu poczucie

bezpieczeństwa, bał się nieakceptacji ze strony rodziców. Napisy

wskazywały na to, że jego dom z miejsca pełnego ciepła i miłości zmienił

się w koszary wojskowe, gdzie panuje surowa dyscyplina i oziębłe
stosunki międzyludzkie. Autor zauważa jednak, że nie musi to być

jedyna

prawidłowa interpretacja. Sny można rozumieć na rożne sposoby.

W czasach Freuda psychoterapia

polegała na:

usunięciu zaburzeń emocjonalnych, była więc metodą

leczenia i zawężała się do grupy ludzi chorych.

Współcześnie jest to droga do samoświadomości

człowieka. Stała się metodą edukacji, wychowania.

Jest środkiem kształtowania świadomości także

ludzi normalnych. Jest teraz bardziej uniwersalna.

Także bardziej aktywna. Bardziej interesują ją

współczesne przeżycia niż wizje z mitów czy

fantazji człowieka. Psychoterapeuta także powinien

być aktywny, umieć stworzyć luźną atmosferę

przyjacielskiej pogawędki. Taki swobodny dyskurs

pozwala pacjentowi się otworzyć. Obalono pewne

dogmaty, takie jak przekonanie, że pacjent

powinien zawsze leżeć na kozetce. Niektórym to

nie odpowiada. Sądzą, że terapeuta proszący ich by

się położyli przyjmuje postawę autokratyczną.

Psychoterapia

jest ciągle metoda

o niepotwierdzonej skuteczności, mimo

prób zracjonalizowania jej. Jedną z nich

jest np. teoria decyzji zastosowana przez

Bellmana i Smitha. Rozpatrują oni

psychoterapię jako sekwencję decyzji

terapeuty. Musi on stwierdzić czy warto

podjąć leczenie, jeśli tak to jakie

procedury są najbardziej skuteczne, jak

zakończyć terapie itp. Pozwala to

rozpatrywać psychoterapie w kategoriach

użyteczności, prawdopodobieństwa

sukcesu co zbliża tę sztukę do nauki.

Zaspokojenie potrzeb bezpieczeństwa, afiliacji,

czy tożsamości wymaga życia w świecie

zhumanizowanym, samoświadomość musi iść w

parze z podnoszeniem standardów moralnych w

rodzinie, szkole, instytucjach publicznych,

„wyciszeniem” licznych konfliktów zbrojnych

(czy autorowi chodzi o życie w nieświadomości

czy dążenie do zniknięcia tych konfliktów?).

Przykład o królu-eksperymentatorze (facet

zamknięty w klatce, „słodkie cytryny”) dowodzi

jak ważne jest środowisko dla człowieka.

Psychoanalitycy mają kilka koncepcji

humanizacji społeczeństwa, ale są one raczej

utopijne.

Konsumpcja jest zdehumanizowana, jej celem nie jest

zaspokojenie ludzkich potrzeb, ale maksymalizacja zysku,

reklamy mogą kształtować nowe potrzebny

konsumpcyjne, które bywają destruktywne. Trudno z tym

walczyć, bo konsumpcja to forma samoobrony (człowiek

kupuje samochód, ubrania itp. bo redukują one lęk,
pozwalają uniknąć przykrości, z klinicznego punktu

widzenia uniknąć neurotycznego lęku). Np. ludzie palą

papierosy, bo zmniejszają one ich lęk i frustrację,

stwierdzenie, że papierosy dają satysfakcję to tylko

racjonalizacja. Mimo dowodów na to, że nikotyna szkodzi

zdrowiu ludzie palą papierosy

(np. w Anglii bardzo popularne są papierosy „Death”, na

pudełku jest ironiczny napis mówiący ze 10% zysków ze

sprzedaży przeznacza się na walkę z rakiem).

