Polityka gospodarcza

Wykład 1: Co to jest polityka

gospodarcza i czemu służy?

Materiały dydaktyczne

Materiały dydaktyczne dostępne na stronie Instytutu
Handlu Zagranicznego i Studiów Europejskich KGŚ:

http://www.sgh.waw.pl/KGŚ/iphz/

2

Materiały dydaktyczne

dostępne na stronie:

http://zasoby.lazarski.pl

Dariusz K. Rosati, 2012/2013

3

Literatura podstawowa

• Michael Burda, Charles Wyplosz,

„Makroekonomia. Podręcznik europejski”,

Wydanie III zmienione, PWE, Warszawa,

2012r.

• Robert E. Hall, John B. Taylor,

„Makroekonomia”, Wydanie trzecie

zmienione, PWN, Warszawa, 2000r.

• Joseph E. Stiglitz, „Ekonomia sektora

publicznego”, PWN, Warszawa, 2004r.

4

Dariusz K. Rosati, 2012/2013

Polityka gospodarcza - definicje

• Politike (grec.) - sztuka rządzenia państwem;

• działalność państwa polegająca na określaniu bieżących i

perspektywicznych celów społeczno-gospodarczych oraz ich realizacji

za pomocą metod i środków wynikających z zasady racjonalnego

gospodarowania.[1]

• wyraża się w świadomej działalności państwa polegającej na

wyznaczaniu celów i zadań gospodarczych oraz na ustalaniu środków

i metod ich realizacji, czyli - mówiąc inaczej - na powodowaniu

realizacji zadań prowadzących do osiągnięcia ustalonych celów.[2]

• „Ordnungspolitik” - polega na wprowadzaniu przez państwo zmiany w

instytucjach gospodarczych, czyli na kształtowaniu samego systemu

gospodarczego,

• „Prozespolitik” - generalnie oznacza wpływanie na procesy

gospodarcze bez pośrednictwa zmian instytucjonalnych, a przez

operowanie zmiennymi z natury narzędziami ekonomicznymi,

należącymi do repertuaru właściwego danemu systemowi

gospodarczemu.[3]

[1] K. Secomski, ”Elementy polityki ekonomicznej”, wyd. 2, Warszawa 1972, s. 26 - 27.

[2] W. Baka, S. Góra, Z. Knyziak, K. Porwit, ”Planowanie gospodarki narodowej”, PWE,

Warszawa 1975, s. 15.

[3] L. Balcerowicz, „Systemy gospodarcze. Elementy analizy porównawczej”, SGPiS,

Warszawa 1990, s. 43.

Polityka gospodarcza – definicje (c.d.)

• ma służyć wskazywaniu zasad doboru środków właściwych

do osiągania zamierzonych celów i metod posługiwania się

tymi środkami pod kątem osiągania wysuniętych celów.[1]

• Rząd ma do dyspozycji całą gamę narzędzi polityki

gospodarczej, za pomocą których może oddziaływać na

zachowanie się gospodarki jako całości. Nakłada podatki,

zleca zamówienia, wpływa na wielkość podaży pieniądza,

stopę procentową i kurs walutowy oraz wyznacza zadania w

dziedzinie produkcji i cen w gałęziach znacjonalizowanych.

[2]

• nie ma takiej rzeczy jak brak polityki (ang. no policy),

cokolwiek rządy robią, coś robią (M. Friedman).

[1] J. Tinbergen, ”Economic Policy. Principles and Design”, Amsterdam - New

York - Oxford, s. 6.

[2] D. Begg, S. Fischer, R. Dornbusch, „Ekonomia”, t. 2, PWE, Warszawa 1994,

s. 15 –16.

Dlaczego polityka gospodarcza?
Potrzeba interwencji państwa w

gospodarce

• Podstawowym mechanizmem procesy gospodarcze (alokacja

zasobów) jest mechanizm rynkowy;

• Ale mechanizm ten działa sprawnie tylko w warunkach doskonałej

konkurencji;

• Doskonała konkurencja: zasoby produkcyjne są w pełni mobilne i

podzielne, ceny są w pełni giętkie, uczestnicy mają pełną
informację o rynku, duża liczba uczestników rynku, etc;

• Ale w rzeczywistym świecie konkurencja jest niedoskonała;
• Co więcej rynek nie uwzględnia celów nieekonomicznych, jak

sprawiedliwość społeczna, solidarność, bezpieczeństwo
konsumenta, ochrona środowiska, itp.;

• Dlatego mechanizm rynkowy uzupełnia się świadomym działaniem

władzy publicznej (państwa);

