Aktywność ruchowa

adaptacyjna w wychowaniu

fizycznym specjalnym dzieci

i młodzieży z wadami

wzroku.

Znaczenie zmysłu wzroku w życiu

codziennym człowieka.

Zmysł wzroku jest najważniejszym
ze zmysłów człowieka, co najmniej
z trzech powodów.

Percepcja wzrokowa pełni rolę integratora i

transformatora doświadczeń sensoryczno-
motorycznych jednostki. Dzięki prawidłowo
działającemu systemowi percepcji
wzrokowej kształtują się u dziecka wzrokowe
kojarzenia z bodźcami słuchowymi,
dotykowymi
i kinestetycznymi, tworząc złożony obraz
zintegrowanej percepcji świata
zewnętrznego.

Wzrok dostarcza najwięcej
informacji o świecie zewnętrznym,
dotyczącym zarówno właściwości
otaczających form, subtelnych
relacji, jakie między nimi zachodzą,
jak również wartości, jakie
posiadają dla jednostki określone
sytuacje biologiczne i społeczne.

Bodźce wzrokowe są najważniejszymi

stymulatorami aktywności człowieka, w
każdym okresie jego życia.

Prawidłowe funkcjonowanie
zmysłów człowieka to istotny
warunek jego
rozwoju fizycznego i
intelektualnego.

Dzięki zmysłom człowiek odbiera informacje
ze środowiska zewnętrznego, czego

efektem jest postrzeganie rzeczywistości
i wyobrażenie świata.
Nieprawidłowe funkcjonowanie jednego ze
zmysłów

lub jego brak powoduje dostarczanie nie

zawsze prawdziwych informacji

o otoczeniu, co w konsekwencji może być

przyczyną zachwiania równowagi

procesów psychicznych i zmian w

zachowaniu psychoruchowym.

Dziecko w wieku szkolnym kształtuje różne

umiejętności praktyczne, zaczynając od
tych najprostszych takich jak czynności dnia
codziennego, a skończywszy na bardzo
złożonych – czytanie, pisanie. W tym
zakresie wzrok jest głównym źródłem
uzyskania informacji poprzez obserwację i
demonstrację. Dziecko obserwuje inne
osoby i stara się je naśladować poprzez
mechanizm wzrokowo – ruchowy, w którym
to właśnie wzrok pełni funkcję orientacyjną,
kierującą i kontrolującą poprawność ich
przebiegu.

Narząd wzroku ma bardzo złożoną i

delikatną budowę. Składa się on z gałek
ocznych wraz z mięśniami umożliwiającymi
ich ruchy oraz nerwów wzrokowych,
łączących je z odpowiednią partią komórek
nerwowych, zlokalizowaną w płacie
potylicznym kory mózgowej, zwaną
ośrodkiem wzrokowym.

Zakończenia nerwów wzrokowych

znajdujące się w siatkówce na dnie oka
stanowią receptory wzrokowe. Są to tzw.
czopki i pręciki, czyli wyspecjalizowane
komórki światłoczułe, reagujące na bodźce
wzrokowe, którymi są fale
elektromagnetyczne, czyli światło.

W części funkcjonalnej narządu
wzroku można wyodrębnić część
fizjologiczną, czyli widzenie oraz
część psychologiczną, czyli
percepcję wzrokową. Na tę pierwszą
składają się: czynności motoryczne
gałek ocznych, czynności optyczne i
czynności wzrokowe, natomiast na
tę drugą - wzrokowe czynności
percepcyjne (spostrzeganie
wzrokowe)

Przyczyny
inwalidztwa
wzrokowego.

Tak jak każdy inny narząd organizmu,

również narząd wzroku i jego czynności
mogą ulec uszkodzeniu na skutek działania
różnych czynników wewnętrznych i
zewnętrznych. W wyniku takiego
uszkodzenia może nastąpić częściowe lub
całkowite zniesienie czynności wzrokowych,
czyli słabowzroczność lub ślepota.

U dzieci uszkodzenie wzroku może wystąpić

na skutek :

- Czynników genetycznych, gdy ślepota lub

słabowzroczność jest przekazana dziecku
dziedzicznie przez rodziców w drodze
przekazu uszkodzonych genów. Ma to
miejsce w przypadku dziedzicznej zaćmy
(katarakty), dziedzicznego zaniku nerwu
wzrokowego, dziedzicznej wysokiej
krótkowzroczności.

- Czynników wrodzonych, gdy uszkodzenie

wzroku powstaje w okresie płodowym i
spowodowane jest głównie chorobami matki
w okresie ciąży. Bardzo niebezpieczne dla
płodu są takie choroby przyszłej matki, jak
np. kiła, odra, różyczka czy toksoplazmoza
(zakażenie pasożytnicze).

Ponadto różnego rodzaju zatrucia w okresie

ciąży mogą także zakończyć się
uszkodzeniem wzroku nienarodzonego
dziecka. Do szkodliwych dla płodu
czynników należy także spożywanie
alkoholu przez kobietę ciężarną. W tym
miejscu trzeba także wspomnieć o
wcześniactwie dziecka. W wyniku
przebywania w inkubatorze przez dłuższy
czas wzrok dziecka może ulec także
uszkodzeniu.

- Chorób oczu, które mogą

wystąpić po urodzeniu się
dziecka i w późniejszym okresie
życia, jak: jaskra, zaćma, jaglica,
nowotwory oka, barwnikowe
zwyrodnienie siatkówki itp.

- Chorób ogólnych, powodujących

uszkodzenie narządu wzroku, jak: cukrzyca,
gruźlica, choroby weneryczne, zapalenie
opon mózgowych i mózgu, guz mózgu,
albinizm (bielactwo).

- Niewłaściwej diety, czyli pożywienia

pozbawionego witaminy A.

- Urazów, będących wynikiem zabaw

niebezpiecznymi dla oczu przedmiotami,
wypadków w domu czy w szkole lub
wypadków drogowych.

Na tym tle wyłania się

zagadnienie profilaktyki
okulistycznej, czyli zapobiegania
uszkodzeniu wzroku. Działania
zmierzające do zapobiegania
uszkodzeniu wzroku powinny być
prowadzone w ramach
profilaktyki ogólnej.