Psychoanalitycy uważają, że humanizacja produkcji jest

możliwa. Pierwszy etap to wyróżnienie potrzeb

konstruktywnych

i destruktywnych. Następnie powinno się zaspakajać

jedynie te pierwsze, co wymaga zmiany stylu reklam,

które np. wmawiają ludziom metodą „brainwashing”, że

droga suknia jest wykładnikiem prestiżu. Zamiast tego

powinno się reklamować ubrania wygodne i zaspakajające

potrzeby estetyczne.

Instytucje społeczne też są

zdehumanizowane. Są całkowicie

zbiurokratyzowane, nastawione na

maksymalizację zysku. Występuje zjawisko

patologizacji instytycji. W wielkich systemach

organizacyjnych człowiekiem manipuluje się jak

marionetką. Jeden z uczniów szkoły szwedzkiej

stwierdził

np. że system szkolny stał się wydajną fabryką,

w której uczniowie są surowcem

przekształcającym się w roboty

i konformistów na sprzedaż dla najwięcej

oferujących przedstawicieli świata interesu. Aby

uzdrowić system edukacyjny powinno się

uczynić studentów i uczniów aktywnymi

uczestnikami procesu nauczania, po części

odpowiedzialnymi za losy uczelni, których głos

liczy się

w czasie podejmowania decyzji

administracyjnych itp.

W systemie edukacyjnym powinno z znaleźć się

miejsce na bezpośrednie kontakty

interpersonalne ucznia i nauczyciela.

Behawioryści

twierdzili, że modyfikacja

środowiska powinna polegać na usunięciu

z niej wzmocnień negatywnych i

maksymalizowania liczby wzmocnień

pozytywnych, psychoanalitycy uważają ze

należy przystosować świat do potrzeb

człowieka, jednak zadni z nich nie

przedstawili konkretnego programu

humanizacji świata. Autor zwraca też

uwagę na to, że propozycje

psychoanalityków, jako wysunięte z

pozycji klinicysty przeceniają rolę

czynników psychologicznych i procesów

patologicznych nie doceniając

uwarunkowań ekonomicznych,

organizacyjnych, politycznych.

Psychoanalitycy

nie maja co prawda tak wielkich

osiągnięć jak behawioryści, ale ich zasługi to

zbadanie procesu socjalizacji

i kulturyzacji, nieświadomej motywacji,

mechanizmów obronnych. Generalny zarzut wobec

tej koncepcji to fakt, że tworzy ona kliniczny

portret człowieka. Z góry zakłada, że człowiek jest

słaby, niedoskonały i potrzebuje opieki. Silne

strony człowieka zostały pominięte,

skoncentrowano się na jego słabościach. Każdy

aspekt życia taki jak dążenie do władzy czy

konsumpcja wiąże się, ich zdaniem, z ludzkimi

słabościami. Przestępcy nie są dla nich ludźmi

złymi, ale chorymi (przestępstwo nie jest wynikiem

zdolności planowania

i wnioskowania, umiejętność działania z zimną

krwią, a więc źle ukierunkowanej siły, jest

wynikiem ludzkich słabości, defektów

patologicznych). Popularne wśród

psychoanalityków zajmowanie się psychohistorią

(badanie biografii znanych ludzi, wpływu ich
dzieciństwa i otoczenia na czyny) może mieć

wartość artystyczną, ale ma mizerną wartość

poznawczą.

cd.

Autor zarzuca im też, że nie doceniają procesów

poznawczych, zbyt wielka rolę przypisując

motywacji (szympans zamknięty

w klatce chce zdobyć umieszczoną przed nim

przynętę – pokarm. Motywuje go chęć

zaspokojenia popędu głodu, jednak to, jak uda mu

się to zrobić zależy od procesów poznawczych,

musi potrafić myśleć sytuacyjne by np. połączyć ze

sobą dwa krótkie kije i za ich pomocą przyciągnąć

do siebie pokarm). Autor zwraca też uwagę na

słabości metodologiczne tej koncepcji. Wiele teorii

opiera się na niesystematycznych obserwacjach

życia społecznego, na danych klinicznych. Autor

skoncentrował się na opisie psychoanalizy jako

najpopularniejszej z koncepcji

psychodynamicznych, poza tym istnieją jeszcze

psychodynamiczna teoria zachowania Dollarda

i Millera, czy teoria osobowości Murraya.

