WSPÓŁCZESNE NURTY I PROBLEMY ETYCZNE
prof. Ciążela
8.01 ostatnie zajęcia
Egzamin pisemny 5.12: dwa pytania - jedno z wykładu, drugie z lektury
Dyżury wtorki 11:00-12:00 i czwartki13:00-14:00 p.3236 wejście przez 3239
Etyka - wewnętrzna część filozofii, nie stanowi nauki oddzielnej, jest definiowana „filozoficzna nauka o moralności”; działy:
Etyka opisowa - nauka ścisła, szczegółowa, bada fakty i je opisuje, fakty - zjawiska moralne - ludzkie postawy, opinie, decyzje, stosunek do innych ludzi, a od XX w. również stosunek do świata przyrodniczego
Etyka normatywna - róże koncepcje życia etycznego, kodeksy moralne, systemy etyczne, kodeksy zawodowe,
Etyki cnót - cnota: wartość, zaleta, dyspozycja, umiejętność duchowego doskonalenia się i czynienia dobra dla innych w sytuacji, gdy człowiek nie jest do tego zobligowany obowiązkami zawodowymi lub więzami rodzinnymi. Jest to z reguły koncepcja godnego życia, wychowania do cnót, wartości, na tyle trwałego by człowiek, znajdując się w rożnych okolicznościach życiowych potrafi bronić tych wartości oraz kierować się nimi. Były one proponowane (w historii kultury europejskiej) w dwóch epokach: starożytności oraz średniowieczu - tylko wspólnota starożytnych Aten, jak też następnie wspólnoty chrześcijańskie były nakierowane na te same wartości; gdy wraz ze schyłkiem średniowiecza, ze wspólnoty (społeczeństwa) zaczęły wyłaniać się jednostki, będące „kowalem własnego losu”, nakierowane na różne wartości, zaczęto w etyce proponować, i tak jest do dzisiaj, etyki zasad.
Etyki zasad - normy moralne: podstawowe elementy, ładunki, systemów etycznych i moralności, najczęściej były i są formułowane, jako zakazy lub nakazy typu „nie zabijaj”, „chroń życie”, „nie kradnij”, bądź jako zdania opisowe, zalecenia: „wskazane jest”, „powinno się”, „dobrze byłoby, aby”. Są to z reguły zbiory norm moralnych, proponowane ze względu na przyjęte wyjściowe założenia, przyjęte z względu na wyjściowe założenie filozoficzne. Od przełomu XVI i XVII w. w wieku XVII, a nawet XVIII popularnym w filozofii założeniem były różne koncepcje natury ludzkiej. W oparciu o przyjmowane założenie że człowiek, jest z natury dobry bądź zły, proponowano określone normy moralne, jako wskazania, wskazówki do życia godziwego, prawego.
Metaetyka (czasami zaliczana do etyki opisowej)
Etyka opisowa jest nauką w sensie ścisłym, bada to, co było lub jest, bada moralność jaka była lub jaka jest. Etyka normatywna nie posługuje się faktami ale postulatami, każda etyka normatywne (czy cnót czy zasad) postuluje pożądaną moralność.
Moralność - etyka niezależnie od rodzaju, jest zawsze jakąś teorią. Moralność była, jest i będzie zawsze ludzką praktyką. Etyka jest mniej lub bardziej zobiektywizowana, moralność jest zawsze subiektywna. Jest wyrazem tego jak, my jako ludzie postępujemy wobec innych (lub od XX w środowiska), jakie podejmujemy decyzje, jaki mamy stosunek wobec innych. Jest związana z naszym światopoglądem, a więc z naszym rozumieniem świata, praw rządzących światem, tego co w świecie uznajemy za najważniejsze. Jest nie tylko subiektywna, ale tez związana z tym jak się czujemy, w jakiej jesteśmy kondycji psychicznej, fizycznej. Moralność każdy z ludzi, to jakim ktoś jest człowiekiem, jest obrazem jego moralności.
Filozofia - pytania: o sens egzystencji ludzkiej, kim jest człowiek, dokąd zmierza, poszukiwanie arche; narodziła się w starożytnej Grecji na przełomie XVI i XVII w p.n.e. w wyniku kryzysu tradycji, czyli greckiej religii i mitologii. Grecy przybyli z północy Europy jako tzw. wielkie i małe plemiona osiedlając się w basenie Morza Egejskiego. Największe greckie plemiona to Jonowie, Ahajowie, Dorowie. Wędrówka rozpoczęła się ok. XXw p.n.e., jako pierwsi przybyli Ahajowie, ostatni Dorowie. Grecy to prymitywne plemiona rolnicze, które zastawszy na tym terenie kulturę przedgrecką, wzgardzili nią, a Dorowie nawet niszczyli to, co zastali. Zajmują ziemię starszyzna dostawała lepszą, współplemieńcy - pozostałą. Grecy stanowili wspólnotę ludzi równych, wolnych, żyjących zgodnie z tradycją, ich politeistyczną religią i przypowieściami o bogach i herosach. Tradycja akceptowała ich osiadły, rolniczy tryb życia. Wobec ubogiej i ograniczonej terytorialnie ziemi, Grecy, szczególnie ci mający ziemię gorsza, stawali przed problemem głodu. Dostawszy pomoc od starszyzny rodowej, nie mając z czego oddać popadali w niewolę za długi, a generalnie dzielili się na lepszych (arystokrację) i resztę, czyli lud. Problem głodu rozwiązywali również decydując się na kolonizację, założyli dwa wielkie skupiska kolonii - zachodnie wybrzeże Azji mniejszej (Tales, Anaksymenes, Anaksymander, Heraklit z Efezu) i południowa Italia (Pitagoras, Parmenides, Xenofanes z Kolofonu, Zenon z Elei). To w tych koloniach narodzi się filozofia. To konieczność innych zajęć, innego trybu życia, podróże, ale również fakt że nigdy nie stworzyli jednolitego państwa z silną klasa kapłańską, byli zbiorem małych państewek (polis) konkurujących ze sobą, jak również fakt, ze w Grecji się dyskutowało, podejmowało pytania a nie słuchało rozkazów, a przede wszystkim dlatego że nowe życie, dynamiczne, niosące wiele nowości, ale i pytań, na które przypowieści o bogach, herosach, nie stanowiły odpowiedzi, to wszystko decydowało o tym, że Grecja okazała się terenem poszukiwania innych sposobów odpowiedzi na nurtujące Greków pytania, niż mitologia i miejscowi kapłani. Zanim narodziła się filozofia odnotowano w Grecji etap tzw. „Siedmiu mędrców Greckich” (Solon z Aten, Tales z Miletu, itp…). Tales odwołał się do naturalnych czynników istniejących w świecie, a następnie na bazie tych obserwacji dokonał obserwacji myślowych stwierdzając że, tym co stanowi arche (zasadę, prawo świata) jest woda. Myślenie filozoficzne - myślenie na własny rachunek w oparciu o zobiektyzowaną wiedzę (argumenty).
Filozofia - nauka zwana czasami dziedziną ogólnych rozważań, na temat: istoty i struktury świata przyrodniczego, społecznego oraz człowieka, jego miejsca w świecie i stosunku poznawczego wobec świata. Nauka formułująca najbardziej ogólne prawa dot. rzeczywistości przyrodniczej, społecznej człowieku i jego stosunku poznawczego wobec świata. Pytania filozoficzne: jaki jest świat, czy ma swój początek, an jakich prawach opiera się funkcjonowanie świata, kim jest człowiek, w jaki sposób poznaje świat, czy rodzi się z wiedzą, czy jego drogą jest droga zmysłowa, na czym polega życie wartościowe sensowne, na czym polega ludzkie szczęście. Filozofia od nauk szczegółowych różni się tym, ze : formułuje prawa na najwyższym poziomie abstrakcji, jej rozważań nie można zweryfikować, zobiektywizować, tak jak jest to możliwe na gruncie nauk szczegółowych.