Powinny one polegać na zapoznawaniu

dzieci ze schorzeniami i urazami,
konsekwencją których może być
słabowzroczność lub nawet całkowita
ślepota oraz z podstawowymi zasadami
higieny wzroku. Każde dziecko musi mieć
pełną świadomość czynników zagrażających
jego wzrokowi, aby mogło ich unikać.

Klasyfikacja dysfunkcji
narządu wzroku

Dzieci z uszkodzonym narządem

wzroku stanowią bardzo
zróżnicowaną grupę pod
względem ostrości widzenia oraz
przyczyn i okresu powstania
defektu.

Z medycznego punktu widzenia dzieci z

uszkodzonym wzrokiem dzielimy na:

- dzieci całkowicie niewidome,

- niewidome z resztkami wzroku (szczątkowo

widzące),

- dzieci słabo widzące.

Ponadto dzieci te można podzielić na:

- dzieci z uszkodzonym wzrokiem od

urodzenia lub od wczesnego dzieciństwa,

- dzieci całkowicie lub częściowo ociemniałe,

czyli dzieci, które w późniejszym okresie
życia stały się niewidomymi lub słabo
widzącymi.

Znaczna część dzieci niewidomych i słabo

widzących posiada dodatkowe
niepełnosprawności, a więc mogą one być
głuchoniewidome, umysłowo upośledzone (z
niepełnosprawnością intelektualną) lub
posiadać określone schorzenia wewnętrzne
(np. cukrzycę).



niewidome i ociemniałe,



słabo widzące,



niewidome z upośledzeniem umysłowym,



słabo widzące z upośledzeniem
umysłowym ,



niewidome z kalectwem sprzężonym,



słabo widzące z kalectwem sprzężonym.

Dla potrzeb kształcenia specjalnego dzieci z

uszkodzonym narządem wzroku podzielono na
sześć grup:

Uczniowie z uszkodzonym wzrokiem mają

odmienne możliwości edukacyjne i w
związku z tym trzeba im zapewnić specjalne
warunki dla uzyskania pełnego rozwoju
psychofizycznego i społecznego oraz
przygotowania ich do funkcjonowania w
środowisku ludzi widzących.

Bardzo ważnym czynnikiem, który

decyduje o rozwoju dziecka jest jego
własna aktywność i działalność. Dzięki
aktywności dziecko poznaje różne
przedmioty i zjawiska, uczy się nimi
posługiwać i je wykorzystywać. Jest to
szczególnie ważne w początkowych
okresach rozwojowych dziecka, kiedy chodzi
o szybki jego rozwój.

Dziecko niewidome z uwagi na brak wzroku

ma znacznie ograniczoną stymulację
sensoryczną. Występuje u niego
deprywacja w obrębie najważniejszych
stymulatorów, jakimi są bodźce wizualne.
Można, więc powiedzieć, że dziecko
niewidome nie jest pobudzane do działania i
poznawania otaczającej rzeczywistości w
takim stopniu, jak u dzieci widzących.

Dzieci niewidome nie osiągają takiego

poziomu ogólnego rozwoju motorycznego
jak dzieci widzące; poziom ten jest u nich
znacznie obniżony, choć sprawę trzeba
traktować bardzo indywidualnie. Przejawia
się to zarówno w precyzji (dokładności), jak
też tempie wykonywania różnych ruchów i
czynności. W szczególności odnosi się to do
ruchów docelowych, kierowanych na
określony cel w przestrzeni.

Opóźnienie rozwoju motorycznego u dzieci

niewidomych dotyczy zarówno rozwoju
czynności lokomocyjnych, jak też
manipulacyjnych. Dzieci niewidome nie
tylko później siadają, wstają, zaczynają
chodzić, ale umiejętności te nie osiągają
takiej sprawności jak u dzieci widzących.
Odnosi się to także do bardziej złożonych
form przemieszczania się w przestrzeni, jak:
skakanie, bieganie, wspinanie się.

Kompensacja narządu wzroku

Osoby widzące poznają otaczający świat

dzięki złożonym czynnościom, które

nazywamy przetwarzaniem informacji.

Informacje te docierają poprzez narządy

zmysłów w postaci bodźców świetlnych,

słuchowych, dotykowych, węchowych

i smakowych. Wszystkie informacje

podlegają następnie procesom
przetwarzania,

takim jak kojarzenie, uogólniane,

interpretowanie

Za podstawowy mechanizm umożliwiający

osobom niewidomym, słabo widzącym i
ociemniałym poznanie otaczającego świata
uważa się zjawisko kompensacji braku
wzroku poprzez inne zmysły, a zwłaszcza
dotyk, węch i słuch.

Około 85% informacji pozawerbalnych

człowiek uzyskuje za pomocą wzroku. Brak
możliwości obserwacji wzrokowej,
ograniczenie możliwości czytania, pisania,
oglądania filmów, bardzo ogranicza
poznanie świata.

ZMYSŁ DOTYKU - najważniejszy zmysł w

poznawaniu świata, wrażenia mają
najbardziej realny i prawdziwy charakter.

Klasyfikacja zmysłów

ZMYSŁ TERMICZNY - odczuwanie ciepła

lub zimna ma znaczenie dla „zmysłu
orientacji”. Chłodne lub ciepłe powietrze
może służyć za podstawę do orientowania
się w przestrzeni, zwłaszcza gdy zawodzą
inne zmysły (znaczenie ostrzegawcze,
wyczucie przeszkody)

ZMYSŁ RÓWNOWAGI - ma olbrzymie

znaczenie orientacyjne. Praca mięśniowa
jest bowiem zależna od koordynacji
nerwowej. Niektóre ruchy ciała wpływają na
zachwianie równowagi, a u osób
niewidomych jest takich ruchów znacznie
więcej, ponieważ nie jest ona w stanie
kontrolować ruchu wzrokiem.

