Rytmy biologiczne a rozwój i zdrowie

człowieka.

Czuwanie i sen (zaburzenia), zmęczenie

(rodzaje, fazy, przyczyny,skutki,

zapobieganie), odpoczynek.

Zadania:

1. Poznanie rodzajów rytmów biologicznych –

przyczyn i konsekwencji ich zaburzeń.

2. Uświadomienie biologicznej roli snu, faz i cykli snu,

niedostatków i zaburzeń oraz ich konsekwencji dla
zachowania się i uczenia się.

3. Przybliżenie rytmu pracy i wypoczynku –

konsekwencje zaburzeń.

4. Poznanie rodzajów, przyczyn i skutków zmęczenia i

odpoczynku

Pomoce: prezentacja multimedialna, folie. karteczki

Czas: 60 min

Oczekiwania: uczestnik będzie: znał rytmy

biologiczne, w tym rytm pracy i wypoczynku i ich
znaczenie

dla

zdrowia

człowieka,

rodzaje,

przyczyny

i

skutki

zmęczenia,

odpoczynek,biologiczną rolę snu, jego fazy, cykle,
skutki niedostatku snu dla procesu uczenia się i
zachowania oraz zaburzenia; rozumiał znaczenie
rytmów biologicznych, rytmu pracy i wypoczynku,
snu, odpoczynku po zmęczeniu; umiał właściwie
korzystać z zegara biologicznego, zapewnić sobie
prawidłową ilość godzin snu i jego jakość oraz
odpoczynek po pracy.

Przebieg zajęć:

1. Prezentacja zadań przez studentów (rytmy, sen) i

uzupełnienie tej wiedzy przez prowadzącego
( slajdy 4 – 12 - rytmy oraz 13 – 23 – sen i zał.
2,2a,2b,2c - folie)

4. Burza mózgów: Na czym polega zachowanie

odpowiedniego rytmu pracy i wypoczynku?;
dyskusja i uzupełnienie prowadzącego (slajdy 24 –
30)

5. Praca w grupach: Zmęczenie i odpoczynek rodzaje,

przyczyny i skutki.

a. dzielimy uczestników na dwie grupy - metodą

odliczania – gr. 1 – zmęczenie, gr.2 –odpoczynek.

b. prezentacja pracy grup.

c. Podsumowanie prowadzącego (zmęczenie –

slajdy 31 – 38 oraz odpoczynek – slajdy 39 – 40 i
zał.3 - folia )

6. Ewaluacja: arkusz ewaluacji – wyświetlamy (zał. 4)

a uczestnicy piszą na karteczkach tylko ocenę –
zebranie karteczek do koperty

7. Przypomnienie zadań na następne zajęcia

Rytm biologiczny - to cykliczne nasilanie
się i zmniejszanie przejawów aktywności
życiowej organizmów roślin, zwierząt i
człowieka.

Zmiany powtarzają się w tej samej kolejności,
w określonych odstępach czasu, układając się
w pewne cykle.

Przyczyną rytmów biologicznych

jest

występowanie w środowisku rytmicznych zmian:

•

obrotów

ziemi,

oświetlenia,

temperatury,

oddziałujących na organizm (tzw. rytmy zewnętrzne,
egzogenne) ,

• indywidualnego rytmu aktywności i odpoczynku
niezależnego od czynników środowiska (tzw. rytmy
wewnętrzne, endogenne).

Istnieją

rożne

klasyfikacje

rytmów

biologicznych, ale najczęściej dzieli się je
według czasu trwania na rytmy:

• okołodobowy,
• tygodniowy,
• miesięczny,
• sezonowy.

Zachowanie

w

codziennym

życiu

odpowiedniego,

zgodnego

z

rytmami

biologicznymi rytmu pracy i odpoczynku (w
tym zwłaszcza snu) sprzyja prawidłowemu
rozwojowi, dobremu samopoczuciu, zdrowiu
oraz dobrej dyspozycji do pracy i uczenia się.

