Środki probacyjne
przeciwdziałające
patologiom

Środki probacyjne

 warunkowe zawieszenie wykonania kary;

 warunkowe przedterminowe zwolnienie z
kary
pozbawienia wolności;

 warunkowe umorzenie postępowania
karnego

WARUNKOWE ZAWIESZENIE WYKONANIA KARY

 jeden z przewidzianych w prawie karnym środków probacyjnych;
 polegający na wstrzymaniu realizacji orzeczonej represji prawnokarnej na

ściśle oznaczony okres próby, którego przebieg decyduje, czy represja ta
zostanie ostatecznie zastosowana.

Podstawą stosowania warunkowego zawieszenia wykonania kary jest
założenie, że sprawca nie powróci na drogę przestępczą, mimo że orzeczona
kara nie została wykonana.

Sprawca otrzymuje, zatem szansę, że orzeczona kara nie zostanie wykonana,
jeżeli będzie w okresie próby przestrzegał wszystkich ustalonych przez sąd
warunków, a przede wszystkim porządku prawnego, a „kontrolowana
wolność” ma wiele cech pozytywnych, nie następuje bowiem izolacja sprawcy
od środowiska rodzinnego i zawodowego.

Podstawową przesłanką do warunkowego zawieszenia kary jest:

 przyjęcie przez sąd pozytywnej prognozy społeczno-kryminologicznej

wobec skazanego;

 przekonanie, że kara w takiej postaci osiągnie cele oczekiwane wobec

sprawcy, a w szczególności zapobiegnie powrotowi przez niego do
przestępstwa.

Sąd może warunkowo zawiesić wykonanie orzeczonej kary pozbawienia wolności:

 nie przekraczającej 2 lat;
 kara ograniczenia wolności lub grzywny orzeczonej, jako kara samoistna;
 jeżeli jest to wystarczające dla osiągnięcia wobec sprawcy celów kary, a w szczególności

zapobiegnięcie powrotowi do przestępstwa.

W przypadku zastosowania instytucji nadzwyczajnego złagodzenia kary, sąd może warunkowo
zawiesić wykonanie kary pozbawienia wolności do 5 lat.

Zawieszając wykonanie kary, sąd bierze pod uwagę przede wszystkim:

 postawę sprawcy,
 jego właściwości,
 warunki osobiste,
 dotychczasowy sposób życia ,
 zachowanie się po popełnieniu przestępstwa.

Zawieszenie wykonania kary następuje na okres próby, który biegnie od uprawomocnienia się
orzeczenia i wynosi:

 od 2 do 5 lat - w wypadku warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności,
 od roku do 3 lat - w wypadku warunkowego zawieszenia wykonania grzywny lub kary

ograniczenia wolności,

 od 3 do 5 lat - w wypadku warunkowego zawieszenia kary pozbawienia wolności wobec sprawcy

młodocianego lub określonego w art. 64 § 2 (recydywy specjalnej wielokrotnej),

 od 2 do 10 lat - w wypadku nadzwyczajnego złagodzenia kary pozbawienia wolności w

wymiarze do 5 lat.

Zawieszając wykonanie kary, sąd może zobowiązać skazanego do:

 informowania sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby,
 przeproszenia pokrzywdzonego,
 wykonywania ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie innej

osoby,

 wykonywania pracy zarobkowej, do nauki lub przygotowania się do

zawodu,

 powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków

odurzających,

 poddania się leczeniu, w szczególności odwykowemu lub

rehabilitacyjnemu albo oddziaływaniom terapeutycznym,

 uczestnictwa w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych,
 powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub

miejscach,

 powstrzymywania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi

osobami w określony sposób,

 opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym,
 innego stosownego postępowania w okresie próby, jeżeli może to zapobiec

popełnieniu ponownie przestępstwa.

Sąd orzeka - obligatoryjnie

Dozór jest obowiązkowy wobec

 młodocianego sprawcy przestępstwa umyślnego,
 sprawcy określonego w art. 64 § 2 (recydywa specjalnej wielokrotnej),
 sprawcy przestępstwa popełnionego w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych.

Wykonanie kary - obligatoryjne

Jeżeli skazany w okresie próby

 popełnił podobne przestępstwo umyślne, za które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia

wolności.

 rażąco narusza porządek prawny, ponownie używając przemocy lub groźby bezprawnej wobec

osoby najbliższej lub innej osoby małoletniej zamieszkujących wspólnie ze sprawcą.

Sąd orzeka - fakultatywnie

 grzywnę w wysokości do 270 stawek dziennych, jeżeli jej wymierzenie na innej podstawie nie

jest możliwe;

 grzywnę w wysokości do 135 stawek dziennych;
 dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji

społecznej, do której należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc
skazanym.

Wykonanie kary - fakultatywne

Jeżeli skazany w okresie próby:

 rażąco narusza porządek prawny, w szczególności, gdy popełnił inne przestępstwo;
 uchyla się od uiszczenia grzywny, od dozoru, wykonania nałożonych obowiązków lub

orzeczonych środków karnych.