Etyka jest filozoficzna nauką moralności: wszelkie propozycje normatywne wynikają z założeń filozoficznych, czyli założeń ontologiczno - poznawczych, leżących u podstaw danej koncepcji filozoficznej, opis świata przyrodniczego, społecznego oraz możliwości jego poznania i opisu.
17.10
Ojcem Etyki jest Sokrates , mattja Sofiści. Sofiści byli pierwszymi płatnymi nauczyciela w Europie. Nauczali robienia kariery w życiu społecznym. Twierdzili, że różne Prawa rządza światem przyrodniczym i społecznym. Natura jest stała i rządza nią stałe prawa. (Gorgiasz i Protagoras)
Demokracja - dawała szansę spełnienia marzeń, zamierzeń najbardziej por zadanego stylu życia: czyli kariery politycznej itp. Grek w V wpne to człowiek wolny itd.
Prawda wg nich była wzgledna, relatywna podobnie traktowali wartości, którymi należało się w życiu kierować, cnoty sa względne. Kradzież czy kłamstwo jest złem ale nie zawsze. Jeśli służy wyższemu dobru jest uzasadnione. Nauczanie sofistów budziło jednak wątpliwości czy istotnie człowiek może realizować swoją egoistyczną naturę do granic społecznej natury. Swoją działalnością sofiści zaczęli dyskusję na temat zasad postępowania jednostki, do której dołączył się Sokrates, który stwierdził, ze wartości są stałe, zło jest złem, a dobro jest dobrem, że człowiek rozpoznając dobro i zło nie wybierze zla. Problemem jest jedynie sprecyzowanie pojęć i wartości, którymi powiienien się posługiwac i kierować. Nie określił on jednak w szczegółach dobra i zła. Uświadomił o Ateńczykom konieczność jasnego doprecyzowania pojęć etycznych. Sam Sokrates nie stworzył żadnej etyki, jako koncepcji etycznej. Pierwsze etyki stworzyli jego następcy (uczniowie)
Etyka:
Społeczna
Indywidualna
Autonomiczna
Heteronomiczna
Współczesna
Tradycyjna
Etyka: społeczna i indywidualna
Każda etyka normatywna zakłada, że: zakorzenienie proponowanych wartości i zasad postępowania w określonym porządku świata i przyrody, społeczeństwa i człowieka. W określonym rozumieniu praw rządzących tymi prawami.
Uczniowie Sokratesa: Arystoteles, Platon: proponując etyki normatywne przyjmowali założenie, że wszelkie wybory jednostki są zakorzenione w porzadku świara: przyrodniczego i społecznego. Najbardziej popularna jest etyka Platona - (w życiu społ.) związana jest z nauką o idealnym państwie zaproponowaną koncepcją duszy ludzkiej
Świat w którym żyje człowiek, to świat materialny, zmienny zbudowany przez demiurga (budowniczego świata) zgodnie z ideami (wzorcami). Świat materialny jest jedynie odbiciem świata doskonałego (świata idei) istniejących obiektywnie i niezależnie od kogokolwiek i czogokolwiiek. Świat idei zosta wydedukowany z analizy jezyka i próby odpowiedzi na pytanie, jak opisywane przez pojęcia jęyka, którym się posługujemy, ludzie, rzeczy itp., odpowiadają tym pojęciom. Jak np. ludzie opisywani przez pojecie „człwoeika” mu odpowiadają (czy istnieje człowiek, który w poełnbi temu określeniu odpowiada). Czy istnieje człowiek, który jednocześnie jest kobietą, mężczyzną, dzieckiem, starcem itp.? Jeśli w tej rzeczywistości nie ma człowieka,, ani rzeczy , która w pełni odpowiada pojęciom to oznacza, to że język którym się posługujemy odnosi się do innj rzeczywistości , w której znajduje się wzorzec człowieka, stołu -> świat wzorców, idei-> doskonały - jesteśmy jego cieniem.
Świat idei, to świat wzorców, który odpowiada pojęciom, których używamy w języku.
Państwo z regulacjami -> policja itp.
Eugenika - pojęcie wprowadzone w wieku IX przez brytyjskiego naukowca Galtona. - koncepcja doskonalenia człowieka.Platon proponował eugenikę w idealnym państwie poprzez wskazywanie na to, że kobiety, które dadzą zdrowe potomstwo powinny rodzić.
Koncepcja idealnego państw
Koncepcja wędrówki dusz - przywiezionej przez Pitagorasa ze wschodu do Grecji. W myśl której, dusza żyje niezależnie od ciała mnusi wędrować póki nie zrehabilituje popełnione winy (reinkarnacja). W Grecji panowało przekonanie, że dusza jest materialna umiera z ciałem. Platon dobudował do tego woyo brażenie duszy niematerialnej: trójdzielna dusza: pośrednia, materialna i idealana. Plation mówił, że są to dusze pożądliwa, impulsywna, rozumna. Każda z nich ma inną cnotę etyki, zdolna jest do czego innego. Każdy z ludzi rodzi się z przewagą jakiejś duszy, tzn, że każdy z ludzi rodzi się do czego innego. Ludzie rodzacy się z przewagą duszy pożądliwej zdolni są do pracy nad sobą, impulsywnej - do męstwa, rozumnej - mądrości.
Człowiek ma kontakt z wzorcami poprzez duszę rozumną, nieśmiertelną, zanim zamieszka w ciele przebywa w świecie idei, gtraci przy zderzeniu ze światem naszym (ale nie za wiele) ludzie, którzy ją otrzymają znają wzorce.
Koncepcja poznania (anamnezis - przypominanie) Platon (był 1 apriorystą) zakładał wiedzę przed doświadczeniem „rzeczy widzimy, o pojęciach myślimy”. Wiemy, ze coś jest np. domem bo przypominamu sobie wzorce, ale w różnej mierze sobie przypominamy i dlatego jesteśmy różni.
Platon stworzył koncepcje społeczeństwa stanowego, złożonego z 3 stanów: rzemieślników, wojowników, mędrców (filozofów-władców)
Etyka społeczna wg Platona:
Wedle propozycji Platona liczy się przede wszystkim dobro społeczne.
By społeczeństwo nie degenerowało się, ponosiło klęski wszyscy powinni nakierować się na wzorce, idee. A ponieważ najpełniejszą wiedze o tym mają Ci, którzy rodzą się z przewagą duszy rozumnje to całe społeczeńwteo powinno słuchac się władzy.
Etyka Platona to etyka podporządkowania dobra jednostki dobru ogólnemu
Etyka indywidualistyczna.
Podstawowe założenie, że wszelkie wybory moralne jednostki nie wynikają z życia społecznego.
Do nich należy stoicyzm i epikureizm
Stoicyzm - nawiązywał do szkoły cynicznej (Diogenes z Synopy - beczka, Arystoteles z Aten) życie społeczne jest nieważne, ważne jest jednostkowe (należy je wiązać z naturą , bo tylko ona jest stała.
Zenon z Kiton, szkołe założy l w Atenach:
Wybory moralne jednostki wiążą się jedynie z naturą, kosmosem rozumianą po heraklitejsku niezależnie od społeczeństwa
Świat jest materialny zmienny, doskonale uporadkowany zgodnie z neumą (ogniste tchnienie)
Świat podlega cykliczności. Życie na świecie pojawia się po pojawiających się pożarach świata, po których odradza się życie, pojawią się ludzie, tacy sami, z takimi samymi problemami.
Kosmosem rządzi przeznaczenie, człowiuek nie ma wpływu na świat, w którym żyje, jest tylko elementem doskonałego porządku.
Jedyną właściwą postawą, jest postawa dystansu, apatii, życie ludzkie w sytuacji, gdy zdarza się klęska należy traktować również z dystansem (stoicki spokój), mając świadomość, że ludzie nie mają na to wpływu.
Natomiast mamy jednak działać i podejmować nowe zadania, bo nie wiemy co nam los przygotował. Losowi można pomóc.