Rytm okołodobowy zależy od światła,

zmiana natężenia (dzień – noc) wiąże się z

dwoma fazami aktywności:
– dzienna – czuwanie,
– nocna –sen,
regulowany przez mechanizm tzw. zegara

biologicznego.
Zegar biologiczny tworzą złożone procesy

zachodzące we wnętrzu komórek na poziomie

molekularnym np. procesy syntezy białek,

wytwarzanie

melatoniny

przez

szyszynkę w nocy.

Rytm okołodobowy dotyczy wszystkich

procesów fizjologicznych w organizmie np.:
•

rytmy wewnątrzwydzielnicze: np. przysadka

mozgowa wydziela najwięcej hormonu wzrostu w

nocy, w pierwszych godzinach snu; w szyszynce

szczyt wydzielania melatoniny przypada na godziny

23–4,
• rytm czynności nerek – wydzielanie moczu jest

mniejsze w nocy,
•

rytm

temperatury

ciała

–

najwyższą

temperaturę ciało ma o godzinie 6 oraz w godzinach

17–18,
• rytm dobowy zdolności do pracy - zdolność do

pracy - największa przed południem („szczyt” ok. 9–

10) i po południu („szczyt” ok.16–17), w nocy

zmniejsza się i osiąga najniższy poziom ok. 2–3.

Skutki: „Kiedy cykle te są zsynchronizowane

z harmonogramem pracy, wszystko jest w

porządku, ale kiedy następuje przesunięcie w

fazie, rezultatem jest bezsenność w nocy i

senność w ciągu dnia” (Kalat, 2007, s. 267).

W wyniku zmian w rytmie snu i czuwania

może dochodzić do zakłócenia wewnętrznej

synchronizacji

rytmów rożnych procesów fizjologicznych:

• zmniejszenia sprawności psychofizycznej,
• złego samopoczucie,
• chwiejności emocjonalnej,
• utrudnionej adaptacji organizmu do

zmieniających się warunków życia.

Rytm tygodniowy - zależny od czynników

społecznych i kulturowych oraz „typowego”

rytmu pracy i zajęć w szkole. Od dawna

lekarze higieniści zwracali uwagę na zmiany

dyspozycji

do

uczenia

się

dzieci

w

poszczególnych dniach tygodnia.
Obecnie, gdy praca i zajęcia w szkole trwają

5 dni w tygodniu, dyspozycja uczniów do

pracy jest:
• mniejsza w poniedziałek (wdrożenie),
• najkorzystniejsza we wtorek i środę,
• zmniejsza się w czwartek i piątek.
Zaleca się, aby brać to pod uwagę w

układaniu planów lekcji w szkole (Ignar-

Golinowska, 2000).

Rytm miesięczny

– np.cykl miesięczny

(menstruacyjny) kobiety - trwa średnio 28 dni.

Zmianom funkcji hormonalnej jajników towarzyszą

zmiany: temperatury ciała, ilości wody w organizmie,

samopoczucia,nastroju itd.

Rytmy sezonowe

- zależne od:

•

światła słonecznego,

• ruchów ziemi wokół własnej osi,
• zmian klimatycznych,
• temperatury otoczenia,
•wilgotności,
• promieniowania ultrafioletowego,
• pożywienia,
• przystosowania ludzi do zmieniających się

warunków środowiska.

Rytmy sezonowe wiążą się z porami roku i

wpływają na:
• funkcje organizmu, np. na przemianę

materii (latem wyższa), odporność (obniżenie

wiosną),
• rytm wzrastania dzieci – większe przyrosty

wysokości ciała wiosną i latem, a masy ciała –

jesienią i zimą,
• zachorowalność na niektóre choroby, np.

alergię (od maja do lipca); nieżyt oskrzeli i

astmę (zaostrzenie w zimie); chorobę

wrzodową żołądka i dwunastnicy (zaostrzenie

na wiosnę i jesienią),
• występowanie wypadków (wzrost w lecie).