Sąd orzeka - obligatoryjnie

Dozór jest obowiązkowy wobec

 młodocianego sprawcy przestępstwa umyślnego,
 sprawcy określonego w art. 64 § 2 (recydywa specjalnej wielokrotnej),
 sprawcy przestępstwa popełnionego w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych.

Wykonanie kary - obligatoryjne

Jeżeli skazany w okresie próby

 popełnił podobne przestępstwo umyślne, za które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia

wolności.

 rażąco narusza porządek prawny, ponownie używając przemocy lub groźby bezprawnej wobec

osoby najbliższej lub innej osoby małoletniej zamieszkujących wspólnie ze sprawcą.

Sąd orzeka - fakultatywnie

 grzywnę w wysokości do 270 stawek dziennych, jeżeli jej wymierzenie na innej podstawie nie

jest możliwe;

 grzywnę w wysokości do 135 stawek dziennych;
 dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji

społecznej, do której należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc
skazanym.

Wykonanie kary - fakultatywne

Jeżeli skazany w okresie próby:

 rażąco narusza porządek prawny, w szczególności, gdy popełnił inne przestępstwo;
 uchyla się od uiszczenia grzywny, od dozoru, wykonania nałożonych obowiązków lub

orzeczonych środków karnych.

Jeżeli skazany po wydaniu wyroku, lecz przed
jego uprawomocnieniem się, rażąco narusza
porządek prawny, a w szczególności, gdy w
tym czasie popełni przestępstwo.

Zarządzenie wykonania kary nie może
nastąpić później niż w ciągu 6 miesięcy od
zakończenia okresu próby.

Zatarcie skazania

Skazanie ulega zatarciu z mocy prawa z
upływem 6 miesięcy od zakończenia próby.

Jeżeli wobec skazanego orzeczono grzywnę
lub środek karny, zatarcie skazania nie może
nastąpić przed ich wykonaniem, darowaniem
albo przedawnieniem ich wykonania; nie
dotyczy to środka karnego w postaci
obowiązku naprawienia szkody.

Warunkowe przedterminowe zwolnienie – w wymiarze sprawiedliwości,
nadzorowane zwolnienie więźnia przed ukończeniem kary. Różni się
od amnestii tym, że wyrok nadal jest ważny i możliwy jest powrót do
więzienia w przypadku nieodpowiedniego zachowania w społeczeństwie.
W USA sądy mogą określić minimalny okres, zanim więzień będzie mógł
starać się o przedterminowe zwolnienie. Przykładowo, istnieją m.in. wyroki
bez podania dokładnej długości kary: 25 lat pozbawienia wolności, z
możliwością warunkowego zwolnienia po 15 latach (ang

.

 15 to 25 years),

dożywotnie pozbawienie wolności, z możliwością warunkowego zwolnienia
po 15 latach (ang

.

 15 to life).

Drugi z powyższych przypadków znany jest jako dożywotnie pozbawienie
wolności bez podania dokładnej długości kary (ang

.

 indeterminate life

sentence), a jego przeciwieństwem jest dożywotnie pozbawienie wolności
bez możliwości warunkowego zwolnienia zwane bezwzględnym dożywotnim
pozbawieniem wolności (ang

.

 determinate life sentence).

W większości przypadków, dobre zachowanie nie gwarantuje więźniowi
przedterminowego zwolnienia. Inne czynniki mogące wpłynąć na decyzję o
przyznaniu tego prawa wiążą się z przekonaniem o samowystarczalności
więźnia po odbyciu kary (posiadanie stałego miejsca zamieszkania,
zatrudnienia, zabezpieczenia socjalnego i innych). Wiele stanów wydaje
wyroki na dożywotnie pozbawienie wolności bez możliwości warunkowego
zwolnienia (w przypadku morderstwa), więc każdy więzień nie skazany na
karę śmierci lub za morderstwo, może ubiegać się o przedterminowe
zwolnienie. Jeden stan, Alaska, dopuszcza możliwość warunkowego
zwolnienia w tych przypadkach. Inne kraje, jak np. Niemcy i Meksyk,
zlikwidowały dożywotnie pozbawienie wolności bez możliwości
warunkowego zwolnienia, jako że stanowi surową karę.

Przed przyznaniem warunkowego zwolnienia, więzień
musi zaakceptować pewne warunki. Z reguły wymaga
się, aby osoba przebywająca na warunkowym zwolnieniu
spotykała się regularnie z kuratorem, który ustala sposób
postępowania oraz czuwa nad dostosowaniem się więźnia
do społeczeństwa i nadzoruje wykonanie przez niego
warunków przedterminowego zwolnienia (przeważnie są
to: przebywanie w domu w określonych godzinach,
posiadanie stałego zatrudnienia, nie ukrywanie się przed
wymiarem sprawiedliwości, nie
używaniu narkotyków oraz czasami także alkoholu). W
niektórych przypadkach nadzór nad taką osobą może
zostać zakończony przed terminem, jeśli spełnianie
warunków przedterminowego zwolnienia nie jest już
koniecznie dla ochrony społeczeństwa (przeważnie
chodzi o osoby w podeszłym wieku).
W Chinach, więźniowie często otrzymują zwolnienie
warunkowe w celach medycznych, jeśli leczenie nie może
odbywać się w więzieniu. Często stan pacjentów nie jest
poważny, jednak jest to usprawiedliwienie dla
zwolnienia politycznych dysydentów, bez uznania
niesprawiedliwości wyroku przez rząd.