Stoicyzm to szkoła zakłądająca optymistyczne podejście do życia. Przetrwała 6 w do III w ne w Rzymie. Należeli do niej Marek Aurelisz, Seneka, Epiktet
Wg stoików - Podstawa mędrca (potrafi pogodzić się z losem) i szaleńca
Epikureizm (fizyka świata)
Demokryt
Świat jest materialny, wszystko jest połączone związkami przyczynowo-skutkowymi
Materialny jest człowiek, ludzka dusza zbudowana z atomu
Człowiek ma 1 życie, krótkie, nie ma życia po życiu
Zakorzeniał się też w (Augustyn z Cyrei) w Cyreneizm, stanowisko tej szkoły to hedonizm - takie rozumienie życia, w którym liczą się przyjemności.
Epikureizm określany jest jako szkoła hedonistyczna, istotnie jednym z głównych postulatów, red tej filozofii jest teza, że skoro życie jest 1, krótkie to naeży z niego korzystać. Przeżyć je przyjemnie unikając trosk i kłopotów - ale przeżyć również rozsądnie. Człowiek nie musi bać się fajnego życia, bo jest mądry i nie jest tak jak sądził Demokryt - że są przyczyny i skutki.
Etyka heteronomiczna i autonomiczna - podział wynika, z tego jak rozumie się człowieka i jego wybory, mając na uwadze to, czy to sam człowiek decyduje o wyborach czy jakaś siła inna (Bóg, państwo, władza)
Etyka heteronomiczna - człowiek sam z siebie nie jest w stanie wejść na grunt moralny - etyka religijna np. Augustyna - twórca pierwszej etyki chrześcijańskiej osadzonej w takich założeniach ontologicznych jak objawienie, stworzenie świata ex nihilo, nadanie temu świata prawu naturalnego, nadanie człowiekowi obciążonego grzechem pierwotnym prawa naturalnego ale mającego wolną wolę. Jako sceptyk zakładał niemożność zdobycia pewnej wiedzy o świecie zewnętrznym W nawiązaniu do sceptycyzmu twierdził, ze prawda jest w samym człowieku. „Wyniósł” od Platona koncepcję świata idei, nieśmiertelnej duszy, którą można po śmierci ocenić oraz koncepcję dobra, którą zastąpił Bogiem. Maniheizm, a więc stanowisko wprowadzone przez proroka perskiego w III w ne, jakim był Mani, że światem rządzą dwaj bogowie - dobra i zła, dlatego realnie w świecie istnieje i dobro i zło, Augustyn zastąpił koncepcją teodycei, czyli doskonałego stworzenia - Bóg jest jeden - dobry, i jedynie dobro stwarza; zło jest jedynie chwilowym brakiem dobra i dziełem wolnego stworzenia - czyli człowieka.
Prawo naturalne: Bóg stwarzając świat i ludzi nadał tym ludziom prawo, którym mieli się kierować, a skoro przed Jezusem ludzie (Żydzi) kierowali się 10 przykazań, a nawet przed Mojżeszem (Bóg przez niego przypomniał to prawo), a to oznacza, że jest ono stałe, wieczne, naturalne. Człowiek powinien działać w myśl zasady: kochaj i czyń co chcesz. Jeśli człowiek żarliwie kocha Boga, to powinien potrafić wejść na drogę ku Bogu, czynić dobro, by zmierzać ku dobru najwyższemu. Jednak człowiek sam z siebie czynić dobra nie potrafi, a to dlatego, że obciążony jest grzechem pierworodnym. Wczuwać się w Boga, poznawać Boga, zmierzać ku Bogu, mogą jedynie Ci, którzy zostaną obdarzeni laską boską, tylko ci doznają aktu iluminacji, olśnienia - wiedzą, jak czynić dobro. Depozytariuszem łaski boskiej na ziemi jest Kościół, nie ma zbawienia poza kościołem, dlatego człowiek może czynić dobro, zmierzać ku Bogu, ku Wieczności, ku wiecznemu szczęściu, prowadzony przez kościół. Normy moralne, którymi kieruje się człowiek wynikają z woli Boga, a więc siły zewnętrznej wobec człowieka.
Etyka autonomiczna - na gruncie europejskim np. etyka Kanta - reprezentuje epokę oświecenia, na gruncie filozofii została ukonstytuowana podmiotowość oraz wolność ludzka (do tej pory ograniczona przez determinacje historyczne, przyrodnicze, religijne); obraz świata nie jest taki jakim go widzimy (jaki jest), tylko takim jakim go tworzymy; nasze zmysły wyposażone są w aprioryczne formy oglądu świata - czas i przestrzeń; dane zmysłowe opracowywane sa przez kategorie naszego zmysłu (intelektu) - rozum teoretyczny tworzy naukę, a praktyczny odnosi się do ludzkiej działalności (również do etyki); Etyka zaproponowana przez Kanta wiąże się z jego definicją oświecenia - wyjście człowieka z okresu niepełnoletniości, a więc takiego gdy kierował się obcym kierownictwem, autorytetami, a nie własnym rozumem, dlatego pisał: „człowieku miej odwagę korzystać z własnego rozumu”. Jakakolwiek dyskusja na temat moralności jest możliwa, jeśli spełnione są 3 warunki: człowiek jest wolny, rozumny, ma dobrą wolę. Kant zakładał, ze człowiek jest wolny wewnętrznie, jest istotą rozumną oraz jest w stanie wypracować dobrą wolę. Czyli chęć wypełniania obowiązków czynem moralnym w świetle tej etyki jest taki czyn, który wynika z rozumnego namysłu, pokonania własnych emocji i staje się czynem moralnym (nie dającym się odrzucić obowiązkiem, ale wtedy, gdy wypełnienie go jest trudne). Wypełnianie obowiązku dokonuje się w myśl imperatywu, którym człowiek może się posługiwać. Imperatywów hipotetycznych oraz imperatywu kategorycznego. Imperatywy hipotetyczne, to klasyczne zdania warunkowe, np.: jeśli chcesz zdań egzamin, to przychodź na wykłady, byś miał ugruntowaną wiedzę. Imperatyw kategoryczny - jeden kategoryczny, bezwzględny nakaz (u Kanta ma wiele sformułowań) np.: postępuj tak, byś chciał by zasady twojego postępowania stały się prawem powszechnym / postępuj tak, byś zawsze innego człowieka traktował jako cel, a nie środek do celu. Etyka Kanta, to etyka rygoryzmu moralnego, obowiązku, u źródeł wypełniania którego leżą dobre intencje jednostki. W jej myśl człowiek jest sam prawodawcą, swoich wartości i zasad, jest autonomiczny w swoich moralnych wyborach, a ta autonomia jest możliwa, przede wszystkim dlatego, ze człowiek ma swój rozum i tylko od niego zależy, czy z niego skorzysta..