Ważne dla wychowawców i nauczycieli:

1.

Życie „w zgodzie” z rytmami biologicznymi,

zwłaszcza okołodobowym, sprzyja dobremu

zdrowiu, samopoczuciu oraz dyspozycji do

pracy i uczenia się we wszystkich okresach

życia.
2. W organizacji dnia dzieci i młodzieży

należy brać pod uwagę rytm:
– okołodobowy, dostosowując do niego

godziny snu, posiłków, nauki w szkole,

odrabiania lekcji,
– tygodniowy, układając zgodnie z nim plany

lekcyjne w szkole.
3. Należy zachęcać ludzi do poznawania

reakcji swego organizmu zależnych od

rytmów biologicznych.

Sen jest to stan fizjologiczny przeciwstawny

do czuwania. Następuje w nim wyłączenie

świadomości, obniżenie poziomu przemiany

materii i zdolności reakcji na bodźce

zewnętrzne.
Istota snu polega na rozprzestrzenianiu

się w mózgu procesów hamowania. Im

jest ono silniejsze, tym sen jest głębszy.
Sen nocny umożliwia:
• regenerację organizmu, zwłaszcza mózgu,

po całym dniu pracy,
• uzupełnienie białka i glikogenu (zasobów

energii),
• zaoszczędzenie energii dla zaspokojenia

przyszłych potrzeb.

Główną kontrolę nad rytmem snu i czuwania
pełni obszar podwzgórza zwany jądrem
nadskrzyżowaniowym, jego funkcjonowanie
jest zależne od światła i ciemności.

Sen zależy także od wydzielania przez
szyszynkę – melatoniny – hormonu o
działaniu nasennym, wydzielanym w nocy.

Wyróżnia się następujące fazy i stadia snu:
1. Faza NREM (ang. Non Rapid Eye Movement) –

sen z wolnymi ruchami gałek ocznych, zajmuje

70–80% całkowitego czasu snu nocnego i

przebiega w czterech stadiach:

–

stadium I – stan czuwania: sen jest płytki, osoba może

reagować na własne imię, w zapisie EEG pojawiają się fale

o małej amplitudzie i średniej częstotliwości,

– stadium II – sen lekki: zwolnienie czynności bioelektrycznej

mózgu, śpiący traci kontakt z otoczeniem, zmienia

położenie ciała, w zapisie EEG pojawiają się fale ostre, o

średniej częstotliwości,

– stadium III – sen głęboki: dalsze zmniejszenie aktywności

elektrycznej mózgu, zwiększa się wydzielanie hormonu

wzrostu, w zapisie EEG występują fale o wysokiej

amplitudzie i niskich częstotliwościach,

– stadium IV – sen bardzo głęboki: obniża się temperatura

ciała, ciśnienie krwi, liczba oddechów, w zapisie EEG

pojawiają się fale o wyższej amplitudzie i o niskiej

częstotliwości.

2. Faza REM (ang. Rapid Eye Movement) –

sen z szybkimi ruchami gałek ocznych, trwa

krotko, zajmuje 20–30% całkowitego snu

nocnego. W EEG pojawiają się szybkie,

nieregularne fale o niskiej częstotliwości, co

jest

objawem

zwiększenia

aktywności

bioelektrycznej mózgu.

Zwiększa się: przepływ krwi w mózgu;

częstość skurczów serca, ciśnienie krwi, liczba

oddechów (mogą być zmienne), mięśnie

szkieletowe są rozluźnione, mogą wystąpić

charakterystyczne reakcje fizjologiczne, np. u

mężczyzn: erekcja, u kobiet: zwilżenie

pochwy.