KONCEPCJA POZNAWCZA:

Twórcy:
Bruner, Simon, Neisser, Rumelhart, Tomaszewski.

Próbowano stworzyć portret psychologiczny który

odpowiadałby faktom empirycznym, był mniej

mechaniczny od behawioryzmu i mniej kliniczny

od

psychoanalizy.

Koncepcja ta nie jest zbyt jednolita, ale

wspólnym rdzeniem wszystkich jej wersji jest

twierdzenie, że człowiek jest samodzielnym

podmiotem, który w dużej mierze decyduje

o sobie, działa na ogół świadomie. W toku życia

przyjmuje, przechowuje, interpretuje i

przekazuje za pomocą języka informacje

(wiedzę, dane) i nadaje im wartość (znaczenie,

sens). Jednostka spostrzega rzeczywistość,

zapamiętuje informacje, myśli analitycznie i

twórczo, prowadzi dyskurs

z innymi ludźmi dzięki kompetencjom umysłu.

Jest sprawcą, podejmuje działania celowe i

sprawuje nad nimi poznawczą kontrolę.

Umiejętność generowania informacji oraz

wiedzy to podstawowa umiejętność jednostki.

Dzięki nim powstają wszystkie osiągnięcia nauki,

cywilizacji. Ludzie „wychodzą poza posiadaną

informację”.

Inżynierię behawiorystyczną i psychoterapię

zastępuje tu celowe wychowanie i autokracja.

Umysł to układ poznawczy, system

reproduktywno-generacyjny, ma stałe

właściwości, które niewiele zmieniły się od

starożytności, zwane niezmiennikami

antropicznymi (inteligencja, zdolności specjalne,

system pamięci trwałej

i świeżej, możliwości myślenia abstrakcyjnego i

twórczego, kompetencje językowe, szybkość

przetwarzania informacji). Człowiek np. potrafi

rozwiązywać równania różniczkowe, bo ma

umiejętność myślenia abstrakcyjnego, a

szympans tego nie zrobi, bo nie umie myśleć

abstrakcyjnie. Stwierdzono, że umysł jest

zawodny i ma swoje granice, jego potencjał nie

jest absolutny.

Psychologia poznawcza jest powiązana z

takimi dziedzinami jak neurofizjologia,

psychiatria, kulturoznawstwo, lingwistyka,

pedagogika, oraz powstała w latach 70. nauka

o poznaniu – cognitive science. (nauka starającą

się wykryć ogólne prawa rządzące

zachowaniami poznawczymi, najpierw bada się

jakiś proces poznawczy, np. percepcję obrazów

wzrokowych, następnie opracowuje się program

komputerowy zdolny do wykonywania takiej

czynności, następnie porównuje się zachowanie

człowieka

z zachowaniem komputera).

Ważnym składnikiem kultury są ruchy

umysłowe (kulturowe) czyli systemy ogólnych

idei i wizji często wychodzące poza granice

nauki i wpływające na mentalność dużych

zbiorowości ludzkich. Najbardziej znanym

obecnie jest postmodernizm lub też

kognitywizm, który autor uważa za rodzaj

nowego oświecenia.

STRUKTURY

POZNAWCZE:

inaczej - reprezentacja

poznawcza, schemat poznawczy

to systemy informacji wewnętrznych utrwalonych w

pamięci

(indywidualne doświadczenie i wiedza wytworzona

samodzielnie dzięki twórczemu myśleniu). Ważne

pojęcie

w psychologii poznawczej. Ich całkowite wyłączenie

odebrałoby człowiekowi umiejętność poruszania się po

świecie, wiedzę o sobie, zamieniło w twór niezdolny do

działania, kojarzenia faktów. Człowiek byłby niczym.

