Teorie statusu i funkcji

organizacji społecznych

Teoria ekonomiczna

• Burton Weisbrod (teoria pluralizmu)
- Koncepcja dóbr publicznych (public goods theory)
- Free-riders problem
- Market failure/government failure theory
- Heterogeniczność społeczeństwa
- Dostarczanie „mniejszościowych” dóbr publicznych
• Henry Hansmann
- Koncepcja wiarygodności (thrust theory)
- Ułomność kontraktu (contract failure) i asymetria

informacyjna

- Ekonomiczna teoria zaufania / problem motywacji

menadżerów

Teoria subsydiarności

• Pius XI Quadragesimo Anno 1931:

Nienaruszalnym i niezmiennym pozostaje to nader ważne prawo filozofii

społecznej: jak nie wolno jednostkom wydzierać i na społeczeństwo przenosić
tego, co mogą wykonać z własnej inicjatywy i własnymi siłami, podobnie
niesprawiedliwością, szkodą społeczną i zakłóceniem porządku jest zabierać
mniejszym i niższym społecznościom te zadania, które mogą spełnić, i
przekazywać je społecznościom większym i wyższym. Wszelka bowiem
działalność społeczności mocą swojej natury winna wspomagać człony
społecznego organizmu, nigdy zaś ich nie niszczyć ani nie wchłaniać.

obowiązki władzy państwowej:
kierownictwo, kontrola, nacisk, karanie nadużyć, zależnie od tego, co wskazuje

chwila i czego żąda potrzeba

• w zamian za „odciążenie” państwa, gwarantuje ono organizacjom społecznym

preferencje i subsydiuje ich funkcjonowanie

Teoria społeczeństwa obywatelskiego

Trójczłonowy model społeczeństwa obywatelskiego Jürgena Habermasa

Sfera prywatna sfera publiczna

Gospodarka

rodzina opinia publiczna

państwo

społeczeństwo obywatelskie
(świat życia, komunikacyjne koordynowanie działań)

Podsystemy (system administracyjny, system gospodarczy),

regulowane mediami sterowania (władza i pieniądz)

Trójczłonowy model społeczeństwa

obywatelskiego Jürgena Habermasa

Prywatne sfery życia

Teoria Roberta Putnama o kapitale

społecznym

Kapitał społeczny: kombinacja powszechnie przyjętych

norm i wartości, które umożliwiają funkcjonowanie
społeczeństwa i gospodarki (wzajemność, społeczna
solidarność, wzajemne zaufanie)

Korzyści: zmniejszenie kosztów transakcyjnych w tzw.

działaniach kolektywnych; kształtowanie
indywidualnych preferencji w kierunku relacji
solidarności (neo-tocquevilleism)

„kapitał społeczny budujący więzi” / „kapitał

społeczny budujący mosty”

Pozostałe sektory jako „producenci” kapitału

społecznego

Teoria socjologiczna

• Welfare state theory
- Tzw. kwestie politycznie wrażliwe;
- społeczno-polityczna strefa buforowa,

„przechowywanie” kwestii społecznych i
politycznych

• Interdependence theory
- Voluntary failure, filantropijna

nieskuteczność i filantropijny paternalizm

• Social origins theory

Od wieków średnich do okresu

preindustrialnego

• Gr. Philanthropos; łac. Charitativus
- parafie, zakony, bractwa miłosierdzia, fundacje szpitalne
• VII w. Anglia towarzystwa pomocy wzajemnej (friendly societes);

świeckie organizacje rzemieślników i kupców

• Zakładane dzięki fundacjom biskupim, darowiznom królów,

prowadzenie powierzane zakonom

• 1108 r. szpital we Wrocławiu; fundacja wotywna w

podziękowaniu za męskiego potomka z darowizny księcia
Władysława Hermana;

• 1448 Bractwo im. św. Łazarza; Konrad Celtis, Nadwiślańskie

Bractwo Literackie

• XV świecka i publiczna działalność społeczna (np. „kontyngenty

żebracze”); sekularyzacja działalności społecznej

• 1601 Prawo o Dobroczynności

Od rewolucji przemysłowej do II

wojny światowej

XVIII w. ruch nowej filantropii: samopomocowy ruch spółdzielczy,
ruch związkowy, prawo do pracy

• XIX w. Anglia: zawodowe metody pracy socjalnej; kluby

zawodowe (trade clubs); Ruch Towarzystw Korespondencyjnych;
ruch domów osiedleńczych (settlement house movement)
Toynbee Hall

