CHOROBA ZWYRODNIENIOWA

STAWU BIODROWEGO

ANATOMIA STAWU BIODROWEGO

Staw biodrowy jest stawem łączącym kość miedniczą z
kością udową i składa się z głowy kości udowej i
panewki. Głowa kości udowej znajduje się na końcu
bliższym kości udowej. Pokryta jest chrząstką szklistą i
stanowi około ¾ powierzchni kuli. Na jej przyśrodkowej
powierzchni znajduje się wgłębienie – dołek głowy, do
którego przyczepia się więzadło głowy kości udowej.
Głowa połączona jest z trzonem szyjką kości udowej.
Panewka położona jest na zewnętrznej powierzchni kości
miednicznej. Jest to głęboki dół kształtu kulistego,
którego część przyśrodkową stanowi kość łonowa, część
górną – kość biodrowa, część dolną – kość kulszowa.

ZDROWY STAW BIODROWY (PO LEWEJ) ORAZ STAW BIODROWY OBJĘTY ZMIANAMI

ZWYRODNIENIOWYMI (PO PRAWEJ), NA KTÓREJ WIDAĆ ZNISZCZENIE CHRZĄSTKI STAWOWEJ

POKRYWAJĄCEJ KOŚĆ

ZAKRESY RUCHÓW STAWU BIODROWEGO

–

Pośladkowy wielki

–

Pośladkowy średni

–

Pośladkowy mały

–

Przywodziciel wielki

–

Półbłoniasty

–

Dwugłowy uda

–

Smukły

–

Gruszkowaty

–

Czworoboczny uda

–

Zasłaniacz zewnętrzny

–

Zasłaniacz wewnętrzny

Wyprost ok.
20°

–

Biodrowo –
lędźwiowy

–

Prosty uda

–

Przywodziciel wielki

–

Przywodziciel krótki

–

Pośladkowy średni

–

Pośladkowy mały

–

Krawiecki

–

Napinacz powięzi
szerokiej

–

Przywodziciel krótki

Zgiecie ok.
135°

–

Przywodziciel wielki

–

Przywodziciel długi

–

Przywodziciel krótki

–

Pośladkowy wielki

–

Półbłoniasty

–

Smukły

–

Dwugłowy uda

–

Gruszkowaty

–

Zasłaniacz zewnętrzny

–

Zasłaniacz

wewnętrzny

–

Grzebieniowy

–

Czworoboczny uda

–

Biodrowo-lędźwiowy

Przywodzenie: ok.
30°

–

Pośladkowy średni

–

Pośladkowy mały

–

Napinacz powięzi
szerokiej

–

Krawiecki

Odwodzenie: ok. 50°

–

Gruszkowaty

–

Zasłaniacz zewnętrzny

–

Zasłaniacz

wewnętrzny

–

Czworoboczny uda

–

Bliźniaczy górny

–

Bliźniaczy dolny

–

Przywodziciel wielki

–

Przywodziciel długi

–

Przywodziciel krótki

–

Smukły

–

Pośladkowy wielki

–

Pośladkowy mały

–

Pośladkowy średni

–

Grzebieniowy

–

Dwugłowy uda

–

Krawiecki

–

Biodrowo-lędźwiowy

Rotacja zewnętrzna: ok.
45°

–

Pośladkowy mały

–

Pośladkowy średni

–

Napinacz powięzi
szerokiej

–

Przywodziciel wielki

Rotacja wewnętrzna: ok. 40°

CHOROBA ZWYRODNIENIOWA STAWÓW

Choroba zwyrodnieniowa stawów – czyli
osteoartroza, choroba będąca wynikiem zdarzeń
zarówno biologicznych, jak i mechanicznych, które
zaburzają powiązane ze sobą procesy degradacji i
syntezy chrząstki stawowej, zarówno w chondrocytach,
macierzy pozakomórkowej, jak i w warstwie
podchrzęstnej kości. Towarzyszy jej powstanie wyrośli
kostnych (osteofitów), proces zapalny w obrębie błony
maziowej oraz tkanek okołostawowych. Choroba
klinicznie objawia się bólem stawów i ograniczeniem ich
funkcji ruchowej, natomiast radiologicznie można
stwierdzić szerokie spektrum objawów.