Etyka autonomiczna: Hume, Nietze, utylitaryzm,
Hume - jego etyka należy do etyk oświeceniowych, u podstaw których leżało poszukiwanie odpowiedzi na pytanie, jaki jest człowiek z natury. Reprezentował stanowisko , że człowiek jest z natury dobry. Etyka uczuć. Moralne wybory jednostki nie wiążą się z jej racjonalnością, tylko z jej uczuciowością, jej sferą emocjonalna. Uczucia sympatii u innych ludzi decydują o naszych wyborach moralnych. Człowiek żyje w myśl zasady „miej serce i patrzaj w serce”
Nietze - ludzie są wolni, ale nie tacy sami, różnią się między sobą, nie równi sobie. Rodzą się z różną wewnętrzną twórczą siłą zwaną przez Nietzego wolą mocy. Jeśli człowiek rodzi się z wysoką wolą mocy, to jest w stanie stać się nadczłowiekiem - indywidualistą zdolnym do stworzenia sobie systemu wartości i norm, którymi może się w życiu kierować. Te wartości i normy w żadnym razie nie muszą być naruszeniem dobra innego człowieka. Człowiek sam sobie może być prawodawcą moralnym, jeśli jest silny i twórczy. Natomiast są ludzie, którzy rodzą się z niską wola mocy, są słabi, marni, nijacy, potrzebują oni zasad, które rekompensują tę nijakość i marność, które ich chronią. Dlatego narodziła się moralność chrześcijańska. W ten sposób Nietze mówił o moralności Panów z jednej strony i niewolników z drugiej. Stanowisko Nietzego określane jest jako amoralizm - wykluczenie etyki z życia społecznego. Etyka ludziom właściwym (silnym) jest niepotrzebna, jest tylko dla słabych. W spuściźnie Nietzego mamy dwie wskazówki: „ci którzy tworzą zasady moralne, sami się nimi nie kierują”, „indywidualistów, ludzi wybitnych, normy życia społecznego ograniczają”
6.11
Etyka utylitaryzmu - współczesna etyka, mająca korzenie w XVIIIw. Jeremy Bentham, John Steward Mill; jest istotny we współczesnym życiu współczesnym, nie jako filozofia akademicka, ale jako współczesna filozofia życia, jako uniwersalna etyka, rozpowszechniona w tych społeczeństwach, krajach współczesnego świata, gdzie życie społeczne nie jest zdominowane przez etyki rygorystyczne, a więc w istocie przez etyki religijne. Utylitaryzm, jako normatywna koncepcja postępowania jednostki zakłada, że człowiek jest z natury wolny i wolny jako członek społeczeństwa. W świetle naukowego opisu świata, przyjmowanych przez determinację nauk przyrodniczo - społecznych człowiek, jako wolny dorosły w świetle prawa i zdrowy psychicznie może układać własne życie, przyjmować najważniejsza dla siebie normy wartości zachowań, wedle własnych autonomicznych decyzji. Autonomiczne wybory moralne jednostki uwarunkowane są ludzką wolnością, dojrzałością społeczno - prawną, zdrowiem psychicznym oraz niekrzywdzeniem, nienaruszalnością dobra innego człowieka. Jednym słowem ktoś kto jest pełnoletni, zdrowy psychicznie i nie wkracza na teren dobra innego człowieka, może z własnym życiem robić, co uważa, sam określać, co jest dla niego szczęściem sensem życia itd. Utylitaryzm kojarzony jest, a czasami wręcz nazywany współczesnym hedonizmem. Istotnie w świetle tej koncepcji życia celem jest to, co dla człowieka jest dobre, a nie złe. Czasami w dzisiejszej retoryce utylitaryzm nazywany jest, z punktu widzenia jego krytyków, filozofią ułatwionego życia, bądź filozofią łatwych wyborów. Pytania, jakie należy postawić wobec tej dyskusji, to pytania o to czy: Czy istotnie łatwo jest być autonomicznym prawodawcą moralnym, nie krzywdząc jednocześnie drugiego człowieka? Czy łatwo jest urządzić sobie wygodne, przyjemne życie, będąc jednocześnie dobrą córką, bądź synem, matką lub ojcem, sąsiadem lub koleżanką? Czy nie łatwiej jest, mając dylematy zdać się na zewnętrznego prawodawcę moralnego?
Współczesnym nurtem zawieszonym pomiędzy objawieniem a naukowym nurtem jest egzystencjalizm. To XX wieczna filozofia bytu ludzkiego. Swoje korzenie ma już w starożytności, w pojawiających się już wówczas pytaniach i wątpliwościach dotyczącej ludzkiej egzystencji, istnienia nas ludzi. Wątpliwości leżące u podstaw egzystencjalizmu, ludzkiej egzystencji, podejmował już Sokrates, Augustyn, Pascal, czy też w XIXw Kierkegaard, Dostojewski (literatura). Egzystencjalizm jest filozofia bytu ludzkiego. Należy do współczesnej filozofii życia, czyli nurtu, który narodził się w latach 40. XIX w., jako opozycja wobec filozofii Kanta i Hegla, w świetle której istnienie ludzkie, ludzkie postępowania oraz miejsce jednostki w dziejach można było racjonalnie wyjaśnić. Filozofowie życia, tacy jak: Schopenhover, Nietze, Bergson, kwestionowali możliwość racjonalnego opisu życia ludzkiego. XXw z Rewolucją 1905r., imperialną wojną - I Wojna Światowa (1914-1918), Rewolucja październikową 1917, kryzysem gospodarczym 1929r., totalitaryzmami: nazizm w Niemczech, stalinizm w ZSRR, faszyzm we Włoszech, z paktem Ribbentrop - Mołotow, z II Wojną Światową, z ludobójstwem, obozami koncentracyjnymi, praktykami eugenicznymi symbolizowanymi przez badania na ludziach w Auschwitz przez dr Mengele, użyciem w IIX 1945r. bomb atomowych w Hiroszimie i Nagasaki. Jak widać, wiek XX, to wiek wielu wydarzeń o światowym znaczeniu, doświadczeń ludzkości, które to wydarzenia, jak mogłoby się wydawać, powinny skłonić świat do porozumienia, do wspólnego języka. Rzeczywistość okazała się jednak wprost odwrotna - świat po II Wojnie Światowej, nie tylko nie porozumiał się w fundamentalnych dla niego kwestiach, ale podzielił się poprzez tzw. zimną wojnę. W świecie podzielonym na Blok Wschodni i Zachodni równie absurdalne, z perspektywy dotychczasowych doświadczeń, wydawały się decyzje zapadające zarówno w Moskwie, jak tez w Paryżu,, czy Waszyngtonie. Dlatego też na przełomie lat 50. i 60. rozkwita, choć sięga początków XX w., egzystencjalizm.
Egzystencjalizm dzieli się na 2 odłamy:
Egzystencjalizm religijny -> Carl Jaspers, Gabriel Marcel
Egzystencjalizm świecki (ateistyczny) ->Martin Heidegger, Jean Paul Sartre
Niezależnie od przyjmowanych dalej perspektyw, czy to od objawienia, czy naukowego rozumienia świata, zakładały, że człowiek jest sam wyalienowany, wrzucony w świat, w którym nie jest ważna, nie liczy się historia, społeczeństwo, człowiek jest wolny, żyje w świecie, w którym nie działają żadne zasady, jest wolny, ale ta wolność, jest wolnością w pułapce -> jako osamotniony, zdany jedynie na samego siebie, by stawać się człowiekiem, gdyż człowiek, nie jest ale staje się człowiekiem (w rozumieniu egzystencjalizmu) zgodnie z formułą, iż egzystencja poprzedza esencję, człowiek jako wolny skazany jest na podejmowanie wyborów i pomimo, że nie ma żadnych drogowskazów, inni, jak pisał Sartre, to piekło, to człowiek, podejmując wybory musi liczyć się z innymi ludźmi. Tylko w ten sposób, człowiek nadaje sens swojej egzystencji, staje się człowiekiem, humanizuje świat, w którym żyje. Etyka egzystencjalizmu, nazywana jest etyku heroizmu. Żyjąc w absurdalnym świecie, będąc przypadkowym bytem, osamotnionym, zdanym na siebie, skazanym na odpowiedzialne wybory, jeśli chce stać się człowiekiem, to musi być bohaterem.