Przesłanki materialne
Skazanego na karę pozbawienia wolności sąd może warunkowo zwolnić z
odbycia reszty kary tylko wówczas, gdy:
jego postawa,
jego właściwości i warunki osobiste,
okoliczności popełnienia przestępstwa,
zachowanie po popełnieniu przestępstwa i w czasie odbywania kary,
uzasadniają przekonanie, iż skazany po zwolnieniu będzie przestrzegał
porządku prawnego, w szczególności – nie popełni ponownie przestępstwa
(art. 77 kk).
Przesłanki formalne
Skazanego można warunkowo zwolnić po odbyciu przez niego co najmniej
½ (połowy) kary.
Skazanego – recydywistę /określonego w art. 64 § 1 k.k./ można
warunkowo zwolnić po odbyciu 2/3 (dwóch trzecich) kary.
Skazanego – multirecydywistę /określonego w art. 64 § 2 k.k./ można
warunkowo zwolnić po odbyciu ¾ (trzech czwartych) kary.
Skazanego, określonego w art. 65 § 1 k.k. można warunkowo zwolnić po
odbyciu ¾ (trzech czwartych) kary.
Skazanego na karę 25 lat pozbawienia wolności można warunkowo zwolnić
po odbyciu 15 lat kary.
Skazanego na karę dożywotniego pozbawienia wolności po odbyciu 25 lat
kary.
W indywidualnych przypadkach sąd wydając wyrok skazujący może
zaostrzyć powyższe wymagania czasowe.

Warunkowe przedterminowe zwolnienia na zasadach
szczególnych
Skazanego można warunkowo zwolnić w każdym czasie bez
ograniczeń wynikających z ww. przesłanek formalnych, jeżeli
równocześnie:
korzystał co najmniej przez jeden rok z przerwy w wykonaniu kary
pozbawienia wolności,
odbył co najmniej 6 miesięcy kary,
kara lub suma kar do odbycia nie przekracza 3 lat pozbawienia
wolności.
Okres próby
Czas pozostałej do odbycia kary stanowi okres próby.
W razie warunkowego zwolnienia – nie może on być krótszy niż 2
lata ani dłuższy niż 5 lat.
Odnośnie skazanego – multirecydywisty, jak i skazanego w
warunkach art. 65 § 1 k.k. – okres próby nie może być krótszy niż 3
lata.
W razie warunkowego zwolnienia z kary dożywotniego pozbawienia
wolności lub kary 25 lat pozbawienia wolności (według nowych
przepisów od 1 stycznia 2012 r.) – okres próby wynosi 10 lat.
Warunkowo zwalniając skazanego za przestępstwo określone w art.
197-203 k.k., młodocianego sprawcy przestępstwa umyślnego oraz
określonego w art. 64 i 65 k.k., a także skazanego na karę
dożywotniego pozbawienia wolności – obowiązkowe jest oddanie pod
dozór kuratora sądowego.
Jeżeli w okresie próby i w ciągu dalszych 6 miesięcy nie odwołano
warunkowego zwolnienia, karę uważa się za odbytą – z chwilą
warunkowego zwolnienia.

Warunkowe umorzenie postępowania – instytucja
polegająca na warunkowym wstrzymaniu reakcji karnej
na przestępstwo.
Uregulowanie warunkowego umorzenia postępowania w
polskim Kodeksie karnym z 1997 roku jest najbardziej
zbliżone do modelu norwesko-duńskiego, gdzie
postępowanie wobec sprawcy wstrzymuje się już na
etapie postępowania przygotowawczego zanim dojdzie do
publicznej rozprawy i skazania.
Polega na warunkowym uwolnieniu sprawcy od
odpowiedzialności karnej typu retrybutywnego. Wiąże się
z przypisaniem oskarżonemu popełnienia przestępstwa,
lecz przypisanie to ma charakter prowizoryczny. Jest
warunkowym (na próbę) zwolnieniem od ponoszenia
przez sprawcę kary. Oznacza w istocie kontrolowaną
wolność.
Orzeka go sąd wyrokiem na posiedzeniu.