Proces ten może być zapoczątkowany przez

liczne czynniki. Choroba obejmuje

wszystkie tkanki stawu. Przejawia się

morfologicznymi, biochemicznymi,

molekularnymi i biomechanicznymi

zmianami komórek macierzy, które

prowadzą do rozmiękania,

włókienkowatości, owrzodzeń i utraty

masy   chrząstki   stawowej, stwardnienia i

zagęszczenia tkanki kostnej, osteofitów i

torbielek podchrzęstnych. Choroba

zwyrodnieniowa charakteryzuje się bólem

stawowym, tkliwością, ograniczeniem

ruchomości  stawowej, pojawiającymi się

niekiedy wysiękami, procesem zapalnym,

któremu nie towarzyszą objawy układowe.

BADANIE KLINICZNE

•

Pozwala na
wykrycie i ocenę
przykurczu
zgięciowego stawu
biodrowego.

Test wyprostu stawu biodrowego

BADANIE KLINICZNE

•

Pozwala na
wykrycie i ocenę
przykurczu
zgięciowego stawu
biodrowego.

Test Thomasa

BADANIE KLINICZNE

•

Pozwala na wykrycie
i ocenę przykurczu
pasma biodrowo –
piszczelowego.

Test kompresyjny Noble’a

• Pozwala na

wykrycie i ocenę
przykurczu pasma
biodrowo –
piszczelowego.

Test kompresyjny Noble’a

BADANIE KLINICZNE

•

Pozwala na
wykrycie
schorzenia stawu
biodrowego
(złuszczenie głowy
k. udowej)

Test Drehmana

• Pozwala na

wykrycie
schorzenia stawu
biodrowego
(złuszczenie
głowy k. udowej)

Objaw Drehmana

BADANIE KLINICZNE

•

Pozwala na wykrycie
niewydolności mm
miedniczno
krętarzowych

Objaw Trendelenburga – Duchenne’a

PRZYCZYNY I PODZIAŁ CHOROBY

ZWYRODNIENIOWEJ STAWU BIODROWEGO

Chorobę zwyrodnieniową stawu biodrowego
dzielimy na pierwotną samoistną i wtórną.
Do grupy pierwotnych zaliczamy zmiany
zwyrodnieniowe tych chorych, u których
dostępnymi metodami nie potrafimy wykryć
przyczyny choroby. Znaczenie mogą mieć
również uwarunkowania genetyczne

WTÓRNA POSTAĆ MOŻE BYĆ WYWOŁANA WRODZONYMI

ZMIANAMI, DO KTÓRYCH ZALICZAMY

:

•

Dysplazję

•

Niedorozwój panewek

•

Wrodzone zwichnięcie stawu

•

Wrodzone biodro szpotawe

•

Biodro koślawe

•

Młodzieńcze złuszczenie kości udowej

•

Zaburzenie w okresie wzrostowo – rozwojowym (choroba
Perthesa)

•

Złamanie szyjki kości udowej

•

Zwichnięcia

•

Zrośnięcia w wadliwym ustawieniu

•

dystrofie

OBJAWY:

•

Ból – typowy jest ból mechaniczny, występujący przy
ruchach stawu i ustępujący w spoczynku; nasila się pod
koniec dnia. Największy problem występuje na początku
ruchu (tzw. ból startowy), np. przy wstawaniu z krzesła,
rozpoczynaniu chodu. Typowo ból jest odczuwalny w zajętym
stawie, rzadziej w innej lokalizacji (np. w przypadku
zwyrodnienia stawu biodrowego może wystąpić ból
w pachwinie lub ból kolana).

•

Trzeba go umieć odróżnić od tzw. bólu zapalnego, który
wskazuje na zaostrzenie choroby. Ból zapalny występuje
również w spoczynku, nasila się w nocy i w godzinach
porannych, często wiąże się z wysiękiem w stawie. Wymaga
diagnozowania (różnicowanie z innymi chorobami stawów)
i oszczędzania zajętego stawu.

•

Sztywność – często występuje tzw. sztywność
poranna (po obudzeniu się), ustępująca z reguły
w ciągu 5-10 minut. Może się powtarzać w ciągu
dnia po okresie bezruchu (sztywność „startowa”).

•

Ograniczenie ruchomości – zajęte stawy
stopniowo tracą pełny zakres ruchu, np. pojawia się
problem z wyprostowaniem lub zgięciem kolana
czy odwiedzeniem nogi w stawie biodrowym. Może
również dojść do nagłego zablokowania ruchu
w stawie przez fragmenty oderwanej chrząstki lub
wyrośla kostne. Pogorszenie funkcjonowania
chorego stawu prowadzi do zaniku okolicznych
mięśni i niesprawności.