W strukturach poznawczych znajdują

się następujące informacje:

sądy o środowisku

naturalnym – znajomość

elementarnych praw fizyki,

zasad ewolucji organizmów

żywych.

wiedza o kulturze, mniej lub

bardziej

uporządkowane dane o sztuce,

obyczajach, mitach, sprawach

metafizycznych.

dane o świecie społecznym –

czyli

o zachowaniu się osób i

społeczeństwa,

stosunkach międzyludzkich.

samowiedza, lub struktura

„ja”

wiedza o sobie, sądy o swoim

charakterze, intelekcie,

możliwościach

fizycznych, „dane sokratejskie”.

Istnieją dwa rodzaje wiedzy

jednostki:

deklaratywna (narracyjna)

–

„wiem, że...”, dane o faktach

(np. ziemia jest planetą),

czasem

zawiera informacje

zniekształcone,

mityczne, sfabrykowane (np.

kara

to dobra metoda

wychowawcza).

Wiedzę tą można

przekazywać

słownie.

proceduralna (operacyjna) –

„wiem, jak...”, sieć danych

o metodach, strategiach,

programach

działania, zwana też

umiejętnościami poznawczymi,

które pozwalają osiągnąć cele

(np. jak jeździć na rowerze).

Przekazanie tej wiedzy zwykle

wymaga zademonstrowania

jej.

Struktury poznawcze określa się różnymi

kryteriami takimi jak:

złożoność – strukturę można

umieścić na określonym

miejscu w skali „proste-

skomplikowane”. Jednym z

kryteriów złożoności jest

liczba aspektów (wymiarów)

jakie człowiek bierze pod

uwagę przy ocenie zjawiska

(np. nauczyciel o nikłej

wiedzy pedagogicznej

posługuje się tylko skalą

zdolny-niezdolny, pedagog o

szerszej wiedzy może ocenić

go wszechstronnie, na kilku

skalach takich jak zdolny-

niezdolny, umotywowany-

nieumotywowany, dojrzały-

niedojrzały emocjonalnie,

introwertyk-ekstrawertyk itp.).

Im więcej człowiek posiada

wiedzy o świecie tym

bardziej złożone są jego

struktury poznawcze.

abstrakcyjność-konkretność –

człowiek którego struktury

poznawcze cechuje wysoki stopień

konkretności ujmuje świat jako ciąg

spostrzeganych przedmiotów, nie

umie tworzyć pojęć o wyższym

stopniu ogólności, ich struktury

poznawcze działają w systemie

liniowym. (np. pewien oligofrenik -

czyli niedorozwinięty umysłowo-

przeciwstawiał się włączenia

pojęcia „radia” i „gazety” do

kategorii „środków masowego

przekazu”, bo „w radio mówią,

a w gazecie jest napisane”).

Przeciwnie, człowiek którego

struktury są w wysokim stopniu

abstrakcyjne potrafi stworzyć

hierarchiczny system o

wzrastającym stopniu ogólności.

Potrafi oderwać się od konkretnej

rzeczywistości, manipulować

ogólnymi pojęciami, ma większą

orientacje w świecie, potrafi

rozwiązywać teoretyczne problemy.

cd.

otwartość – struktura jest

zamknięta, gdy człowiek

nie zmienia swoich

przekonań i poglądów pod

wpływem nowych

informacji. Otwarte – gdy

ulegają zmianą pod

wpływem nowej wiedzy,

człowiek jest wtedy

bardziej elastyczny, lepiej

przystosowany do świata.

Rzadko cały system

struktur poznawczych jest

otwarty lub zamknięty np.

naukowiec może być

otwarty na nowe poglądy

naukowe, ale w sferze

wiary lub polityki być

totalnym dogmatykiem.

aktywność-bierność – z

reguły zdobywana

wiedza jest bierna, uczeń

posiada wiedzę, ale nie

potrafi wykorzystać jej

w określonym

miejscu lub czasie

(odnosi się to głownie do

wiedzy proceduralnej).