ZMYSŁ WĘCHU - podrażnienie węchu

różnymi bodźcami pozwala na rozróżnienie
np. czy znajduje się w pomieszczeniu
mieszkalnym czy o charakterze
przemysłowym. Na ulicy „sprawniejsze”
osoby niewidome odróżniają osoby i
przedmioty. Węch pozwala wyczuć bliskość
np. lasu, łąki, wody itp.



ZMYSŁ SŁUCHU - szczególnie pomocnicze
są własne kroki. Ich odgłosy zawierają w
sobie informację o rozmiarach przestrzeni
(rezonans kroków na pustej ulicy, na
korytarzu).Czasem osoba niewidoma
pomaga sobie stukając laskę, klaszcząc,
pstrykając palcami itp..Osoba niewidoma
ma problemy z orientacją w zupełnej ciszy
(np. na polu, gdzie hałasy nie powodują
odgłosu) lub też w wielkim hałasie (odgłosy
są zagłuszane). Problem - śnieg, deszcz,
wichura.

„ZMYSŁ PRZESZKÓD” - osoba niewidoma

potrafi odkryć stojącą lub zbliżającą się
przeszkodę, znajdującą się na wysokości twarzy.
Zmysł przeszkód - jest równoważnikiem percepcji
wzrokowych ludzi widzących: przedmioty są
odczuwalne na odległość dzięki temu, że fale
tych bodźców fizycznych, które zastępują bodźce
wzrokowe u osób niewidomych, są odbite przez
przedmioty rozciągłe i nieprzenikliwe i w drodze
powrotnej uderzają o organy zmysłowe osoby
niewidomej.

Nie jest zmysłem - jest to zjawisko strukturalne o
jasno zamierzonej celowości.

Cele i zadania wychowania fizycznego i sportu osób z dysfunkcjami wzroku w aspekcie
rehabilitacyjnym

Celem rehabilitacji podstawowej jest

dostarczenie osobom z uszkodzeniem
narządu wzroku sposobów, dzięki którym
mogłyby wykazać się umiejętnością
radzenia sobie w różnych sytuacjach życia
codziennego. Innymi słowy, rehabilitacja
podstawowa to ukształtowanie u dziecka
maksymalnego poziomu samodzielności.
Wyróżniamy kilka etapów rehabilitacji
podstawowej.

Wychowanie fizyczne wywiera ogromny

wpływ na proces rewalidacji fizycznej i
psychicznej dzieci niewidomych i słabo
widzących. Stosowanie różnorodnych form
aktywności ruchowej umożliwia im nabycie
nawyków ruchowych, niezbędnych w życiu
codziennym, rozwija także nawyki
higieniczno-zdrowotne, a przede wszystkim
pożądane cechy osobowości. Ma ono na
celu poprawę stanu zdrowia i ogólnej
sprawności fizycznej.

W rewalidacji istotną rolę spełnia ta część

wychowania fizycznego, która obejmuje
kształtowanie małej motoryki, zwłaszcza
poprawę stanu sprawności ręki. Dobra jej
sprawność, wyćwiczona podczas zabaw
różnymi przedmiotami, czy w toku celowo
przeprowadzonych zajęć, stanowi w
późniejszym okresie życia duże ułatwienie w
dotykowym poznawaniu rzeczywistości.

Niekorzystne zmiany w rozwoju dzieci z

dysfunkcją narządu wzroku łączą się często
ze zmniejszoną wysokością i ciężarem ciała.
Wszystkie te negatywne zjawiska
uzewnętrzniają się w sposobie poruszania
się tych dzieci. Stwierdzono że, im później
utracony został wzrok, tym większa jest
sprawność fizyczna dziecka.

Zasady rehabilitacji

obowiązujące w pracy z
dziećmi z wadami wzroku



należy stworzyć warunki możliwie
wszechstronnego rozwoju fizycznego i
psychicznego,



rewalidacje należy prowadzić od jak
najwcześniejszego dzieciństwa



należy dążyć do likwidacji lęków, obaw, wyrabiać
równowagę emocjonalną,



należy dążyć do zaakceptowania kalectwa



należy rozwijać motywację do działania,



należy rozwijać naukę czynności życia
codziennego, orientacji w przestrzeni i
samodzielnego poruszania się,



należy rozwijać pozostałe zmysły i
umiejętności ich wykorzystywania,



należy rozwijać zainteresowania i
aktywności przejawiającej się w
różnorodnych pozytywnych działaniach

nadrzędnym celem wychowania fizycznego

i sportu w tyflopedagogice jest doskonalenie
ciała i funkcji psychomotorycznych
wychowanka, jak również ukształtowanie
takiego systemu wiedzy, umiejętności i
nawyków oraz postaw wobec kultury
fizycznej, co przejawia się w dążeniu i
działaniu na rzecz utrzymania przez całe
życie zdrowia i wysokiej sprawności
fizycznej.



rozwijanie zdolności i zainteresowań
sportowych wbrew istniejącemu kalectwu,



sport jako rehabilitacja niewidomych,



stworzenie możliwości pełnego uczestnictwa
w tej dziedzinie życia jaka jest sport.

Cele i zadania.

Rozwój fizyczny i
sprawność fizyczna dzieci
i młodzieży z dysfunkcją
wzroku



Inwalidztwo wzroku jest także widoczne
wizualnie. Warunki życia niewidomych
prowadzą do bardzo istotnych zmian w
sylwetce fizycznej, jako że ograniczają
one ruch – naturalny atrybut życia.



W. Dolański pisał: „dziecko niewidome ma
ograniczoną możliwość naturalnego
rozwoju, bowiem” twarda rzeczywistość” na
każdym kroku daje mu odczuć narzucone
przez ślepotę więzy, wrodzony impuls
rozradza tkwiące w nim siły życiowe, a
rozsądek oparty na przykrym doświadczeniu
każe być ostrożnym”



J. Dziedzic pisze, że: „U niewidomego
dziecka występuje szereg wad postawy, nie
tylko z braku ruchu. Wpływ na kształtowanie
się postawy mają już wczesne miesiące.
Dziecko niewidome nie jest pobudzane
wrażeniami wzrokowymi do ruchów głową.
Dużo później poznaje pozycję siedzącą, a
także dużo później zaczyna poruszać się w
przestrzeni”. Ma słabsze mięśnie
kręgosłupa.



