PROBLEMY PIELĘGNOWANIA

PACJENTÓW Z ODLEŻYNAMI



Odleżyna to miejscowa martwica skóry,
tkanki podskórnej oraz mięśniowej; jest
to rodzaj owrzodzenia o charakterze
zgorzeli wilgotnej, powstałego na
skutek ucisku tkanek, spowodowanego
zbyt długim pozostawieniem pacjenta
w tej samej pozycji ciała.

CZYNNIKI RYZYKA WYSTĄPIENIA
ODLEŻYN



Endogenne



Egzogenne

CZYNNIKI ENDOGENNE



Płeć żeńska (kobiety są dwa razy bardziej narażone na wystąpienie
odleżyn niż mężczyźni)



Niska masa ciała lub otyłość i znaczna masa ciała



Palenie tytoniu



Stosowanie kortykosteroidów



Odwodnienie



Zmiany w składzie biochemicznym krwi



Gorączka



Nietrzymanie moczu



Nietrzymanie stolca



Zły stan odżywiania (dieta uboga w białko, witaminy A i C, cynk)



Zaburzenia przytomności



Niedokrwistość



Wiek



Złamania



Złośliwe procesy nowotworowe



Zakażenia



Schorzenia obwodowych naczyń krwionośnych



Obrzęki



Cukrzyca



Udar mózgowy



Otępienie



Alkoholizm

CZYNNIKI EGZOGENNE



Temperatura otoczenia (zbyt niska lub zbyt wysoka).



Nie właściwa bielizna i pościel (szorstka), sfałdowana pościel.



Pozostawienie chorego w wilgotnej lub mokrej pościeli (otarcie
naskórka i jego maceracja).



Zaopatrzenie ortopedyczne.



Niski poziom opieki – zaniedbywanie pacjenta.



Niski poziom wiedzy personelu.



Brak motywacji personelu.



Braki kadrowe.



Zła organizacja pracy



Brak osoby odpowiedzialnej za program odleżyn.



Brak szkoleń i materiałów szkoleniowych.



Brak sprzętu przeciw odleżynowego.



Brak środków opatrunkowych i higienicznych.



Brak środków o działaniu miejscowym.

TYPY ODLEŻYN



Wyróżniamy trzy typy odleżyn. Podstawą tego
podziału jest czas wymagany do wyleczenia, a także
różnica temperatur między odleżyną a skórą

:



Odleżyna zwykła

– okres wyleczenia wynosi około 6 tyg.,

nie obserwujemy wówczas zaburzeń ukrwienia, różnica
temperatury między obszarem odleżyny a otaczającą
skórą wynosi około 2,5°C.



Odleżyny miażdżycowe

– okres wyleczenia wynosi około

16 tyg., występują zaburzenia ukrwienia, różnica
temperatur wynosi około 1°C



Odleżyny terminalne

– występują u ludzi umierających i

nie ulegają wygojeniu.

STOPNIE KLASYFIKACJI ODLEŻYN



Stopień I - Blednące zaczerwienienie -
reaktywne przekrwienie i
zaczerwienienie; jest odwracalne. Lekki
ucisk palcem powoduje zblednięcie
zaczerwienienia, co wskazuje na to, ze
mikrokrążenie jest jeszcze
nieuszkodzone.



Stopień II - Nieblednące
zaczerwienienie - rumień utrzymuje się
po zniesieniu ucisku. Spowodowane jest
to uszkodzeniem mikrokrążenia,
zapaleniem i obrzękiem tkanek. Może
pojawić się powierzchniowy obrzęk,
uszkodzenia naskórka i pęcherze.
Zwykle towarzyszy temu ból.



Stopień III - uszkodzenie pełnej
grubości skóry do granicy z tkanką
podskórną. Brzegi rany są dobrze
odgraniczone, otoczone obrzękiem i
rumieniem. Dno rany jest wypełnione
czerwoną ziarniną lub żółtymi masami
rozpadajacych sie tkanek



Stopień IV - uszkodzenie obejmuje
również tkankę podskórną . Martwica
tkanki tłuszczowej spowodowana jest
zapaleniem i zakrzepicą małych naczyń
. Brzeg odleżyny jest zwykle dobrze
odgraniczony, lecz martwica może
także dotyczyć tkanek otaczających.
Dno może być pokryte czarną
martwicą.



Stopień V - Zaawansowana martwica
rozpościera sie do powięzi i mięśni.
Zniszczenie może także obejmować
stawy i kości. Powstają jamy mogące
się komunikować między sobą . W ranie
znajdują się rozpadające się masy
tkanek i czarna martwica.



