Modele ustrojowe

Modele ustrojowe

wybranych

wybranych

współczesnych państw

współczesnych państw

demokratycznych

demokratycznych

•Cechy systemu politycznego

•System prezydencki

•System parlamentarny, parlamentarno -

gabinetowy

•System mieszany

•System parlamentarno - komitetowy

Cechy systemu

Cechy systemu

politycznego

politycznego

Aby określić z jakim systemem politycznym
mamy do czynienia, należy wziąć pod uwagę
kilka wyznaczników- kryteriów, odpowiedzieć
na kilka pytań. Odpowiedzi te pomogą nam
podjąć decyzje co do klasyfikacji danego
systemu politycznego.

System prezydencki

System prezydencki

• Opiera się na założeniu rozdzielności

władz, względnej równości kompetencji

władzy ustawodawczej i wykonawczej, obie

władze pochodzą z odrębnych wyborów

powszechnych, władza wykonawcza nie

może rozwiązać parlamentu a parlament

nie nie może odwołać władzy wykonawczej.

• Przykładem systemu prezydenckiego są

Stany Zjednoczone Ameryki Północnej;

dokumentem

określającym

pozycję

poszczególnych

organów

władzy

w

państwie jest uchwalona w 1787 r

konstytucja, trzy władze_ wykonawcza

(prezydent), ustawodawcza (Kongres) i

sądownicza (Sad Najwyższy), spełniają

swoje funkcje w sposób niezależny, ich

funkcjonowanie

jest

oparte

na

mechanizmie wzajemnego powściągania

się; ich rozdzielność jest oparta na

następujących zasadach: nie można łączyć

stanowisk w Kongresie i administracji

federalnej,

prezydent

nie

jest

odpowiedzialny

politycznie

przed

Kongresem i nie może go rozwiązać.

Zakres uprawnień

prezydenta USA

• Głowa państwa i szef rządu
• Kieruje władzą wykonawczą, stojąc na czele

administracji federalnej

• Powołuje

wysokich

funkcjonariuszy

administracji (sekretarzy stanu), dyrektorów

CIA i FBI, ambasadorów, sędziów Sądu

Najwyższego (za rada i zgodą senatu)

• Jest liderem własnej partii
• Kieruje polityką zagraniczną
• Jest naczelnym dowódca sił zbrojnych i

faktycznie ma prawo użycia i dowodzenia

nimi w czasie wojny i pokoju

• Corocznie kieruje do Kongresu orędzie, w

którym przedkłada program ustawodawczy

(sam

nie

ma

prawa

inicjatywy

ustawodawczej, ale kongresmani z jego

partii występują z inicjatywami)

• Ma prawo weta wobec ustaw Kongresu

(może ono być obalone większością 2/3

głosów)

• Ponosi odpowiedzialność konstytucyjną za

działania sprzeczne z prawem

Jerzy Waszyngton

System parlamentarny,

System parlamentarny,

parlamentarno-

parlamentarno-

gabinetowy

gabinetowy

• Model klasyczny wywodzi się z

tradycji brytyjskich, jego istotę

określają

trzy

zasady:

równouprawnienia

władzy

wykonawczej i ustawodawczej,

współpraca

miedzy

tymi

władzami, istnienie różnych

środków

wzajemnego

oddziaływania

tych

władz;

istnieje

dualizm

władzy

wykonawczej (rząd + monarcha

lub prezydent)

• System brytyjski ukształtował

się w wyniku długotrwałego

procesu

historycznego,

polegającego na stopniowym

ograniczaniu roli monarchy i

wzmacnianiu

pozycji

parlamentu,

premiera

i

gabinetu

„Big Ben”, Londyn

System brytyjski

• Parlament: składa się z Izby Lordów (26 biskupów kościoła

anglikańskiego + lordowie świeccy, dożywotnio mianowani
przez króla na wniosek premiera, pełni ona funkcje
ustawodawcze i sądownicze), Izby Gmin (wyłaniana w
wyborach powszechnych, skład jest zmienny, zależny od
liczby jednomandatowych okręgów wyborczych, jej kadencja
trwa 5 lat, jej obradom przewodniczy speaker, obecne są w
niej trzy frakcje: konserwatywna, laburzystowska i liberalna,
spośród członków partii, która zdobyła większość w
wyborach wyłaniany jest rząd Jej Królewskiej Mości, a lider
tej partii zostaje premierem, lider drugiej najliczniej
reprezentowanej partii jest przywódcą opozycji Jej
Królewskiej Mości, tworzy on gabinet cieni – gabinet
alternatywny, czekający aż wyborcy powołają go do władzy,
Izba gmin spełnia funkcje ustawodawcze i kontrolne w
stosunku do rządu), monarchy

