MIRKROORGANIZMY ŻYJĄCE NA ŚNIEGU I LODZIE

Wykanał:

Tomasz Trela

Już dawno znano i obserwowano dziwne (niewytłumaczalne wówczas) zjawisko barwnego śniegu i lodu, donosili o nich podróżnicy z krain polarnych i górskich. Dopiero badania Friesa i Agardha w 1823 pozwoliły wyjaśnić przyczynę tego zjawiska, późniejsze uczonych odkryły przed nimi bardzo wiele interesujących faktów. Okazało się że sprawcami tych różnorakich barw są mikroorganizmy roślinne. Nazwano je kriofitami, oraz można się spotkać z określeniami krioplankton i krioseston. Są to głównie wiciowce, zielenice i sprzężnice oraz niektóre mikroskopijne grzyby.

Kriofity występują zwykle na samej powierzchni śniegu lub lodu, tam gdzie wskutek topnienia pod wpływem słońca powstaje cieniutka warstewka wody, nigdy nie występują na świeżym śniegu. Mogą one wnikać i głębiej, do 5-10 cm, lecz nie najlepiej rozwijają się właśnie w tej na powierzchniowej warstewce,wody, której temperatura wynosi nieco powyżej 0 st. C Organizmy te rozwijają się tylko w lecie na starym śniegu, nrnie lub lodzie i dlatego barwne zjawiska naśnieżne można obserwować tylko o tej porze roku, wysoko w górach lub krainach polarnych.

W skład glonów kriofilnych wchodzi kilkadziesiąt gatunków, z których większość nie występuje poza tym w innych środowiskach. W zależności od barwników zawartych w komórkach od panującego w nalocie gatunku glonu powstają na śniegu różnobarwne plamy:

• różowe, czerwone z powodowane przez Zawłotnie Śnieżną (Chlamydomonas nivalis) rys A lub skotiella śnieżna (Scottiella nivalis) rys B,

• brązowe – ancylonema Nordenskiolda rys C,

• żółtozielone – Zawłotnia Żółtozielona (Chlamydomonas flavo-virens),

• zielone – rafidonenma Chodata (Raphidonema chodati) lub rafidonema tatrzańska (Raphidonema tatrae) rys D

  
  Najbardziej pospolitym glonem kriofilnym jest zawłotnia śnieżna barwiąca śnieg na czerwono i występuje w wysokich górach Europy i niekiedy możemy znaleźć również w naszych Tatrach.

Bardzo obfite brązowe naloty glonów spotyka się często w krajach polarnych na lodzie morskich. Tworzą je ogromne masy okrzemek.

Na rysunku przedstawiam grzyby z gatunku Chionaster nivalis w różnych stadiach rozwoju.

Jedne z gatunków należących do do fauny naśnieżnej to Chionobionty, przystosowane do rozwoju w niskich temperaturach, typowych dla strefy podbiegunowej. Chionobionty to gatunki o wąskich zakresach tolerancji ekologicznej (stenobionty), w Europie Środkowej aktywne wyłącznie w zimie (spotykane na śniegu od grudnia do marca). Chionobionty cechują się licznymi przystosowaniami do życia w niskich temperaturach, także poniżej 0 °C. Fizjologiczne przystosowania utrudniają zamarzanie lub zamarzanie nie powoduje ich śmierci (m.in. wytwarzają glicerol), krążący w hemolimfie, który obniża temperaturę jej zamarzania o kilka stopni. Jednocześnie w temperaturze nawet kilku-kilkunastu stopni powyżej zera giną.

U gatunków chionobiontycznych powierzchnia części ciała wystawionych na utratę ciepła - w toku ewolucji - uległa zmniejszeniu. Dlatego większość chionobiontów jest bardzo mała (nie przekraczają kilku milimetrów), a w przypadku owadów – bezskrzydła (zbyt niska temperatura, aby mogły latać).

Do typowych owadów z tej grupy należą:

• pośnieżek (Boreus) z rzędu wojsiłków Mecoptera. Można spotkać tego owada zimą w ciepłe i słoneczne dni, gdy temperatura oscyluje w okolicach 0 °C. Są to zwierzęta bardzo delikatne, poruszające się najczęściej skokami po śniegu.

• ponowce (Chiona) - muchówki należące do rodziny kreślowatych (sygaczowate, Limoniidae)

• galasówkowate (Cynipidae) z rzędu błonkówek (Hymenoptera)