Zapobieganie odleżynom wymaga spełnienia
jednocześnie wielu warunków m.in. właściwego
odżywienia, nawodnienia, eliminacji długotrwałego
ucisku, zachowania zasad bezpiecznego
przemieszczania, wyeliminowania tarcia ciała o
powierzchnię, stosowania opatrunków ochronnych i
leczniczych. Z doświadczenia wynika, że tylko
niewielka część odleżyn jest nieuchronnością
wynikającą ze stanu zdrowia. Zdecydowana
większość z nich, to efekt błędów w sztuce
pielęgnowania wynikających najczęściej z braku
wiedzy i warunków.

ZASADY PIELĘGNACJI



Jeżeli chory ma zmiany odleżynowe to nie powinien leżeć lub siedzieć na
odleżynie



Przy zmianie pozycji chorego należy pamiętać że tarcie powstające w
czasie pocierania ciała o bieliznę pościelową lub osobistą może przyczynić
się do powstania odleżyny



Należy unikać nacisku bezpośrednio na małe powierzchnie ciała np. ucisk
palcami przy zmianie pozycji chorego



Przy zmianie pozycji najlepiej stosować:
- technikę "hamaka", tj. nie dotykać bezpośrednio ciała chorego lecz
przenosić go, bądź przesuwać na podkładzie z mocnego płótna. Przy
zmianie pozycji ciała unieruchomionego pacjenta niezwylke przydatne są
tkaniny, maty i rękawy do ślizgowego przemieszczania. 
- obracanie na bok bądź na brzuch, pociągając za przeciwległy brzeg
prześcieradła pod którym leży tkanina slizgowa
- talkowanie ciała chorego w miejscu gdzie go dotykamy przy zmianie
pozycji.



Jeżeli pacjent jest bardzo obolały i broni się przed zmianą pozycji należy (w uzgodnieniu
z lekarzem) przed rozpoczęciem czynności pielęgnacyjnych stosować leki
przeciwbólowe.



Plecy chorego możemy odciążyć układając go na brzuchu ale należy pamiętać, że jest to
możliwe tylko jeżeli chory jest wydolny oddechowo. Niestety, często zdarza się, że
pacjenci nie chcą leżeć w tej pozycji, mimo, że jest to pozycja zalecana gdy chory ma
otarcia lub odleżynę na kości krzyżowej.



Przy układaniu pacjenta na boku należy pamiętać by nie leżał on bezpośrednio na
wystającej części kości udowej, w miejscu gdzie kość udowa styka się z miednicą. Jest to
miejsce (poza kością krzyżową i ogonową), na którym najczęściej powstają odleżyny.



Przy ułożeniu pacjenta na boku należy zadbać by nie było wzajemnego ucisku kończyn,
stosować między nimi przekładki.



Należy pamiętać, że najbardziej niebezpieczne dla chorego jest ułożenie w pozycji
półleżącej lub półsiedzącej. Pozycja ta powoduje, że chory ześlizguje się i stara się temu
zapobiec przez zapieranie się piętami o podłoże. Może to spowodować powstanie
odleżyn nie tylko na piętach ale także w okolicy kości krzyżowej, ogonowej i kości
kulszowych. Piętę i wymienione miejsca zabezpieczamy przez ich uniesienie np. przy
pomocy klinów.



Należy unikać krążków pod pięty gdyż mogą one tamować swobodny przepływ
krwi. Dobre efekty daje stosowanie podkładek z naturalnego bądź ze
sztucznego futr specjalnie do tego celu przeznaczonego.



Przy układaniu chorego w pozycji siedzącej, zarówno na łóżku jak i na fotelu
należy: 
- łóżko wyposażyć w ruchome kliny podpierające plecy oraz w oparcie przy
nogach zapobiegające zsuwaniu się
- pacjent musi siedzieć jak najbardziej prosto z kolanami lekko ugiętymi co
zapobiega nazbyt silnemu napięciu mięśni
- zastosować poduszki podpierające ręce, które jednocześnie zapobiegną
przechylaniu się chorego na boki



Metodę ślizgowego przemieszczania można zastosować gdy łóżko i wózek, na
który się chorego przesuwa, są jednakowej wysokości i zabezpieczone przed
rozsunięciem się.



U osób przebywających długie godziny w wózku inwalidzkim wskazane jest
stosowanie poduszek przeciwodleżynowych, zmniejszających ucisk wyniosłości
kostnych na mięśnie i skórę.



Przy przenoszeniu chorego z łóżka na fotel i odwrotnie stosujemy technikę
"hamaka" co eliminuje bezpośrednie wywieranie siły na ciało chorego. Z
reguły wózki inwalidzkie jak i krzesła sanitarne mają wysuwane boki co
ułatwia przemieszczanie, z wózka na łóżko i odwrotnie, metodą ślizgową.



