Architektura

Starożytnej Grecji

z uwzględnieniem okresów

historycznych

3 okresy historyczne



Archaiczny - do roku 500 p.n.e. (do

najazdu Persów)



Klasyczny - od 500 r. p.n.e. do 336 r.

p.n.e.

(do

podboju

Grecji

przez

Aleksandra Wielkiego)



Hellenistyczny - od 336 r. p.n.e. do 146

r. p.n.e. (wcielenie Grecji do Imperium

Rzymskiego)

Okres archaiczny



Okres archaiczny to najstarszy z trzech

etapów rozwoju sztuki w rejonie basenu
Morza

Egejskiego.

Początki

sięgają

najazdu Dorów na Peloponez w XII wieku
p.n.e. i wiązanego z nim upadku kultury
mykeńskiej. Wydarzenia kończące ten
pierwszy okres związane są z początkiem
II

wojny

perskiej,

a ściślej z bitwą pod Salaminą oraz
zniszczeniem Aten w 480 p.n.e.

Aphaea

Świątynia na wyspie Egina ok. 500 p.n.e.

Okres klasyczny

Okres klasyczny to drugi z etapów, na które
zazwyczaj dzieli się czas trwania i rozwoju
sztuki na terenach zamieszkałych przez
ludy greckie, czyli na obszarach należących
do

basenu

Morza

Egejskiego.

Jako

wydarzenie rozpoczynające ten okres
przyjmowana jest data bitwy pod Salaminą
(480 p.n.e.) a wydarzenia kończące go
wiązane są z datą śmierci Aleksandra
Macedońskiego w 323 p.n.e., po której
nastąpił stopniowy podział jego imperium.

Porządek

archietktoniczny



Porządek architektoniczny to system konstrukcyjno-

dekoracyjny, którego elementy, o określonym kształcie

i

 

sposobie

dekoracji,

są

powiązane

określonymi

proporcjami obliczanymi za pomocą modułów. Porządek

obejmuje podporę (kolumna z bazą, trzonem i głowicą)

oraz belkowanie. Najbardziej wyróżniającym elementem

każdego porządku jest głowica.



Podstawowe porządki architektoniczne wykształciły się

w

 

starożytności, w kręgu kultury klasycznej. W końcu VII

wieku p.n.e. ustaliły się w Grecji zasady porządku

doryckiego (prawdopodobnie najstarszy) i jońskiego

(wywodzi się z Azji Mniejszej). Koryncki - trzeci po

doryckim i jońskim klasyczny porządek grecki,

wynaleziony w Atenach w V wieku p.n.e.,

Porządek dorycki

Architektura dorycka wywodzi się prawdopodobnie

z budownictwa drewnianego. Wiele dekoracyjnych

szczegółów w budownictwie kamiennym imituje

elementy drewniane, np. tryglif nad każdą kolumną w

budownictwie drewnianym pełnił rolę ochrony czoła

belki stropowej, umieszczane pod okapem regulae -

naśladują deseczki, guttae to imitacja drewnianych

kołków łączących konstrukcje.

a. abakus (inaczej plintus)

b. echinus

c. trzon z kanelurami

d. anuli

e. scamillus

f. architraw (epistyl)

g. metopa

h. tryglif

i. geison (gzyms

wieńczący)

Partenon

Świątynia Ateny Partenos na Akropolu, zbudowana w zgodzie z
porządkiem doryckim w latach w 447 - 432 p.n.e.
Uważa się, że budowla powstała wg planów Iktinosa i Kallikratesa,
zaś przy wykonywaniu elementów rzeźbiarskich pracować miał
sam Fidiasz

Porządek joński



lekkość, smukłe proporcje, bogate zdobienia



baza oparta na plincie: w wariancie attyckim trójczłonowa złożona z dwóch torusów i

 

trochilusu

między nimi, albo w wariancie małoazjatyckim – wieloczłonowa, dowolnie zestawiona
z

