Zabór Rosyjski

Rosja była krajem o długich tradycjach antysemickich linie swoich poprzedników kontynuowała Katarzyna II również w stosunku do żydów którzy znaleźli się pod rosyjskim panowaniem w wyniku rozbiorów. :

-ograniczenie osadnictwa,

-rugowanie ze wsi a jednoczesny zakaz osiedlania się w miastach,

-obciążenie wyższymi podatkami w stosunku do kupców nieżydowskich.

-Przywrócono cześć praw kahalnych w tym podatek religijny.

Aleksander I pierwszy na fali ducha liberalizmu powołał 1802 Komitet Urządzenie Żydów który wydał zaakceptowany przez Cesarza statut w 1804 nakazano wyrugować ze wsi żydów nie zajmujących się rolnictwem, zabraniała tradycyjnego stroju, i znosiła administracje kahalną realizacja tych postanowień została wstrzymana wskutek wojen napoleońskich, po kongresie wiedeńskim Aleksander I stał się jednym z filarów św. przymierza i zmienił stosunek do żydów podjął się misji nawracania, zmniejszono Strefę Osiedlenia, pojawiły się oskarżenia o mord zastanawiano się jak zmniejszyć liczbę żydów.

Królestwo Kongresowe było związane unią personalna z Rosja potwierdzono większość de non tolerandis judaeis dla miast, Żydzi nie zostali dopuszczeni do udziału z prawach miejskich, służbie publicznej,pracy w oświacie służbie zdrowia, i służbie wojskowej nie dopuszczano także żydów do cechów rzemieślnictwa, dla chcących poruszać się poza rewirami wprowadzono opłatę biletową jednocześnie wskutek wzrostu zamożności i jednoczesnym braku powodzenia równouprawnienia całości ludności żydowskiej podążano drogą jednostkowych posyłanie dzieci do świeckich szkół, kupno zgody do osiedlenia się poza rewirem,

1827 Mikołaj I wydaje dekret nakazujący żydom służbę wojskową (4-8 rekrutów na tys. dusz w gminie) nieco złagodzono tą procedurę w 1843 roku.

W zaborze rosyjskim Żydzi nie mogli opuszczać strefy bez specjalnego zezwolenia a wewnątrz niej sytuacja gospodarcza pogarszała się coraz bardziej, pojawił się ponownie problem rewizji ksiąg żydowskich i cenzura druków.

Aleksander II reprezentuje nieco bardziej liberalny kurs niektóre kategorie żydów mogą osiedlać się poza strefa i są dopuszczono do służby państwowej

W pewnym stopniu zmiany przyniosła śmierć Iwana Paskiewicza oraz odwilż Posewastopolska- grono zasłużonych zasymilowanych żydów otrzymało zgodę na osiedlenie się poza rewirem oraz zostało dopuszczonych do samorządu miejskiego

Ukaz Wielopolskiego(Aleksandra) w Królestwie Kongresowym z VI 1862 był wyrazem woli równouprawnienia, zresztą sam wielopolski był zwolennikiem całkowitego równouprawnienia jednakże dokument był już raczej owocem kompromisu: znosił podatek koszerny rewiry, gwarantował równouprawnienie Żydów w sądzie dopuszczał żydów do zawodów zastrzeżonych dla chrześcijan, zachowano jednocześnie odrębne księgi stanu cywilnego, zabroniono Żydom prowadzenia ksiąg handlowych w językach żydowskich.

