ZABURZENIA

DYSOCJACYJNE

Aleksander Araszkiewicz

Katedra i Klinika Psychiatrii

AM

w Bydgoszczy

Histeria

•

Jest jedną z najbardziej

złożonych i kontrowersyjnych
postaci zaburzeń psychicznych,
której etiopatogeneza,
mechanizmy, objawy, przebieg i
leczenie nadal stwarzają wiele
nie rozwiązanych problemów
teoretycznych, badawczych i
praktycznych

Definicja zaburzeń dysocjacyjnych

wg ICD-10

Wspólnym rysem zaburzeń dysocjacyjnych

czy konwersyjnych jest częściowa lub całkowita
utrata normalnej integracji pomiędzy
wspomnieniami z przeszłości, poczuciem
tożsamości, wrażeniami czuciowymi i kontrolą
ruchów ciała.

Wszystkie typy zaburzeń dysocjacyjnych mają

tendencję do ustępowania po kilku tygodniach
lub miesiącach, szczególnie, jeśli ich początek
był związany z urazowym wydarzeniem
życiowym. Bardziej przewlekłe zaburzenia,
szczególnie niedowłady i zaburzenia czucia,
mogą wiązać się z nierozwiązalnymi problemami
czy trudnościami interpersonalnymi.

Definicja c.d.

Objawy często są odbiciem wyobrażeń pacjenta

o tym, jak przejawiałaby się choroba somatyczna.
Badanie lekarskie i dodatkowe nie potwierdzają
żadnej znanej choroby somatycznej czy
neurologicznej. Poza tym można się dopatrzyć, że
utrata funkcji jest wyrazem potrzeb
psychologicznych czy konfliktów. Objawy mogą
rozwijać się w ścisłym związku ze stresem
psychologicznym i często występują nagle.

Kategoria ta obejmuje tylko zaburzenia funkcji

somatycznych będących normalnie pod świadomą
kontrolą oraz zaburzenia wyrażające się utratą
czucia.

Zaburzenia dysocjacyjne

(konwersyjne) - ICD 10

• F 44.0
• F 44.1
• F 44.2
• F 44.3
• F 44.4
• F 44.5
• F 44.6
• F 44.7
• F 44.8

• .80
• .81
• .82

• F 44.9

Amnezja dysocjacyjna
Fuga dysocjacyjna
Osłupienie (stupor) dysocjacyjne
Trans i opętanie
Dysocjacyjne zaburzenia ruchu
Drgawki dysocjacyjne
Dysocjacyjne znieczulenia i utrata czucia

zmysłowego

Mieszane zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne)
Inne określone zaburzenia dysocjacyjne

(konwersyjne)

Zespół Gansera
Osobowość mnoga
Przejściowe zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne)

Zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne), nie

określone

Zaburzenia dysocjacyjne

(konwersyjne) - DSM IV

• 300.1

2

• 300.1

3

• 300.1

4

• 300.6
• 300.1

5

Amnezja dysocjacyjna (478)
Fuga dysocjacyjna (481)
Dysocjacyjne zaburzenia identyfikacji

(484)

Zespół depersonalizacji (488)
Zespoły dysocjacyjne nie określone

(490)

Epidemiologia

Chorobowość z powodu zaburzeń dysocjacyjnych

o charakterze somatycznym (konwersyjnym)

zawiera się od 11 na 100 tys. ludzi do 300 na 100

tys. ludzi w populacji generalnej. Ocenia się, że

na ruchowe i czuciowe zaburzenia dysocjacyjne

cierpi 1-5% wszystkich niepsychotycznych

pacjentów, przy czym częściej są to kobiety (60-

80% chorych). Dane o częstości występowania

różnych postaci tych zaburzeń są w bardzo

szerokich granicach; od 5-33% są to niedowłady i

porażenia, 4-47% znieczulenia, 2-25% bezgłos, 3-

50% ślepota. U od 9-50% pacjentów kierowanych

do leczenia z powodu napadów padaczkowych, to

napady konwersyjne.

Dysocjacja

• Mechanizm dezintegracji psychicznej

przejawiający się obniżeniem poziomu
świadomości - przejściem samoregulacji z
poziomu świadomości semantycznej na
poziom świadomości sensorycznej oraz
zaburzeniem integracyjnych funkcji struktury
„ja”. Wyraża się to odłączeniem od
świadomości i usamodzielnieniu pewnych
elementów aktywności psychicznych.