W typowym śnie fazy NREM i REM tworzą

cykl trwający 80–110 minut.
W czasie snu nocnego występuje zwykle 4–6

cykli. Każdy cykl rozpoczyna się od stadium I

fazy NREM i kolejno występują stadia II–IV. Po

pojawieniu się stadium IV mózg osoby śpiącej

przechodzi z powrotem do stadium III i II, a

następnie rozpoczyna się faza REM.
Udział fazy REM w całości snu jest największy

we wczesnym dzieciństwie (jest to związane z

intensywnym rozwojem mózgu). Stopniowo

ogólny czas trwania fazy REM zmniejsza się i

po 10 r.ż. jest podobny jak u dorosłych.

Potrzeba snu w różnych okresach życia:

Dla dobrego funkcjonowania i samopoczucia

człowieka ważna jest odpowiednia liczba godzin

snu i dobra jego jakość.
Czas trwania snu człowieka skraca się wraz z

dojrzewaniem mózgu i wiekiem:
• noworodek śpi ok. 16–20 godzin na dobę,
• niemowlę – ok. 14 godzin,
• dziecko dwuletnie – ok. 12 godzin (ok. 5 r.ż. zanika

potrzeba snu w czasie dnia),
•. dzieci w wieku 7–10 lat - 10 godzin snu na dobę,
• młodzież - 8 godzin,
• ludzie dorośli – ok. 7,
• ludzie w wieku podeszłym – ok. 6 godzin..

W zależności od preferencji co do godzin

kładzenia się spać i wstawania wyróżnia

się dwa typy ludzi:
• typ poranny: „skowronki” – zasypiają zwykle

wcześniej i budzą się wcześnie rano

wypoczęci i pełni energii, najlepiej czują się

przed południem, jeśli zasną później,to i tak

wstają o zwykłej porze,
• typ wieczorny: „sowy” – później zasypiają i

później wstają, zwykle nie skracają czasu

trwania snu.

Dobra

jakość

snu

oznacza

łatwość

zasypiania, ciągłość snu, rzadkie budzenie się

w nocy oraz zbyt wcześnie, poczucie

wyspania się po obudzeniu.

Czynniki sprzyjające dobrej jakości snu:

•

przestrzeganie: odpowiedniej do wieku liczby godzin snu,

codziennie stałej pory układania się do snu oraz wstawania zaraz

po przebudzeniu się,
• zapewnienie higienicznego środowiska snu: przewietrzony

pokój, dość twarde i równe własne łóżko używane wyłącznie do

spania, niski poziom hałasu w otoczeniu,
• przestrzeganie własnego rytuału układania się do snu – zawsze

te same czynności (np. wypicie ciepłego mleka, kąpiel), unikanie

oglądania telewizji i pracy w łóżku,
• unikanie drzemek w ciągu dnia,
• unikanie bezpośrednio przed snem: obfitych i ciężkostrawnych

posiłków (kolację należy zjeść 1–2 godz. przed snem); dużej ilości

płynów, napojów zawierających kofeinę, alkohol; intensywnych

ćwiczeń fizycznych, oglądania ekscytujących programów TV,

odrabiania lekcji,
• w przypadku, gdy nie udaje się usnąć przez 15–20 minut,

należy wstać z łóżka, wyjść do innego pokoju i wrócić do łóżka,

gdy poczuje się senność.

Niedobory snu i niezbyt dobra jego jakość -

wyniki badań GUS, 2006r:
• wśród dzieci sypia 8 godzin lub mniej - 11%

7-latków, 20% 10-latków i aż 45%14-latków;
• kładzie się spać o godzinie 22 lub później -

18% 10-latków oraz 60%14-latków;
• wśród dorosłych sypia mniej niż 7 godzin -

6% osób w wieku 15–19 lat i ponad 20% w

wieku 30–49 lat;
• jakość snu niezbyt dobra występuje u 4%

młodych ludzi w wieku 15–19 lat.