•

Trzeszczenia – mogą być odczuwalne przy
ruchach stawu z powodu tarcia o siebie
nierównych powierzchni stawowych.

•

Zniekształcenie i poszerzenie obrysów –
wynika ze zmiany osi ustawienia stawu,
powstawania wyrośli kostnych (osteofitów),
wysięku.

CZYNNIKI PREDYSPONUJĄCE DO CHOROBY

ZWYRODNIENIOWEJ STAWÓW:

•

Wiek

•

Płeć – żeńska

•

Czynniki etniczne

•

Czynniki wrodzone

•

Nieprawidłowe biomechanika stawu

•

Nadwaga

•

Praca zawodowa (nadmierne obciążająca układ
kostno – stawowy)

•

Wyczynowe uprawianie sportu

•

Duża masa kostna

W PRZEBIEGU CHOROBY ZWYRODNIENIOWEJ

MOŻNA WYRÓŻNIĆ:

•

okresy stabilizacji – objawy mają w miarę stałe
nasilenie, występują tylko przy ruchu

•

okresy zaostrzeń – przebiegają z nasileniem
bólu i sztywności stawu; objawy występują
również w spoczynku i w godzinach nocnych;
często dochodzi do poszerzenia obrysów stawu
związanego z nagromadzeniem w jego wnętrzu
płynu wysiękowego, powstającego w wyniku
stanu zapalnego w odpowiedzi na kolejne
uszkodzenie chrząstki i inne nieznane przyczyny.

PROFILAKTYKA

Chorym mającym zmiany zwyrodnieniowe stawu
biodrowego zaleca się spanie na twardym płaskim
podłożu. Leżenie na brzuchu z woreczkiem ważącym ok..
5 kg na pośladkach i odwiedzonymi stopami poza
podłożem. Pozycja ta hamuje powstawanie przykurczów
w stawach biodrowych i zwiększa zakres ruchów. Pozycja
zalecana jest 2-3 razy dziennie przez 20-30 min.
Przeciwwskazane jest leżenie na boku z kończyną dolną
zgiętą w stawie biodrowym. Chory początkowo stosuje
kule pachowe, łokciowe, a wraz ze zmniejszaniem się
bólu pacjent chodzi przy pomocy kuli po stronie zdrowej.
Dzięki temu staw biodrowy jest odciążony, a więc proces
chorobowy rozwija się w nim znacznie wolniej. Leżąc na
boku należy włożyć między uda i podudzia wałek z koca.

LECZENIE CHOROBY ZWYRODNIENIOWEJ

STAWU BIODROWEGO

O wyborze leczenia pacjenta decyduje przede
wszystkim wiek, ogólna zdolność krążeniowo-
oddechowa oraz stan psychiczny. Bardzo ważny
jest również okres przebiegu i postać kliniczna
choroby. Jeżeli staw biodrowy jest prawidłowo
zbudowany, rozwój zmian zwyrodnieniowych
można opóźnić poprzez skuteczną profilaktykę.

LECZENIE

•

farmakoterapia

•

edukacja

•

zmiana stylu życia

•

kinezyterapia

•

fizykoterapia

•

zaopatrzenie ortopedyczne (laski, kule, wkładki,
stabilizatory)

LECZENIE FARMAKOLOGICZNE

•

przeciwbólowe

•

przeciwzapalne

•

koksyby

•

glukozamina

•

iniekcje dostawowe sterydów

•

hialuroniany

LECZENIE USPRAWNIAJĄCE

Cele:

•

zmniejszenie dolegliwości bólowych

•

zwolnienie przebiegu degradacji

•

zwiększenie zakresu ruchu w stawie

•

zwiększenie siły mięśniowej

•

zwiększenie ogólnej aktywności pacjenta

•

wykształcenie właściwej kompensacji i adaptacji
do nowych warunków

Przed przystąpieniem do przygotowania
programu leczenia u pacjenta należy ocenić:

•

ogólną sprawność ruchową chorego,

•

zakresy ruchu w stawie biodrowym,

•

schorzenia współistniejące,

•

stan psychiczny chorego,

•

potrzeby zawodowe, domowe i socjalne
chorego,

•

oraz ustalić przeciwwskazania do
wykonania leczenia.

FIZYKOTERAPIA

Fizykoterapia ma znaczenie głównie w okresie
zaostrzeń choroby. Zabiegi fizykalne poprawiają
ukrwienie stawu biodrowego i zmniejszają stan
zapalny. Szerokie zastosowanie mają:

•

elektroterapia (często połączona z termoterapią),

•

magnetoterapia,

•

laseroterapia,

•

krioterapia (wykonywana miejscowo lub ogólnie
na cały organizm),

•

balneoterapia.