• Próby zastąpienia rynku – centralne planowanie;
• Próby uzupełnienia i korygowania rynku – polityka gospodarcza;

Dariusz K. Rosati, 2012/2013

7

Optimum Pareto i podstawowe

twierdzenia ekonomii dobrobytu

• Zasada Pareto pozwala porównywać różne stany gospodarki z punktu

widzenia funkcji dobrobytu społecznego;

• Społeczeństwo poprawia swój dobrobyt przechodząc ze stanu A do

stanu B, jeśli przynajmniej jedna jednostka znajdzie się w lepszej
sytuacji w stanie B niż w stanie A, a sytuacja pozostałych się nie
pogorszy;

• Optimum Pareto: jeśli gospodarka osiągnie stan, w którym nie jest

możliwa poprawa sytuacji dowolnej jednostki bez jednoczesnego
pogorszenia sytuacji innych jednostek, stan ten jest optymalny w
sensie Pareto;

• Pierwsze podstawowe twierdzenie ekonomii dobrobytu głosi, że

doskonała konkurencja zawsze prowadzi do optimum Pareto, bo gdy
są spełnione warunki doskonałej konkurencji, mechanizm rynkowy
wymusza taką alokację zasobów która zapewnia wyrównanie
krańcowych stóp transformacji dla wszystkich zasobów, i taką
strukturę konsumpcji, która zapewnia wyrównanie krańcowych stóp
substytucji dla wszystkich dóbr;

Dariusz K. Rosati, 2012/2013

8

Zasada i optimum Pareto – ilustracja

Dariusz K. Rosati, 2012/2013

9

U(2)

U(1)

A

E

B

D

C

F

Użyteczności dwóch osób z tytułu
konsumpcji dobra x są mierzone U(1) i
U(2). Przy danym poziomie podaży dobra
x, sumę maksymalnych możliwych
użyteczności określa krzywa
maksymalnych użyteczności KMU. W
porównaniu z punktem A, punkt D jest
bezwzględnie lepszy, bo obie
użyteczności są większe. Korzystne jest
też przejście do B lub C, bo poprawa
użyteczności jednej osoby nie pogarsza
użyteczności drugiej osoby (ale już nie
przejście do E lub F). Punkty na KMU są
optymalne w sensie Pareto, bo nie można
poprawić użyteczności jednej osoby bez
pogorszenia użyteczności drugiej osoby.

Rodzaje niesprawności rynku

• Konkurencja nie jest doskonała: monopole rynkowe, monopole

naturalne (bariery wejścia i wyjścia), ograniczona przenośność i
podzielność zasobów, niejednorodność dóbr, niepełna i asymetryczna
informacja;

• Niekompletność rynków: brak możliwości transakcji dla wszystkich

rodzajów dóbr i aktywów, dla wszystkich uczestników i na wszystkie
możliwe terminy (edukacja, zdrowie);

• Efekty zewnętrzne (externalities): dodatnie i ujemne;
• Dobra publiczne (public goods): dobra, które generują dodatnie efekty

zewnętrzne, ale nie byłyby wytworzone w ramach mechanizmu
rynkowego;

• Dobra społecznie pożądane (merit goods);
• Niesprawności makroekonomiczne:

•

Cykl koniunkturalny - wywołany przez spontaniczne zachowania
uczestników rynku („zwięrzęcy instynkt” - animal spirit – Keynes),

•

Bezrobocie – sztywności nominalne cen i płac (nominal rigidities);

• Niesprawiedliwa redystrybucja dochodu w społeczeństwie;

Dariusz K. Rosati, 2012/2013

10

Redystrybucja i drugie podstawowe

twierdzenie ekonomii dobrobytu

• Równowaga gospodarcza która spełnia warunek optymalności

Pareto, nie zapewnia automatycznie warunku sprawiedliwości
społecznej;

• Ale społeczeństwo może preferować odmienną niż pierwotna

dystrybucję dochodów, chcąc zapewnić sprawiedliwość społeczną;

• Aby jednak zapewnić bardziej sprawiedliwy podział i zarazem

utrzymać nadal wysoką efektywność, społeczeństwo (lub
reprezentująca je władza publiczna) może dokonać najpierw
odpowiedniego – bardziej sprawiedliwego - podziału zasobów
produkcyjnych pomiędzy poszczególne jednostki, a dopiero
następnie zezwolić na konkurencyjną produkcję i wymianę w
ramach mechanizmu rynku. Można w ten sposób osiągnąć
optimum Pareto, ale przy innym początkowym rozkładzie zasobów,
który spełnia określone wymogi co do ostatecznej redystrybucji
dochodów.

• Jest to właśnie treść drugiego podstawowego twierdzenia ekonomii

dobrobytu.