Wg T. Maszczaka już w okresie
niemowlęcym dziecko słabo widzące czy
niewidome nie wykonuje pewnych
czynności, charakterystycznych dla
widzących, normalnie rozwijających się
rówieśników. Fakt ten wpływa negatywnie
na kształtowanie jego rozwoju fizycznego i
sprawności fizycznej.



Dziecko niewidome nie może naśladować
form ruchu i dlatego nie może uczyć się
przez wizualne naśladownictwo. Brak
wzroku utrudnia odbiór informacji o
grożącym niebezpieczeństwie stąd często

bolesne stłuczenia wywołują niechęć do
ruchu i lęk przed pokonywaniem
przestrzeni.



Poza tym stałe napięcie w oczekiwaniu na
coś nieznanego powoduje wzmożony tonus
mięśniowy i trwałe napięcie. Dziecko
niewidome żyje w stałym stresie fizycznym.

Siedzący i bierny tryb życia, stałe nadsłuchiwanie

przeszkody są przyczynami charakterystycznej sylwetki
ciała:



opuszczona głowa,



wklęśnięcie klatki piersiowej,



zaokrąglenie pleców,



skurczenie mięśni uda,



kiwanie głową,



zbyteczne ruchy kończynami.



Z nietypowością fizyczną łączy się osłabienie krążenia,
zaburzenia przemiany materii, brak łaknienia, wiosenne
osłabienie i skłonności do przeziębień.



Często u dzieci tych występują charakterystyczne dla nich
przyruchy:

- kołysanie się w tył i w przód, w prawo i w lewo,

przenoszenie ciężaru ciała z jednej nogi na drugą,

- postawy i ruchy odbiegające od standardowych -brak

rytmicznego uginania przedramion podczas chodzenia,
chód na wyprostowanych nogach, brak gestykulacji,
mimiki przy mówieniu,

- odruchy obronne, zmierzające do wyczucia przeszkody i

ominięcia jej: chodzenie na palcach rozstawionych nóg,
celem zbadania terenu, podnoszenie nóg celem zbadania
nierówności terenu stopą, odchylenie tułowia do tyłu- aby
uchronić twarz, wyciąganie przed siebie ramion lub
przyciskania ich do boków w celu ochrony łokci,

- miny lub pozy, będące ochronną reakcją na zbyt silne

bodźce świetlne-mrużenie oczu, odwracanie się od światła
lub opuszczanie głowy.



Wady te nie są dziedziczne czy wrodzone,
lecz są konsekwencją trybu życia
niewidomego dziecka.



Charakterystyczny jest chód niewidomego
dziecka – wyciągnięte ku przodowi ramiona,
cofnięta głowa i tułów, tzw. koguci chód i
stawianie stopy z góry bez wyprostu nogi w
kolanie.



Głównym niebezpieczeństwem płynącym z
uszkodzenia wzroku jest ograniczenie
aktywności fizycznej, co prowadzi do
niedowładu aparatu ruchowego. Zderzenia i
upadki wywołują lęk, a nadopiekuńczy
rodzice ostrzegają przed
niebezpieczeństwami i ograniczają ruch. W
ten sposób w dobrej wierze unieruchamiają
własne dziecko.



Wyniki prowadzonych badań i ich analiza
pozwoliły na sformułowanie wniosków:

- wybrane wskaźniki morfologiczne wysokość i

ciężar ciała oraz obwód klatki piersiowej dzieci z
dysfunkcją narządu wzroku są niższe niż u dzieci
widzących.

- najbardziej rozwiniętymi cechami motorycznymi w

rozwoju ontogenetycznym u wyżej wymienionych
dzieci są: wytrzymałość, moc i siła, najsłabiej-
szybkość, zwinność,

- chłopcy z dysfunkcją narządu wzroku reprezentują

wyższy poziom rozwoju fizycznego niż dziewczęta,

- sprawność fizyczna tych dzieci jest niższa niż

dzieci widzących.

Przeciwwskazania do
wysiłku fizycznego



Jednym z podstawowych problemów, z którymi
musi uporać się nauczyciel wychowania
fizycznego, jest respektowanie i dostosowanie się
do przeciwwskazań lekarskich do wykonywania
ćwiczeń gimnastycznych czy uprawiania sportu.
Problem ten jest ciągle nierozwiązany, ponieważ
okuliści wypowiadają się na ten temat bardzo
różnie, np. to samo dziecko, z tym samym
stanem wzroku, po diagnozie u jednego lekarza
mogło uczestniczyć w zajęciach, a po badaniu
przez innego - było z nich zwolnione.

Przeciwwskazania
lekarskie



Często lekarze okuliści zwalniają ucznia z
w.f., bądź nie wyrażają zgody na wzięcie
przez niego udziału w zawodach na wszelki
wypadek. Ta asekuracyjna postawa przynosi
krzywdę uczniom, pozbawiając ich jednego
z najważniejszych bodźców rozwojowych.
Konieczne byłoby ustalenie jednoznacznych
przeciwwskazań bądź ograniczeń,
pozostawiając możliwość uczestnictwa w
mniej intensywnych, bezpiecznych formach
ruchu.



Inne będą przeciwwskazania dla dzieci
niewidomych, a zupełnie inne dla słabo
widzących. U dzieci niewidomych, jeśli nie
występują inne dodatkowe uszkodzenia czy
choroby, nie ma żadnych przeciwwskazań
do ćwiczeń fizycznych lub uprawiania
sportu.



Inny problem stanowią zajęcia w.f. z dziećmi
słabo widzącymi. Resztki wzroku, który
dzieci te posiadają, bardzo łatwo jest
uszkodzić. Dlatego też istnieją znaczne
ograniczenia w prowadzeniu zajęć.