KINEZYTERAPIA

Podstawowymi celami kinezyterapii są:

•

przywrócenie utraconych funkcji narządu,

•

uruchomienie i właściwe pokierowanie rezerwami
czynnościowymi ustroju,

•

poprawienie zakresu ruchomości stawu,

•

poprawienie wydolności ogólnej ustroju,

•

poprawienie siły mięśniowej,

•

poprawienie stabilności stawu,

•

wyrobienie właściwych nawyków w ruchu chorego
stawu.

ĆWICZENIA:

•

Ćwiczenia aerobowe

•

Ćwiczenia wzmacniające

•

Ćwiczenia w wodzie

•

Ćwiczenia równoważne

•

Ćwiczenia rozciągające

WYCIĄGI

Wyciąg pośredni chorej kończyny
rozpoczynamy od 6-10% masy ciała
Cel:

•

rozciągnięcie przykurczonych mięśni,
więzadeł, torebki stawowej

•

odciążenie powierzchni stawowych

•

miejscowe działanie relaksujące

LECZENIE OPERACYJNE

LECZENIE OPERACYJNE

Kapoplastyka, zalety:

–

metoda znacznie mniej inwazyjna - minimalny

ubytek kości

–

zachowany zostaje anatomiczny układ kośćca,

dzięki czemu siły i naprężenia w trakcie ruchu

rozkładają się tak samo jak w zdrowym stawie,

odtworzeniu ulega biomechanika stawu

–

małe ryzyko obluzowania

–

małe ryzyko zwichnięcia

–

eliminacja problemu nierównej długości kończyn

–

łatwa i bezpieczna możliwość rewizji

–

szybka rehabilitacja

LECZENIE OPERACYJNE

Endoplastyka:
Całkowita endoprotezoplastyka stawu biodrowego jest zabiegiem
chirurgicznym, podczas którego zmieniona chorobowo chrząstka i kość
zastępowane są sztucznymi materiałami. Operacja polega na usunięciu
zajętej chorobą głowy kości udowej i panewki a następnie zastąpieniu tych
elementów metalową głową endoprotezy osadzoną na trzpieniu oraz
panewką z tworzywa sztucznego ufiksowaną w panewce kostnej.
Głównym wskazaniem do zabiegu endoprotezoplastyki są zaawansowane
zmiany zwyrodnieniowe, z dużymi dolegliwościami bólowymi,
ograniczeniem ruchomości, przykurczami nie poddające się leczeniu
zachowawczemu. Decyzja o zabiegu musi być podjęta z pełną
świadomością faktu, że jest to zabieg nieodwracalny – to znaczy
wyciętego chorego stawu, w przypadku niepowodzenia, nic już nie zastąpi.
Możliwe jest ewentualne wszczepienie nowej tzw. endoprotezy rewizyjnej
lub próba usztywnienia stawu. Niepowodzenia zdarzają się rzadko, w ok.
3-4% dochodzi do wczesnego lub późnego „odrzucania” protezy
spowodowanego infekcją lub tzw. obluzowaniem („odklejaniem”) protezy.

PODZIAŁ PROTEZ

•

endoproteza cementowa całkowita (trzpień z główką i

panewka stawowa), stosowana u pacjentów po 65

roku życia; jej trwałość to ok. 10-15 lat

•

endoproteza cementowa połowicza (sam trzpień z

główką; bez panewki stawowej); stosowana u

pacjentów między 70 a 75 rokiem życia np. Austin –

Moore`a lub Thompsona; jej trwałość to ok. 5-7 lat

•

endoproteza bezcementowa całkowita (trzpień z

główką i panewka stawowa z wkładem

polietylenowym, metalowym, lub ceramicznym),

stosowana u pacjentów do 65 roku życia; jej trwałość

to ok. 25 lat

•

endoproteza hybrydowa, w której jeden element

endoprotezy osadzany jest na cemencie (trzpień), a

drugi mocowany techniką bezcementową (panewka).