Od neotomizmu do współczesnego personalizmu katolickiego
Ważny jest nurt zapoczątkowany na gruncie katolicyzmu u schyłku XIXw. przez papież Leon XIII. W 1879 Eterni patris, w 1891 Rerum Novarum. Generalnie etyka religijna zaczęła się odradzać już w XVIIIw., komplikacja życia ludzkiego, problemów społecznych itd., przyczyniały się do renesansu etyki religijnej. Specyficznym w historii tego renesansu okazał się XIXw. - wiek intensywnego rozwoju kapitalizmu oraz generowanych przez tenże rozwój problemów nierówności społecznej, biedy, związanego z tym ruchu robotniczego i walki klas. Wiek ten był wiekiem walki o prawa człowieka ekonomiczne, XVIII w. - prawa polityczne człowieka, XX w. - prawa ekologiczne człowieka. W związku z tym, że Kościół milczał przez prawie cały wiek XIX wobec problemów społecznych jakie rodził kapitalizm, Encyklika Rerum Novarum, była oczekiwanym stanowiskiem Kościoła, dotyczącym problemów rodzonych przez kapitalizm. W tej Encyklice papież, zajmując stanowisko wobec rozwoju kapitalizmu i problemów jakie niósł ze sobą, stwierdził, że każdego katolika niezależnie od tego, jakie miejsce zajmuje w życiu społecznym obowiązuje zasada miłości bliźniego. Ta zasada miała być właśnie panaceum na problemy społeczne, walkę klas itd. Zasada miłości bliźniego została uszczegółowiona poprzez inne zasady, m.in. zasada paternalizmu (opiekuńczości), oraz zasada subsydiarności (pomocniczości). Obie zasady obowiązują każdego katolika do dzisiaj.
Jak rozumieć zasadę paternalizmu? Jeśli katolik jest szefem lub władcą, to swojego pracownika lub poddanego traktuje jak syna, a jeśli katolik jest pracownikiem, lub poddanych, to swojego szefa lub władcę traktuje jak ojca, a z relacji ojciec-syn, syn-ojciec wynikają określone zobowiązania i zachowania.
Jak rozumieć zasadę subsydiarności? Nawiązuje do prawa naturalnego. Różne formy życia społecznego, takie jak: rodzina, samorząd, związki wyznaniowe, a nawet własność, zgodne są z prawem naturalnym, dlatego zadaniem każdej władzy jest wspierać te formy życia społecznego, nie tworząc nowych. Zasada subsydiarności leży u podstaw działa UE, została przejęta ze społecznej nauki kościoła, która papież Laon XII otworzył Encykliką Rerum Novarum, w Polskiej literaturze częściej funkcjonuje pod nazwą zasady pomocniczości.
Encyklika Eterni Patris (Wieczni Ojcowie) -> Papież Leon XIII stwierdził, że filozofii Tomasza należy się poczesne pierwszoplanowe miejsce w Kościele, dlatego przełom XIX i XXw to okres intensywnego nauczania tomizmu, recepcja której dokonywali taki filozofowie jak Maritain (humanizm integralny = chrześcijaństwo otwarte =personalizm neotomistyczny) (1882-1973) oraz Gilson. Maritain nawiązują do Tomasza stworzył koncepcję humanizmu integralnego, w świetle której człowiek żyje w dwóch wymiarach - doczesnym i wiecznym, sam również jest dwuwymiarowy. Z jednej strony jest jednostką, podlegającą gwiazdom, a więc wszelkim determinacjom przyrodniczo - społecznym, z drugiej jest osobą wolną od tych determinacji. Tych dwóch wymiarów, wieczności i doczesności, jak też bycia jednostką i osobą, nie można na siebie nakładać. Jednakże perspektywa wieczności i bycia osobą stanowi kryterium dla decyzji podejmowanych przez jednostkę doczesności. Do koncepcji człowieka jako jednostki i osoby Maritaina nawiązał kolejny ważny filozof katolicki, żyjący w latach 1905-1950, Emanuel Mounier (personalizm katolicki), postawił pytanie, czy człowiek żyjąc w społeczeństwie opartym na pracy i kapitale może żyć autentycznie. Nie, nie może. Jako jednostka jest osamotniony, wyalienowany, ulega alienacjom narcyza lub herkulesa, a więc zapatrzeniu się w samego siebie, albo zapatrzeniu się w dobra materialne. Jednak dzięki temu, ze jest osobą, człowiek ma szansę, choć nie musi, przełamywać to osamotnienie, może wchodzić z innymi ludźmi w dialog, a ten dialog, jest tym pełniejszy, im większa miłość do innych ludzi towarzyszy mu. Poprzez dialog i miłość człowiek osiąga wspólnotę. Mounier był myślicielem niepokornym, zwanym filozofem niepokoju, nawiązywał do Marksa, Freuda, Nietzego. Mounier głosił tezy niepopularne w pierwszej połowie XX w. Głosił potrzebę dialogu Kościoła bez warunków wstępnych, przełamywał to, co się nazywa psychologią oblężonej twierdzy, przygotowywał grunt pod ideę, która zarówno znajdzie swoje miejsce podczas II soboru watykańskiego, jak następnie będzie realizowana przez kolejnego papieża (idea Ekumenizmu).
Lata 60. XX w. ruch zainicjowany głównie przez hippisów oraz zespoły występujące z nowymi wartościami, zaproponowane społeczeństwu konsumpcyjnemu, przeciw którego wartościom protestowali. Właśnie wtedy narodziła się etyka biznesu (A. Smith, J. Lock - ojcowie). W latach 60. Zaczęto dostrzegać skutki rozwoju ekonomicznego itp., zaczęto protestować i stawiać przed sądem różne korporacje oraz wielkie firmy. W związku z protestami i manifestacjami zmienił się podmiot w świecie, podmiot, który zaczął się liczyć. W najszerszym oglądzie świata mamy 3 podmioty:
Świat polityki, politycy, polityka
Świat biznesu
Opinia publiczna w świecie (cała reszta ludu)
W różnych okresach miały one różne znaczenie, wolność oraz możliwość decydowania o tym, co dzieje się w świecie. W świecie bezpośrednio powojennym, decydującym podmiotem była polityka i politycy. Nawet ówczesny biznes był podporządkowany polityce, dawał się jej podporządkowywać. Natomiast rewolcie studenckiej, kontrkulturze młodzieżowej lat 60. doszła do głosu opinia publiczna. W momencie załamania się bloku państw socjalistycznych, upadku ZSSR, do głosu doszedł świat biznesu, Ajko podmiot, który do dzisiaj jest pierwszoplanowym i najważniejszym na świecie.
Współczesne etyki stosowane
Takie wydarzenia, jak ludobójstwa II Wojny Światowej, praktyki eugeniczne, użycie bomb atomowych w Hiroszimie i Nagasaki, niepokojące skutki rozwoju gospodarczego w powojennym świecie, ale również intensywny rozwój nauki, techniki, inżynierii genetycznej, biotechnologii, postawiły przed etyką tradycyjną (tą, która narodziła się w Vw) nowe pytania i nowe zadania. Etyka normatywna, od V do połowy XXw skoncentrowana była na człowieku (antropocentryczna). Różni etycy, filozofowie pytali o człowieka i radzili jak ma żyć: szczęśliwie, godnie. Etyka tradycyjna zakładała dwie stałe, niezmienne dane: pierwszą była stała natura (rozumiana jako środowisko naturalne), drugą była stała natura ludzka. Wszyscy etycy zakładali, że środowisko naturalne, w którym żyjemy jest nam dane raz na zawsze. Jak również, ze my jako ludzie, byliśmy, jesteśmy i pozostaniemy niezmienni w swojej naturze ludzkiej, przez którą rozumiemy stałe, konstytutywne cechy, wyróżniające nas - ludzi, spośród innych istot, stworzeń żywych. W wieku XX okazało się, że ani natura, jako środowisko naturalne, ani natura ludzka nie muszą pozostać stałe, a wręcz są zagrożone. Tym, co uznano najpierw za zagrożone, było środowisko naturalne, ale tuż po tym stwierdzono, że i człowiek w swej naturze może nie pozostać taki sam. W związku z poziomem rozwoju cywilizacyjnego i nowymi możliwościami człowieka, który osiągnął niespotykaną dotychczas moc, charakter dotychczasowej etyki musiał ulec zmianie. Etyka musiała przestać być tylko antropocentryczna, środowisko przyrodnicze, jak i sama natura ludzka, stały się przedmiotem etyki, przestały być neutralnie etyczne. W związku z tymi nowymi zadaniami etyki, w jej ramach rozwinęły się etyki stosowane, czyli: etyki, które podejmują konkretne problemy, jakie mamy w rzeczywistości, w której żyjemy. Do takich etyk należą:
Bioetyka - mówimy o niej w szerokim i wąskim znaczeniu, pojęcie pochodzi od greckiego bios (życie), etos (obyczaj). W najszerszym znaczeniu bioetyka oznacza etykę stosowaną, podejmującą skutki ingerencji naturę ludzką i w naturę rozumianą jako środowisko naturalne. Przy tym szerokim ujmowaniu mówi się o
bioetyce czerwonej (człowiek)
bioetyce zielonej (środowisko)
Bioetyka podejmując skutki ingerencji w naturę ludzką podejmuje je na 3 płaszczyznach:
życia - regulacja narodzin (aborcja = łac. abortio = poronienie), ingerencji w koniec życia (eutanazja gr. euthanasia = dobra, łagodna śmierć), ingerencji w przyszłe życie (eugenika gr. eugenes = rasowy, dobrego pochodzenia); z perspektywy światowej bioetyki najważniejszymi problemami są eugenika i eutanazja; aborcja jest problemem, którego rozwiązanie leży na płaszczyźnie wychowania, przygotowania do świadomego uczestnictwa w życiu seksualnym oraz zajęcie właściwego stosunku, problem ten jest widziany również jako stosunek do antykoncepcji.
