Środowisko przyrodnicze

Polski

Położenie, granice, obszar

Polska leży w środkowej części kontynentu europejskiego. Przez nasz kraj
przebiegają ważne szlaki komunikacyjne, łączące państwa Europy zachodniej
z państwami Europy wschodniej. Obecne położenie Polski jest bardzo
korzystne. Współczesne granice kraju, zbliżone do granic Polski piastowskiej,
zostały ustanowione po II wojnie światowej, w wyniku umów zawartych z
sąsiadami. W przeszłości granice kraju często się zmieniały. Każdy kraj
nadmorski ma dokładnie wytyczone granice swej strefy ekonomicznej na
morzu. Nasza strefa obejmuje obszar 22 634km

2

. Wraz z morskimi wodami

wewnętrznymi i morzem terytorialnym jest to obszar ponad 33 tys. km

2

.

Strefa ekonomiczna to obszar państwa, w którym kraj ma prawo do
prowadzenia badań i eksploatacji zasobów naturalnych – dotyczy to zarówno
żywych organizmów zamieszkujących wody, jak i bogactw mineralnych z wód
i dna morza. Polska ma też w pełni władzę w zakresie budowy i użytkowania
sztucznych wysp oraz innych konstrukcji lub budowli morskich na Morzu
Bałtyckim. Pod względem wielkości nasz kraj zajmuje dziewiąte miejsce
w Europie i sześćdziesiąte dziewiąte w świecie.

Największe państwa Europy

Kraj

Powierzchnia w tys. km

2

Rosja

Ukraina

Francja

Hiszpania

Szwecja

Niemcy

Finlandia

Norwegia

Polska

Włochy

Wielka Brytania

Rumunia

Białoruś

Grecja

17 075

604 

552

505

450

357

338

324

313

301

244

238

208

132

Przyszłość geologiczna Polski

W przeszłości na obszarze Polski zachodziły wielkie wydarzenia geologiczne.
Przez długi czas ogromne przestrzenie pokrywały morza, w których
gromadziły się osady. Na skutek fałdowania tworzyły się łańcuchy górskie,
które później ulegały zniszczeniu. Na terenie kraju rosły bujne lasy
karbońskie i trzeciorzędowe. W pewnych okresach czasu panował gorący i
wilgotny klimat, w innych – gorący i suchy, a w jeszcze innych – skrajnie
chłodny. Wszystkie zmiany klimatu powodowane były
wędrówką kontynentów. W karbonie obszar, na którym znajduje się Polska,
znajdował się w strefie równikowej. Od tego czasu przesuwał się on powoli ku
północy – wynikają stąd m.in. zmiany klimatyczne.

Około 2 milionów lat temu na ziemiach Polski znajdowało się rozległe
słodkowodne jezioro, do którego ze wszystkich stron uchodziły rzeki.
Gromadziły się w nim osady. Około 1,5 mln lat temu ochłodził się klimat i w
północnej Skandynawii oraz w obniżeniu, które współcześnie zajmuje Morze
Bałtyckie, zaczął gromadzić się śnieg. Następnie stopniowo przekształcił się w
lód. Wykorzystując spadek terenu ku południowi, ukształtowany lądolód
nasunął się stopniowo na dzisiejsze ziemie Polski. Na naszych ziemiach
doszło do ośmiu zlodowaceń, czyli nasunięć lądolodu (nazywanych
zlodowaceniem Sanu, Odry, Warty, Wisły itd.)

Ostatecznie z obszaru Polski lądolód ustąpił około około 12 tys. lat temu,
wypełniając jeszcze przez pewien czas nieckę Bałtyku, którego poziom był
początkowo dużo niższy niż obecnie. Rozpoczął się holocen –
współczesna epoka dziejów Ziemi. Stopniowo kształtować zaczęła się obecna
linia brzegowa. Obszar dzisiejszych Żuław Wiślanych wypełniły osady
rzeczne. Prądy przybrzeżne i wiatry uformowały mierzeje o kształcie
zbliżonym do dzisiejszego. Dna dolin rzecznych pokryły torfowiska. Torf
zalega m.in. pod dnem Zatoki Puckiej i na jej wybrzeżu. Świadczy to o tym, że
w niedawnej przeszłości geologicznej, przed podniesieniem się poziomu
morza, na miejscu zatoki znajdował się lód.

