Pojęcie i mechanizm równowagi

Poziom faktycznego dochodu narodowego wyznaczony
jest przez zrównanie się agregatowego popytu AD i
agregatowej podaży AP.

Równowaga na rynku towarów – sytuacja, w której
nabywcy chcą kupić dokładnie taką ilość towarów, jaka
jest wytwarzana w gospodarce.

W sytuacji równowagi łączne zamierzone
(planowane) wydatki na towary są równe
wielkości produkcji tych towarów.

Nierównowaga na rynku towarów pojawia się, gdy
łączne zamierzone (planowane) wydatki na towary
nie są równe wielkości produkcji tych towarów.

Stan nierównowagi towarów może zostać zlikwidowany:

•

przez zmiany produkcji

albo

•

przez zmiany popytu

albo

•

przez kombinację zmian obu wielkości.

Produkcja (popyt na towary) może się zmienić, jeżeli
nierównowaga powoduje zmiany czynników
determinujących produkcję (popyt).

Założenia dotyczące gospodarki:

•

Zasoby czynników produkcji nie są w pełni wykorzystane.

•

Poziom cen jest stały.

•

Producenci są gotowi wytworzyć i dostarczyć na rynek
każdą ilość produktów przy istniejącym poziomie cen.

•

Agregatowy popyt na towary AD kształtuje się
autonomicznie.

Pojawienie się nadwyżki popytu na towary powoduje

wzrost produkcji, a pojawienie się nadwyżki podaży –
spadek produkcji.

Agregatowy
popyt

D

E

C

AD

0

AD

0

A

B

45

0

Y1

Y2

Y3

Dochód

narodowy

Warunek równowagi:

Y = AD

Y – dochód narodowy wytworzony w gospodarce w

pewnym okresie,

AD – zamierzony (planowany) agregatowy popyt na

towary w tym okresie.

Równowaga występuje, gdy dochód narodowy jest

równy agregatowemu popytowi na towary.

Poziom faktycznego dochodu narodowego

wytworzonego w gospodarce jest wyznaczony przez
poziom agregatowego popytu na towary.

Dezagregacja (podział) łącznego popytu na cztery
elementy składowe:

•

wydatki na dobra konsumpcyjne C,

•

wydatki na dobra inwestycyjne I,

•

wydatki rządowe G,

•

eksport netto NX.

AD = C + I + G + NX = C + I + G + (Ex - Im)

Założenie: rozpatrujemy gospodarkę zamkniętą, tzn. bez
wymiany międzynarodowej (NX=0), w której nie
występują wydatki rządowe (G=0).

Agregatowy popyt składa się z wydatków
konsumpcyjnych i wydatków inwestycyjnych: AD = C + I

Funkcja konsumpcji i oszczędności

Gospodarstwa domowe dokonują zakupów różnych dóbr
konsumpcyjnych.

Podstawowym źródłem ich finansowania są
rozporządzalne dochody osobiste.

Ponieważ w analizie pomijamy państwo, zakładamy, że
podatki i transfery są równe zeru.

Dochody gospodarstw domowych mogą być
przeznaczone na wydatki konsumpcyjne lub na
oszczędności.

Y = C + S

gdzie: Y – dochód narodowy

C – wydatki konsumpcyjne

S – oszczędności.

Przy danym poziomie dochodu im większe są wydatki
konsumpcyjne, tym mniejsze są oszczędności. I
odwrotnie.

Decyzje gospodarstw domowych w sprawie wysokości
wydatków konsumpcyjnych są równocześnie decyzjami
w sprawie oszczędzania.

Decyzje gospodarstw domowych dotyczące podziału
dochodów na wydatki konsumpcyjne i oszczędności
zależą od wielu czynników, m.in.:

•

wysokości dochodów,

•

wielkości nagromadzonego majątku.

Hipotezy określające wpływ dochodów na wielkość
wydatków konsumpcyjnych (tym samym również na
wielkość oszczędności):

•

hipoteza dochodu absolutnego (J.M. Keynes),

•

hipoteza dochodu relatywnego (J.S. Duesenberry),

•

hipoteza dochodu permanentnego (M. Friedman).

