Temat 6: Przedsiębiorstwo w

warunkach konkurencji

doskonałej i niedoskonałej

3. Formy organizacji

przedsiębiorstw

monopolistycznych

Bibliografia:



http://www.elstudento.org



M. Masiłkowski; System rynkowy,
Podstawy

mukro-

i

makroekonomii; Wyd. Key Text;
Warszawa 1998 rok;



D. Begg, S. Fischer, R. Dornbusch;
Mikroekonomia;

Polskie

Wydawnictwo

Ekonomiczne;

Warszawa 1996 rok.

Przedsiębiorstwo to:



Podmioty

gospodarcze

prowadzące na własny rachunek
działalność

produkcyjną

lub

usługową w celu osiągnięcia
określonych korzyści.



wyznaczają cel, zadania i środki ich
realizacji;



pokrywają wydatki ze swoich dochodów;



samodzielnie wchodzą w porozumienia;

Struktura organizacyjna

przedsiębiorstwa

Kształtuje jednocześnie wiele czynników,

niejednokrotnie

sprzecznych

ze

sobą,

a

wynikających ze:



specyfiki celów, w tym strategicznych, jakie

zamierza osiągnąć dana firma,



wymagań stosowanej technologii; np. w

firmie o wysoko wyspecjalizowanej produkcji

wydziały będą tworzone według produktów,

natomiast mało zróżnicowana produkcja może

być

podstawą

grupowania

komórek

organizacyjnych na zasadzie technologicznej,



wielkości

przedsiębiorstwa

—

im

przedsiębiorstwo jest większe, tym bardziej jest

rozbudowana jego struktura tworząca wiele

szczebli pośrednich, a w małej firmie z reguły

właściciel spełnia wszystkie funkcje kierownicze,

c.d.



konieczności

tworzenia

komórek

organizacyjnych lub stanowisk dla spełniania

określonych zadań, jak np. wiążących się z

działalnością badawczo-rozwojową,



konieczności

dostosowywania

własnej

organizacji do wymogów wynikających z

kooperacji z innymi firmami,



zmienności otoczenia przedsiębiorstwa — np.

otoczenie tzw. burzliwe elastycznej struktury

organizacyjnej, pozwalającej na jej dopasowanie do

zmieniających się bardzo szybko warunków

otoczenia (zmiany cen czynników wytwórczych,

zasad opodatkowania, stóp procentowych, itp. W

praktyce struktura organizacyjna jest wypadkową

działania wielu czynników, co powoduje, że nie ma

jednego ogólnego wzorca.

Przedsiębiorstwo

monopolistyczne

Jest to przedsiębiorstwo zajmujące pozycję

monopolistyczną mające wpływ na podaż i
ceny. Kontrolując sytuację na rynku mogą
one

ograniczać

rozmiary

podaży

i

sprzedawać towary po wyższych cenach.
Oznacza to jednak równocześnie, że przy
podejmowaniu decyzji o zwiększeniu
rozmiarów produkcji (korzystnej np. ze
względu na możliwość obniżenia kosztu
jednostkowego) monopolista musi liczyć
się z koniecznością obniżenia ceny.

Formy monopolizacji rynku

Pozycja Monopolisty w zakresie produkcji

lub

zbytu

umożliwia

przedsiębiorstwu

ustalenie ceny monopolowej i osiąganie

większych zysków w porównaniu do

warunków rynku konkurencyjnego. Z tej

racji

dążenie

przedsiębiorstw

do

monopolizowania

działalności

gospodarczych jest cechą rozwijającej się

gospodarki rynkowej.

Dwie drogi osiągnięcia

pozycji monopolistycznej



Pierwsza polega na nieustannym inwestowaniu w

rozwój

przedsiębiorstwa

i

opanowywaniu

danej

dziedziny produkcji lub rynku zbytu. Ponieważ

konkurenci również podejmują podobne działania

proces ten jest niezwykle kosztowny (ogromne nakłady

inwestycyjne oraz ryzyko związane z inwestowaniem) i

długotrwały.



Drugim

rozwiązaniem,

umożliwiającym

szybsze

zdobycie pozycji monopolistycznej jest łączenie ze sobą

przedsiębiorstw

często

będących

dotychczas

konkurentami. Proces ten określa się mianem fuzji

przedsiębiorstw. Łączenie się kapitałów przedsiębiorstw

może mieć charakter tymczasowy lub trwały.

Rodzaje organizacji

monopolistycznych

W wyniku łączenia się firm powstają nowe formy

instytucjonalne. Wśród nich wyróżniamy m.in.:

1.

POOLE I RING

Przedsiębiorstwa tworzą poole lub ringi w celu zrealizowania
konkretnego

przedsięwzięcia

i

osiągnięcia

korzyści

ekonomicznych o charakterze monopolistycznym. Firmy
wchodzące w skład poolu lub ringu ustalają np.: wspólną
politykę cenowa, dzielą zadania produkcyjne oraz rynki zbytu.
Porozumienia tego typu są dość luźne i tymczasowe i po
wykonaniu przedsięwzięcia ulegają rozwiązaniu.

2. KARTEL



Umowy kartelowe dotyczą wspólnej polityki

ustalania cen, podziału i rynków zbytu

(wyznaczania kwot rynkowych) a także

koordynacji

planów

inwestycyjnych

przedsiębiorstw. W skład karteli mogą

wchodzić

przedsiębiorstwa

krajowe,

zagraniczne, a niekiedy instytucje rządowe

poszczególnych krajów. Jednym z najbardziej

znanych karteli międzynarodowych jest OPEC

– organizacja eksporterów ropy naftowej.