Niedobór snu i niska jego jakość mogą być
przyczyną

różnorodnych

dolegliwości

i

stanów:

•obniżenia

nastroju,

zaburzeń

uwagi,

myślenia, pamięci,orientacji,

• obniżenia zdolności radzenia sobie ze
stresem,

agresywności,

konfliktów

z

otoczeniem,

•

zaburzeń

czynności

układu

immunologicznego i narządu wzroku.

Zaburzenia snu:

• bezsenność (trudności w zasypianiu),
• zaburzenia ciągłości snu,
• wczesne budzenie się,
• nadmierna senność z napadami senności w
ciągu dnia,

• zaburzenia rytmu snu i czuwania,
• lunatykowanie,
• lęki nocne,
• koszmary senne,
• bezdech senny.

Praca, zmęczenie, odpoczynek

Praca i odpoczynek są formami aktywności
człowieka, które są ściśle powiązane z
rytmami biologicznymi.

Zmęczenie jest stanem „ostrzegawczym”,
sprzyja utrzymaniu równowagi między pracą
i odpoczynkiem.
Praca fizyczna i umysłowa to świadome

działanie lub wysiłek podejmowany w celu

osiągnięcia jakiegoś celu, tworzenia dóbr,

zaspokojenia rożnych potrzeb.
Biologicznymi i medycznymi aspektami pracy

zajmuje się fizjologia pracy (wysiłku) i

medycyna pracy.

W ujęciu fizjologicznym praca to stan

organizmu, w którym zostaje zużyta

większa ilość energii niż w stanie

spoczynku.

Wzrost wydatkowania energii jest skutkiem

wysiłku fizycznego, który aktywizuje wiele

funkcji organizmu i większość jego układów.

Pracą jest również zabawa oraz zajęcia w

szkole. Tradycyjnie wyróżnia się pracę

fizyczną i pracę umysłową,ale jest to podział

„sztuczny”,

ułatwiający

opis

charakterystycznych cech.

•

W czasie pracy fizycznej dominuje praca

mięśni

szkieletowych

i

zespół

zmian

czynnościowych w organizmie (zwłaszcza w

układzie krążenia i oddechowym) w związku

ze

zwiększonym

zapotrzebowaniem

pracujących mięśni na tlen i glukozę.
Proces tych zmian zależy od: rodzaju

wysiłków fizycznych, czasu ich trwania i

intensywności.

Dominują

w

pracy

fizycznej

wysiłki

dynamiczne z przewagą izotonicznych

skurczów mięśniowych, w czasie, których

wykonywany jest ruch jakiejś części ciała

(oba przyczepy mięśnia do kości zbliżają się

do siebie i mięsień skraca się, a nie zmienia

się jego napięcie).

9

W czasie pracy umysłowej zaangażowany

jest
w znacznym stopniu OUN oraz narządy

zmysłów.
Wydatek energii jest niewielki i wiąże się

głównie
z utrzymaniem odpowiedniej pozycji ciała, w

czasie
10 minut, wydatek ten wynosi:
-przy siedzeniu i czytaniu – 0,18 kcal/kg masy

ciała;
-na zajęciach lekcyjnych– 0,25;
- przy siedzeniu i pisaniu – 0,27.
Praca ta wykonywana jest zwykle w pozycji
siedzącej, dominują wysiłki statyczne, z

przewagą
izometrycznych skurczów mięśniowych -

oba
przyczepy mięśniowe są unieruchomione,

długość
mięśni nie zmienia się, a wzrasta w nich

napięcie –
utrzymywanie wymuszonej pozycji ciała.

Zdolność do wysiłków fizycznych zwiększa

się z wiekiem - do okresu młodzieńczego, a

następnie, po okresie stabilizacji - zmniejsza

się w okresie starzenia się (Woynarowska,

Kozłowski, 1999).
Ludzie różnią się zdolnością do wysiłków

fizycznych - zależnie od płci (na korzyść

mężczyzn),

rodzaju

pracy

zawodowej,

aktywności fizycznej, stanu zdrowia oraz

motywacji do wykonywania wysiłków.
Odczucie ciężkości pracy ma charakter

subiektywny. W jej ocenie stosuje się skalę

punktową (0–20 pkt) Borga.