Hipoteza dochodu absolutnego
Wielkość wydatków konsumpcyjnych zależy od poziomu
bieżących dochodów uzyskiwanych przez gospodarstwa
domowe.
Gdy dochody te wzrastają, wydatki konsumpcyjne również
rosną, ale ich udział w dochodzie jest w miarę wzrostu
dochodów coraz mniejszy.
Hipoteza dochodu relatywnego
Wysokość wydatków konsumpcyjnych poszczególnych osób
zależy od standardu życia ich znajomych.
Gdy dochody gospodarstwa domowego zmniejszają się w
porównaniu z dochodami innych (maleją dochody relatywne),
będzie się ono starało utrzymać standard konsumpcji na
poziomie standardu swojego otoczenia.
Gdy absolutne i relatywne dochody gospodarstwa domowego
wzrastają, znajdzie to niewielkie odzwierciedlenie wewzroście
wydatków konsumpcyjnych.

Hipoteza dochodu permanentnego

Wydatki konsumpcyjne zależą nie od dochodu
bieżącego, ale od tzw. dochodu permanentnego
(dochodu przeciętnego, jaki jednostka spodziewa się
uzyskać w ciągu całego życia.

Efekt majątkowy (bogactwa) – A.C.Pigou

Wzrost realnej wartości majątku gospodarstw
domowych powoduje wzrost wydatków
konsumpcyjnych

Funkcja konsumpcji - pokazuje związek między
bieżącymi dochodami a wydatkami konsumpcyjnymi.

W skali makroekonomicznej - pokazuje poziom
zamierzonych łącznych wydatków przy różnych
poziomach dochodu narodowego.

Funkcja oszczędności - przedstawia poziom
zamierzonych oszczędności przy różnych poziomach
dochodu narodowego.

Oszczędności są nie skonsumowaną częścią dochodu.

Do ich obliczenia korzystamy ze wzoru: S = Y - C

Cechy zależności między wydatkami konsumpcyjnymi i

oszczędnościami a dochodem narodowym:

1.

Przy stosunkowo niskim poziomie dochodu wydatki
konsumpcyjne są wyższe od dochodu.

By zaspokoić swoje potrzeby, ludzie biedni muszą
wydawać więcej niż zarabiają, finansując wydatki z
zaciągniętych pożyczek.

2.

Po przekroczeniu pewnego poziomu dochodu
wydatki konsumpcyjne są niższe od dochodu.

Oznacza to, że część dochodu przeznaczana jest na
oszczędności.

3.

Przy wyższych poziomach dochodu wydatki
konsumpcyjne są wyższe, ale ich udział w
dochodzie jest coraz niższy.
Przeciętna skłonność do konsumpcji –
stosunek wydatków konsumpcyjnych do dochodu
narodowego

Określa, jaka część dochodu przeznaczona jest
na konsumpcję.

Y

C

4.

Wraz ze wzrostem dochodu wzrastają również
wydatki konsumpcyjne.

Krańcowa skłonność do konsumpcji -
stosunek przyrostu wydatków konsumpcyjnych
do przyrostu dochodu

Informuje, jaka część przyrostu dochodu
przeznaczana jest na wydatki konsumpcyjne.

Y

C

ksk







Równanie funkcji konsumpcji (przy założeniu, że
funkcja konsumpcji ma postać liniową):

C = C

a

+ ksk*Y

gdzie:

C – wydatki konsumpcyjne ogółem,

C

a

- autonomiczna część wydatków konsumpcyjnych,

ksk – krańcowa skłonność do konsumpcji,

Y – dochód narodowy.

Przeciętna skłonność do oszczędzania –

stosunek oszczędności do dochodu narodowego

Określa, jaka część dochodu przeznaczona jest na

oszczędności.

Krańcowa skłonność do oszczędzania -
stosunek przyrostu oszczędności do przyrostu
dochodu

Informuje, jaka część przyrostu dochodu
przeznaczana jest na oszczędności.

Y

S

Y

S

kso







Suma krańcowej skłonności do konsumpcji i krańcowej
skłonności do oszczędzania jest równa 1.

ksk + kso = 1

Równanie funkcji oszczędności:

S = S

a

+ kso*Y

S = - C

a

+ (1 – ksk)*Y

Równowaga w uproszczonym modelu gospodarki.

Równość inwestycji i oszczędności

Inwestycje - wiążą się z powiększaniem lub

utrzymywaniem zasobów kapitału fizycznego w
postaci maszyn, urządzeń, budynków oraz zapasów.