Dzieci niewidome bez innych towarzyszących
schorzeń – brak przeciwwskazań



Dzieci słabo widzące, z ubytkiem o charakterze
chorobowym (także postępującym) –
ograniczenia dot. intensywności i czasu
trwania zajęć, wyeliminowanie niektórych
rodzajów ćwiczeń (np. terenowy tor
przeszkód, a także zabaw bieżnych, w których
dwie drużyny wybiegają naprzeciw sobie) lub
zajęć w niekorzystnych warunkach

Przeciwwskazania

- wszystkie ćwiczenia powodujące nagłe zmiany

ciśnienia,

- wszystkie ćwiczenia, w których głowa znajduje się

nisko,

- wszystkie ćwiczenia siłowe (wstrząsy, zderzenia,

uderzenia),

- wszystkie ćwiczenia powodujące napięcie mięśni szyi,
- przewroty w przód, w tył,
- skłony w przód, w tył,
- podskoki jednonóż, obunóż,
- stanie na rękach.

Wykaz ćwiczeń zabronionych

Charakterystyczne
elementy zajęć
ruchowych dzieci z
wadami wzroku

Możliwości funkcjonalne osób niewidomych i
niedowidzących zależą od:



stopnia utraty wzroku (niewidomy,
niedowidzący)



czasu utraty wzroku (niewidomy, ociemniały)



osobowości



wieku



doświadczenia



współistnienia innej choroby np. głuchoty,
zespołu Downa

Specyfika prowadzenia zajęć z osobami
niewidomymi



Kanał słuchowy (komunikacja werbalna,
sygnały dźwiękowe)



Dotyk (Brailling)



Komunikacja werbalna:

-mów donośnie i wyraźnie, ale nie krzycz.
-twój głos jest wyznacznikiem kierunku.

Sposoby instruowania osób niewidomych

-Unikaj zmian pozycji w trakcie mówienia.

Jeśli się przemieszczasz - podaj w jakim
kierunku.

-Informacje powinny być zwięzłe,

wyczerpujące i zrozumiałe dla odbiorcy.



Sygnały dźwiękowe

-źródło dźwięku wyznacza kierunek i dystans

(odległość) osobie niewidomej.



zabezpiecz teren i uczestników
(niebezpieczne przedmioty, zbędne źródła
dźwięku, drzwi, okulary, biżuteria itp.)



przedstawienie siebie i innych uczestników
zajęć



przedstawienie rozkładu sali, wyposażenie,
źródła dźwięku i światła. Pozwalamy na
samodzielne zapoznanie się z otoczeniem.



unikamy nadopiekuńczości - dążymy do
rozwijania samodzielności i pewności siebie.

Wskazówki



Nie ma możliwości naśladowania



brak możliwości samokontroli wykonywania
ćwiczeń (w pierwszym etapie)



nauczanie czynności ruchowych trwa
znacznie dłużej u niewidomego niż u
ociemniałego lub niedowidzącego

NAUCZANIE CZYNNOŚCI RUCHOWYCH
OSÓB NIEWIDOMYCH - UWAGI:

Podstawowe kroki
nauczania niewidomych
nowych ruchów

1. Podanie nazwy ruchu i objaśnienie czemu

ruch ma służyć.

2. Dokładny opis słowny (zastępuje pokaz),

pomoce brajlowskie, figurki z modeliny.

3. Demonstracja ćwiczenia przez nauczyciela

wraz z umożliwieniem dziecku obserwacji
dotykowej.

4. Próba wykonania ruchu z pomocą dotykową

i korekcją słowną nauczyciela (metoda
modelowania ruchu na ćwiczącym).

5. Samodzielnie wykonanie ruchu pod kontrolą

nauczyciela, dalej współpartnera słabo
widzącego.

6. Samodzielne wykonanie ruchu.

7. Doskonalenie ruchu.



  Decydujące znaczenie w nauce nowych
ruchów ma samodzielność ich
wykonywania, przeżywanie ruchu w
największym stopniu umożliwia tworzenie
jego wyobrażenia.



Na początku mamy do czynienia z
tzw. „małą zbornością ruchową” czyli
zaburzeniami koordynacji ruchu, ruchy są
mało dokładne, brak precyzji. Ćwiczenia i
korygowanie przez nauczyciela ruchu
powoduje jego poprawę.

Bezpieczeństwo zajęć
ruchowych

Niezmiernie ważną rolą w lekcji wychowania

fizycznego odgrywa zapewnienie poczucia
bezpieczeństwa. Dlatego ważną rolę
odgrywa tu nauczyciel. Jego zadaniem jest
stworzenie atmosfery spokoju, zaufania i
bezpieczeństwa tak, aby dzieci chętnie
uczestniczyły w lekcji. Najczęściej w szkołach
dla niewidomych i słabo widzących tworzone
są klasy o różnym stopniu uszkodzenia
wzroku, a ich liczba wynosi od 8 do 10 osób.

Do specyficznych czynności
podejmowane przez nauczyciela
zaliczamy :

- konsekwentne posługiwanie się znakami umownymi, nie

zmienianie znaczenia sygnalizacji



posługiwanie się jednym umownym znakiem,
zatrzymującym działania uczniów jeśli zaistnieje zagrożenie
bezpiecznego wykonywania zadań,

- surowe i konsekwentne dyscyplinowanie uczniów

niesłyszących, u których jedną z cech charakterystycznych
osobowości jest trudność w dostosowywaniu się do
wymogów, oczekiwań otoczenia, przejawiająca się
egocentryzmem w myśleniu i działaniu

- uświadamianie uczniów o ewentualnych
zagrożeniach dla siebie i innych podczas
wykonywania zadań ruchowych i uzyskanie
pewności przez nauczyciela, że informacje te są
właściwie zrozumiane

- uczenie współodpowiedzialności za siebie i
partnera podczas wykonywania zadań

- przed wykonaniem każdego zadania przez
ucznia, uzyskanie zawsze pewności, że zadanie
jest przez niego właściwie zrozumiane,



utrzymywanie stałego kontaktu wzrokowego
z uczniami, co ułatwia szybkość
komunikowania się,

- podejmowanie w szerokim tego słowa

znaczeniu indywidualizacji pracy z uczniem
czemu sprzyja mniejsza liczba dzieci na
lekcji.