Dariusz K. Rosati, 2012/2013

11

Normatywna i pozytywna teoria polityki

gospodarczej

• Teoria normatywna:
• Omówione wyżej niesprawności rynku wskazują obszary pożądanej

interwencji władzy publicznej. Na tej podstawie można ustalić, co
powinna robić władza publiczna, aby korygować istniejące
niesprawności mechanizmu rynkowego lub łagodzić ich negatywne
skutki. Teoria normatywna jest nam potrzebna po to, aby
sformułować prawidłowo cele polityki oraz sposoby ich realizacji.
Dla potrzeb tej analizy przyjmujemy dość abstrakcyjne założenie,
że państwo jest obiektywnym, bezstronnym i racjonalnym
podmiotem reprezentującym w swym działaniu interes
ogólnospołeczny

• Teoria pozytywna:
• Pokazuje, jak w rzeczywistości działa władza publiczna i czy

istotnie realizuje wskazania wynikające z teorii normatywnej, biorą
pod uwagę fakt, że państwo może nie być obiektywnym,
bezstronnym i racjonalnym reprezentantem interesu
ogólnospołecznego;

Dariusz K. Rosati, 2012/2013

12

Funkcje polityki gospodarczej

• Tzw. “Triada Musgraviańska” (Musgrave & Musgrave, 1965):
• Funkcja alokacyjna: polityka gospodarcza ma na celu kształtowanie

wielkości i alokacji zasobów produkcyjnych między różne rodzaje
produkcji w taki sposób aby dostarczyć dobra publiczne i dobra
społecznie pożądane, oraz spełnić kryterium efektywności
ekonomicznej poprzez maksymalizację wartości produkcji przy
danych zasobach (wymiar mikroekonomiczny).

• Funkcja stabilizacyjna: polityka gospodarcza ma na celu łagodzenie

cyklicznych wahań produkcji i zatrudnienia oraz łagodzenie
skutków jednorazowych szoków popytowych lub podażowych
(wymiar makroekonomiczny).

• Funkcja redystrybucyjna: polityka gospodarcza ma na celu zmiany

pierwotnego podziału dochodów za pomocą podatków i transferów,
tak aby spełnić kryterium sprawiedliwości społecznej (wymiar
społeczny - pozaekonomiczny).

13

Dariusz K. Rosati, 2012/2013

Cele polityki gospodarczej

•

Każda świadoma działalność wymaga określenia celów, które chce się
osiągnąć;

•

Polityka gospodarcza stawia przed sobą różne cele, wśród których najczęściej
wymieniane są takie jak pełne zatrudnienie, stabilne ceny, sprawiedliwy
rozkład dochodów, zrównoważony wzrost gospodarczy, równowaga bilansu
płatniczego, równowaga budżetowa, konkurencyjność;

•

Wielość celów wymaga ustalania ich hierarchii, a także rozpoznania zależności
miedzy nimi. Nie wszystkie cele da się realizować jednocześnie, zarazem w
wielu przypadkach możemy mieć do czynienia z wymiennością
(zastępowalnością – trade-offs) celów;

•

Cele mogą być przedstawiane i zapisywane w rozmaity sposób. Mogą mieć
bardziej jakościowy, opisowy charakter, lub też mogą przyjmować postać
konkretnych działań lub liczb. Przykładem celu opisowego jest na przykład
zapowiedź walki z bezrobociem jako głównej wytycznej działań rządu, lub
zapowiedź zwiększenia nakładów na edukację. Przykładem celu ilościowego
jest zapowiedź obniżenia liczby bezrobotnych o określoną wielkość (lub stopy
bezrobocia do określonego poziomu), lub osiągnięcia określonego udziału osób
z wykształceniem wyższym w całym społeczeństwie.

•

Ogólnie, cele polityki gospodarczej mogą przyjąć postać zmiennych o ściśle
ustalonych wartościach, zmiennych bez ustalania określonej wartości, bądź
mogą przyjąć postać pewnej funkcji agregującej różne cele cząstkowe;

Dariusz K. Rosati, 2012/2013

14

Wyznaczanie celów o stałej wartości i celów o

zmiennej wartości

Dariusz K. Rosati, 2012/2013

15

x

y

y

x

KT

KT

x*

ȳ3

ȳ1

ȳ2

y*

x*

U

A

B

C

E

Przebieg rozwoju gospodarczego a

polityka gospodarcza

• Rozwój to „suma” trendu, cyklu koniunkturalnego, wahań

sezonowych i szoków jednorazowych;

• Polityka: wygładzania wahań (stabilizacja) i usprawnianie

rynków (przyspieszenie wzrostu - przesunięcie trendu z a do
b);

16

Dariusz K. Rosati, 2012/2013

a

b

PKB

Czas

Instrumenty polityki gospodarczej

• polityka fiskalna,
• polityka pieniężna,
• polityka kursowa,
• polityka strukturalna (przesunięcie z a do

b),

• polityki sektorowe (polityka zatrudnienia,

polityka przemysłowa, polityka rolna,

polityka energetyczna, itp.),

• polityka społeczna (traktowana odrębnie).