System brytyjski

• Monarcha: monarchia jest dziedziczna, od 1952 r rządzi królowa Elżbieta ;

monarcha jest głową Kościoła anglikańskiego, symbolem więzi Wspólnoty

Narodów, stoi na czele władzy wykonawczej, jest także jednym z trzech

ogniw władzy ustawodawczej; monarcha nie jest odpowiedzialny ani

politycznie ani konstytucyjnie, teoretycznie przysługują mu uprawnienia:

dowództwa nad siłami zbrojnymi, zwoływania i rozwiązywania

parlamentu, prawo weta wobec ustaw, prawo łaski, mianowania ministrów,

sędziów, lordów, prowadzenia spraw zagranicznych; faktycznie monarcha

nie korzysta z tych praw, w myśl zasady, iż „król nie może działać sam”;

monarchia jest w Anglii instytucją centralizującą i integrującą państwo,

faktyczny udział monarchy w sprawowaniu władzy ogranicza się do

udzielania rad, zachęcania i ostrzegania

• Rząd: aparat administracji państwowej opłacanej ze skarbu państwa
• Gabinet – organ kolegialny, trzon rządu, jego liczebność waha się w

granicach 20 osób, określa on podstawowe kierunki polityki państwa,

sprawuje kontrole zwierzchnią nad administracją, koordynuje prace

poszczególnych resortów,

• Premier – najważniejszy doradca królowej, szef rządu, lider partii

rządzącej, ma prawo mianowania na najwyższe stanowiska państwowe,

kościelne i gospodarcze, może swobodnie dokonywać zmian w składzie

rządu i gabinetu. Ma bardzo szeroki zakres kompetencji

• System parlamentarny funkcjonuje

także np. we Włoszech, Niemczech
(system kanclerski), czyli w krajach,
gdzie nie istnieje już monarchia. Na
ten temat przeczytaj – podręcznik str.
190-192, spróbuj na podstawie tekstu
podręcznika

stworzyć

schemat

ilustrujący

system

rządów

w

Niemczech i we Włoszech.

System mieszany

System mieszany

• Przykładem

takiego

systemu

jest

Francja, a konkretnie V Republika,

której początek łączy się z rządami

prezydenta

Charles’a

de

Gaulle’a;

według przyjętej wówczas konstytucji

prezydent posiada największy autorytet

w państwie, najsilniejsza pozycję ma

władza wykonawcza

• Prezydent: wybierany raz na 5 lat, nie

jest

odpowiedzialny

politycznie,

powołuje i dowołuje rząd, szef władzy

wykonawczej, przewodniczy obradom

Rady Ministrów, podpisuje dekrety z

mocą ustaw i dekrety podejmowane

przez

rząd,

obsadza

stanowiska

państwowe, jest zwierzchnikiem sił

zbrojnych, decyduje w sprawach polityki

zagranicznej, ma prawo mianowania

premiera,

odwołania

się

do

społeczeństwa

poprzez

referendum,

rozwiązanie Zgromadzenia Narodowego,

kierowania orędzia do parlamentu

• Rząd: mianowany przez prezydenta, zależny

od

niego,

odpowiedzialny

przed

Zgromadzeniem Narodowym, musi mieć

oparcie w większości parlamentarnej i

cieszyć

się

zaufaniem

i

poparciem

prezydenta, ma funkcje wykonawcze i

prawodawcze

• Parlament – składa się ze Zgromadzenia

Narodowego i Senatu, jego rola i znaczenie

nie są duże, ma uprawnienia ustawodawcze

tylko w niektórych dziedzinach, ma też

funkcje kontrolne w stosunku do rządu

System parlamentarno -

System parlamentarno -

komitetowy

komitetowy

• Jego przykładem jest Szwajcaria, państwo będące federacją kantonów;
• Ustrój Szwajcarii charakteryzuje się zasadami

federalizmu i demokracji

bezpośredniej, każda ustawa musi być zatwierdzona przez społeczeństwo
w drodze referendum, do której musi pójść każdy pod groźbą kary.

• Władza ustawodawcza: sprawuje ją Zgromadzenie Związkowe, składające

się z Rady Narodowej i Rady Kantonów (przedstawiciele kantonów),
Zgromadzenie wybiera rząd, spełnia funkcje organu prawodawczego,
kontrolnego w stosunku do rządu, sadowniczego, obie izby są równe.

• Władza wykonawcza – sprawuje ja Rada Związkowa, nie ma tu głowy

państwa, Rada Związkowa składa się z siedmiu równorzędnych
ministrów, reprezentujących różne kantony, trzy wspólnoty językowe,
cztery najważniejsze partie polityczne, rząd formowany jest na zasadzie
przyjacielskiego porozumienia, rząd nie jest odpowiedzialny politycznie
przed parlamentem; co roku Zgromadzenie Związkowe spośród członków
Rady Związkowej wybiera prezydenta, który formalnie stoi na czele
rządu, faktycznie kolejno każdy z członków Rady zostaje prezydentem, a
funkcja ta nie ma większego znaczenia.