Zadania nauczyciela w celu zabezpieczenia
uczniów:



dokładne zapoznanie z budową , funkcją, i
rozmieszczeniem przyrządów na sali,



przyrządy i przybory powinny znajdować się
zawsze w tym samym miejscu na sali,



ściany powinny być zabezpieczone
materacami, okna – siatkami, oświetlenie tak
ustawione, aby nie pojawiały się refleksy,



asekuracja nauczyciela podczas ćwiczeń,



konsekwentna dyscyplina pracy nauczyciela,



ustalenie sygnalizacji dźwiękowej i

utrzymywanie jej przez całą lekcję,



ustalenie jednego kierunek biegu,



dzieci uczą się sygnalizowania swojej pozycji

na boisku,



nadzorowanie sposobu przemieszczania się

uczniów pomiędzy jednym a drugim

zadaniem



uczeń nie może samodzielnie zmieniać

położenia

Dostosowanie obiektów sportowych dla
potrzeb niedowidzących i niewidomych:



schody lub zmiany poziomów powinny mieć

inną fakturę i być zaznaczone kontrastowymi

kolorami,



ściany na wysokości ręki powinny mieć inna

fakturę, a na wysokości oczu kontrastowy

pas,



oświetlenie w salach, szatniach, korytarzach

powinno być mocne, jednorodne oraz nie

jaskrawe,



podłoga oraz linie na niej powinny mieć

kontrastujące ze sobą kolory,



wykładziny na korytarzach powinny być

jednolite.

Formy zajęć ruchowych i ich

rola w procesie rewalidacji

dzieci z dysfunkcją wzroku

Jednym z ważnych elementów lekcji gimnastyki

korekcyjno-kompensacyjnej z dziećmi
dysfunkcyjnymi jest jej sprawna organizacja.
Ważnym jest, aby czas lekcyjny był w sposób
właściwy wykorzystany i zgodnie z trzema zasadami
budowy lekcji (zmienności pracy mięśniowej,
stopniowania trudności i wszechstronności) tempo
lekcji do ¾ czasu miało charakter wzrastający a
później spadało, równocześnie realizując właściwy
tok korekcyjny dla danej wady.

Formy zajęć ruchowych wg
S. Strzyżewskiego:

1.

Forma podziału uczniów – zastępy stałe,
sprawnościowe, zmienne,

2.

Formy porządkowe – szereg, dwuszereg,
półkole, koło, kolumna ćwiczeniowa

3.

Formy prowadzenia zajęć – frontalna,
zajęcia w zespołach, stacyjna, z
zadaniami specjalnymi,

Opis wybranych form zajęć
ruchowych:

Forma frontalna – zadania ruchowe
wykonywane są przez uczniów tak samo i
w tym samym czasie, a nauczyciel kieruje
wszystkich i wszystkich obserwuje. Zalety:



zwiększona intensywność,



bezpośrednie sterowanie przez
nauczyciela obciążeniami i odpoczynkiem,



bezpośrednie oddziaływanie motoryczne
na wszystkich ćwiczących

Zajęcia w zespołach z dodatkowymi
zadaniami- formę tą wykorzystuje się w
grupach mieszanych tj. składających się
z uczniów niewidomych i słabo
widzących, gdzie osoby niewidome są
asekurowane.

Forma stacyjna- polega na pokonywaniu

przeszkód w pewnej przestrzeni

Forma obwodowa- polega na ustawieniu 6-

12 punktów, w których umieszczone są

różne przedmioty wykorzystywane w

danych zadaniach

Forma indywidualna- jest przeciwieństwem

frontalnej formy zajęć, stosowana u osób

niewidomych przy odpowiednich

warunkach bezpieczeństwa

W rewalidacji istotną rolę spełnia ta część

wychowania fizycznego, która obejmuje
kształtowanie małej motoryki, zwłaszcza
poprawę stanu sprawności ręki. Dobra jej
sprawność, wyćwiczona podczas zabaw
różnymi przedmiotami, czy w toku celowo
przeprowadzonych zajęć, stanowi w
późniejszym okresie życia duże ułatwienie
w dotykowym poznawaniu rzeczywistości.
Ułatwia też szybsze osiągnięcie
umiejętności czytania i pisania pismem
brajla.

Brak pełnej kontroli własnej motoryki i brak możliwości
naśladowania powodują trudności w przyswajaniu
nowych nawyków ruchowych. Dziecko z uszkodzonym
wzrokiem, nawet sprawne fizycznie, nie mogąc
rozpoznać przeszkód, unika ruchu między innymi
dlatego, że lęka się wszelkiego typu urazów. Sytuacja
taka powoduje, że u wielu tych dzieci, nawet podczas
snu, utrzymuje się wzmożony tonus mięśniowy, który z
kolei ogranicza fizjologiczną działalność naczyń i
układu nerwowego. Nagromadzona energia, monotonia
dnia, a przede wszystkim izolacja od rówieśników
sprzyjają powstawaniu stereotypów ruchowych.
Odruchy te dają dziecku odprężenie, odreagowując
napięcie mięśniowe spowodowane ograniczeniem
zaspokajania potrzeb poznawczych.

Rewalidacja dzieci z wadą wzroku

Niekorzystne zmiany w rozwoju dzieci z dysfunkcją

narządu wzroku łączą się często ze zmniejszoną
wysokością i ciężarem ciała. Wszystkie te
negatywne zjawiska uzewnętrzniają się w sposobie
poruszania się tych dzieci. Stwierdzono że, im
później utracony został wzrok, tym większa jest
sprawność fizyczna dziecka. Nawet poczucie
światła, czy zdolność szczątkowego widzenia
umożliwiają lepszy rozwój i sprawność fizyczną,
stwarzają bowiem choć minimalną szansę
naśladownictwa wzrokowego, a także na
zmniejszenie lęku przed aktywnym poruszaniem się.