Zaburzenia dysocjacyjne

to uruchomienie

mechanizmów obronnych

osobowości struktury „ja”

Potrzeby „ja”

• potrzeba zachowania tożsamości
• potrzeba zachowania własnej

wartości

• potrzeba zachowania kontroli

Reykowski, 1976

Struktura „ja”- główny ośrodek

integracji

i regulacji zachowań człowieka

•

Regulacyjna rola struktury „ja”

źródło motywacji do podejmowania
działań na rzecz ochrony,
podtrzymania i rozwoju własnej
osoby

Reykowski, 1976

Mechanizmy obronne

Wg. koncepcji psychodynamicznej, są to:

• nieuświadomione, nawykowe sposoby

zachowania redukujące lęk i ułatwiające
utrzymanie poczucie własnej wartości

• powodują zniekształcenie obrazu własnej

osoby, relacji „ja-świat” i otaczającej
rzeczywistości

Jakubik, 1979

Mechanizm obronny

• Wg. koncepcji poznawczej i teorii aktywacji

to proces poznawczy, charakteryzujący się
zakłóceniem odbioru lub przetwarzania
informacji w przypadku nadoptymalnej
aktywacji o charakterze lękowym

Grzegłowska, 1976

Mechanizmy obronne

• W dążeniu do redukcji rozbieżności

informacyjnej wywołującej nadoptyczną
aktywację, która powoduje powstawanie
powstanie lęku jednostka preferuje środki
zniekształcające odbieranie informacje
starają się nie dopuścić do zmiany w
istniejących strukturach poznawczych

( Np. w teorii poznawczej, teorii aktywacji )

Mechanizmy obronne w

zaburzeniach dysocjacyjnych

•

Zasadniczy mechanizm obronny w

zaburzeniach dysocjacyjnych to
wyparcie - usuwanie za świadomości do
nieświadomości myśli, impulsów,
wspomnień i czynów, których jasne
uświadomienie budzi lęk, poczucie winy
lub obniżenie własnej wartości.

Czynniki etiopatogenetyczne

zaburzeń dysocjacyjnych

• Konstytucjonalny
• Osobowościowy
• Sytuacyjny

Dialektyka urazu PTSD

•

Osoba po przebyciu urazu psychicznego

„czuje się uwięziona pomiędzy dwiema
skrajnościami: niepamięcią a poważnym
przeżyciem urazu, między falą
intensywnych, przytłaczających uczuć a
pustynią obojętności ...”

Herman, 1999

Zaburzenia dysocjacyjne

ICD-10

• Podłoże organiczne jest czynnikiem

ułatwiającym powstanie zaburzeń
dysocjacyjnych

• U 35-56% stwierdza się

nieprawidłowy zapis EEG

Stopień dezintegracji

struktury „ja” a zaburzenia

dysocjacyjne

•

depersonaliza
cja - niewielki
stopień
dezintegracji
„ja” - wahanie
poziomu
świadomości i
osłabienie
poczucia
tożsamości

• fuga - okresowo stany niepamięci

z celowym i ukierunkowanym
działaniem - rzeczywistość
przeżywania w stanie fugi jest
ostro „odcięta” od zaburzeń
poprzedzających

Stopień dezintegracji

struktury „ja” a zaburzenia

dysocjacyjne

•

osobowość mnoga - dezintegracja struktury

„ja”powoduje „jakby rozczepienie”:
każda z części (nowa osobowość)
wykazuje:

• autonomię integracyjno - regulacyjną

(poczucie tożsamości, kontrola nad
otoczeniem, swoim działaniem)

• łączność, ciągłość pamięciowa

poszczególnych osobowości

• niepamięć dysocjacyjna - całkowite

zerwanie więzi pamięciowej z przeszłością,
brak własnej tożsamości

Zaburzenia osobowości mnogiej

mają swoje źródło w dzieciństwie -

Frank Putnam przebadał 100 osób i

stwierdził że 97 z nich przeżyło w

dzieciństwie silny uraz;

wykorzystywanie seksualne, fizyczne

maltretowanie lub jedno i drugie

Herman, 1999

Kryteria diagnostyczne dla amnezji

dysocjacyjnej

• dominującym zaburzeniem jest jeden lub więcej epizodów
niemożności przypomnienia sobie ważnych informacji

osobistych,
przeważnie o charakterze urazowym lub stresowym, zbyt
obszernych do wyjaśnienia w kategoriach zwykłych zaburzeń
pamięci,

• zaburzenie nie wystąpiło w przebiegu dysocjacyjnych

zaburzeń
identyfikacji (osobowość mnoga), fugi dysocjacyjnej, zespołu
stresu pourazowego, ostrego stresu, zaburzeń

somatyzacyjnych
i nie jest skutkiem działania leków, środków odurzających, czy
zaburzeń neurologicznych (np.: amnezji po urazie głowy),

• objawy są przyczyną silnego stresu, upośledzają

funkcjonowanie
społeczne, zawodowe, oraz inne ważne sfery życia.