• Pocz. XX w. Gildie Pomocy; Ogólnokrajowa Rada ds. Organizacji

Społecznych (National Council for Voluntary Organisations);
towarzystwa wzajemnych ubezpieczeń (friendly societies)
Amerykańskie towarzystwa filantropijne: organizacje ochotniczej
straży miejskiej; dobrowolne organizacje na rzecz grup
społecznych; Amerykańskie Towarzystwo Przeciw Niewolnictwu;
Amerykańskie Stowarzyszenie Kobiet Sufrażystek

• Koncepcja „opiekuńczego kapitalizmu”

Organizacje społeczne w dobie welfare state

(1950 – 1975)

Liberalny model polityki społecznej w W. Brytanii

• 1948 Raport Beveridge’a o Działalności Społecznej (voluntary

action: poradnictwo, organizacja czasu wolnego; działania
innowatorskie; usługi, których nie można uzyskać za pieniądze;
szkolnictwo specjalne; edukacja dorosłych)

• voluntary associations, organizacje pożytku publicznego (charities)
• Formy prawne: trust, stowarzyszenie, spółka z.o.o
• Exempted charities: uniwersytety, politechniki, Komisje Kościelne,

Rejestr Towarzystw Pomocy Wzajemnej

• model symbiozy z państwem

Warunkowe pierwszeństwo organizacji społecznych w RFN

• Pierwszeństwo przed instytucjami publicznymi i komercyjnymi
• Relacja wzajemnego zaufania i współzależności sektora

publicznego i organizacji społecznych

• Monopol organizacji społecznych na realizację zadań publicznych

w sferze społecznej

Model pluralizmu rynkowego (market pluralism)

Model brytyjski

• „opcja rynkowa”, „kultura powstrzymywania kosztów” usług

publicznych

• Kontraktowanie i konkurencja o fundusze publiczne
• Formalizacja działań, ograniczenie autonomii, profesjonalne

zarządzanie, wzrasta niepewność finansowa

• Charities muszą uzasadnić swój wkład na rzecz dobra wspólnego

celem zwolnień podatkowych

• Kryteria: efektywność ekonomiczna i stymulowanie partycypacji
• relacja symbiozy oparty na wzajemnej zależności

Model amerykański

• Prywatyzacja sfery społecznej w wersji radykalnej
• Sektor prywatny alternatywą działań publicznych i społecznych

a nie ich dopełnieniem

• Opieka zdrowotna, szkolnictwo wyższe, usługi socjalne (opieka

przedszkolna, poradnictwo adopcyjne, leczenie uzależnień itd.)

Model neokorporacyjny

(kontynantalny)

• Organizacje kooperują ze sobą i z instytucjami państwa
• Scentralizowany charakter powiązań między organizacjami

i państwem

• Formuła koncentracji (tripartism)
• Uzgodnienia podejmowane w ramach stałych konsultacji
• Uprzywilejowanie organizacji społecznych zrzeszonych w

Federalnym Konsorcjum Organizacji Społecznych
(Protestancka Organizacja Dobroczynna, Czerwony Krzyż,
Organizacja Dobroczynności Żydowskiej, Organizacja
Dobroczynności Robotniczej, Parytetowy Związek Socjalny);
autonomia wewnętrzna i suwerenność decyzyjna

• Powiązanie z konkretnymi siłami politycznymi
• Bezpieczeństwo finansowe (subwencje, refinansowanie,

rekompensaty za straty)

Model swobody zrzeszeń

• Prawa „autonomiczne” czy „instrumentalne”?
Najbardziej naturalnym przywilejem człowieka

obok prawa samodzielnego działania jest
prawo łączenia swoich wysiłków z wysiłkami
takich jak on stworzeń i wspólne z nimi
działanie. (…) Prawo zrzeszania się jest
niemal tak niezbywalne jak prawo do
osobistej wolności

• Prawo zrzeszania się / wolność zrzeszania się

Wolność zrzeszania się w

Konstytucji

Art. 12.
Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność
tworzenia i działania związków zawodowych,
organizacji społeczno-zawodowych rolników,
stowarzyszeń, ruchów obywatelskich, innych
dobrowolnych zrzeszeń oraz fundacji.
Art. 58.
1.

Każdemu zapewnia się wolność zrzeszania
się.

Wolność zrzeszania się w

Konstytucji

Art. 17.
1. W drodze ustawy można tworzyć samorządy zawodowe,
reprezentujące osoby wykonujące zawody zaufania publicznego i
sprawujące pieczę nad należytym wykonywaniem tych zawodów
w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony.
2. W drodze ustawy można tworzyć również inne rodzaje
samorządu. Samorządy te nie mogą naruszać wolności
wykonywania zawodu ani ograniczać wolności podejmowania
działalności gospodarczej.