Kształtowanie nawyków ruchowych spełnia

także ważną rolę terapeutyczną, polegającą
na możliwości rozładowania stresów i
frustracji, na które osoby te narażone są
częściej niż ludzie widzący. Wychowanie
fizyczne wprowadza ich również w obszar
kultury spędzania wolnego czasu, rozbudza
zainteresowania sportowo-rekreacyjne.
Zbiorowe formy rekreacji fizycznej
przybliżają dzieciom otaczający ich świat.

Sprzęt sportowy i środki
dydaktyczne stosowane podczas
zajęć ruchowych
z dziećmi i młodzieżą
z niepełnosprawnością wzroku

Wychowanie fizyczne wywiera ogromny wpływ na proces

rewalidacji fizycznej i psychicznej dzieci niewidomych i
słabo widzących. Stosowanie różnorodnych form
aktywności ruchowej umożliwia im nabycie nawyków
ruchowych, niezbędnych w życiu codziennym, rozwija
także nawyki higieniczno-zdrowotne, a przede wszystkim
pożądane cechy osobowości. Ma ono na celu poprawę
stanu zdrowia i ogólnej sprawności fizycznej.

Środki dydaktyczne to wszystkie

przedmioty, które dostarczają
uczniom określone bodźce
sensoryczne, oddziałują na ich
zmysły przez co ułatwiają
bezpośrednie i pośrednie
poznawanie rzeczywistości.

Funkcje środków
dydaktycznych:



Zoobrazowanie procesu nauczania i uczenia
się,



Ułatwienie procesów myślowych,



Pomoc w wykonywaniu ćwiczeń i
zdobywaniu sprawności motorycznej oraz
wywoływanie przeżyć emocjonalnych.



Wychowanie fizyczne specjalne w większym
stopniu wymaga zróżnicowania środków
dydaktycznych w porównaniu z innymi
działami szkolnego wychowania.



Zastosowanie atrakcyjnych środków
dydaktycznych na lekcjach z dziećmi i
młodzieżą z dysfunkcjami narządu wzroku
urozmaica proces dydaktyczny. Ponadto
tworzy w uczniach silną motywację do
podjęcia aktywności ruchowej.

Odpowiedni dobór środków do realizacji

zadania dydaktycznego w lekcjami z
uczniami z dysfunkcjami narządu wzroku nie
będzie tylko istotnym elementem dla
osiągnięcia celu lekcji, ale również będzie
stanowił o jej bezpieczeństwie.

Sprzęt sportowy czy inny przyrząd
stosowany do realizacji zadania ruchowego
z dziećmi widzącymi często nie jest
bezpieczny i właściwy do użycia z uczniami
niewidomymi lub słabo widzącymi (np. piłka
do koszykówki, piłka lekarska…).

Ze względu na powstawanie dyscyplin

sportowych uprawianych tylko przez osoby
niewidome (goalball) wykonano w tym celu
specjalne piłki.

W przypadku

niewidomych dzieci
adaptuje się dla ich
potrzeb różnorodne
rozwiązania techniczne
dla typowych przyborów
czy przyrządów
wykorzystywane są
brzęczki, dzwoneczki,
piłki dźwiękowe, pasy
do poprzypinania i
zabezpieczania
ćwiczącego, itp.

Współzawodnictwo

sportowe dzieci

niewidomych

Dyscyplina sportowa uprawiana przez

niepełnosprawnego zawodnika musi być
odpowiednio dobrana do jego możliwości
psychofizycznych i posiadanego
inwalidztwa.

Dyscypliny olimpijskie osób niewidomych i

niedowidzących:



piłka nożna (5 osobowa)



goalball



lekkoatletyka



żeglarstwo



pływanie



kolarstwo torowe i szosowe



jazda konna



judo



biatlon



narciarstwo alpejskie i biegowe



Piłka dźwiękowa;



Drużyny 5-osobowe;



Boisko jest otoczone miękkimi bandami;



Zawodnicy z wyjątkiem bramkarza mają
nieprzezroczyste gogle;



W orientacji zawodnikom pomagają
przewodnicy, którzy znajdują się poza
boiskiem;



Podpowiadają oni zawodnikom, w którym
kierunku się poruszać i gdzie jest bramka.

Piłka nożna

Lekkoatletyka



Najpopularniejsza dyscyplina wśród

niewidomych i słabo widzących;



Przeciwwskazane konkurencje: bieg przez

płotki, z przeszkodami, skok o tyczce, rzut

młotem;



Sztafety 4x100 m skład: przynajmniej

jeden zawodnik klasy B1, najwyżej jeden

zawodnik klasy B3;



Skok w dal i trójskok klasy B1 i B2

zawodnicy odbijają się ze strefy 1 m;



Zawodnicy z klasy B3 biorą udział zgodnie

z przepisami dla osób pełnosprawnych;



Niewidomi biorą udział w zawodach w
okularach zasłaniających oczy,
nieprzezroczystych, oraz korzystają z
pomocy przewodnika, który prowadzi i
orientuje zawodnika;



W konkurencjach biegowych zawodnik z
przewodnikiem biegną razem mając do
dyspozycji dwa tory;



Zawodnik z przewodnikiem mogą być
połączeni przy pomocy linki nie dłuższej niż
50 cm.

Pływanie

W przypadku zawodników
niewidomych przed nawrotem lub
metą przewodnik może
zasygnalizować zbliżanie się do
końca basenu (

za pomocą kija,

zakończonego gąbką, dotyka głowy
zawodnika dopływającego do ściany
basenu)

Judo



Wygrywa zawodnik który pierwszy
zdobędzie 10 pkt



Zawodnicy zachowują kontakt
dotykowy również przed
rozpoczęciem walki;



Do orientacji w przestrzeni zawodnicy
wykorzystują wyczuwalne dotykiem
różnice w strukturze pasa
zewnętrznego maty.

Narciarstwo



Zjazdowe, biegowe, biatlon;



Niewidomi i słabo widzący mogą
korzystać z pomocy przewodnika



Przewodnik w specjalnej kamizelce
jadąc przed zawodnikiem informuje go
głosem o kierunku jazdy i ew.
przeszkodach



Sposób pokonywania trasy jest taki
sam jak osób pełnosprawnych

Biatlon



W biatlonie niewidomi strzelają z
karabinków z celownikiem, który dźwiękowo
informuje o zbliżaniu lub oddalaniu się od
celu;



Urządzenie, które wysokością dźwięku
informuje o odległości miejsca, w które
wycelowany jest karabinek od środka tarczy
(im wyższy dźwięk tym bliżej).