Bierne struktury

poznawcze odgrywają

minimalną rolę w

sterowaniu

zachowaniem.

Odpowiedź na ciekawe

pytanie, jak kształtować

aktywne doświadczenie

jednostki nie jest znana.

Środowisko zewnętrzne jest drugim gigantycznym

źródłem informacji. Przez całe życie człowiek nieustannie

przyjmuje informacje i przetwarza je w metabolizmie

informacyjnym. Aby sprawdzić jego rolę przeprowadzono

eksperymenty poświęcone derywacji umysłowej. Badane

osoby znajdowały się w dźwiękoszczelnej kabinie lub w

basenie z wodą, zaopatrzone w maski tlenowe. Całkowicie

zredukowano bodźce dźwiękowe, świetlne i zapachowe.

Odizolowane od środowiska osoby wykazały zaburzenia w

procesie percepcji, mniej adekwatnie spostrzegały ludzi i

przedmioty, widzieli „poruszające się podłogi”,

„wykrzywione ściany”, po dłuższej izolacji pojawiały się

halucynacje. Wystąpiły zaburzenia w procesie myślenia z

zapamiętywaniem, zaburzenia emocjonalne, silny lęk,

senność. Człowiek może nawet strącić poczucie

tożsamości, mieć trudności z oceną wartości zjawisk,

uruchamianiem programów działania. Tak więc

zaburzeniu uległy podstawowe struktury poznawcze.

W naturalnych warunkach nigdy nie występuje derywacja

informacyjna, przeciwnie mamy do czynienia z nadmiarem

informacji. Człowiek jest bombardowany ogromną ilością

informacji, większą niż jest w stanie przetworzyć.

Niektórzy uważają, że w przyszłym stuleciu przeciążenie

informacyjne, sprawi iż ludzie o przeciętnym ilorazie

inteligencji nie będą w stanie zasymilować wiedzy

niezbędnej do sprawnego działania

w świecie. W sytuacji nadmiaru informacji występuje

zjawisko selekcji. Nie jest ono dokładnie zbadane. Uważa

się, że istnieje filtr informacyjny, który poprzez zjawisko

koncentracji decyduje o tym jakie informacje są

przyjmowane, a jakie blokowane. Filtr ten nie działa

doskonale, często ludzie popełniają błędy, blokując

potrzebne informacje. Występuje też tendencyjna selekcja

danych. Często ludzie akceptują tylko te dane, które

spełniają ich oczekiwania.

Jeżeli w środowisku brak danych potrzebnych do

skutecznego działania występuje deficyt informacji.

Ludzie wykonują wtedy czynności eksploracyjne czyli

aktywnie poszukują istotnych wiadomości.

MYŚLENIE TWÓRCZE TYPU

P i H:

Od narodzin cywilizacji ludzie rozwijali technikę i

sztukę. Umysł nie tylko asymiluje informacje, także

je tworzy. To co potencjalne może stać się realne

przy korzystnych warunkach zewnętrznych (które

np. pozwoliły Florencji stać się centrum Renesansu

w XV wieku). Pogląd, że wszyscy ludzie są

podmiotami twórczymi i innowacyjnymi spotyka się

ze sceptycyzmem. Istnieje pogląd mówiący, że

odkrycia i wynalazki są dziełem dokonywanym

przez wąską grupę ludzi utalentowanych i

genialnych, dziełem „wybrańców Bogów”. Autor nie

podziela tych poglądów. Margaret Boden wyróżniła

dwa rodzaje twórczości i innowacji.

Twórczość psychologiczna (typu

P)

W umyśle osoby pojawiają się pomysły, idee

i hipotezy, nowe z punktu widzenia

jego indywidualnego życia, np. ulepszenia

techniczne we własnym mieszkaniu,

pamiętnik literacki, osiągnięcia znane

ludzkości od dawna, a

wzbogacające indywidualne doświadczenie

człowieka (autor podaje przykład rolnika,

który zwierzył się pracującemu u niego

człowiekowi, iż odkrył, że suma kątów w

trójkącie wynosi 180 stopni).