Granice zastosowania:
*W stosunku do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą
nieprzekraczającą 3 lat pozbawienia wolności.
*W stosunku do sprawcy zagrożonego karą nieprzekraczającą 5 lat
pozbawienia wolności, jeżeli pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą,
sprawca naprawił szkodę lub pokrzywdzony i sprawca uzgodnili
sposób naprawy szkody.
Warunki:
*Sprawca nie był wcześniej karany za przestępstwo umyślne, a także
umyślno-nieumyślne.
*Wina i szkodliwość czynu nie są znaczne.
*Okoliczności jego popełnienia nie budzą wątpliwości.
*Postawa sprawcy niekaranego za przestępstwo umyślne, jego
właściwości i warunki osobiste
oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, że
pomimo umorzenia
postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, w
szczególności nie popełni
przestępstwa.
Okres próby:
Od roku do 2 lat, biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia.
Obowiązki orzekane przez sąd obligatoryjnie:
Umarzając warunkowo postępowanie karne sąd zobowiązuje
sprawcę do naprawienia szkody w całości lub części.

Obowiązki orzekane przez sąd fakultatywnie:
Dozór kuratora lub osoby godnej zaufania,
stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej, do
której działalności należy troska o wychowanie,
zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym.
Sąd może zobowiązać do:

informowania sądu lub kuratora o przebiegu okresu
próby;
przeproszenia pokrzywdzonego;
wykonania ciążącego na nim obowiązku łożenia na
utrzymanie innej osoby;
powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub
używania innych środków odurzających.
powstrzymywania się od kontaktowania się z
pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony
sposób lub zbliżania się do pokrzywdzonego lub
innych osób ( dodany w nowelizacji z dnia
12.02.2010 )

Sąd może orzec środki karne w postaci:

Świadczenia pieniężnego lub nawiązki;
Zakazu prowadzenia pojazdów do lat 2.

Środki stosowane wobec nieletniego zostały wymienione w
ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich. Wobec
nieletniego mogą być stosowane środki wychowawcze oraz
środek poprawczy w postaci umieszczenia w zakładzie
poprawczym. Kara może być orzeczona tylko w wypadkach
prawem przewidzianych, jeżeli inne środki nie są w stanie
zapewnić resocjalizacji nieletniego.
W Polsce, w kraju przepełnionych zakładów karnych i zakładów
poprawczych następuje eskalacja przestępczości. Pierwsze
wykroczenie popełniają coraz mniejsze dzieci. Po alkohol,
papierosy sięgają dzieci ze szkoły podstawowej, co wzbudza w
nich poczucie bezkarności. Nastolatkowie dokonują włamań,
rozbojów, napaści. Społeczeństwo jest bezsilne w walce z tym
zjawiskiem. Polacy widzą tylko jedno rozwiązanie, zamknąć w
odosobnieniu wszystkich, którzy sprawiają kłopoty lub łamią
prawo. Wiadomo jednak, że nie jest to długo terminowe
rozwiązanie. Problem zdemoralizowania nie zniknie, ci młodzi
ludzie w pewnym momencie wyjdą do zdrowego społeczeństwa,
nadal łamiąc prawo. Potrzebna jest pomoc długofalowa,
poczynając od najmłodszych dzieci. Pomoc osobom
niedostosowanym społecznie, dzieciom zagrożonym
demoralizacją niosą ośrodki szkolno-wychowawcze, zakłady
poprawcze, domy dziecka, policja, policyjna izba dziecka oraz
wymiar sprawiedliwości, czyli kuratorzy sądowi.

Nieletni przestępca to osoba, która: ukończyła 13, a nie ukończyła 17 lat,
oraz dokonała przestępstwa lub przestępstwa skarbowego albo popełniła
wykroczenie przeciwko porządkowi i spokojowi publicznemu, mieniu,
bezpieczeństwu i porządkowi w komunikacji, urządzeniom użytku
publicznego. Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich określa
nadrzędny cel w postępowaniu w sprawach nieletnich, jakim powinni się
kierować kuratorzy sądowi. Jest to przede wszystkim zapobieganie
demoralizacji oraz resocjalizacja. Ostatni cel polega na szeroko
rozumianej reedukacji oraz dążeniu, aby stworzyć nieletniemu warunki
do powrotu do normalnego życia. Sąd oraz kuratorzy mają za zadanie
pełnić rolę wychowującą poprzez uświadamianie nieletnim szkodliwości
ich postępowania. Według obowiązujących przepisów prawnych sąd
zmierza do resocjalizacji nieletniego poprzez stosowanie różnych typów
środków opiekuńczo-wychowawczych. Środki wychowawcze lub
poprawcze przewidziane w ustawie są stosowane wobec nieletnich w
następstwach: popełnienie przez nieletniego czynu karalnego oraz gdy u
nieletniego występują przejawy demoralizacji. Reakcją na przejawy
demoralizacji nieletniego są środki wychowawcze, a w przypadku
dopuszczenia się przez niego czynu karalnego będzie też możliwe
orzeczenie środka poprawczego. W wyjątkowych sytuacjach, gdy środki
wychowawcze czy środek poprawczy okazały się nieskuteczne, możliwe
będzie zastosowanie wobec nieletniego środków karnych. Kara może być
orzeczona w przypadkach, jeżeli inne środki nie są w stanie zapewnić
resocjalizacji nieletniego. Sąd stosując środki wychowawcze lub
poprawczy, nigdy nie ustala z góry czasu, na jaki środki zostaną
zastosowane, bo u młodego człowieka wszystko może ulec zmianie w
ciągu 0,5 roku.