Klasyfikacja ciężkości pracy:

• wyjątkowo lekka (6–8 pkt),
• bardzo lekka (9–10 pkt),
• dość lekka (11–12 pkt),
• dość ciężka (13–14 pkt),
• ciężka (15–16 pkt),
• bardzo ciężka (17–18 pkt),
• niezwykle ciężka (19–20 pkt)

(Kozłowski,Nazar, Kaciuba-
Uściłko,1999)

Zagrożenia dla ich rozwoju i zdrowia to

(Woynarowska, 2005):
• zwiększone ryzyko urazów sportowych – ostrych i

przewlekłych (tzw. przeciążeń układu ruchu);
• obciążenie psychiczne związane z kumulowaniem

się obciążenia treningami i uczeniem się oraz

stresów szkolnych i sportowych;
• skutki nieprawidłowego kontrolowania masy ciała,

w tym:
– obniżanie masy ciała
– tzw. „robienie wagi” w gimnastyce, łyżwiarstwie

figurowym,

pływaniu,

wioślarstwie,

zapasach;

powtarzające się stany odwodnienia i głodzenia

zaburzają wzrastanie, zwiększają ryzyko wystąpienia

u dziewcząt jadłowstrętu psychicznego lub bulimii,
– zwiększanie masy ciała u chłopców w celu

szybkiego przyrostu masy mięśni przez używanie

odżywek oraz steroidów anabolicznych,
• uzależnienie od pracy – pracoholizm.

Zmęczenie – rodzaje, objawy i skutki

Zmęczenie

jest

to

„stan

organizmu

rozwijający się w czasie wykonywania pracy
fizycznej i umysłowej, charakteryzujący się
zmniejszeniem

zdolności

do

pracy,

nasilaniem się odczuwania ciężkości
wysiłku

i

osłabieniem

chęci

kontynuowania pracy”

(Kozłowski, Nazar, Kaciuba-Uściłko,
1999)

Człowiek, mimo zmęczenia, może przez
pewien

czas

kontynuować

pracę

i

utrzymywać odpowiednią jej wydajność, ale
wówczas

„koszt

fizjologiczny”

pracy

zwiększa się.

Zmęczenie jest dla organizmu sygnałem do
odpoczynku

oraz

zabezpiecza

przed

przeciążeniem związanym z wysiłkiem i
wystąpieniem dużych zaburzeń homeostazy.

Wyróżnia się zmęczenie:

• obwodowe – odnoszące się do układu
mięśniowego,

•zmęczenie ośrodkowe - dotyczące układu
nerwowego.

W życiu codziennym te oba typy zmęczenia

współwystępują.
Zmęczenie obwodowe charakteryzuje

się:
-

zmniejszeniem

zdolność

komórek

mięśniowych do skurczów,
- upośledzeniem mechanizmów pobudzenia

komórek,
- wyczerpaniem substratów energetycznych,
- nagromadzeniem kwasu mlekowego i

wolnych rodników.
Czas wystąpienia tego zmęczenia zależy od

intensywności wysiłku. Przy wysiłkach bardzo

intensywnych (np. bieg sprinterski) zmęczenie

występuje już po kilku, kilkunastu sekundach.

Zmęczenie ośrodkowe związane jest z procesami

zachodzącymi w OUN w czasie pracy fizycznej i

umysłowej.
Na początku pracy wzrasta aktywacja OUN, co

sprzyja zwiększeniu koordynacji ruchów, sprawności

psychofizycznej i intelektualnej.
Gdy intensywność i czas trwania pracy zwiększają się

i poziom aktywacji OUN przekracza indywidualne

„optimum”, pojawiają się zakłócenia wielu czynności:
• ruchy stają się mniej precyzyjne,
• do pracy włączają się zbędne grupy mięśni,
• zmniejsza się percepcja bodźców wzrokowych i

słuchowych,
•zdolność do koncentracji uwagi,
• pojawia się odczucie ciężkości pracy.