Powstanie Styczniowe

Udział żydów w powstaniu był stosunkowo wysoki, władze powstańcze czyniły obietnice nadania Żydom oczekiwanych praw, udział w powstaniu objął głównie działalność konspiracyjną środowisk asymilatorskich choć również wyróżniał się tutaj naczelny rabin Warszawy D.B. Maisels.(przedstawiciel ortodoksji) Namiestnik Fiodor Berg sabotował poparcie Żydów dla Powstania sugerując ortodoksom że Polacy chcą „odebrać im ich dzieci” stronie polskiej natomiast wmawiał że Żydzi nie są nastawieni patriotycznie. Równocześnie pogarsza się sytuacja gospodarcza wywłaszczeni chłopi emigrują do miast i zaostrza się konkurencja w rzemiośle również szlachta po upadku powstania przybywa do miast jednocześnie stale widzimy napływ osadników żydowskich ze wschodu w dużej mierze litwaków jako że w królestwie była większa swoboda działania. W związku z tym powstają postulaty unarodowienia handlu i rzemiosła.

W zaborze rosyjskim Specjalne komitety guberniane opracowała prawa tymczasowe wydane 3 V 1882

określono tam listę zawodów możliwych do wykonywania przez żydów zabroniono posiadania lub dzierżawienia ziemi mieszkania na wsi przemieszczania się, pracy w niedziele i święta chrześcijańskie prawa takie obowiązywały do 1917 choć teoretycznie nie dotyczyły królestwa to jednak jako tymczasowe rozwiązanie obowiązywały również tam. Na tym nie poprzestano, 1884 wprowadzono na uczelniach numerus clausus a do szkół zabroniono przyjmować dzieci woźniców i kucharek, zabroniono przyjmowania rosyjsko lub chrześcijańsko brzmiących imion, religia żydowska w paszporcie zapisana była czerwonym tuszem.

Na przełomie wieków Żydzi cesarstwa rosyjskiego stanowią niemal połowę żydów światowych natomiast wg spisu ludności z 1914 roku żydzi stanowili w królestwie 14 %

liczba żydów do przełomu lat 70/80 rośnie szybciej w stosunku do nie żydów następnie ulega zachamowaniu rośnie natomiast liczba Żydów w Królestwie Polskim a w szczególności w Warszawie wiązało się to po części zarówno z rozwojem samego miasta jak i z faktem iż od 1868 możliwa była emigracja żydów z cesarstwa na zachód ze strefy osiedlenia przybyło do Królestwa kilkadziesiąt tysięcy litwaków którzy byli wyjątkowo źle postrzegani zarówno przez polaków(wyznania mojżeszowego i katolików) jak i przez żydów warszawskich w szczególności chasydów wiązało się to z odmienności w kwestii kultury mocno poddanej wpływom rosyjskim(znajomość języka rosyjskiego umiejętność sprawnego poruzumiewania się z administracją, znajomość rynku rosyjskiego, odmienny dialekt jidysz) jak i w kwestii religijnej jako zwolenników Eliahu ben Szlomo Zalmana-Gaona z Wilna zdeklarowanych przeciwników chasydyzmu kładących nacisk na racjonalizm religijny oraz tradycyjne wykształcenie opierające się na jesziwie.

W Cesarstwie istniały zasadniczo trzy typy drogi asymilacyjne Żydów

-poprzez enkulturacje do kultury i obyczaju rosyjskiego bądź europejskiego czasami wiązało się to również z porzuceniem religii

-poprzez ruch rewolucyjny w Rosji powstała tzw. haskala robotnicza kółko samokształceniowe dyskutujące kwestie marksizmu

-poprzez majątek szybkie wzbogacenie

W kwestii Gospodarczego położenia

W I 1963zlikwidowano podatek koszerny ażeby możliwe było utrzymanie szpitali, przytułków itd. wprowadzono podatek od członków gminy też często nazywany koszernym, jego wysokość zależała od dochodów, ludność żyd. podzielono na 15 kategorii podatkowych.