Generalną zasadą jest, żeby chory przebywał w suchej i gładkiej bieliźnie
oraz pościeli.



Pierwsze ostrzeżenie to nieblednące pod uciskiem zaczerwienie, na które
musimy natychmiast zareagować odciążeniem tego miejsca od ucisku i
szczególną ochroną w trakcie przemieszczania chorego. Należy
zastosować delikatny masaż poprawiający ukrwienie.



Przy podnoszeniu i przemieszczaniu pacjenta (mającego odleżyny lub
zagrożonego odleżynami) za pomocą sprzętu mechanicznego należy
sprawdzić gdzie są punkty największego ucisku i te miesca podwieszki
(hamaka, szelek) zabezpieczyć sztucznym futerkiem lub tkaniną
amortyzującą ucisk.

PODSTAWOWE WYPOSAŻENIE



Podstawowym i powszechnie stosowanym sprzętem powinny być specjalne maty i
rękawy do ślizgowego przemieszczania pacjentów oraz materace przeciwodleżynowe.
Celem stosowania tkanin ślizgowych i podkładek odciążających jest rozłożenie ciężaru
ciała na możliwie największą powierzchnię tak, aby zmniejszyć ucisk na poszczególne
punkty ciała oraz wyeliminowanie tarcia skóry o powierzchnię. Używanie łatwoślizgów
wymaga od opiekuna niewielkiego wysiłku fizycznego a ponadto znacznie ogranicza
ból jaki pacjent odczuwa przy przemieszczeniu. Łatwoślizg może wyglądać jak
kawałek bardzo śliskiej takniny lub foli albo śpiwór mający w środku materiał o bardzo
niskiej przyczepności. Układa się je pod prześcieradłem. Pozycję chorego zmienia się
pociągając za prześcieradło. Łatwoślizg przypominający śpiwór ma także działanie
przeciwodleżyniowe, szczególnie w połączeniu z materacem przeciwodleżynowym. 
Jeżeli chory jest wychudzony i skarży się na bolesność ciała, szczególnie łokci, ulgę w
cierpieniu przyniesie wyłożenie łóżka owczą skórą z miękkim gęstym futrem. W wielu
krajach europejskich bardzo popularne jest stosowanie podkładów oraz
dopasowanych kształtem do pięt, łokci, i innych wypukłości podkładek ze sztucznego
futra. Daje ono dobrą amortyzację oraz uczucie miękkości i ciepła. Ważne jest że
można je w przypadku zabrudzenia prać. Futerko to umożliwia także ślizgową zmianę
pozycji ciała. 



U osób unieruchomionych w łóżku konieczne jest stosowanie różnego kształtu klinów, wałków,
podpórek i poduszeczek wspomagających prawidłowe ułożenie i chroniących części ciała przed
wzajemnym uciskiem. Powinny one być wykonane z futerka lub gąbki poliuretanowej. Większość
poduszeczek i klinów można wykonać we własnym zakresie. Możemy stosować też zwykłą miękką
gąbkę o drobnych oczkach, z której można wycinać różnego kształtu podkładki lub przekładki, które
należy stosować np. u chorych otyłych. Należy pamiętać, że wszystkie podkładki powinny być w
odpowiednich pokrowcach z miękkiego, naturalnego materiału. Kształt i wielkość poduszek
wspomagających i ustalających pozycję chorego należy dopasować do jego rozmiarów oraz do
kształtu i rozmiarów używanego przez niego łóżka czy fotela. Wielu obłożnie chorych z którymi
miałam kontakt korzystało, z dobrym efektem, z poduszeczek, podkładek i kółek pod pośladki
wykonanych z miękkiej tkaniny lnianej i wypełnionych siemieniem lnianym (szczególnie w upalne
dni).
Przy pielęgnacji pacjenta unieruchomionego niezbędny jest dynamiczny materac przeciwodleżynowy
zwany także materacem zmiennociśnieniowym. Składa się on z wielu komór w których na przemian
przepływa powietrze zmieniając w ten sposób ciśnienie podłoża. Zmiana punktów podparcia i
nieustający lekki masaż w znacznej mierze eliminują ból ciała wywołany długim leżeniem. 
Materace nie zwalniają z konieczności częstej zmiany pozycji ciała ale skutecznie ograniczają ryzyko
wystąpienia odleżyn oraz przyspieszają proces leczenia istniejących odleżyn. Materace oraz
napełniające je silniczki są trwałe, praktyczne i proste w użyciu. Łatwo je utrzymać w czystości. 
Sprzęt ślizgowy, materace przeciwodleżynowe i opatrunki ochronne są nieocenione w sytuacji kiedy
w oddziale jest zbyt mało pielęgniarek i opiekunek albo gdy chory przebywa w domu a opiekun
pracuje zawodowo.