Interwencjonizm w

gospodarce

żywnościowej

prof. dr hab.
Wiesław Musiał

1

Wykład 10

P-2012

2

Wyrazem oddziaływania Państwa
na gospodarkę jest realizowana
polityka gospodarcza
(ekonomiczna)

Jest ona wypadkową:

 systemu ustrojowego
 uwarunkowań egzogenicznych

(zewnętrznych)

 uwarunkowań endogenicznych

(wewnętrznych)

 poziomu rozwoju społeczno-

gospodarczego

 rozwoju instytucji państwa
 rozwoju demokracji

3

Polityka gospodarcza
realizowana przez państwo
obejmuje następujące cele:

A. Cele generalne: suwerenność

narodową, sprawiedliwość,
postęp społeczny, poprawa
człowieka.

B. Cele ustrojowe i polityczne:

związane z umacnianiem
ustroju społeczno-
gospodarczego i jego ewolucji.

4

C. Cele ekonomiczne: wzrost

gospodarczy, efektywne
wykorzystanie zasobów,
przemiany strukturalne, rozwój
przedsiębiorczości, zapewnienie
równowagi gospodarczej, wzrost
udziału w międzynarodowym
podziale pracy.

D. Cele społeczne: sprawiedliwy

podział dochodu (PKB),
zatrudnienie, dostęp do oświaty,
ochrony zdrowia, zabezpieczenie
społeczne i bezpieczeństwa

5

E. Cele ekologiczne – ochrona

środowiska naturalnego oraz jego
rekultywacje

F. Cele obronne i militarne

Oddziaływanie państwa na
rolnictwo i gospodarkę żywnościową
utożsamiane jest z
interwencjonizmem tj. polityka
państwa kapitalistycznego mającą
na celu wywieranie wpływu na
rozwój gospodarki

6

Interwencjonizm
państwowy w
rolnictwie jest więc
formą aktywności
państwa w rolnictwie,
którego celem jest
korygowanie,
uzupełnianie,
ograniczanie lub
wzmacnianie
mechanizmu
rynkowego

Definicja
podstawo
wa

Jest to polityka
aktywnego
oddziaływania
państwa na
przebieg procesów
gospodarczych i
gospodarki
narodowej

7

W gospodarce rynkowej
interwencjonizm państwowy
określany jest jako aktywna
polityka gospodarcza, która nie
jest skierowana przeciwko
mechanizmom rynkowym

Wobec zachodzących
procesów integracji
gospodarczej i
globalizacji współcześnie
interwencjonizm
państwowy jest czynnym
oddziaływaniem państwa
i Wspólnot (Unii
Europejskiej)
gospodarczych na
dokonujące się procesy
gospodarcze

8

Przyczyny polityki
interwencjonistycznej w
rolnictwie i gospodarce
żywnościowej

wynikają głównie z
dużych różnic
pomiędzy
uwarunkowaniem
produkcji rolniczej i
pozarolniczej, ze
specyficznych
cech produkcji
rolniczej i
przeznaczenia tej
produkcji.

9

Interwencjonizm w rolnictwie
można uzasadnić:

→ bezalternatywnością konsumpcji

a stąd i produkcji żywności,

→ długim cyklem produkcji rolnej,
→ wolnym obrotem kapitału w

rolnictwie

→ sezonowością dochodów i

wydatków,

→ podtrzymywaniem produkcji w

terenach marginalnych,

10

→ ochroną terenów rolniczych

cennych ekologicznie,

→ potrzebą zapewnienie stabilności

rynków rolnych,

→ zapobieganiu żywiołowym

procesom przemian agrarnych w
celu ochrony produkcji rolniczej
(ewolucja a nie rewolucja)

11

Ponadto interwencjonizm na
szczeblu makroekonomicznym
uzasadnia się:

→ ochroną cen produktów rolnych

zwłaszcza produktów
podstawowych (tania żywność
podstawowa dla ubogich),

→ potrzebą zapewnienia stabilności

produkcji i spokojowi
społecznemu,

→ silnie inflacyjnym charakterem

wzrostu cen żywności,

12

→ ochroną własnego rolnictwa i

produkcji żywności przed
konkurencją

→ wadliwym funkcjonowaniem

światowych rynków rolnych, na
których zbywane są produkty
poddane wcześnie różnym
formą wsparcia