Charakterystyka poszczególnych środków

wychowawczych

 

Charakteryzując środki wychowawcze należy

podkreślić, że ani czyn nieletniego, ani jego wiek

nie są kryterium ustawowym, które mogą

różnicować tego typu ośrodki. Ich dobór zależy

od potrzeby osiągnięcia zamierzonych efektów

wychowawczych.

I UDZIELENIE UPOMNIENIA
 
Jest pierwszym z wymienionych w art. 6 Ustawy
o postępowaniu w sprawach nieletnich środkiem
wychowawczym. Stanowi najłagodniejszą formę
ingerencji instytucji państwowych w sferę
dotychczasowego życia nieletniego. Celem tego
środka jest: działanie na psychikę nieletniego
poprzez autorytet sędziego dla nieletnich.
Udzielanie upomnienia przez sąd powinno być
orzekane jedynie w stosunku do nieletnich,
których zachowanie nie budzi zasadniczych
zastrzeżeń, lub gdy popełnienie przez nich czynu
karalnego można uznać za przypadkowe.
Środek ten jest przewidziany dla nieletnich
znajdujących się w początkowym stadium
demoralizacji, która zaznacza się w niewielkim
stopniu.

II ZOBOWIĄZANIE DO OKREŚLONEGO
POSTĘPOWANIA
 
Kolejnym środkiem wychowawczym jest zobowiązanie
nieletniego do określonego postępowania, a zwłaszcza
do:
Naprawienia wyrządzonej szkody
Wykonania określonych prac lub świadczeń na rzecz
pokrzywdzonego lub społeczności lokalnej
Przeproszenia pokrzywdzonego
Podjęcia nauki lub pracy
Uczestnictwa w odpowiednich zajęciach o charakterze
wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym
Powstrzymania się od przebywania w określonych
środowiskach lub miejscach
Zaniechania alkoholu lub innego środka w celu
wprowadzenia się w stan Specyfika omawianego środka
wymaga, aby sąd orzekł go w stosunku do nieletnich o
niepogłębionym stopniu demoralizacji.
 
 

A) OBOWIĄZEK NAPRAWIENIA WYRZĄDZONEJ
SZKODY
Obowiązek naprawienia wyrządzonej szkody na gruncie
Ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich ma na
celu przede wszystkim wyrobić w nieletnim poczucie
świadomości poszanowania cudzej rzeczy, jak również
samej osoby pokrzywdzonego. W tym sensie środek ten
zawiera pierwiastki wychowawcze.
Z uwagi na fakt, że Ustawa o postępowaniu w sprawach
nieletnich nie określa, w jaki sposób nieletni ma
naprawić wyrządzoną szkodę, czy ma on tego dokonać w
całości, czy w części, sąd rodzinny może orzec obowiązek
naprawienia całej szkody, jak również jej część. Pyzatym
sąd powinien określić, czy naprawienie szkody ma
polegać na przywróceniu stanu poprzedniego, czy na
zapłacie określonej sumy pieniężnej.
Sąd powinien przy nakładaniu na nieletniego
omawianego obowiązku, wziąć pod uwagę jego
możliwości. Chodzi o to, aby nieletni sam mógł podołać
temu obowiązkowi, bez pomocy rodziców.

B) WYKONANIE OKREŚLONYCH PRAC LUB ŚWIADCZEŃ NA
RZECZ POKRZYWDZONEGO LUB SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ
 
Zobowiązanie nieletniego do wykonania określonych prac lub
świadczeń na rzecz pokrzywdzonego jest naturalnym sposobem
postępowania z nieletnimi sprawcami czynów karalnych, który niesie
ze sobą duży potencjał oddziaływania wychowawczego.
Środek ten może zostać orzeczony w stosunku do nieletniego, który
swoim zachowaniem wyrządził szkodę w mieniu, jak również w
każdej innej sytuacji będącej przejawem jego demoralizacji.
Uczy nieletniego szacunku dla mienia społecznego i prywatnego
Uczy szacunku dla wykonanej pracy
Sprzyja on wyuczeniu lub rozwijaniu u nieletniego pewnych
umiejętności
Określenie prac, które miałby wykonać nieletni, powinno być
maksymalnie sprecyzowane i dostosowane do predyspozycji
psychofizycznych nieletniego.
 
C) PRZEPROSZENIE POKRZYWDZONEGO
Zobowiązanie do przeproszenia pokrzywdzonego ma sens jedynie
wówczas, gdy przeprosiny stanowią przeżycie dla nieletniego, są
wyrazem autentycznej jego skruchy za popełniony czyn, a nie są
tylko pustym gestem. Przepraszając, nieletni powinien okazać
zrozumienie niewłaściwości swego zachowania.
 