W analizach makroekonomicznych inwestycje pełnią

następujące role:

1.

Są częścią agregatowego popytu na towary,
dlatego ich zmiany wpływają na zmiany popytu i
dochodu narodowego,

2.

Przyczyniają się w dłuższym okresie do rozbudowy
zdolności wytwórczych gospodarki i wzrostu
produkcji potencjalnej.

Inwestycje zależą m.in. od:

1.

stopy procentowej,

2.

zmiany popytu konsumpcyjnego,

3.

kosztów i efektywności wyposażenia kapitałowego,

4.

oczekiwań.

Założenie: popyt inwestycyjny jest autonomiczny, tzn.
że wymienione wcześniej determinanty nie wpływają na
wielkość inwestycji.

I = I

a

Funkcja agregatowego popytu przyjmuje postać:

AD = C + I = I

a

+ C

a

+ ksk*Y

Funkcja agregatowego popytu określa poziom
zamierzonych łącznych wydatków na towary przy
różnych poziomach dochodu narodowego.

Źródła zmian agregatowego popytu (przy stałej ksk):

1.

Przy danym poziomie wydatków autonomicznych
agregatowy popyt może się zmieniać pod wpływem
zmian dochodu.

2.

Zmiany agregatowego popytu mogą być
spowodowane zmianami wydatków
autonomicznych.

Warunkiem równowagi na rynku towarów jest to, aby
łączne zamierzone wydatki były równe faktycznie
wytworzonemu dochodowi narodowemu.

Y = AD = C + I

Poziom dochodu narodowego w stanie równowagi
można wyznaczyć w inny sposób: posługując się
funkcjami inwestycji i oszczędności.

Y = C + I → I = Y – C

Y = C + S → S = Y – C

W sytuacji równowagi planowane inwestycje są
równe planowanym oszczędnościom.

I = S

Sformułowany wyżej warunek równowagi należy
rozumieć jako identyczność decyzji podmiotów
gospodarczych dotyczących kwot, jakie chcą
zaoszczędzić.

Podmioty gospodarcze są więc w równej mierze
zainteresowane zainwestowaniem, jak i
zaoszczędzeniem środków.

W rzeczywistości równość taka zdarza się niezmiernie
rzadko.

Najczęściej mamy do czynienia z dwoma przypadkami:

1.

S > I

Sytuacja taka nazywana jest luką deflacyjną.

Występuje, gdy ma miejsce tezauryzacja
(przechowywanie pieniędzy) części oszczędności.

Oznacza to, że nie zamieniają się one w popyt na
dobra inwestycyjne.

Przyczyną tego stanu rzeczy może być wzrost stopy
procentowej.

W rezultacie część wyprodukowanych dóbr
inwestycyjnych nie zostanie sprzedana i wystąpi
zjawisko nadprodukcji.

Przedsiębiorcy zareagują zmniejszeniem produkcji, co
poprzez zmniejszenie wypłacanych dochodów jeszcze
bardziej ograniczy popyt.

W przypadku, gdy maleją dochody, ludzie będą starali
się zachować swój poziom konsumpcji tak długo, jak
będzie to możliwe, kosztem zmniejszonej skłonności do
oszczędzania.

Ponadto, w miarę upływu czasu, nastąpi również
zużycie istniejących dóbr kapitałowych, aż w końcu
doprowadzi to do ich niedostatku.

W rezultacie zmniejszona skłonność do oszczędzania i
proces starzenia się kapitału produkcyjnego
doprowadzą do szybszego zmniejszenia się
oszczędności w porównaniu z inwestycjami.

Po pewnym czasie ustali się równowaga między tymi
wielkościami, tzn. oszczędnościami i inwestycjami.

Będzie to jednak równowaga osiągnięta przy niższych
niż poprzednio rozmiarach inwestycji i oszczędności, a
więc przy niższym poziomie dochodu narodowego.

2.

S < I

W tej sytuacji zwanej luką inflacyjną, w
gospodarce popyt na dobra inwestycyjne przekracza
ich podaż.

Rozszerzający się rynek zbytu będzie stwarza
bodźce dla dalszego zwiększenia produkcji i
występuje zjawisko ogólnego ożywienia
gospodarczego.