Eutanazja - łagodna śmierć, wydaje się być rozstrzygalna jeśli przyjmiemy pewne założenie, którym może być albo objawienie i świętość życia albo perspektywa człowieka i jakości życia. Przy pierwszej perspektywie w sposób oczywisty dla eutanazji wynika zakaz, jeśli przyjmiemy drugą perspektywę sytuacje niemożności samorealizacji, to konsekwencją może być zgoda na eutanazję. Przy bliższym oglądzie problemu zjawisko okazuje się bardziej złożone, niż może się to wydawać na wstępie. Problem komplikuje sam podział eutanazji na:
dobrowolną - zgoda i wola osoby, której ma dotyczyć, potwierdzona przez lekarzy i psychologów
niedobrowolną - decyzję podejmuje lekarz, bądź rodzina
bierną - zaprzestaje się leczenia
czynną - zakłada się podanie środka przyspieszającego koniec życia
Wobec tego podziału pytanie o eutanazję staje się pytaniem o ludzką postawę o samego człowieka o kwestię wyboru postawy człowieka wobec życia. Przy bliższym oglądzie zjawiska eutanazja okazuje się problemem, którego nie można jednoznacznie rozstrzygnąć, ani z jednej ani z drugiej perspektywy. Jak pokazuje szeroka na ten temat literatura przedmiotu autorstwa zarówno osób świeckich, jak i duchownych, nawet ortodoksyjny katolik staje dzisiaj przed pytaniem o prawo do własnej śmierci. Z drugiej strony czytamy, dostrzegamy, niepokojące zjawiska nadużywania możliwości sięgania po eutanazję. Eutanazja okazuje się problemem współczesności, którego nie może pominąć, zlekceważyć żadna ze stron. Jest problemem współczesnych społeczeństw, z co najmniej dwóch powodów. Pierwszym jest: starzenie się społeczeństw, w wyniku zjawisk takich jak niski przyrost demograficzny w krajach bogatych, możliwość przedłużania życia, tempa i ukierunkowania życia na samorealizację, żyje wśród nas coraz więcej osób starych, dla których nie tylko brak środków, ale jeszcze częściej czasu na opiekę, za którą młodsi są odpowiedzialni. Druga przyczyną wiążącą się z pierwsza są nowe środki medycyny współczesnej, która może przedłużyć życie, nawet w warunkach, gdy jawi się pytanie o sens przedłużania tego życia. Eutanazja jest złem, wobec którego obie strony, nie zajmują jednak jednoznacznego stanowiska. Oficjalne stanowisko Kościoła, jest stanowiskiem że jeśli mamy do czynienia z terapią uporczywego leczenia, to można jej zaprzestać. Innym zjawiskiem, które burzy jednoznaczny ogląd problemu jest nowa, przyjęta u schyłku lat 60. XXw. definicja śmierci; przez całe dzieje uważaliśmy, że człowiek umiera, gdy ustaje praca serca, w wieku XX ludzkość przyjęła nową Harwardzką definicję śmierci zgodnie, z którą ma ona miejsce, gdy obumiera pień mózgu. Pytanie o eutanazję, to pytanie o człowieka, o jego wolność, stosunek do życia, ale również cierpienia. To również pytanie o granice tej wolności i odpowiedzialność za cudze życie. Eutanazji nie da się jednoznacznie, zadowalająco rozstrzygnąć, jej zalegalizowanie grozi nadużyciem, brak legalizacji prowadzi do zobojętnienia - jest wyrazem tzw. humanizmu tragicznego.
Eugenika - F. Galton pierwszy wprowadził to określenie; dziedzina zajmująca się doskonaleniem człowieka, szukająca metod polepszania gatunku ludzkiego. Dzieli się na:
negatywna - różnego rodzaju działania, mające na celu zapobieganie rodzeniu się dzieci chorych, słabych
pozytywna - działania, polegające na wzmacnianiu dobrych cech dziedzicznych
autorytarna - zachodzi wtedy, gdy o podjęciu działań eugenicznych decyduje państwo i obowiązujące w tym kraju prawo
liberalna - ma miejsce wtedy, gdy o jej podjęciu decydują rodzice
Galton wprowadził to pojęcie u schyłku lat 60. XIX. Prowadził badania na temat dziedziczenia talentu. Prowadził je w kontekście dyskusji, jaka się toczyła wówczas na temat zagrożenia a nawet upadku cywilizacji i europejskiej kultury. W 1853r. A. de Gobinau ogłosił światu teorię rasową, z której wynikało, że ludzie dziedziczą różny potencjał biologiczny, a ten decyduje o ich jakości, jako członków społeczeństwa, a ponieważ wiek XIX, wiek rozwoju kapitalizmu, ruchów niepodległościowych, powstań, wojen, walk, dynamiki w zakresie zmiany pozycji społecznej, niepokoił klasy wyższe obawiające się zanieczyszczenia ich rasowego potencjału w Europie trwała dyskusja, o tym, że grozi jej kulturze upadek. W tej dyskusji brało udział wielu znanych wówczas ludzi: Zola, Nietze. Galton korzystając z metod statystycznych w badaniach na temat dziedziczeni talentu postulował wspieranie tych rodzin, tych rodziców, którzy gwarantowali por zadane społecznie potomstwo. Tym samym propagował eugenikę pozytywną. Jego badania, wyniki i to, co na ich podstawie ogłosił spotkały się z dużym zainteresowaniem. Jednakże kolejne dziesięciolecia stały się okresem popularności eugeniki negatywnej. U progu XX w. eugenika negatywna, wpierana przez obowiązujące w państwie prawo, zaczęła być realizowana w poszczególnych stanach USA (od 1990r). Działały w USA towarzystwa eugeniczne wspierane przez fundacje Rockefellera, ludzi z obszaru nauki, medycyny i prawa. Galton stał się patronem eugeniki autorytarnej, negatywnej; od 1909r. sukcesywnie w poszczególnych stanach USA pojawiały się zapisy w obowiązującym tam prawie legitymizujące działania eugeniczne; powstały ośrodki eugeniczne, wspierane przez znanych i cenionych wówczas z zakresu nauki, medycyny, biznesu, prawa, , ponieważ wiedza o dziedziczeniu była w „powijakach” decyzję o eugenice w stosunku do określonych osób zapadały po pierwsze w stosunku do ludzi żyjących kilkunastoletnich dzieci jak i do osób w okresie rozrodu, na bazie przeprowadzanych przez pracowników socjalnych wywiadów, danych statystycznych, jakimi były przypadki zachorowań w kolejnych pokoleniach w dane rodzinie. Eugeniką w USA objęci byli ludzie, stanowiący dla państwowej kasy obciążenie, a więc zarówno osoby obciążone genetycznie, jak również z marginesu społecznego, środowiska prostytutek, bezrobotnych, alkoholików. Eugenika popularna była również w Europie w krajach skandynawskich, niektórych europejskich. Jej spektakularnych przykładem była sterylizacja osób upośledzonych. Cieniem na eugenice w I poł. XX w. położyły się praktyki eugeniczne, badania na ludziach w III Rzeszy, co do dzisiaj symbolizuje działalność doktora Mengele w Auschwitz. Wobec wiedzy o