WŁASNOŚCI

FIZYCZNE

MINERAŁÓW

III GIG Kraków 2010

Dudek Marek

Liszka Sławomir

Cechy fizyczne

minerałów

• barwa

• rysa

• połysk

• pokrój

• łupliwość

• przełam

• twardość

• gęstość

• magnetyzm

• przeźroczystość

Barwa minerałów

jest wynikiem selektywnej absorpcji światła

Achromatyczne

- doskonale przepuszczają światło a przynajmniej

nie pochłaniają go w widzialnej części widma. Są bezbarwne

Idiochromatyczne

– pochłaniają ściśle określoną część widma

światła białego i mają charakterystyczną barwę własną

Allochromatyczne

– zabarwienie związane jest z obecnością

barwiących domieszek substancji obcych lub z przemieszczeniem
ich sieci krystalicznej

Pseudochromatyczne

– są zabarwione tylko pozornie. Barwę tych

minerałów wywołują  charakterystyczne efekty optyczne związane
z załamaniem, odbiciem, dyfrakcją  (ugięciem), dyspersją
(rozszczepianiem) i interferencją światła na powierzchni lub
wewnątrz ich kryształów.

Rysa

Barwa proszku minerału powstałego przy zarysowaniu
minerału

Badania rysy dokonuje się pocierając minerały o nieszkliwioną
płytkę porcelanową , na której pozostaje roztarty proszek.
Minerały idiochromatyczne dają rysę barwną , achromatyczne -
biała lub szarą, allochromatyczne i pseudochromatyczne natomiast
rysę białą. Minerały twarde i bardzo twarde nie dają rysy.

Połysk

Zależy od współczynnika załamania i odbicia światła oraz zdolności
do absorbcji.

Metaliczny

– minerały o współczynniku załamania światła >3 i

silnej absorpcji światła (galena, piryt, złoto rodzime i inne)

Półmetaliczny

- minerały o współczynniku załamania światła 2,6 –

3 (magnetyt)

Diamentowy

- minerały o współczynniku załamania światła 1,9 –

2,6 (diament, sfaleryt)

Szklisty

- minerały o współczynniku załamania światła 1,3 - 1,9 i

słabej absorpcji światła (kwarc, gips)
Gdy ściany kryształu są nierówne to światło ulega częściowemu
odbiciu lub pochłonięciu. Wyróżniamy wtedy połysk:

perłowy,

tłusty, woskowy, jedwabisty.

Twardość

Jest to opór jaki stawia minerał sile mechanicznej starającej się
naruszyć jego powierzchnię (zarysować, zeszlifować). Zależy
ona od rodzaju wiązań chemicznych występujących w minerale
i od jego struktury.
Skala porównawcza wg. Mohsa - tworzy ją 10 minerałów
wzorcowych o wzrastającej twardości :

1 - talk
2 - gips
3 – kalcyt
4 – fluoryt
5 – apatyt
6 – ortoklaz
7 – kwarc
8 – topaz
9 – korund
10 – diament

Minerały o twarości 1-2 można zarysować paznokciem
Minerały o twarości 3-6 można zarysować ostrzem stalowym
Minerały o twarości 7-10 uderzone krzeszą iskrę

Łupliwość i przełam

Łupliwość

- to podatność minerałów na pękanie lub podział wzdłuż

określonych płaszczyzn krystalograficznych (pod wpływem
działających na nie sił: uderzenia, nacisku, rozciągania) lub na
zmiany objętości powstałe w skutek różnic temperatur.
Zależnie od od stopnia gładkości płaszczyzn łupliwości wyróżniamy
łupliwość :
-

doskonałą

– miki, gips

-

dokładną

– halit, galena, kalcyt

-

wyraźną

– pirokseny, amfibole

-

niewyraźną

– kasyteryt

-

bardzo niewyraźną

– kwarc

Minerały nie wykazujące łupliwości pękają w czasie uderzenia
wzdłuż nierównych powierzchni, tzw. przełamu.

Przełam

to w

mineralogii zdolność minerału do dzielenia się wzdłuż powierzchni
nierównych. Wyróżniamy następujące rodzaje przełamu:

- muszlowy
- nierówny
- haczykowaty
- zadziorowaty
- włóknisty, itp.

Gęstość rzeczywista i

pozorna

1

) gęstość rzeczywista –

minerału to stosunek jego masy

do objętości (bez porów). Mierzy się najczęściej za pomocą
piknometrów
Największą gęstość mają metale rodzime >10*10

3

kg/m

3

Minerały skałotwórcze charakteryzują się gęstością od 2,0 do
4,0*10

3

kg/m

3

2)

gęstość pozorna

to stosunek masy minerału

wysuszonego w temperaturze 110

0

C do jego objętości wraz z

porami. Mierzy się najczęściej za pomocą metody
hydrostatycznej.

Gęstość rzeczywista niektórych minerałów i skał:

Minerał lub skała

Gęstość *10

3

kg/m

3

Węgiel kamienny

1,3 – 1,9

Ortoklaz

2,56

Kwarc

2,65

Sfaleryt

4,06

Galena

7,50

Platyna rodzima

14 – 19

Złoto rodzime

15,5 – 19,3

Magnetyzm

Własności magnetyczne minerałów zależą od własności
magnetycznych atomów i jonów wchodzących w ich budowę.
Zależnie od zachowania się minerałów w polu magnetycznym
dzieli się je na:
1

) paramagnetyczne

– umieszczone w polu magnetycznym

magnesują się zgodnie z kierunkiem tego pola.
Główne cechy: przenikalność magnetyczna większa od 1, dodatnia
podatność magnetyczna, są przyciągane przez magnesy (np.
syderyt, piryt) Ferromagnetyki- odznaczają się wyjątkowo silnym
magnetyzmem, łatwo się magnesują, po podgrzaniu tracą
częściowo swoje zdolności magnetyczne lecz po oziębieniu
ponownie odzyskują swoje zdolności
2)

diamagnetyczne

– magnesują się przeciwnie do kierunku

pola magnetycznego, tj. równolegle do ramion podkowy magnesu.
Główne cechy: są odpychane przez magnesy (np. kalcyt, halit,
fluoryt), odznaczają się przenikalnością magnetyczną mniejszą od
1 i ujemną podatnością magnetyczną.