Kumulacyjny proces wzrostu produkcji i dochodu
narodowego zostanie zatrzymany przez dwa rodzaje
barier:

a)

Stała skłonność do konsumpcji, w przypadku
rosnących dochodów, spowoduje wzrost
oszczędności, które mogą po pewnym czasie dogonić
inwestycje, przez co ustali się w gospodarce stan
równowagi i wzrost dochodu zostanie zatrzymany.
Równowaga ustali się przy wyższym niż poprzednio
poziomie dochodu narodowego.

b)

Wzrost produkcji i dochodu może zostać zatrzymany
także na skutek pełnego wykorzystania znajdujących
się w gospodarce czynników produkcji.
Realny dochód narodowy przestaje rosnąć, natomiast
nominalny - zwiększa się nadal.
Może to objawiać się poprzez wzrost poziomu cen
rynkowych.

W gospodarce pojawiają się procesy inflacyjne.

Rosnące ceny powodują powstanie przymusowych
oszczędności (powiększających ogólną sumę
oszczędności), które dzięki „doganiają” inwestycje i w
rezultacie gospodarka ma szanse znaleźć się z powrotem
w stanie równowagi.

Stanów równowagi gospodarczej może być wiele i nie
muszą się one wiązać z pełnym zatrudnieniem czynników
produkcji.

Stan równowagi, w którym równości zamierzonych
inwestycji i oszczędności towarzyszy pełne wykorzystanie
aparatu wytwórczego i rozporządzalnej siły roboczej
nazywa się stanem równowagi optymalnej.

Mnożnik

Inwestycje są podstawowym czynnikiem powodującym
fluktuacje (zmienność) dochodu narodowego.

Wzrost inwestycji oznacza zwiększenie dochodu
narodowego, bowiem wydatki inwestycyjne stanowią
jeden z jego składników.

Każdy przyrost inwestycji powiększa dochód narodowy
o pewną swą wielokrotność.

Mnożnik inwestycyjny – informuje, jak zmienia się
dochód narodowy pod wpływem zmiany
autonomicznych wydatków inwestycyjnych.

Mnożnik jest zawsze większy od 1, bo każda zmiana
w wydatkach inwestycyjnych uruchamia łańcuch zmian
w wydatkach konsumpcyjnych.

ksk

m

i





1

1

Wysokość mnożnika zależy od krańcowej skłonności do
konsumpcji.

Im krańcowa skłonność do konsumpcji jest wyższa,
tym mnożnik jest wyższy.

Ponieważ: ksk + kso = 1 → kso = 1 – ksk

Mnożnik jest więc odwrotnością krańcowej skłonności
do oszczędzania.

Im ta skłonność jest wyższa, tym mnożnik jest niższy.

kso

m

i

1



Równowaga w rozwiniętym modelu

gospodarki

Utrzymujemy założenie gospodarki zamkniętej.
Włączamy do modelu gospodarki państwo.
Oznacza to, że:

1.

Do elementów składowych agregatowego popytu
należy włączyć wydatki państwa G,

AD = C + I + G

2.

Należy uwzględnić podatki T płacone do budżetu
państwa oraz transfery płynące z budżetu do
gospodarstw domowych.
Zakładamy, że transfery są równe 0, a podatki
składają się tylko z podatków bezpośrednich.
Dochody gospodarstw domowych mogą być
przeznaczone na wydatki konsumpcyjne,
oszczędności i podatki.

Warunek równowagi na rynku towarów w gospodarce
zamkniętej:

Y = AD = C + I + G

Uwzględniając sposób wykorzystania dochodu, warunek
ten można zapisać następująco:

C + I + G = C + S + T

lub

I + G = S + T

Warunkiem równowagi jest więc, aby suma zamierzonych
wydatków inwestycyjnych i wydatków rządowych była
równa sumie zamierzonych oszczędności i podatków.

W warunkach gospodarki otwartej uwzględniamy
eksport Ex i import Im.
Agregatowy popyt składa się z następujących
elementów:

AD = C + I + G + Ex – Im

Równowaga na rynku towarów w gospodarce otwartej
wymaga zatem spełnienia warunku:

Y = C + I + G + Ex – Im = C + I + G + X

Powyższy warunek jest spełniony, gdy:

I + G + Ex = S + T + Im

lub

I + G + X = S + T + R

R – transfer płatności dla zagranicy.