praktykach eugenicznych w III Rzeszy, pojęcie eugeniki ma do dzisiaj pejoratywny charakter, a nawet się go unika. Eugenika I poł. XX w. była krytykowana zarówno, jako ponure doświadczenie ludzkości, ale również jako wyraz podejmowania działań wobec ludzi bez należytej wiedzy na temat samego dziedziczenia. Paradoksalnie nauka z perspektywy, której eugenikę krytykowano przyczyniła się do ponownego renesansu eugeniki współcześnie. Eugenika I poł. XX w. była autorytarna i negatywna, to państwo decydowało o tym,, kto trafi do zakładu odosobnienia, o ograniczeniu rozrodczości, sterylizacji; współcześnie, to nie państwo, a rodzice mogą podejmować decyzje o podjęciu działań eugenicznych. Nauka umożliwia dzisiaj eugenikę negatywną, jednakże liberalną, dzięki możliwości, jakimi są badania prenatalne w wyniki których rodzic posiada wiedzę na bazie której może podejmować, nawet w świetle polskiego prawa, o urodzeniu bądź nie, obciążonego genetycznie potomstwa. Znacznie większym dylematem współczesnej etyki jest perspektywa, jaka stoi przed ludzkością w wyniku współczesnych możliwości biotechnologii. Jest to perspektywa modyfikacji genetycznej potomstwa, a więc perspektywa eugeniki liberalnej pozytywnej, aczkolwiek wiemy dzisiaj, że modyfikacje genetyczne potomstwa nie są w pełni możliwe, to jednak uważa się, jako ludzkość stoimy przed takimi możliwościami [Crick, Watson 1953 odkrycie struktury genetycznej, 2000 Winkler mapa ludzkiego genomu]
organizmu ludzkiego - transplantacje, operacje plastyczne, kradzież organów, klonowanie (reprodukcyjne, terapeutyczne)
zachowania ludzkiego - wszczepy, elektrody, farmakologia
Przyjęło się jednak używać częściej węższego znaczenia bioetyka, jako ta, która dotyczy jedynie człowieka, natomiast etyka stosowana, dotycząca tylko środowiska, to:
Ekoetyka - pojęcie pochodzi od oikos (dom, gospodarstwo), etos (obyczaj),
Etyka stosowana która podejmuje konsekwencje etyczne ingerencji w środowisko naturalne. Środowiskiem naturalnym zajęto się w powojennym świecie niejako na 3 drogach. Pierwszą wyznaczyło ONZ, drugą Klub Rzymski, a trzecią etyka i szeroko rozumiana filozofia stosowana etyczna. W 1969r. opublikowano po raz pierwszy w świecie tekst będący raportem ONZ pt „Człowiek i jego środowisko” w którym to, zwanym „Raportem U Thanta” [ U Thant Birmańczyk z pochodzenia który wówczas był sekretarzem generalnym ONZ], po raz pierwszy spojrzano na problemy świata z perspektywy ludzi zamieszkujących świat cały. Dotychczas dominującą perspektywą była perspektywa europejska widziana oczami Europejczyka. W powojennym świecie, dokonującym dzieła dekolonizacji, zaczęto na forum i poprzez forum ONZ dostrzegać różne kraje, różne regiony i różne problemy. Raport U Thanta otwierał takie widzenie świata z pozycji wszystkich i problemów wszystkich. W raporcie tym pojawiła się diagnoza środowiska naturalnego. Ogłoszono, że po raz pierwszy historii ludzkości pojawił się kryzys o zasięgu ogólnoświatowym, obejmujący kraje rozwinięte i rozwijające się, dotyczący stosunku człowieka do środowiska naturalnego, które, jak pisano, w skali globalnej jest zagrożone.
Przejawami tego zagrożenia są:
nadmierna eksploatacja środowiska,
zanieczyszczenia środowiska,
industrializacja, urbanizacja,
zajmowanie wolnych terenów,
problem głodu w świecie, a
nawet, jak wówczas uważano, ponowne zagrożenie katastrofą atomową.
W 1972r. z inicjatywy ONZ zwołano konferencję poświęconą środowisko w Sztokholmie. Konkluzje obrad tej konferencji sprowadzały się do wezwania do wspólnego ratowania środowiska naturalnego środowiska planety Ziemi. Od tego momentu rozpoczęto w świecie realizację idei programu tzw. „Ekorozwoju”, czyli różnych działań edukacyjnych, praktycznych na rzecz ochrony środowiska. Prawie równolegle, bo w 1968r., włoski biznesman, z wykształcenia ekonomista związany z zakładami Fiata, z jego międzynarodowymi strukturami, Aurelio Peccei oraz brytyjski chemik, również działający w międzynarodowych strukturach Alexander King, świadomi negatywnych skutków dla ludzkości rozwoju powojennego świata stworzyli niesformalizowaną organizację Klub Rzymski, po to by, był on forum podejmowania problematyki globalnej problemów globalnych świata, których ówczesne władze, ani struktury polityczne nie dostrzegały. Klub Rzymski, to organizacja działająca do dzisiaj. W latach 80. powstały różne narodowe stowarzyszenia, współpracujące z Klubem Rzymskim, takie jak np. Polskie Towarzystwo Współpracy z Klubem Rzymskim, mieszczące się do dzisiaj na ul. Nowy Świat 69.
Klub Rzymski działał na dwa sposoby: pierwszym było zamawianie przez Klub raportów o stanie świata lub aspektach świata, by na tej bazie inicjować potrzebną dyskusję; drugim sposobem było nawiązywanie współpracy z politykami, premierami, przywódcami państw, by w ten sposób od teorii przejść do praktyki. Pierwszym raportem dla Klubu Rzymskiego, był raport „Granice wzrostu”, stworzony przez czwórkę młodych amerykańskich uczonych i opublikowany w 1972r. Raport stworzono w oparciu o symulacje komputerową, do której wzięto najistotniejsze czynniki rozwojowe świata, takie jak ludność, inwestycje, środowisko naturalne, itd.
Diagnoza „Granic wzrostu” sprowadzała się do konkluzji, że realnym i niebezpiecznym zagrożeniem związanym z nadmiernym przeludnieniem i industrializacją, jest wyczerpywanie nieodnawialnych zasobów naturalnych Ziemi, których jest na 100, 150, 170 lat. Ta diagnoza została potwierdzona przez późniejsze badania, natomiast cały raport, będący wówczas chyba najbardziej znaną książką w świecie, spotkał się z burzliwą krytyką, że jest katastroficzną wizją świata, zamykającą ograniczającą wolność gospodarowania itd., nie biorącą pod uwagę czynnika ludzkiego, aspektów etycznych. Innym ważnym raportem, jest raport z 1976r. „Uczyć się bez granic” - poświęcony edukacji w świecie, podejmujący m.in. problem tzw. luki ludzkiej [sytuacji nienadążania rozumienia przez absolwenta szkoły świata i procesów, w których uczestniczy, ponieważ szkoła nakierowana jest na przekazywanie wiedzy encyklopedycznej, historycznej, zastanej, w wyniku czego człowiek nie rozumie procesów społecznych, zjawisk, w których sam uczestnicy, prawa, które go obowiązuje, świata w którym żyje.
