Etyczna problematyka

odpowiedzialności zbiorowej

Czy jest moralnie dopuszczalne przenoszenie winy z jednostek na całe
zbiorowości?
Czy powinniśmy czuć się odpowiedzialni za niecne postępki naszych przodków?
Czy zbrodnie dokonane przez ojca obciążają w jakiejś mierze syna?
Czy powinniśmy odczuwać wstyd w związku z zachowaniem rodaków poza
granicami naszego kraju?
Czy jednostka może odpowiadać za czyny osób, z którymi się związała i
przebywała, nawet w sytuacji, kiedy nie bierze aktywnego udziału w
dokonywanym przez nie wykroczeniu?
Czy jeden reprezentant może ponosić odpowiedzialność za całą grupę?

Na pewno każdy z nas doświadczył tego,

czym jest odpowiedzialność

zbiorowa — chociażby wtedy, kiedy jego

szkolny nauczyciel, starając się zapanować

nad klasą i nie potrafiąc wskazać tych, którzy

faktycznie przeszkadzali w zajęciach,

ukarał wszystkich uczniów. Czy było to

sprawiedliwe?

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZBIOROWA

zasada, według której za przewinienie danej

osoby odpowiada cała grupa, do której ta

osoba należy, i to cała grupa powinna

ponieść konsekwencje tego przewinienia

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZBIOROWA

W zasadzie stosowanie

odpowiedzialności zbiorowej można

uznać za negatywne. Stosowanie

odpowiedzialności zbiorowej w

sytuacjach wychowawczych jest jednak

dopuszczalne.

Dopuszczalne również jest

instrumentalne traktowanie grupy.

Stosowanie odpowiedzialności zbiorowej

dopuszcza się tam, gdzie osoba

nadzorująca odpowiada za

bezpieczeństwo i obronę.

Najczęstszym przypadkiem

odpowiedzialności zbiorowej jest grzech

pierworodny. W judaizmie jest to

następstwo nierozważnej decyzji

pierwszych rodziców. Nie wygląda to jak

w chrześcijaństwie.

Lewis wyróżnia cztery przypadki, w których za
słuszne można uznać podjęcie działania
represyjnego wobec innych osób niż sprawca
niepożądanego czynu lub obciążenie ich
odpowiedzialnością:

1. Gdy zachodzi konieczność zaprowadzenia

dyscypliny;

2. Gdy nieuniknione konsekwencje spadają na

rodzinę oraz osoby bliskie winnego, który sam
jedynie zasługuje na karę;

3. Gdy jakaś grupa lub luźna organizacja

dobrowolnie przyjmie zasadę wspólnego
ponoszenia odpowiedzialności
(odpowiedzialność zastępcza);

4. Gdy sprawca czynu został zmuszony do

działania budzącego zastrzeżenia.

Każdy ma prawo do indywidualnego
traktowania, ale odpowiednio wcześniej musi
sam zadbać o to, by był odróżniany od grupy,
która w sensie sprawczym dopuszcza się
wykroczenia. Moralnie odpowiedzialny jest
ten, kto dokonał zła lub był jego świadkiem,
mógł mu zapobiec, ale nie zrobił tego z mało
istotnych przyczyn. W praktyce posługiwanie
się tą regułą jest bardzo trudne.

Prawo do indywidualnego traktowania

.

Ani religia żydowska, ani chrześcijańska

nie zawierają doktryny, która głosiłaby,

że obecne cierpienia ludzkości są karą,

jaka Bóg wymierzył potomstwu Adama

za jego nieposłuszeństwo. Cierpienia są

albo karą za „obecność” w Adamie w

momencie, gdy dokonał grzechu – i tak

twierdzą teologowie chrześcijańscy –

albo nie są w ogóle karą za grzechy, i tak

mówi religia judaistyczna.

W czasach kontrreformacji Kościół

katolicki stworzył mocny fundament

dogmatyczny na poparcie tego, że Bóg

stosuje odpowiedzialność zbiorową za

grzech Adama i Ewy. Wiara oparta na

dogmatach z pewnością przyczynia się

do ujednolicenia religijnych przekonań,

stawia jednak trudne do pokonania

przeszkody i dla rozumu, i dla sumienia.

Grzec

h

pierw

orodn

y

Gdy członkowie luźnej grupy działają ze wspólną intencją, to

odpowiedzialność jest równa. Z tego typu odpowiedzialności może być

tylko ten, kto wycofał swój udział w zajściu w sposób wyraźny i skuteczny.

Gdy członkowie luźnej grupy działają jednak z rozmaitymi intencjami, bez

intencji lub gdy w ogóle nie podejmują celowych działań, moralność

zbiorowa nie istnieje. Jeżeli np. chmara plażowiczów rzuci się na pomoc

tonącej, każdy z nich odpowiada za to, co sam zrobił.

Kolektywne działanie i bezczynność.

Odpowiedzialność zbiorowa nie

istnieje, a przynajmniej nie ma

żadnych przekonujących racji na

ten temat.

Niektórzy rozróżniają

odpowiedzialność kolektywną w tym

rozumieniu, że jest to

odpowiedzialność osobista

poszczególnych ludzi za ich konkretne

zachowania. Kolektywność oznacza tu

jednomyślność i podobieństwo w

zachowaniu. Przytoczone są tu

przykłady prześladowań Murzynów na

południu przez białych oraz

eksterminacja Żydów w czasach

wojny. Odpowiedzialność spada

zawsze na poszczególne jednostki,

nawet jeśli trudno po latach ich winę

precyzyjnie wyważyć i osądzić.

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ

BIBLIOGRAFIA:

Jacek Hołówka „ETYKA W DZIAŁANIU”