D) ZOBOWIĄZANIE DO PODJĘCIA NAUKI LUB PRACY
Zobowiązanie nieletniego do podjęcia nauki dotyczy zarówno tych
nieletnich, którzy przerwali naukę, jak również tych, którzy jej nie
kontynuują lub w ogóle jej nie podjęli. Z uwagi na fakt, że obowiązek szkolny
dotyczy tylko ukończenia szkoły podstawowej i gimnazjum, można
zobowiązać nieletniego do kontynuowania nauki w liceum czy technikum, o
ile przedstawiciele ustawowi nieletniego umożliwią mu dalszą naukę.
Jako naukę należy również traktować praktyczną naukę zawodu, która
powinna doprowadzić do złożenia egzaminu potwierdzającego zdobycie
odpowiedniego poziomu umiejętności.
Natomiast sąd orzekając środek polegający na zobowiązaniu nieletniego o
podjęcia pracy, powinien mieć na względzie możliwości znalezienia przez
niego określonej pracy.
E) ZOBOWIĄZANIE DO UCZESTNICTWA W ODPOWIEDNICH
ZAJĘCIACH O CHARAKTERZE WYCHOWAWCZYM,
TERAPEUTYCZNYM LUB SZKOLENIOWYM
Zobowiązanie do uczestnictwa w zajęciach o charakterze wychowawczym,
terapeutycznym lub szkoleniowym należy łączyć ze skierowaniem
nieletniego do organizacji społecznej lub instytucji zajmującej się pracą z
nieletnimi, co wymaga uprzedniego porozumienia z tą organizacją lub
instytucją. Zobowiązanie takie może być uzupełnieniem skierowania do
ośrodka kuratorskiego lub szkolno – wychowawczego albo placówki
opiekuńczo – wychowawczej.
F) ZOBOWIĄZANIE DO POWSTRZYMANIA SIĘ OD PRZEBYWANIA W
OKREŚLONYCH ŚRDOWISKACH LUB MIEJSCACH
Chodzi o to, aby odizolować nieletniego od środowiska rówieśniczego, z
którego mógłby czerpać negatywne wzorce zachowania lub pogłębiać je.
Słabością tego rozwiązania mogą być pewne warunki obiektywne,
niezależnie od nieletniego, polegające na braku alternatywy w wyborze
grupy rówieśniczej.

G) ZOBOWIĄZANIE DO ZANIECHANIA UŻYWANIA
ALKOHOLU LUB INNEGO ŚRODKA W CELU
WPROWADZENIA SIĘ W STAN ODURZENIA
Treścią części zobowiązań są nakazy powstrzymania się
od zachowań uważanych za przejaw demoralizacji, a
niewątpliwie używanie alkoholu lub innego środka w celu
wprowadzenia się w stan odurzenia jest takim
przejawem.
Pożądana jest reakcja sądu, polegająca na zobowiązaniu
nieletniego do zaniechania używania alkoholu lub innego
środka, nie tylko w sytuacji, gdy nieletni pod wpływem
alkoholu lub innego środka dopuścił się czynu karalnego,
lecz w każdym przypadku, gdy sąd stwierdzi spożywanie
alkoholu lub zażywanie narkotyków przez danego
nieletniego.

III NADZÓR ODPOWIEDZIALNY RODZICÓW LUB
OPIEKUNA
Oddanie pod dozór odpowiedzialny polega na tworzeniu
nad nieletnim opieki osób zobowiązanych do niej i
przekształcaniu ją w odpowiedzialną.
Orzeczenie nadzoru odpowiedzialnego rodziców jest
celowe przy spełnieniu następujących warunków:
a) Środowisko nieletniego nie ma na niego negatywnego
wpływu, a związki emocjonalne nieletniego z rodziną są
pozytywne
b) Istnieje możliwość dobrej współpracy między sądem
rodzinnym a rodzicami nieletniego
c) Rodzicom zależy na dobru nieletniego i są zdolni do
podjęcia odpowiednich działań
Nadzór odpowiedzialny rodziców polega m.in. na
okresowych sprawozdaniach składanych sądowi
rodzinnemu z osiągnięć dziecka, w szczególności z
postępów w nauce lub wykonywania nałożonych na niego
obowiązków, o których mowa w art. 6 punkt 2 Ustawy o
postępowaniu w sprawach nieletnich.

IV USTANOWIENIE NADZORU ORGANIZACJI
MŁODZIEŻOWEJ LUB INNEJ ORGANIZACJI
SPOŁĘCZNEJ, ZAKŁADU PRACY ALBO OSOBY
GODNEJ ZAUFANIA
Orzeczenie w stosunku do nieletniego nadzoru
organizacji młodzieżowej lub innej organizacji społecznej
powinno być uzasadnione jedynie w sytuacji, gdy nieletni
jest związany z tą organizacją.
Nadzór zakładu pracy będzie możliwy wówczas, gdy
nieletni zostanie formalnie związany z tym zakładem, a
więc będzie tam pracował, odbywał staż pracy, praktykę.
W razie orzeczenia nadzoru organizacji lub zakładu pracy
sąd ma określić, kto w imieniu określonej instytucji
będzie wykonywał ten obowiązek.
Nadzór osoby godnej zaufania może być przydatny
szczególnie w małym środowisku, np. w środowisku
wiejskim. Osobą taką może być wychowawca klasy, do
której uczęszcza nieletni, trener klubu sportowego.
Osoba godna zaufania oraz osoby, które sprawują nadzór
nad nieletnimi z ramienia organizacji społecznej czy
zakładu pracy lub organizacji społecznej, maja podobne
obowiązki jak kurator sądowy.