PRZECIWWSKAZANIA:

Przeciwwskazania internistyczne mogą dotyczyć samego
znieczulenia - to znaczy w przypadku istnienia chorób
stwarzających duże ryzyko okołooperacyjne.
Przeciwwskazania ortopedyczne dzielimy na bezwzględne:

•

czynny proces zakaźny w stawie, chyba, że rewizja ma na
celu dokonanie natychmiastowej

•

wymiany lub stanowi zabieg przygotowawczy;

•

staw neuropatyczny - staw Charcota (stawem Charcota
określa się zmiany destrukcyjno-wytwórcze

•

w stawie, spowodowane utratą czucia obwodowego);

•

zakażenie układowe lub posocznica;

•

guzy złośliwe, które uniemożliwiają właściwe
zamocowanie części składowych implantu

PRZECIWWSKAZANIA:

oraz względne:

•

dowolny proces powodujący szybkie niszczenie kości (np. znaczna
osteoporoza);

•

otyłość;

•

żylaki;

•

młody wiek;

•

współistniejące schorzenia ogólne;

•

brak lub względna niewydolność mięśni odwodzących;

•

· miejscowe zakażenie, zwłaszcza pęcherza moczowego, skóry, narządów klatki
piersiowej lub

•

innych okolic;

•

· postępujące ubytki neurologiczne;

•

· pacjenci wymagający rozległych zabiegów dentystycznych lub urologicznych,
np.

•

przezcewkowej resekcji stercza, powinni być poddani tym zabiegom przed
pełną wymiana

•

stawu biodrowego.

KORZYŚCI Z OPERACJI

•

Zniesienie bólu

•

Odzyskanie prawidłowego stereotypu chodu

•

Poprawa czynności ruchowej biodra

•

Ustawienie kończyny w pozycji fizjologicznej

OGRANICZENIA POOPERACYJNE

•

Nie krzyżować nóg (zakładanie nogi na
nogę)

•

Używać krzeseł z oparciem

•

Nie zginać biodra powyżej 90°

•

Używać nadstawki podwyższającej klozet

•

W początkowym okresie po operacji
zabezpieczać nogę operowaną poduszką
odwodzącą

•

Unikać niskich siedzisk

ĆWICZENIA PO ENDOPLASTYCE STAWU

BIODROWEGO:

•

ćwiczenia czynne, czynno-bierne, z obciążeniem, w odciążeniu,
samowspomagane

•

ćwiczenia oddechowe, celem zwiększenia ruchomości klatki piersiowej,
poprawę funkcji przepony, mięśni klatki piersiowej

•

ćwiczenia izometryczne mięśni pośladkowych, czworogłowego uda, brzucha,

•

nauka ćwiczeń izometrycznych oraz ipsi- (zgięcie grzbietowe, podeszwowe
stopy kończyny chorej) i kontra- lateralnych,

•

ćwiczenia wzmacniające obręcz barkową, kończyny górne w kontekście
odciążania kończyny dolnej i przeniesienia obciążenia ciała na kończyny górne.

•

nauka poprawnego chodu, a także chodzenia z kulami, odciążania chorej
kończyny.

•

nauka wstawania z łóżka po operacji, korzystania z przewidywanych pomocy
ortopedycznych, wykształcenia nawyku nie krzyżowania kończyn dolnych.
Uczymy chorego umiejętności korzystania z dodatkowych urządzeń
pomocniczych, jak chwytaki, wysięgniki, łyżki do butów z przedłużoną rączką.
Należy nauczyć chorego umiejętności podnoszenia przedmiotów z ziemi.

CO ROBIĆ, ABY UNIKNĄĆ

ZACHOROWANIA?

•

zrzuć zbędne kilogramy

•

dbaj o dobrą kondycję fizyczną, uprawiając sporty, które nie powodują
dużych przeciążeń stawów, takie jak pływanie, bieganie (po miękkim
podłożu i w odpowiednim obuwiu!), jazda na rowerze

•

nie wykonuj czynności wywołujących ból stawów

•

oszczędzaj swoje stawy: unikaj noszenia ciężkich przedmiotów, chodzenia po
nieregularnym podłożu, długotrwałego stania lub klęczenia

•

przystosuj otoczenie do swoich potrzeb (np. montując uchwyty ułatwiające
wstawanie)

•

stosuj się do zaleceń lekarza dotyczących poprawy funkcjonowania stawu
(np. noś wkładki do butów, używaj stabilizatorów, kul lub innego
zaopatrzenie zaopatrzenia ortopedycznego)

•

wykonuj zalecone ćwiczenia rehabilitacyjne

•

naucz się rozpoznawać zaostrzenia choroby – w tym czasie ważne jest
odciążanie stawu przy użyciu laski, kul, stabilizatorów; lekarz może zalecić
Ci odpoczynek przez 12–24 godzin a także zaproponować zmianę leczenia.