17

Dariusz K. Rosati, 2012/2013

Co to jest polityka fiskalna?

• Sektor finansów publicznych;
• Polityka dochodów i wydatków

budżetowych;

• Dochody: podatki, polityka

podatkowa;

• Wydatki: transfery, polityka

wydatków;

• Deficyt (nadwyżka) i sposób

finansowania;

• Dług publiczny.

18

Dariusz K. Rosati, 2012/2013

Co to jest polityka pieniężna i kursowa?

• Pieniądz; pojęcie, funkcje, miary;
• Popyt na pieniądz, inflacja, deflacja;
• Polityka pieniężna: kształtowanie

podaży pieniądza;

• Instrumenty: stopy procentowe, OOR,

rezerwy, kurs;

• Polityka kursowa jako część polityki

pieniężnej.

19

Dariusz K. Rosati, 2012/2013

Polityka strukturalna

(mikroekonomiczna)

• polityka podatkowa,
• stanowienie i egzekwowanie przepisów

prawa,

• polityka przemysłowa i handlowa,
• prywatyzacja,
• polityka rynku pracy,
• polityka konkurencji,
• polityka walutowa,
• polityka rynku kapitałowego i finansowego).

20

Dariusz K. Rosati, 2012/2013

Cele a instrumenty polityki, horyzont

polityki

• Reguła Tinbergena (liczba instrumentów polityki

winna być co najmniej równa liczbie odrębnych

celów polityki – Jan Tinbergen),

• Reguła efektywnego przyporządkowania (dla

realizacji danego celu należy stosować instrument,

który ma na ten cel największy wpływ – Robert

Mundell),

• Długi okres (ponad 5-7 lat, zagadnienia

pobudzania wzrostu gospodarczego);

• Średni okres (2-7 lat, zasadniczo okres cyklu

koniunkturalnego, zagadnienia stabilizacji

makroekonomicznej);

• Krótki okres (do 2 lat, wygładzanie wahań

krótkookresowych, jednorazowych).

21

Dariusz K. Rosati, 2012/2013

Trzynaście reguł prowadzenia dobrej polityki:

[1]

1. Unikać słabych techników w prowadzeniu polityki.

2. Sprawować odpowiednią kontrolę budżetu.

3. Kontrolować presje inflacyjne.

4. Odnosić korzyści z handlu międzynarodowego.

5. Mieć świadomość, że pewne rodzaje restrykcji handlowych są znacznie gorsze

niż inne.

6. Gdy restrykcje importowe stają się nadmierne, a ich ograniczenie jest

niemożliwe z politycznego punktu widzenia, należy je ograniczać pośrednio

poprzez zwiększenie zachęt do eksportu.

7. Utworzyć prosty, łatwy w administrowaniu oraz tak dalece jak to możliwe,

neutralny i nie zniekształcający system podatkowy.

8. Unikać nadmiernych stawek podatku dochodowego.

9. Unikać nadmiernego stosowania zachęt podatkowych do osiągnięcia

szczególnych celów.

10. Stosować wstrzemięźliwie kontrolę cen i płac, jeśli w ogóle.

11. Pamiętać, że rzadko można znaleźć przekonywujące usprawiedliwienie dla

stosowania kontyngentów, pozwoleń i podobnych ograniczeń ilościowych.

12. Przyjmować raczej techniczne, a nie ideologiczne stanowisko względem

problemów związanych z przedsiębiorstwami sektora publicznego.

13. Wyznaczyć w jasny i dobrze zdefiniowany sposób granicę pomiędzy

działalnością sektora publicznego i prywatnego.

+

14. Nie przeszacowywać kursu walutowego.[2]

[1] A. Harberger, ”Economic Growth and Economic Policy” w: A. Harberger, ed., „World Economic Growth”, San Francisco, Institute for

Contemporary Studies, 1984.

[2] S. Fischer, „Economic Growth and Economic Policy” w: V. Corbo, M. Goldstein, and M. Khan, eds., „Growth-Oriented Adjustment Programs”, Washington, D.C.:

International Monetary Fund and World Bank, 1987, cyt. za R. Dornbusch (red.), 1992, s. 15.