V NADZÓR KURATORA
Środek wychowawczy w postaci nadzoru kuratora ma
charakter wolnościowy. Środek ten polega na
indywidualnym oddziaływaniu na nieletniego przez
specjalnego kuratora sądowego. Stanowi on formę stałej
ingerencji władzy sądowej w wychowanie dziecka
nieprzystosowanego społecznie. Nieletni, wobec którego
został on orzeczony, pozostaje w swoim naturalnym
środowisku, w którym wzrastał i rozwijał się, natomiast
jego resocjalizacji ma sprzyjać czynnik zewnętrzny w
postaci odpowiednio przygotowanej do tego osoby, tj.
kuratora.
 

6. Skierowanie do ośrodka kuratorskiego

W opini B. Kowalskiej – Ehrlich przyczyna powstania Ośrodków

kuratorskich była konieczność opieki i nadzoru nad dziećmi w czasie
wolnym od nauki z tego powodu, iż ich naturalne środowisko
rodzinne było niewydolne w zakresie sprawowania nad nim opieki.
Celem ośrodka kuratorskiego jest zmiana postaw nieletnich w
kierunku społecznie pożądanym, zapewniających prawidłowy rozwój
ich osobowości przez prowadzenie działalności profilaktycznej,
opiekuńczo – wychowawczej i resocjalizująco – terapeutycznej, a w
szczególności przez:
*zaspokojenie potrzeb osobowościowych;
*rozwiązywanie problemów psychicznych;
*uczenie samodzielnego radzenia sobie z problemami życiowymi;
*eliminowanie zaniedbań wychowawczych i edukacyjnych;
*rozwijanie zainteresowań;
*kształtowanie poczucia odpowiedzialności itp.
Zajęcia w ośrodku prowadzi kierownik ośrodka oraz kuratorzy
zawodowi i społeczni. Ośrodek zwykle otwarty jest cały rok w dniach
i godzinach dostosowanych do potrzeb nieletnich, w czasie nie
krótszym niż 20 godzin zegarowych tygodniowo.
Orzeczenie tego środka jest pożądanie szczególnie, jeśli należy w
stosunku do nieletniego zastosować wzmożony nadzór kuratorski, ze
względu na stopień jego demoralizacji. Poza tym ważna przesłanką
jego orzeczenia powinna być sytuacja rodzinna nieletniego.

7. Umieszczenie w rodzinie zastępczej

Kwestie umieszczenia w rodzinie zastępczej reguluje ustawa z

dnia 12 marca 2004 r o pomocy społecznej. Legalną rodzina
zastępczą w świetle ustawy jest rodzina, w której umieszcza się
małoletnie dziecko w celu sprawowania nad nim opieki i jego
wychowanie w wypadku, gdy rodzice nie spełniają swojej funkcji. Jak
zauważa A. Strzembosz umieszczenie nieletniego w rodzinie
zastępczej jest środkiem, z którym wiąże się przejęcie w całości
pieczy i wychowania nieletniego przez inny podmiot.

Celem umieszczenia wg. B. Kowalskiej – Ehrlich jest

rekonstrukcja jego rodziny naturalnej.
Opieke i wychowanie w rodzinie zastępczej zapewnia się dziecku
całkowicie lub częściowo pozbawionemu opieki rodzicielskie, jak
również dziecku niedostosowanemu społecznie.
Rodziny zastępcze dzielą się na 3 kategorie:
*spokrewnione z dzieckiem;
*niespokrewnione z dzieckiem;
*zawodowe niespokrewnione z dzieckiem.
W kontekście tworzenia rodzin zastępczych trzeba mieć na uwadze
fakt, iż nawet pomimo ich tworzenia z członków rodzin lub
krewnych, co ułatwia dziecku adaptacje w nowym środowisku, to
pomimo zewnętrznego podobieństwa sytuacja dzieci umieszczonych
poza rodziną naturalną nie jest identyczna i w dużym stopniu
zależna od tego, jak realne są możliwości powrotu dziecka do domu
rodzinnego.