(DSM-IV)

Kryteria diagnostyczne

dla fugi dysocjacyjnej

•

dominującym zaburzeniem jest nagłe, niewytłumaczalne

opuszczenie domu lub miejsca pracy i niemożność
przypomnienia co się stało,

• funkcjonowanie pomiędzy dwiema osobowościami, z
przewagą identyfikacji z nową (częściowo lub całkowicie),

• zaburzenie nie wystąpiło w przebiegu dysocjacyjnych
zaburzeń identyfikacji (osobowość mnoga), nie jest
następstwem działania leków, środków odurzających i nie
wynika z choroby somatycznej (np.: padaczka skroniowa),

• objawy są przyczyną silnego distresu, upośledzają
funkcjonowanie
zawodowe, społeczne i inne strefy życia.

(DSM-IV)

Kryteria diagnostyczne dysocjacyjnego

zaburzenia tożsamości (300.14)

• Występowanie dwóch lub więcej wyraźnych tożsamości lub

stanów osobowości (każdy z własnym względnie stałym

wzorcem odczuwania, odnoszenia się do otoczenia,

myślenia o

otoczeniu i o sobie).

• Przynajmniej dwie z tych tożsamości lub stanów osobowości

naprzemiennie przejmują kontrolę nad zachowaniem osoby.

• Niemożność przypomnienia ważnych informacji osobistych,

które jest zbyt poważne, by mogło być przypisane

zwykłemu

osłabieniu pamięci.

• Zaburzenie nie wynika z bezpośrednich efektów działania

jakichkolwiek substancji ( np. odreagowanie lub chaotyczne

zachowanie pod wpływem alkoholu) ani ze stanu

somatycznego pacjenta (np. złożone częściowe napady

padaczkowe).
Uwaga: U dzieci objawy nie mogą być przypisane

utworzonym

w wyobraźni towarzyszom zabaw dziecinnych lub grze

wyobraźni.

DSM-IV

Kryteria diagnostyczne zaburzenia

konwersyjnego (300.11) 1

• Jeden lub więcej symptomów lub deficytów,

wpływających
na ruchy dowolne lub funkcje czuciowe, które

sugerują
występowanie zaburzeń neurologicznych lub

somatycznych.
• Czynniki psychologiczne są prawdopodobnie

związane z tymi
objawami czy deficytami ponieważ powstanie lub
zaostrzenie objawów lub deficytów jest poprzedzone

przez
konflikty lub inne stresory.
• Objawy lub deficyt nie są intencjonalnie generowane

lub
udawane (jak w zaburzeniu pozorowanym).
• Objawy lub deficyt nie mogą być (po adekwatnym

zbadaniu)
w pełni wyjaśnione przez ogólny stan zdrowia lub

przez
bezpośredni efekt działania jakiejkolwiek substancji

lub też
jako kulturowo usankcjonowane zachowanie lub

przeżycie.

Kryteria diagnostyczne

zaburzenia konwersyjnego

(300.11) 2

• Objawy lub deficyt powodują klinicznie istotne

distres
lub upośledzenie w zakresie funkcjonowania
społecznego, zawodowego lub innych ważnych
zakresach funkcjonowania lub wymagają oceny
medycznej.
• Objawy lub deficyt nie są ograniczone do bólu lub
dysfunkcji seksualnej, nie występują wyłącznie w

czasie
trwania zaburzenia somatyzacyjnego i nie mogą

być
lepiej wyjaśnione przez inne zaburzenia

psychiczne.

Zaburzenia dysocjacyjne

(konwersyjne) - ICD 10

• F 44.0
• F 44.1
• F 44.2
• F 44.3
• F 44.4
• F 44.5
• F 44.6
• F 44.7
• F 44.8

• .80
• .81
• .82

• F 44.9

Amnezja dysocjacyjna
Fuga dysocjacyjna
Osłupienie (stupor) dysocjacyjne
Trans i opętanie
Dysocjacyjne zaburzenia ruchu
Drgawki dysocjacyjne
Dysocjacyjne znieczulenia i utrata czucia

zmysłowego

Mieszane zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne)
Inne określone zaburzenia dysocjacyjne

(konwersyjne)

Zespół Gansera
Osobowość mnoga
Przejściowe zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne)

Zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne), nie

określone