KARTEL c.d.



Zasadniczym celem umowy kartelowej jest

ograniczenie wzajemnej konkurencji oraz podział

osiąganych zysków monopolowych. Producenci

wchodzący

w

skald

kartelu

wyznaczają

odpowiednie kontyngenty produkcji dla każdego

przedsiębiorstwa i równocześnie określają ceny

sprzedaży. Podział zysków jest zazwyczaj funkcją

przyznanych kontyngentów produkcyjnych lub

rynkowych.

Przedsiębiorstwa

kartelu

walczą

nieustannie

miedzy

sobą

o

przydziały

kontyngentów, o wielkości udziałów rynkowych

oraz o podział wspólnie osiąganych zysków.

Powstające konflikty prowadza w końcu do

łamania

ustaleń

kartelowych

przez

niezadowolonych producentów. Z tej racji kartele

są z natury forma niestabilna i po pewnym okresie

funkcjonowania ulegają rozwiązaniu.

3. SYNDYKAT



Syndykat powstaje w wyniku umowy

przedsiębiorstw, które ustalają wspólna

politykę sprzedaży lub zakupu produktów.

Syndykat spełnia role wspólnego biura

handlowego przedsiębiorstw, które w ich

imieniu i interesie prowadzi odpowiednia

politykę cen i zbytu. Syndykat kontroluje

również rozmiary podaży wyznaczając

poszczególnym

przedsiębiorstwom

odpowiednie limity produkcyjne.

SYNDYKAT c.d.



Niekiedy syndykat towarzyszy kartelowi, potęgując

pozycje

monopolistyczna

zrzeszonych

przedsiębiorstw.

Poole, ringi, kartele i syndykaty nie są związkami

trwałymi. Poszczególne firmy wchodzące w skład

tego typu porozumień pozostają niezależnymi

podmiotami gospodarczymi (zachowują odrębność

własnościowa i nie tracą niezależności prawnej) i

dlatego w przypadku pojawienia się ostrych

konfliktów (sprzeczności interesów) łatwo może

dojść do rozpadu porozumienia monopolistycznego.

4. TRUST

Trust stanowi jakościowo wyższą formę monopolizacji

produkcji.

Trust

jest

nowym

przedsiębiorstwem,

powstałym zamiast samodzielnie istniejących dotychczas

firm. Akcjonariusze ( udziałowcy) poszczególnych

przedsiębiorstw przekazują swoje udziały zarządowi

trustu otrzymując w zamian certyfikaty trustowe.

Przedsiębiorstwa wchodzące w skald trustu tracą swa

niezależność ekonomiczną i prawną. Trustem zarządza

rada

wykonawcza.

Zyski

wypracowane

prze

przedsiębiorstwa płyną do centralnej kasy trustu. Rada

trustu dzieli osiągnięte zyski proporcjonalnie do udziałów

poszczególnych firm w truście.

5. KONCERN



Koncern jest zespołem odrębnie działających

przedsiębiorstw, należących jednak do wspólnego

właściciela. Duże silne kapitałowo przedsiębiorstwo

wykupuje akcje innych firm lub doprowadza do fuzji

organizacyjnych uzyskując w ten sposób kontrole

nad nimi. Poszczególne firmy wchodzące w skład

koncernu działają samodzielnie w oparciu a

rachunek ekonomiczny. Równocześnie jednak

centrala koncernu ustanawia długofalowe strategie

rozwoju przedsiębiorstw oraz zakreśla zasięgi

rynków

zbytu.

Konkurencja

miedzy

przedsiębiorstwami koncernu zostaje zlikwidowana.

KONCERN c.d.



Cecha wielu koncernów są technologiczne

powiązania pionowe przedsiębiorstw. Koncern

samochodowy

może

obejmować

przedsiębiorstwa związane z wytworzeniem

samochodu tzn.: stalownie, przedsiębiorstwa

przemysłu gumowego, elektrycznego firmy

produkujące lakiery samochodowe, itp. W skład

koncernów

naftowych

wchodzą

firmy

poszukiwania i wydobycia ropy naftowej,

rafinerie, przedsiębiorstwa dystrybucji benzyn i

oleju, stacji benzynowe itp. Konglomerat.

6. HOLDING

Holding jest przedsiębiorstwem ( najczęściej spółka

akcyjna), które poprzez posiadane akcje innych

przedsiębiorstw

sprawuje

kontrole

nad

nimi.

Spółka akcyjna jest forma prawna przedsiębiorstwa, w

której władze sprawują akcjonariusze (współwłaściciele

przedsiębiorstwa).

Teoretycznie

należy

posiadać

przynajmniej 51% wszystkich akcji, aby decydować o

działalności spółki. W rzeczywistości mamy często do

czynienia z rozproszeniem akcji (np. 20-30%) należy do

bardzo wielu właścicieli, z których każdy posiada

niewielka ilość akcji. W rezultacie skupienie w ręku

jednego właściciela znacznie mniej niż 51% akcji

pozwala na całkowitą kontrole spółki. Im większe

rozproszenie akcji tym mniejsza jest ilość akcji potrzebna

do władania spółką.