8. Zakaz prowadzenia pojazdów

Przepis definiuje „pojazd” jako „środek transportu przeznaczony

do poruszania się po drodze oraz maszynę lub urządzenie do tego
przystosowane”. Pomimo, że zakaz prowadzenia pojazdów uchodził i
nadal uchodzi za najbardziej stosowany i skuteczny środek realizacji
wobec sprawców przestępstw o charakterze komunikacyjnym,
wydaje się, że środek ten powinien być orzekany także w stosunku
do nieletnich, którzy popełnili czyny zabronione związane nie tylko z
bezpieczeństwem w komunikacji. Przykładem może być to, że
nieletni objeżdża okolice i dokonuje włamań lub terroryzuje
mieszkańców.
9. Przepadek rzeczy uzyskanych w związku z popełnieniem czynu
karalnego

Jak wskazuje A. Gaberle pojęcie : „przepadek rzeczy

pochodzących z czynu karalnego” mam szerszy zakres niż
„przedmioty pochodzące bezpośrednio z przestępstwa”. Środek ten
orzekany jest obligatoryjnie. Z kolei wszystkie środki wychowawcze
orzekane sa w myśl usatwy fakultatywnie.
Przedmioty, które znalazły się u nieletniego w wyniku zaboru mienia,
sąd w możliwie krótkim czasie powinien zwrócić poszkodowanemu.
Natomiast jeśli poszkodowanemu nie jest znan, przedmioty, o
których mowa, z chwila uprawomocnienia się orzeczenia przechodzą
na rzecz Skarbu Państwa.

STOSOWANIE ŚRODKÓW LECZNICZO WYCHOWAWCZYCH

Ustawa o postepowaniu w sprawie nieletnich wprowadziła o raz

pierwszy możliwość stosowania wobec nieletnich środków leczniczo –
wyczowawczych, które nie były znane poprzednim regulacjom prawnym
dotyczącym problematyki przestępczości i demoralizacji nieletnich.
Sąd rodzinny może orzec umieszczenie nieletniego w szpitalu
psychiatrycznym lub innym odpowiednim zakładzie leczniczym w przypadku,
gdy zostanie stwierdzone u niego upośledzenie umysłowe, choroba
psychiczna lub inne zakłócenie czynności psychicznych bądź nałogowe
używanie alkoholu albo innych środków w celu wprowadzenia się w stan
odurzenia. Natomiast gdy zachodzi jedynie potrzeba zapewnienia
nieletniemu opieki wychowawczej, sąd może orzec umieszczenie nieletniego
w odpowiedniej placówce opiekuńczo – wychowawczej, a w przypadku gdy
nieletni jest upośledzony umysłowo w stopniu głębokimi wymaga jedynie
opieki w domu pomocy społecznej.
Ustawa o postepowaniu w sprawach nieletnich przyjmuje dwa rodzaje
środków, których stosowanie jest uzależnione od wystąpienia dodatkowo
przesłanek szczególnych, odmiennych dla stosowania wszystkich innych
środków wychowawczych. Są to :
* środki lecznicze stosowane w razie stwierdzenia zakłóceń czynności
psychicznych wymagających leczenia bądx nałogowego używania alkoholu
lub innych środków w celu odurzenia się;
* środki opiekuńczo – wychowawcze stosowane gdy nieletni, u którego
stwierdzono zakłócenia czynności psychicznych, wymaga jedynie opieki i
wychowania

W opinii B. Kowalskiej - Ehrich środki leczniczo – wychowawcze są
orzekane fakultatywnie, zatem zgodnie z założeniami u.p.n powinny
być stosowane wówczas, gdy ze względu na stan zdrowie psychiczne
nieletniego, nie można podjąć wymaganego oddziaływania w ramach
środków wychowawczych, jak również poprawczych, czy tez sytuacji
kiedy stosowanie ich będzie korzystniejsze dla nieletniego.

Jeśli chodzi o „ zakłócenie czynności psychicznych” to jest to

pojecie niedookreślone, które jest zakłóceniem zarówno o
charakterze patologicznym jak i niepatologicznym, spowodowanym
np. zatruciem, okresem dojrzewania, płciowego, menstruacją,
brzemiennością, gniewem, przerażeniem, rozpaczą.
Kolejna przesłanką stosowania środków leczniczych jest „ nałogowe
używanie alkoholu albo innych środków”, przez co należy rozumieć
stan uzależnienia bez względu na to, czy chodzi o uzależnienie
fizyczne, czy psychiczne.

Charakter środków przewidzianych w ustawie różni się od tych

unormowanych w art. 93 – 97 kodeksu karnego. Istota tych
ostatnich polega na tym, że mają one przede wszystkim zapobiegać
ponownemu popełnianiu czynu zabronionego, poza tym jak ujmuje
M. Tarnowski, nadrzędnym celem środków izolująco – leczniczych
jest obrona społeczeństwa przed sprawcami, którzy stanowią
niebezpieczeństwo dla porządku prawnego czy z powodu
anormalnego stanu psychicznego, czy też z powodu nałogowego
używania alkoholu lub narkomanii. Z kolei celami podrzędnymi są
izolacja i leczenie.

Pytania dla grupy:

1. W stosunku, do jakich przestępców można zastosować środki

probacyjne?

2. Po jakim okresie odbycia kary można warunkowo zwolnić

skazanego na karę 25 lat więzienia a po jakim czasie skazanego

na karę dożywotnią?

3. Jakie środki probacyjne wyróżniamy w prawie karnym w Polsce?

4. Co sądzisz o przed warunkowym zwolnieniu z odbywania kary.

Czy wszyscy przestępcy powinni mieć możliwość na niniejsze

zwolnienia?

5. Jaka jest cecha wspólna wymienionych środków probacji?