→ …

13

Cele interwencjonizmu – w ujęciu
ogólnym

 Zapewnienie stabilności produkcji

żywności

 Realizacja założeń polityki rolnej

przez państwa (UE)

 Oddziaływanie na poziom produkcji;

produkcyjność i produktywność

 Realizacja pozarolniczych funkcji

rolnictwa (żółte, białe, błękitne)

Cele te są różnie
definiowane i ulegają
ewolucji

14

Interwencjonizm
państwowy – ujęcie
instrumentalne
(przykłady)

W rolnictwie europejskim
stosuje się kilkadziesiąt różnych
instrumentów wspierania: wsi,
rolnictwa, agrobiznesu i
gospodarstw.

1. Ochrona rynków rolnych –

własnych rynków przed
„zalewem” produktów
importowanych tańszych (i
gorszych) co szybko prowadzić
może do zniszczenia własnej
produkcji

15

Instrumen

ty

ochrony

rynku

→ embarga,
→ cła importowe,
→ wspieranie eksportu

(dopłaty do
eksportu),

→ ograniczenia

sanitarne,

→ ograniczenia

pozataryfowe

→ promocja własnej

żywności

→ …

16

2. Wspierani

e
wielkości
(skali)
produkcji
własnej

Instrumen

ty

wsparcia

→ wspieranie postępu

biologicznego

→ wspieranie kształcenia

rolników

→ wspieranie przemian

strukturalnych (scaleń
ziemi)

→ dotowanie środków

produkcji

→ dotowanie inwestycji w

rolnictwie

→ wspieranie cen zbytu (ceny

minimalne, gwarantowane)

→ wspieranie produkcji

poprzez dopłaty obszarowe

→ subwencjonowanie

spożycia żywności

→ …

17

3. Ochrona ekonomiczna

producentów rolnych
(gospodarstw)

Instrumen

ty

wsparcia

→ dopłaty bezpośrednie
→ ceny minimalne
→ kwotowanie produkcji
→ cła importowe
→ wsparcie konsumpcji

żywności

→ wspieranie eksportu
→ dopłaty do ubezpieczeń

emerytalnych i ubezpieczeń
produkcji

→ …

18

4. Regulacja wielkości (wolumenu)

produkcji

zwiększają

ce

produkcję

→ wsparcie inwestycji
→ wsparcie grup

producentów

→ kredyty peryferyjne
→ wspieranie młodych

rolników

→ …

ograniczają

ce

produkcję

→ kwotowanie produkcji
→ wspieranie produktów

energetycznych

→ produkcja ekologiczna
→ dopłaty za ekstensyfikacje
→ interwencyjny import żywności
→ …

In

st

ru

m

en

ty

ws

pa

rc

i

a

19

Ze względu na szczebel
procedowania wsparcia rolników (i
gospodarstw) instrumenty
wsparcia dzielą się na:

Regionaln

e

→ wspieranie odwodnienia pól

(Żuławy)

→ Program Owca
→ wsparcie drobnostadnego

chowu owiec i bydła

20

A

Krajowe

→ wspieranie ubezpieczeń KRUS i

zdrowotnych

→ kredyty preferencyjne

(inwestycyjne, na urządzenie
gospodarstwa)

→ gwarancje i poręczenia

kredytowe

→ kredyty klęskowe
→ wsparcie ubezpieczeń upraw
→ udział w spłacie kredytów
→ dopłaty do paliwa rolniczego
→ wspieranie materiału siewnego
→ dotowanie hodowli zwierząt i

roślin

→ dotowanie utylizacji padniętych

zwierząt

21

B

→ dopłaty bezpośrednie

obszarowe

→ wybór spośród 36

instrumentów wsparcia (w
Polsce 21 instrumentów
PROW)

→ limitowanie produkcji

(kwotowanie)

→ Instrumenty rynkowe (ceny

minimalne, wsparcia eksportu
…)