Objawy zmęczenia zależą od rodzaju pracy,

czasu

jej

trwania,

warunków

oraz

indywidualnych cech człowieka.
Objawy zespołu zmęczenia:
• bóle mięśni spowodowane rożnymi

przyczynami, w tym drażnieniem zakończeń

nerwów

czuciowych

w

mięśniach,

wyczerpaniem zasobów glikogenu,
• odczucie ciężkości pracy i zmniejszenie

sprawności psychofizycznej i intelektualnej,
• narastające uczucie duszności („brak

tchu”),
• dyskomfort związany ze zwiększeniem się

temperatury wewnętrznej ciała,
• pocenie się, suchość w ustach, tętnienie

tętnic skroniowych.

Objawy zmęczenia ustępują zazwyczaj po

zaprzestaniu

pracy

i

krótkotrwałym

odpoczynku, niezbędne jest uzupełnienie

ubytku wody oraz węglowodanów.

Jeśli mimo nasilania się objawów zmęczenia,

człowiek

kontynuuje

wysiłek

dochodzi

do

przeciążenia organizmu i głębokiego zaburzenia

homeostazy, szczególne w wysokiej temperaturze,

wilgotności otoczenia i odwodnieniu.
Pojawiają się wówczas:
• osłabienie,
• bladość,
• nudności,
• utrata przytomności.
• udar cieplny.
Ryzyko takich zaburzeń jest większe u dzieci i

młodzieży.

(Woynarowska,2005).

Zmęczenie przewlekłe - po kolejnych
wysiłkach - po niepełnej likwidacji zmian
zmęczeniowych w czasie odpoczynku.

Objawy:

• zaburzenia emocjonalne – niechęć do pracy,
apatia, drażliwość, depresja, zaburzenia snu,

• pogarszająca się efektywność pracy,
• osłabienie układu immunologicznego -
zwiększona podatność na infekcje,

• inne choroby.

Likwidacja - dłuższy odpoczynek i
wprowadzenia zmian w trybie i stylu życia.

Znużenie - występuje podczas pracy

umysłowej

lub

fizycznej

o

niewielkiej

intensywności wysiłku, w czasie której

wykonywane są monotonne ruchy lub np. w

czasie siedzenia na długim, nieinteresującym

wykładzie.

Mechanizm znużenia jest odmienny niż

zmęczenia. Jest ono następstwem obniżenia

poziomu aktywacji OUN.

Objawami

znużenia

jest

zmniejszenie

sprawności psychofizycznej oraz senność.

Odpoczynek jest to stan, w którym

likwidacji ulegają objawy zmęczenia lub

znużenia.
Jego celem jest przywrócenie motywacji i

zdolności do pracy oraz poprawa

samopoczucia.
Czas trwania odpoczynku zależy od rodzaju

pracy

i

stopnia

zmęczenia

oraz

indywidualnych cech i potrzeb każdego

człowieka.
Istnieją

rożne

formy

odpoczynku.

Najczęściej wyróżnia się odpoczynek:
• bierny (np. drzemka, sen),
• odpoczynek czynny (np.ćwiczenia fizyczne,

praca
w ogrodzie, rożne formy aktywnej relaksacji).

W wyborze formy odpoczynku czynnego

należy się kierować następującą zasadą:
•

czynności

(aktywności)

w

czasie

odpoczynku powinny różnić się od tych, które

były

wykonywane

w

czasie

pracy

i

doprowadziły do wystąpienia zmęczenia.
• w przypadku zmęczenia pracą fizyczną

korzystnie jest wykonywać pracę, w której

angażowane są inne grupy mięśni lub pracę

umysłową.