 

torusów i trochilusów



trzon kolumny ozdobiony 24 kanelurami połączonych listewkami (stegami), żłobkowanie jest
węższe niż w stylu doryckim. Mniej wyraźnie jest zaznaczony entasis, zwężenie trzonu poniżej
głowicy jest też mniejsze



głowica – najbardziej charakterystyczny element wyróżniający styl joński ukształtował się w VI
w. p.n.e., zbudowana jest z ozdobnej, opisywanej często jako przypominającej baranie rogi,
woluty. Kształt woluty wywodzi się z rolowanej nad wejściem maty. Powyżej woluty abakus
o

 

profilowanych krawędziach, często dość bogato zdobiony



belkowanie złożone z trójczłonowego architrawu na którym opiera się w wariancie attyckim
bogato zdobiony fryz ciągły (w porządku doryckim fryz zdobiony był metopami rozdzielonymi
tryglifami). Fryz zdobiony był reliefem z scenami mitologicznymi, historycznymi. Najbardziej
znanym i ciekawym przykładem jest fryz Partenonu zwany fryzem partenońskim. Świątynie
budowane w stylu jońskim kryte były, podobnie jak świątynie w stylu doryckim, dwuspadowym
dachem zwieńczonym tympanonem, z gzymsem ozdobionym akroterionami. Wzdłuż dachu
biegła rynna (sima) zakończona rzygaczami w postaci lwich pysków. Pole przyczółka
wypełniała bogata dekoracja rzeźbiarska



świątynie stawiano na trzystopniowej podbudowie (krepidoma)

Porządek joński

Erechtejon

Świątynia na ateńskim Akropolu, poświęcona Posejdonowi i

Atenie, odbudowana jako prostylos w porządku jońskim w latach

421–406 p.n.e. Jej projekt przypisuje się Mnesiklesowi.

Porządek koryncki



smuklejsze proporcje i bardziej ozdobna głowica niż w porządku
jońskim



baza – jako w porządku jońskim, czyli trójczłonowa złożona z
dwóch torusów i trochilusu między nimi,



trzon kolumny, jak w stylu jońskim, ozdobiony 24 kanelurami
połączonych listewkami (stegami), kolumna o smuklejszych
proporcjach



głowica – najbardziej charakterystyczny element wyróżniający styl
koryncki, ma kształt koszyka (kalatosu) uformowanego z dwóch
rzędów liści akantu mocno rozchylonych na zewnątrz, powyżej
liści znajdują się cztery pojedyncze woluty podtrzymujące abakus.
Pomiędzy tymi wolutami znajdują się jeszcze cztery pary
mniejszych wolut, spomiędzy których wyprowadzona jest palmeta
lub inny motyw roślinny



belkowanie podobne jak w stylu jońskim, czyli złożone z
trójczłonowego architrawu na którym opiera się zdobiony fryz
ciągły. Powyżej fryzu znajdowała się najwyższa część belkowania –
gzyms wieńczący, często podparty wspornikami, jest to
dodatkowy element w porównaniu porządku korynckiego z
porządkiem jońskim

Porządek koryncki

Kolumna w porządku

doryckim

Kolumna w porządku

jońskim

Kolumna w porządku

korynckim

Teatr Dionizosa

Zbudowany na ateńskiej agorze ok. 500 p.n.e początkowo z

drewnianymi ławami. Kamienny teatr wybudował Likurg ok. 330

p.n.e

.

Okres hellenistyczny

Okres hellenistyczny to ostatni, umowny okres dziejów sztuki

starożytnej Grecji. Jego ramy czasowe wyznaczają: śmierć

Aleksandra Macedońskiego w 323 p.n.e. oraz podbój Egiptu

Ptolemeuszy,

ostatniego,

niezależnego

państwa

hellenistycznego (30 p.n.e.).

Podboje

Aleksandra

Wielkiego

rozszerzyły

zasięg

oddziaływania sztuki greckiej. Jednocześnie wiele z podbitych

ziem już wcześniej posiadało bogate tradycje kulturowe (np.