Art. 59.
1. Zapewnia się wolność zrzeszania się w związkach
zawodowych, organizacjach społeczno-zawodowych rolników
oraz w organizacjach pracodawców.

Ograniczenia wolności zrzeszania

się

Art. 31
3. Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą
być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w
demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego,
bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i
praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.
Art. 13.
Zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji odwołujących
się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu,
faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalność zakłada
lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w
celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje
utajnienie struktur lub członkostwa.
Art. 58.
2. Zakazane są zrzeszenia, których cel lub działalność są sprzeczne z
Konstytucją lub ustawą. O odmowie rejestracji lub zakazie działania takiego
zrzeszenia orzeka sąd.

Prawo zrzeszania się w prawie

międzynarodowym

Powszechna Deklaracja Praw

Człowieka 10 grudnia 1947

Artykuł 20
1. Każdy człowiek ma prawo do wolności

pokojowego zgromadzania się i
zrzeszania.

2. Nikogo nie można zmuszać, aby należał

do jakiegoś zrzeszenia.

Prawo zrzeszania się w prawie międzynarodowym

Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych

16 grudnia 1966
Artykuł 22
1. Każdy ma prawo do swobodnego stowarzyszania się z innymi, włącznie z
prawem do tworzenia i przystępowania do związków zawodowych w celu ochrony
swych interesów.
2. Na wykonywanie tego prawa nie mogą być nałożone ograniczenia inne niż
przewidziane przez ustawę i konieczne w demokratycznym społeczeństwie w
interesie bezpieczeństwa państwowego lub publicznego, porządku publicznego
bądź dla ochrony zdrowia lub moralności publicznej albo praw i wolności innych
osób. Niniejszy artykuł nie stanowi przeszkody w nałożeniu ograniczeń zgodnych z
ustawą na wykonywanie tego prawa przez członków sił zbrojnych i policji.

Środki kontroli:
- sprawozdania
- skarga państwowa do Komitetu Praw Człowieka
- skarga indywidualna do Komitetu Praw Człowieka

Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i

Podstawowych Wolności 4 listopada 1950

Artykuł 11
WOLNOŚĆ ZGROMADZANIA SIĘ I STOWARZYSZANIA SIĘ
 1. Każdy ma prawo do swobodnego, pokojowego
zgromadzania się oraz do swobodnego stowarzyszania
się, włącznie z prawem tworzenia związków
zawodowych i przystępowania do nich dla ochrony
swoich interesów. 
Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka:
-Stowarzyszenie to grupa o charakterze

dobrowolnym

,

tworzona dla osiągnięcia

wspólnego celu

Prawo stowarzyszania się w ujęciu pozytywnym
Prawo do wolności od przymusu przynależności do
stowarzyszenia

Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych

Wolności 4 listopada 1950

Artykuł 11

WOLNOŚĆ ZGROMADZANIA SIĘ I STOWARZYSZANIA SIĘ

2. Wykonywanie tych praw nie może podlegać innym

ograniczeniom niż te, które określa ustawa i które są
konieczne w społeczeństwie demokratycznym z uwagi
na interesy bezpieczeństwa państwowego lub
publicznego, ochronę porządku i zapobieganie
przestępstwu, ochronę zdrowia i moralności lub
ochronę praw i wolności innych osób. Niniejszy przepis
nie stanowi przeszkody w nakładaniu zgodnych z
prawem ograniczeń korzystania z tych praw przez
członków sił zbrojnych, policji lub administracji
państwowej.

Sprawy przeciwko Polsce przed

Trybunałem

Gorzelik i inni przeciwko Polsce

- 20 grudnia 2001
- Odmowa zarejestrowania „Związku Ludności

Narodowości Śląskiej”

W.P. i inni przeciwko Polsce

- 2 września 2004
- Stowarzyszenie Narodowo-Patriotyczne

Polaków
Poszkodowanych przez Bolszewizm i
Syjonizm

Prawo zrzeszania się w ujęciu prawa

wspólnotowego

Artykuł 12
Wolność zgromadzania się i stowarzyszania się
1. Każdy ma prawo do swobodnego, pokojowego zgromadzania się oraz
do swobodnego
stowarzyszania się

na wszystkich poziomach

, zwłaszcza w sprawach

politycznych, związkowych
i obywatelskich, z którego wynika prawo każdego do tworzenia związków
zawodowych
i przystępowania do nich dla obrony swoich interesów.

Postanowienia ustępu 1 artykułu 12 mają takie samo znaczenie jak
postanowienia europejskiej Konwencji
o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, jednak ich zakres
jest szerszy, ponieważ mogą mieć
zastosowanie na wszystkich poziomach, w tym na poziomie europejskim.