Pedagogika

emancypacy

jna

Wilk Klaudia
Wróbel Beata
Zając Natalia

Emancypacja

•

termin

emancypacja

pochodzi

od

łacińskiego słowa „emancipatio”, co oznacza
„uwolnienie spod władzy”

• w prawie rzymskim emancypacja określała
czynność prawną, którą było wyzwolenie się
syna (kobiety lub wnuka) spod władzy
ojcowskiej

• w XVIII wieku pojęcie emancypacji
przestało dotyczyć jedynie jednostki, a
rozciągnęło się na klasy społeczne, grupy i
narody

• współcześnie emancypacja definiowana
jest jako „uwolnienie (się) od zależności,
ucisku,

przesądów;

równouprawnienie,

usamodzielnienie, uniezależnienie”

Pedagogika

emancypacyjna

• ruch edukacyjny zapoczątkowany
w latach 70. XX wieku w Stanach
Zjednoczonych
• nawiązuje do teorii krytycznej,
szkoły frankfurckiej, pragmatyzmu
Dewey’a i marksizmu
•

pedagogika

emancypacyjna

koncertuje

się

na

krytyce

istniejących stosunków społecznych
i zmierza do ich zmiany

Narodziny idei

pedagogiki

emancypacyjnej

Pierwsze koncepcje powstały w wyniku
analiz konfliktów klasowych i wiązały się
ze

wskazywaniem

czynników

przyczyniających się do powstawania i
podtrzymywania nierówności społecznej
oraz hamowania dążeń wolnościowych.
Kolejne koncepcje uległy poszerzeniu o
refleksję

nad

modelem

praktyki

oświatowej

i

wychowawczej,

który

przyczyniałby

się

do

stworzenia

antyrepresyjnych form wychowania.

Pedagogika

emancypacyjna

Można wyróżnić dwa nurty:
• polityczny (rozpoznanie jakie

warunki uniemożliwiają jednostce
bycie podmiotami)

• indywidualistyczno-

anarchistyczny

(umożliwienie

jednostce

bycia

„wolną

osobowością”)

Przedstawiciele

pedagogiki

emancypacyjnej

Paulo Freire

19 września 1921 – 2 maj

1997

Paulo Freire

•

brazylijski

prawnik

i

nauczyciel

• w 1963 roku opracował
Narodowy

Program

Alfabetyzacyjny

• był zaangażowany w
politykę

aktywnie

współtworząc Partię Pracy

•

od

1985

roku

był

honorowym
przewodniczącym
Międzynarodowego
Stowarzyszenia

Oświaty

Dorosłych

• w 1986 roku został
uhonorowany

nagrodą

UNESCO za wychowanie
dla pokoju

• przedstawiciel radykalnej
pedagogiki emancypacyjnej

Paulo Freire

Wyróżnił

dwa

aspekty

emancypacji:

• subiektywny

(opanowanie

umiejętności uczenia się poprzez
dialog z nauczycielem)

• obiektywny

(podjęcie

walki

politycznej przeciwko formom
dominacji)

Paulo Freire

• sprzeciwiał się strukturze społecznej w
której garstka rządzących panuje nad resztą
społeczeństwa

• uważał, że alfabetyzacja jest środkiem do
wyzwolenia społecznego i jednostkowego,
które może dokonać się tylko we wspólnocie
(wyzwolenie jednostkowe jest jedynie jego
konsekwencją)

• edukacja wyzwalająca ma na celu
wywołanie zmian organizacji społecznej,
zniesienie klasy uciskającej oraz stworzenie
warunków do powstania zupełnie nowej
struktury społecznej

• był przeciwnikiem importowania obcych
wzorów edukacji

Paulo Freire

• występował przeciwko tzw. „edukacji
bankowej”

• krytykował szkoły jako instytucje
degradujące uczniów i niszczące u nich
procesy twórczości

• uważał, że podstawą programu edukacji
powinna stać się wiedza funkcjonująca w
kręgach kulturowych