Unii

Europejsk

iej

22

C

23

Wspieranie rolnictwa w ramach
Wspólnej Polityki Rolnej 2007-2013

WPR

Program Rozwoju

Obszarów

Wiejskich

2007-2013

(21 działań)

Płatności

bezpośrednie

Płatności

rynkowe







1. Płatności bezpośrednie w

rolnictwie



Cel płatności bezpośrednich w krajach UE:
zabezpieczenie odpowiedniego

poziomu dochodów rolników, bez

potrzeby podwyższenia cen dla

konsumentów;



Polska realizuje od 2004 r. uproszczoną

formułę podziału płatności

bezpośrednich, tzw. płatności

obszarowe.

24

25

Płatności bezpośrednie (PB)
stanowią rekompensatę za:

 utracone korzyści wynikające za

oddziaływanie UE na rynki rolne,

 obowiązek spełnienia przez

rolników dodatkowych wymogów
wynikających z ochrony środowiska
(i działań pochodnych).
(cross compliance)

26

W Polsce obowiązuje system w którym
PB składa się (stawki za 2011 r. za 2012
r. będą ustalane po zebraniu wniosków
z:

 JPO tj. jednolitej płatności

obszarowej – 710,57 zł/ha

 UKPB – Uzupełniająca Krajowa

Płatność Bezpośrednia:

 płatność zwierzęca – 396 zł/ha
 płatność do upraw podstawowych

– 274,23 zł/ha

27

 płatność do owoców miękkich –

1761,99 zł/ha

 płatność do chmielu, tytoniu,

skrobi

 do roślin strączkowych i

motylkowych – 219,53 zł/ha

 Ograniczone wsparcie

drobnostadnego chowu zwierząt

 do krów 410,89 zł/sztukę
 do owiec 103,05 zł/sztukę

Razem płatności bezpośrednie w
2011 r. – 14.346 mld zł

Liczba złożonych wniosków o

przyznanie płatności bezpośrednich

JPO, w tym UPO

28

1 400 370

1 483 6281 468 6141 452 665

1 419 4651 396 998

lata

29

Płatności rynkowe (realizowane ARR)
dzielą się na

 inwestycyjny zakup i sprzedaż

produktów rolnych (niemal
zanikające),

 dopłaty do prywatnego

przechowywania produktów (do
wybranych autoryzowanych
magazynów UE,

 dostarczenie nadwyżek żywności

dla najuboższej ludności,

a. finansowane z budżetu UE tj. m.in.:

2.

Płatności rynkowe

(i instrumenty

pochodne)

Stanowią składową WPR

30

 dostarczenie nadwyżek żywności

dla najuboższej ludności,

 wsparcie rynku produktów

pszczelich.

 wsparcie rynku produktów

pszczelich,

 Pomoc żywnościowa realizowana

w ramach tego programu wynosiła
w 2011 r. w Polsce 75,3 mln € były
to płatności:

 przetwory zbożowe,
 mleko w proszku

31

3. Płatności w ramach Planu

Rozwoju Obszarów
Wiejskich 2007-2013

32

PRO

W

Oś 1 gospodarcza (10 działań)
Poprawa konkurencyjności
sektora rolnego i leśnego

Oś 2 środowiskowa (4
działania) Poprawa środowiska
naturalnego i obszarów
wiejskich
Oś 3 społeczna (4 działania)
Jakość życia na obszarach
wiejskich i różnicowanie
gospodarki wiejskiej

Oś 4 LEADER (3 działania)
Rozwój i współpraca regionów

33

Płatności z tytułu realizacji pomocy dla
gospodarstw rolnych w ramach WPR
2004-2010 (w mln zł)

Formy wsparcia

razem

%

Jednolita płatność obszarowa

29858 32,2

Uzupełniająca płatność

obszarowa (i związana z

produkcją)

28726 30,9

Wsparcie obszarów o

niekorzystnych warunkach

gospodarowania ONW

9080

9,8

34

Formy wsparcia

razem

%

Razem płatności bezpośrednie

i płatności ONW

67664 72,9

Wspieranie wsi i rolnictwa w

ramach PROW

25169 27,1

Razem wsparcie finansów wsi i

rolnictwa 2004 - 2010

92832

100,

0

92,832 mld zł tj. ok.
22,1 mld €

∑

35

Jak mierzyć poziom

wspierania rolnictwa

Dopłaty, dotacje i ulgi dotyczące
wielu sfer są to m.in.