Egipt, Mezopotamia, Persja czy dolina Indusu). Przenikanie

się elementów greckich i orientalnych a także w późniejszym

okresie italskich, zdecydowało o dalszych kierunkach rozwoju

sztuki hellenistycznej. Wielu jej twórców wywodząc się z

tradycyjnych ośrodków artystycznych Grecji czerpiąc z

bogatej spuścizny poszukiwało nowych form wyrazu pełniej

odpowiadających nowym realiom. Wraz z ekspansją

terytorialną powstały nowe ośrodki, miejscowe tradycje

wywierały wpływ na działających w nich artystów.

Okres hellenistyczny

Architektura tego okresu związana jest w dużej mierze z zakładaniem

nowych miast i przebudowywaniem istniejących ośrodków miejskich.

Przy rozwiązywaniu układów urbanistycznych przestrzegano zasad

opracowanych już w V wieku p.n.e. przez Hippodamosa z Miletu.

Jednym z   czołowych urbanistów okresu hellenistycznego był

architekt

macedoński

Deinokrates,

projektant

Aleksandrii.

Nowatorstwo rozwiązań wiązało się, między innymi, z planowaniem —

biorącym pod uwagę ukształtowanie terenu, warunki klimatyczne,

odległość od szlaków komunikacyjnych oraz możliwości zaopatrzenia

w wodę.

Miasta zakładano na geometrycznym planie z wyraźnie zaznaczonymi

granicami dzielnic mieszkalnych, handlowych, reprezentacyjnych i  

terenów rekreacyjnych. Centralnym miejscem była agora a regularna

siatka ulic prowadzona była w prostopadłych kierunkach. Miasta

wyposażano w   urządzenia wodociągowe doprowadzające wodę do

domów oraz w sieć kanalizacyjną. Najważniejszymi budowlami

miejskimi były: buleuterion (ratusz, miejsce posiedzeń rady miejskiej),

eklesiastreon (gmach posiedzeń zgromadzeń), stoa wznoszona jako

budowla wolno stojąca o   zróżnicowanym przeznaczeniu użytkowym

albo portyk otaczający agorę, kręgi świątynne czy palestry.

Okres hellenistyczny

W tym czasie powstawały też duże obiekty sportowe -

gimnazjony, gmachy bibliotek miejskich (np. w Aleksandrii, i

Pergamonie), w budowlach teatrów rozbudowywano proskeon,

którego część podziemną – hyposkeon wyposażano w portyk. O

możliwościach technicznych rozwiązań ówczesnych architektów

świadczy wielopiętrowa budowla jaką była zaliczana do siedmiu

cudów świata latarnia morska w Faros. Zachodziły także zmiany w

budownictwie rezydencji. Powstawały pełne przepychu pałace,

rozbudowane w planie piętrowe budynki o bogatym wystroju

malarskim, marmurowych wykładzinach, mozaikach zdobiących

posadzki. W

 

mniej bogatych willach okładziny marmurowe

zastępowano malarską imitacją.

W architekturze sakralnej nastąpiło ostateczne zerwanie z zasadą

tryglifów. Porządek dorycki występował tylko w małych obiektach

sakralnych, jako dekoracja budynków świeckich lub w fasadach

grobowców. Nowe świątynie budowane były w porządku jońskim

lub korynckim. Dodatkowo wzbogacano go przez np. reliefową

dekorację baz kolumn, dodatkową kolumnadę (świątynia Apollina

w Milecie, Olimpiejon w Atenach).

Sanktuarium Asklepiosa w  

Epidauros

Najlepiej zachowany grecki teatr z 52 rzędami siedzeń ułożonych w
dwóch kondygnacjach (po 32 i 20), zbudowany przez Polikleta
Młodszego około 300 p.n.e., który mógł pomieścić 14 tysięcy
widzów

Palestra

Szkoła zapasów i boksu w Olimpii stanowiąca część gimnazjonu.

Budynek o powierzchni 66 m

2

jest datowany na koniec trzeciego

lub początek drugiego wieku p.n.e.

Wieża Wiatrów

Ośmiokątna wieża na forum rzymskim w Atenach wybudowana na
podstawie projektu Andronikosa z Kyrros około 50 p.n.e., ale inne
źródła określają początek budowy na II wiek p.n.e. Używana była
jako zegar miejski (horologion) oraz wiatrowskaz.

Dziękuję za uwagę!