Dyskusja wokół ochrony środowiska naturalnego, obligowanie przywódców świata przez ONZ, do działań na rzecz środowiska, prowokowało pytania o koszty tej ochrony i o możliwość ochrony środowiska w sposób wyizolowany, niezależny od aktualnych w wielu regionach świata problemów takich jak głód, choroby, bieda. W latach 1984-1987, pracowała ONZ-towska komisja do świat środowiska i rozwoju pod przewodnictwem Gro Harlem Bruneltland, w wyniku której pracy, w 1987 ogłoszono raport pt „Nasza wspólna przyszłość”, który jest znany w świecie jako „Raport Bruneltland” przedstawił, formułę tzw. rozwoju trwałego i zrównoważonego, zwanego czasami rozwojem tylko zrównoważonym, a ostatnio częściej tylko trwałym. We wstępie Bruneltland zwraca się do wszystkich przywódców świata, nauczycieli, profesorów, wszystkich ludzi, którzy są wrażliwi, którym nie jest obojętny los przyszłych pokoleń; by ci podejmowali działania, w wyniku których przyszłe pokolenia mogłyby zastać, odziedziczyć, takie warunki do ludzkiego życia na ziemi, jakie ma ludzkość aktualnie. Dlatego, jak komisja ogłosiła, potrzebny jest Ziemi rozwój trwały i zrównoważony. W raporcie została sformułowana idea rozwoju zrównoważonego, która oznacza, ze środowisko naturalne jest tyko jednym z aspektów, które należy brać pod uwagę, mając na względzie rozwój świata; obok niego ważny jest rozwój gospodarczy i problemy społeczne. Rozwój zrównoważony, to taki rozwój świata, w ramach którego równoważy się rozwój gospodarki w świecie, bierze pod uwagę ochronę środowiska oraz podejmuje się problemy społeczne, takie jak głód, bieda, choroby, dotykające najbardziej słabe, ubogie rejony świata.
Apel Bruneltland spotkał się z pozytywnym odzewem w świecie. W 1992r. zwołano w Rio de Janeiro tzw. Pierwszy Szczyt Ziemi, na którym nakreślono, tzw. „Globalny Program Działań” zwany potocznie Agendą 21 - było to przełożenie idei na konkretne działania, które miały zostać podjęte. Na szczycie, uczestnicy porozumiewali się wspólnym językiem. W roku zwołano kolejny szczyt w Johannesburgu, który to szczyt okazał się, szczytem niemożności. Rozwój zrównoważony, okazał się ideą trudną do realizacji. O tej zmianie zadecydowały nowe mechanizmy znane na pod hasłem globalizacja.
Globalizacją - jakość, stan współczesnego świata od ok. 20 lat, poprzez który rozumie się po pierwsze procesy gospodarcze w świecie, a następnie inne ściśle z nimi związane. Globalizacja to proces liberalizacji i umiędzynarodowienia życia gospodarczego, proces nadający temu życiu ponad narodowy, żywiołowy charakter mający konsekwencje społeczne, polityczne, kulturowe. Globalizacja ma wymiar przede wszystkim ekonomiczny i tak należy ją charakteryzować. Obejmuje przede wszystkim handel i międzynarodowe finanse. Podstawą globalnej gospodarki jest mobilny kapitał i wolny handel. Według Giddensa, radcy Tonny'ego Blaira,
„Globalizacja to intensyfikacja stosunków społecznych, które łączą odległe zbiorowości lokalne w taki sposób, że wydarzenia lokalne są kształtowane przez zdarzenia odległe, globalne, światowe (i na odwrót).”
Globalizacja, mówiąc inaczej, jest to proces likwidacji barier granicznych dla działania rynku w konsekwencji czego nastąpił i następuje proces integrowania gospodarki światowej.
Do tego przyczyniły się następujące światowe instytucje, takie jak:
Bank Światowy, działający od 1944r.,
Międzynarodowy Fundusz Walutowy (1944r.),
Światowa Organizacja Handlu (1944r. , ale na bazie działającego od przełomu lat 1947/48 Układu Ogólnego w Sprawie Taryf Celnych i Handlu).
Źródeł współczesnego stanu świata upatruje się w dosyć odległej przestrzeni wskazując na: wynalezienie pieniądza przez Fenicjan, odkrycia geograficzne, i związaną z tym kolonizację, Rewolucję Francuską i jej konsekwencje, nowy ład ekonomiczny po II Wojnie Światowej, natomiast najnowsza cezurą dla globalizacji jest rok 1989, w którym nastąpił rozpad bloków ideologicznych, podział świata na wschód i zachód. Inne źródła globalizacji, to: rewolucja przemysłowa, rewolucja informatyczna, postęp technologiczny XXw. Globalizacja okazuje się przemożnym determinantem naszego współczesnego zawodowego i prywatnego życia, jak również kierunków rozwoju współczesnego świata. Globalizacja jest problemem etycznym współczesności, ponieważ towarzyszą jej społeczne, kosztowne dla części ludzkości skutki. Gospodarka globalna wielkich transnarodowych korporacji, to gospodarka, gdzie odnotowuje się mniej przemysłu, więcej usług, a tym samym mniej miejsc pracy. Globalne wielkie firmy, funkcjonując w ramach globalnej gospodarki realizują swój podstawowy cel, jakim jest maksymalizacji zysków poprzez inwestowanie, tam gdzie najtańsze są czynniki produkcji, surowce i siła robocza, gdzie najkorzystniejsze są uwarunkowanie prawne dla firmy; tam gdzie inwestowanie przestaje być opłacalne lub mniej korzystne, tam firmy się zamyka. Z globalna gospodarką wiąże się również nowy rynek pracy - unikanie zatrudniania na czas nieokreślony, w celu uwolnienia się pracodawcy od świadczeń emerytalno-rentowych, a w to miejsce, zatrudnianie na kontrakty, umowy zlecenia, umowy o dzieło, bądź zmianę współpracy z dotychczasowym pracownikiem, na podwykonawcę. Inne zjawisko, to unikanie płacenia podatków przez wielkie firmy, co skutkuje mniejszą ilością środków w kasie państwowej, mniejszą ilością środków na rzecz polityki edukacyjnej i społecznej państwa. Inne zjawiska, związane z globalizacją, to: pojawiający się tzw. nowi biedni, a więc ludzie zatrudnieni, opłacani nisko, żyjący na pograniczu ubóstwa. Wraz z globalizacją upadło dotychczasowe państwo socjalne, zarówno byłe kapitalistyczne, jak i socjalistyczne. Globalizacji towarzyszy mniejsza rola polityki, a większa świata biznesu, polaryzacja społeczeństw na coraz większą elitę finansową i coraz szerszą rzeszę ludzi ubożejących, zanik klasy średniej, izolacja elit, wzrost niepokoju społecznego. Świat globalizacji określa się jako mniejszy, otwarty, dostępny dla wszystkich z jednej strony, ale z drugiej widać rodzący się separatyzm etniczny, fundamentalizm religijny, terroryzm - odpowiedź środowisk i regionów na scenariusz, jaki świat bogaty wyznacza światu biednemu. Innym zjawiskiem, którym jest zagrożony każdy z nas, to kryzysy finansowe, kryzysy gospodarcze, które to niezależnie gdzie się pojawi ma konsekwencje dla całego świata - np. kryzys handlu nieruchomościami w USA. Globalizacja generuje również nielegalne migracje za pracą itd.
W dzisiejszym świecie dyskutuje się, co jest dla nas ważne, pierwszoplanowe prawdziwe; przedmiotem takiej dyskusje jest np. globalne ocieplenie, ochrona środowiska, które to problemy mają z jednej strony zwolenników, z drugiej przeciwników. Globalne ocieplenie, z jednej strony pokazywane jest jako problem, który należy podejmować, a z drugiej jako problem, który jedynie ogranicza wolność gospodarczą skali świata i jednostkową - dot. każdego z nas. Problematyka ochrony środowiska, ta która łączy w sobie rozwój zrównoważony, w kontekście globalizacji jest marginalizowana, jako idea utopijna, zawłaszczająca wolność.
Etyka globalna