• zadaniem rewolucyjnych wychowawców
jest odkrywanie problemów, których nie
uświadamia sobie zniewolony naród i
formułowanie ich tak by zniewoleni mogli
skonfrontować z nimi swoją sytuację

•

dialog

jako

podstawowy

proces

międzyludzki

Ivan Illich

4 września 1926 – 2

grudnia 2002

Ivan

Illich

• austriacki myśliciel i
krytyk

współczesnego

społeczeństwa

• uzyskał stopnie naukowe
w zakresie filozofii, teologii
i historii

• kierował Uniwersytetem
Katolickim w Portoryko

• w latach 1952-1969 był
księdzem katolickim

• w 1961 roku w Meksyku
założył

Centrum

Dokumentacji
Międzykulturowej

Ivan Illich

•

uważał,

że

rozwój

instytucji

państwowych

jest

szkodliwy

dla

człowieka

• postuluje likwidację już rozrośniętych
instytucji, co w odniesieniu do szkoły
oznacza naukę dobrowolnych treści u
dobrowolnie wybranego nauczyciela

• odrzucał szkołę jako właściwą formę
edukacji

•

zastąpienie

szkół

przez

mniej

sformalizowane ośrodki kształcenia i
wychowania

• widzi nauczyciela jako „mistrza
umiejętności”

Noam

Chomsky

7 grudnia 1928

Noam Chomsky

• amerykański lingwista,
filozof, działacz polityczny

• profesor lingwistyki w
Instytucie Technologicznym
w Massachusetts

•

twórca

generatywnej

koncepcji gramatyki

• opracował klasyfikację
gramatyk

języków

formalnych

•

jest

najczęściej

cytowanym

żyjącym

autorem

• znany z radykalnej krytyki
układów społecznych we
współczesnym świecie

Noam

Chomsky

• uważał, że prawdziwa nauka może
dokonać się tylko poprzez proces
samodzielnego odkrywania prawdy dla
siebie, a nie poprzez narzucanie jednej
oficjalnej prawdy dobrej dla każdego
• edukacja jest jednym z narzędzi klasy
panującej

do

utrzymywania

społeczeństwa w uległości
• klasa wykształcona nazywana jest
„klasą specjalistów”

Noam Chomsky

•

szkoły

są

instytucjami,

które

indoktrynują i narzucają posłuszeństwo
• nauczyciele propagują fałsz, robią to
czego się od nich oczekuje
• pojęcie „edukacji oswajającej”
• uczniowie nie uczą się krytycznego
myślenia lecz przyjmują gotową wiedzę,
którą

wykorzystują

jedynie

do

rozwiązywania testów

Pedagogika

emancypacy

jna w Polsce

Zbigniew

Kwieciński

26 grudnia 1941

Zbigniew

Kwieciński

• w latach 80. stworzył tzw.
seminarium

czwartkowe,

którego kontynuacją było
seminarium z lat 90.

•

stworzył

pojęcie

„racjonalności
emancypacyjnej”

•

w

perspektywie

emancypacyjnej

nauka

staje się elementem życia
codziennego, gdyż wyraża
realne „interesy” i potrzeby
poszczególnych

ludzi

i

społeczności

Innowacje

Obszary w których zachodzą

innowacje:
• praca nauczycieli i uczniów
• planowanie reform oświatowych

Bibliografia

• Dąbrowa E., Jaronowska S., Pedagogika

emancypacyjna, w: Encyklopedia

pedagogiczna XXI wieku, tom 4, red. T.

Pilch, Warszawa 2005

• Okoń W., Nowy słownik pedagogiczny,

Warszawa 2001

• Śliwerski B., Współczesne teorie i nurty

wychowania, Kraków 2001

• Zielińska-Kostyło H., Pedagogika

emancypacyjna w: Pedagogika: podręcznik

akademicki, red. nauk. Zbigniew Kwieciński,

Bogusław Śliwerski, Warszawa 2003