Dyscypliny stworzone specjalnie

dla niewidomych

Konieczność zachowania kontroli wzrokowej

przy uprawianiu niemal wszystkich dyscyplin
sportowych stanowi dla niewidomych
znaczne utrudnienie.

Również próby adaptacji niektórych dyscyplin
do możliwości osób z uszkodzonym
wzrokiem, a także poszukiwanie nowych form
sportu rehabilitacyjnego bardzo często
kończyły się niepowodzeniem.

Duża atrakcyjność gier zespołowych z piłką

wśród ludzi pełnosprawnych (piłka nożna,
koszykówka, piłka ręczna, siatkówka), a
także wśród osób niepełnosprawnych
ruchowo (koszykówka na wózkach,
siatkówka na siedząco), czy nie słyszących,
skłania do poszukiwań w tym kierunku
również w sporcie rehabilitacyjnym
niewidomych.

Umieszczenie źródła dźwięku w plastikowej

piłce i stworzenie nowej koncepcji gry, ściśle
powiązanej z możliwościami niewidomych,
pozwoliło na opracowanie dla tych osób gier
zespołowych

i

spopularyzowanie

tych

nowych dyscyplin na całym świecie.

Cechy piłek dźwiękowych:



wartość rehabilitacyjna,



umiejętność precyzyjnego lokalizowania źródła dźwięku,



ćwiczenie zmysłu przeszkód - pamięci mięśniowej,
bezpiecznych padów i innych umiejętności związanych
bezpośrednio z nauką orientacji przestrzennej,



kształcenie umiejętności lokalizowania źródła dźwięku i
orientacji przestrzennej u osób słabo widzących (słabe
oświetlenie, możliwość pogarszania się wzroku )



atrakcyjność i widowiskowość – taka jak u ludzi
pełnosprawnych



dostępność i popularność – elementy zabaw i gier
dźwiękowych z piłkami są stosowane już na poziomie
rehabilitacji podstawowej dla dzieci i młodzieży w szkołach.

Najpopularniejsze rodzaje

gier z piłkami dźwiękowymi



piłka toczona, znana w nomenklaturze
międzynarodowej jako roll ball,



piłka bramkowa o nazwie
międzynarodowej tor ball,



goal ball - bez polskiego odpowiednika

Cechą wspólną wszystkich wymienionych

gier jest sposób wytwarzania dźwięku w
piłce. Wewnątrz piłki znajduje się kilka
metalowych kulek, wykonanych z cienkiej
stalowej blachy, które uderzając o siebie
wytwarzają dźwięk. Ten prosty sposób
powoduje, że piłka jest słyszalna kiedy się
toczy, kiedy jest wstrząsana lub kiedy
uderza o przeszkodę.

GOAL BALL



Drużyny: dwie trzyosobowe grupy
zawodników.



Boisko: prostokąt o wymiarach 9m
szerokości i 18m długości, podzielony na 2
równe części linią środkową; po obu jej
końcach ustawione bramki (9m szerokości,
1m 30cm wysokości).



Piłka: gumowa waży 1250 gramów, ma
obwód 76cm. Posiada 8 otworów o średnicy
1 cm, wyposażona jest w dzwonki.



Linie: widoczne i wyczuwalne oznakowanie
boiska

w

celu

ułatwienia

orientacji

zawodnikom- mają grubość 0,05m.



Gracze: wszyscy z opaskami na oczach - od
pierwszego gwizdka aż do końca każdej
połowy meczu.



Sędziowie: w każdej grze bierze udział 2
sędziów meczowych, 4 bramkowych, jedna
osoba

prowadząca

punktację,

jedna

mierząca czas gry, jedna prowadząca
pomiar 8 sekund i jedna zapisująca gole.



Mecz: trwa w sumie 14 minut- podzielony
jest na 2 połowy, przerwa trwa 3 minuty.

Rozgrywki: osoba prowadząca pomiar czasu gry

podaje słyszalny sygnał przed rozpoczęciem
każdej połowy meczu. Podczas gry zespoły
starają się przetoczyć piłkę poza linię bramkową
przeciwnika: kiedy jeden usiłuje strzelić gola,
drugi stara się temu zapobiec. Drużyna
zdobywa gola za każdym razem, gdy piłka
przekroczy linię bramkową w obrębie bramki. Po
przyjęciu piłki, uważa się, że znajduje się ona w
posiadaniu zespołu atakującego.

Drużyna ma 8 sekund na oddanie strzału. Jeżeli

czas zostanie przekroczony - sędzia dyktuje rzut
karny dla drużyny przeciwnej. Każdy zawodnik
może oddać tylko 2 strzały jeden po drugim, za
trzeci sędzia ogłasza rzut karny.

Drużyna może uzyskać trzy - 45
sekundowe przerwy w grze( podczas
przepisowego czasu trwania gry) w celu
wysłuchania wskazówek trenera. W
przypadku przewinienia piłka przechodzi
w posiadanie zespołu broniącego. Piłka
musi co najmniej raz dotknąć podłogi w
polu neutralnym, w przeciwnym razie
rzut zostaje unieważniony

Bibliografia



A. Zwierzchowska, K.Gawlik „Korektywa dzieci i
młodzieży z dysfunkcjami wzroku lub słuchu”
Wyd. AWF Katowice, Katowice 2006 r.



Gawlik K, Zwierzchowska A.- „Wychowanie
fizyczne niewidomych i słabo widzących”. Wyd.
AWF Katowice, Katowice 2004.



Stanisław Jakubowski „ Poradnik dydaktyczny
dla nauczycieli realizujących podstawy
programu w zakresie szkoły podstawowej i
gimnazjum z uczniami niewidomymi i
słabosłyszącymi” MEN, W-wa 2001r.

DZIĘKUJEMY ZA

UWAGĘ