A. Dopłaty finansowane z budżetu

krajowego

B. Preferencyjne traktowanie sektora

rolnego w podatkach i
ubezpieczeniach majątkowych

C. Dopłaty do ubezpieczeń

emerytalno rentowych i
zdrowotnych

36

D. Płatności bezpośrednie (dopłaty

obszarowe)

E. Płatności o charakterze

strukturalnym zawarte w PROW

F. Inne ulgi i przywileje branżowe (np.

w opłatach notarialnych, sądowych
itp.)

G. Dotacje kierowane na wieś i

rolnictwo z innych programów
operacyjnych (nierolniczych)

 Można mierzyć globalny poziom

dopłat (mld €/kraj)

37

 Poziom dopłat i dotacji w relacji do

PKB

 Poziom dopłat na 1 mieszkańca
 Poziom dopłat na 1 gminy (powiat,

województwo)

 Poziom dopłat na 1 AWU
 Poziom dopłat na 1 ha (UR)
 …

38

Wskaźniki pomiaru wsparcia
rolnictwa

OECD w 1987 r. wprowadziło pomiar
wsparcia publicznego w rolnictwie

1. Wskaźnik wsparcia producentów

(PSE)

 Mierzy pieniężne transfery

budżetowe i różnice cen pomiędzy
cenami światowymi a cenami
krajowymi

 Odnosi się do wsparcia na poziomie

gospodarstwa

 Określa wpływ czynników

makroekonomicznych na sektor
rolny

 Obejmuje osiem wskaźników

cząstkowych

39

PSE określony procentowo (%)
oznacza odsetek przychodów
brutto gospodarstwa rolnego
uzyskanych dzięki wsparciu ze
środków publicznych

PP – płatności dla producenta
Q  P

p

wartość produkcji w cenach

producenta

100

%









PP

P

Q

PSE

PSE

P

40

2. Wskaźnik wsparcia

konsumentów (CSE)

Ukazuje roczną wartość
transferów brutto
uzyskiwanych przez
konsumentów produktów
rolnych.

Mierzony jest na
poziomie
gospodarstwa
rolnego

TC – transfery od podatnika do
konsumenta
Q

c

 P

d

– wartość konsumpcji w cenach

krajowych

100

%









TC

P

Q

CSE

CSE

d

C

41

42

Zalety i wady

interwencjonizmu

państwowego w rolnictwie

Ocena zalet i wad interwencjonizmu
uzależniona jest w znaczącej mierze
od szkół ekonomicznych.
Inaczej ten problem widzą
zwolennicy interwencjonizmu
(keynesiści) a inaczej ekonomiści
liberalni

43

Bez wątpienia do zalet aktywnej
polityki państwa w rolnictwie
zaliczyć można

→ sprzyja stabilizacji w rolnictwie i w

gospodarstwach

→ wpływa pozytywnie na poziom

dochodów rolników

→ stabilizuje rynki rolne
→ podtrzymuje użytkowanie rolnicze

ziemi niskiej jakości i położonej
peryferyjnie

→ wspiera doradztwo i postęp w

rolnictwie

→ …

44

Najważniejsze wady
interwencjonizmu państwowego
w rolnictwie to:

→ rozbudowa biurokracji służącej

wdrażaniu interwencjonizmu

→ podtrzymuje podmioty

gospodarcze ekonomicznie słabe

→ ogranicza swobodę podejmowania

decyzji

→ uzależnia rolników od finansowania

budżetowego

45

Dziękuj

ę za

uwagę

Dziękuj

ę za

uwagę

→ sprzyja powstawaniu nadprodukcji

żywności

→ jest nieproporcjonalnie kosztowny

do osiąganych korzyści