Ukształtowanie powierzchni

Z południa ku północnemu zachodowi płyną główne rzeki Polski. Dlatego
przyjmuje się, że powierzchnia naszego kraju obniża się właśnie w kierunku
północno zachodnim. Polska jest krajem nizinnym. Ponad 75% powierzchni
naszego państwa zajmują obszary położone poniżej 200 m n.p.m. a
wzniosłości ponad 500 m n.p.m. - zaledwie 3 % powierzchni (w tym o
wysokościach większych niż 1000 m n.p.m. - tylko 0,2% całości terytorium).
Średnia wysokość n.p.m. wynosi w Polsce 173 m. Charakterystyczną cechą
ukształtowania obszaru Polski jest pasowy układ rzeźby. Wysokości rosną z
północnego zachodu ku południowi nie stopniowo, ale na przemian. Raz
występują obszary niżej, a raz wyżej wzniesione.

Od północy ku południowi wyróżnia się następujące pasy rzeźby terenu :
Pas pobrzeży: przeważają tu obszary o wysokości 0-100 m n.p.m. (najniżej
położony punkt w kraju -1,8 m p.p.m. w Raczkach Elbląskich
Pas pojezierzy: wysokość 50-329 m n.p.m.; duży obszar zajmują obszary o
wysokości 100-200 m n.p.m. (kulminację stanowi Wieżyca – 329 m n.p.m.)
Pas nizin środkowopolskich: wysokości 50-150 m n.p.m.
Pas wyżyn: wysokości 200-400 m n.p.m. (kulminacja Łysica – 612 m n.p.m.)
Pas kotlin podkarpackich: wysokości około 140-300 m n.p.m.
Pas gór: (Karpaty i Sudety) wysokości do 2499 m n.p.m. (Rysy)

Pasowe ukształtowanie powierzchni Polski jest uwarunkowane przeszłością
geologiczną. Długotrwały postój lądolodu spowodował znaczne wzniesienie
nad poziomem morza obszarów pojeziernych. Pojezierza pokryte są grubymi
(do kilkuset metrów) osadami naniesionymi przez lądolód. Procesy
denudacyjne nie zdążyły przekształcić tego krajobrazu. Równinność Nizin
Środkowopolskich jest przede wszystkim wynikiem procesów zachodzących
na przedpolu lądolodu. Współcześnie podobne procesy zachodzą
w tundrze (spełzywanie po niewielkich pochyłościach gruntu odmarzającego
tylko na niewielką grubość, znajdującego się na twardym podłożu
trwałej marzłoci). Znaczne wzniesienie wyżyn i gór zostało spowodowane
odpornością budujących je skał na procesy wietrzenia.

Surowce mineralne

Surowce mineralne dzieli się na energetyczne i chemiczne, metalicznie (rudy
metali) oraz skalne(budowlane, ceramiczne i szklarskie). Ich występowanie
jest ściśle związane z przeszłością geologiczną. Polska należy do krajów dość
zasobnych w surowce. Posiadamy bogate złoża węgla
kamiennego i brunatnego , soli kamiennej, surowców skalnych,
rud miedzi,torfu i siarki. Natomiast złoża ropy naftowej są bardzo małe.
Udokumentowane zasoby gazu ziemnego – są stosunkowo niewielkie. Z
innych ważniejszych surowców prawie nie występują u nas rudy
uranu, boksyty i fosforyty. Złoża 

rud żelaza

 – choć znaczne – są trudno

dostępne.

Węgiel kamienny występuje w trzech zagłębiach
:Górnośląskim, Lubelskim i Dolnośląskim(Wałbrzyskim). W tym ostatnim
prawie całkowicie wykorzystano korzystnie zalegające pokłady. W wielu
rejonach zalega węgiel brunatny. Największe złoża znajdują się w
rejonie Bełchatowa, Konina, Turoszowa,Legnicy i Poznania-Gostynia –
dostępne, choć nie wydobywane ze względów ekologicznych. Polska jest
krajem zasobnym w energię geotermiczną (pochodzącą z głębi Ziemi). Jednak
nie jest wykorzystywana na dużą skalę, chociaż obszary, z których można by
ją czerpać, to około 2/3 powierzchni kraju.