Myślenie historyczne (typu H)

Prowadzi do odkryć i wynalazków technicznych,

naukowych, czy organizacyjnych które do tej

pory nie były znane ludzkości i stanowią wkład

do kultury np. teoria grawitacji Newtona. Nie

zawsze w czasach współczesnych ludzie

potrafią rozpoznać myślenie typu H (np. gdy

prekursor współczesnych komputerów, Turing,

starał się o stypendium naukowe

powiedziano mu, że nie jest niestety osobą

twórczą).

Zdolności do myślenia twórczego, zwłaszcza

typu P posiadają prawie wszyscy ludzie. Nie

tracą ich nawet ludzie chorzy psychicznie.

Obrazy malarskie schizofreników można czasem

nawet zaliczyć do twórczości typu H. Nie ma

większej różnicy miedzy samymi procesami

myślenia P i H, różni je jedynie inna wartość dla

kultury

.

Istnieją dwa modele próbujące

wytłumaczyć przyczyny samej

twórczości:

model konfliktowy – zgodnie z nim źródłem

twórczości są konflikty motywów, frustracje,

wewnętrzne sprzeczności. Rozwiązywanie

problemów naukowych czy artystycznych

kompensuje deficyt niezaspokojonych wartości.

Nawet amatorska praca twórcza przywraca

stan równowagi. Jest to model Freuda. Jego

zdaniem jednostka stara się sublimować

energię niezaspokojonych popędów (konflikty

między id a ograniczeniami społecznymi)

wyżywając się w działalności twórczej. Zgodnie

z tą teorią w świecie idealnym, bez problemów

czy przymusów nie byłoby sztuki.

model spełnienia – twórczość to metoda

aktualizacji naturalnych potencji jednostki,

rodzajem samospełnienia (model lansowany

przez psychologów humanistycznych).

Twórczość i ekspresja to najlepsze sposoby

zaspokojenia potrzeby samorealizacji. Mogą

to utrudniać niesprzyjające warunki

otoczenia, ograniczenia zewnętrzne.

Są to dwa modele opracowane głównie przez

psychologów humanistycznych. Psychologowie

poznawczy uznają w tworzeniu sztuki rolę

motywacji poznawczej, która zaspakaja ciekawość

świata, pozwala lepiej go zrozumieć, wyjaśnić

zjawiska nieznane. Motywacja ta jest przede

wszystkim uruchamiana, gdy jednostka styka się

ze zdarzeniami nowymi, ciekawiącymi, otrzymuje

sprzeczne lub konfliktowe informacje, jest

niepewna przyczyn zjawisk. Motywacja ta jest

niehedonistyczna i bezinteresowna.

Satysfakcję daje samo odkrycie. Motorem myślenia

może też być chęć utrwalenia poczucia własnej

wartości, dążenie do mistrzostwa. Mamy do

czynienia z wielością motywacji (polimotywacją).

Proces twórczy jest spontaniczny i trudny do

zaplanowania, ciekawość wzbudza np. jego

nieciągłość. Występują w nim przerwy, skoki i

powroty. Charakterystyczne jest zjawisko olśnienia

(iluminacji). Często po przerwaniu pracy nad

zagadnieniem uczony czy artysta tworzy nagle nową

formę (hipotezę, szkic malarski itp.). Olśnienia takie

występują też podczas buddyjskich medytacji, po

dłuższym okresie praktyk mnich Zen odkrywa nagle

prawdziwą strukturę rzeczy, doznaje iluminacji

zwanej satori. Zjawisko to nie jest obce także

ludziom chorym. Trudno je wyjaśnić. Istnieje

hipoteza inkubacji, zakładająca, że iluminacja jest

efektem uprzedniego myślenia nieświadomego,

rozwiązanie powstaje poza zakresem uwagi.

Hipoteza ta nie jest jednak podparta dostatecznymi

dowodami empirycznymi.