Możemy stwierdzić ogromne różnice pomiędzy bogatymi a biednymi. Mnóstwo było drobnych handlarzy, furmanów, tragarzy. Z II połową XIX w. zaczyna się proces produktywizacji żydów i zwiększa się ich obecność w rzemiośle czy też konkretnie jako pracowników fabryk często bardziej asymilatorsko nastawione jednostki znajdowały również pracę w fabrykach należących do chrześcijan z osobami religijnymi wiązał się problem przestoju w sobotę plus obowiązkowe wolne w niedziele co narażało właściciela na koszty. Zdecydowana dominacja żydów ujawniała się w handlu gdzie ich udział wynosił średnio w zależności od branży od 70-90% (zborze, skóry i futra, maszyny i broń, bydło itd.) również przedsiębiorstwa transportowe i ekspedycyjne korzystały na wymianie towarów z Rosją poza tym bankowość na 26 banków w Warszawie 15 było żydowskich, usługi typu piwiarnie i zajazdy oraz urzędnicy prywatni trzeba również zauważyć że bardzo duża grupa żydów żyła z dobroczynności.

W związku ze zwiększającą się liczbą robotników żydowskch zwrócili oni uwagę na kwestie ruchu robotniczego początkowo opierało się to głównie na uczestnictwie w europejskich ruchach socjalistycznych następnie Żydzi zaczęli tworzyć własne związki robotnicze.W 1890 w Wilnie utworzono wilne grupe która dążyła do zjednoczenia mniejszych żydowskich ruchów robotniczych. W październiku 1897 powstał Bund najważniejsza żyd. partia socjalistyczna rok później Bund dołączył do socjalistycznej partii robotniczej Rosji a w roku 1904 miał w Warszawie 1200 członków.

Początki ruchu syjonistycznego na ziemiach polskich związane są z postaciami rabinów Cwi Hirsza Kaliszera i związanego z nim Eliahu Guttmacherem Kaliszer w teori o tym iż osadnictwo może być początkiem zbawienia stworzył podstawę pod działalność ruchów Chibat Cijon oraz Chowewej Cijon jeszcze przez przyjściem mesjasza musi powstać skupisko żyd w Palestynie wyłożył taką tezę na konferencji rabinów w Toruniu w 1860 gdzie zastanawiano się jakie kroki podjąć żeby zrealizować ten cel 1862 opublikował driszat cijon namawiano do tworzenia stowarzyszeń zbierających pieniądze na osadnictwo żyd w Palestynie w Warszawie już w latach pięćdziesiątych XIX powołana niejako jeszcze bez bezpośredniego związku z syjonizmem a bardziej jako wyraz palestynofilstwa kupat Meir baal ha-Nes-kase Meira bal ha-Nes'a zbierające fundusze w gminach wraz z pogromami w Rosji a następnie także w Królestwie zaczęto coraz poważniej traktować kwestie emigracji w 1884 Konferencja w Katowicach zorganizowana przez Szmula Mohylewera i poprowadzona przez Leona Pinskera konstytuowała i zatwierdzała w zbiorowej świadomości konieczność kolonizacji Palestyny i odrodzenia się tam życia żydowskiego. .Na zjeździe Ogólnorosyjskiej Partii Syjonistycznej w Helsinkach w 1906 ustalono autonomiczne biuro ruchu Syjon. w Kongresówce w Warszawie która wcześniej podlegała Odessie. W Helsinkach ustalona program działania na teraz zapewniający autonomie oraz program palestyński.

W 1906 zjeździe w Połtawie powstaje również partia Poalej Syjon( na podstawie wcześniejszych grup) głosząca idee stworzenia w Palestynie państwa socjalistycznego na podstawie pism Dow Bera Borochowa. Oraz bazująca na robotniczych grupach skupionych w stoważyszeniach i bractwach posiadających własne synagogi. 1918 partia rozpoczęła legalną działalność w Polsce

W Galicji w latach 80 tych rodzi się również ruch syjonistyczny na główne ośrodki wyrosły Lwów z Leonem Reichem oraz Kraków z Ozjaszem Thonem. W 1906 wprowadzono w Galicji powszechne prawo wyborcze, w wyborach do Parlamentu Austriackiego Syjoniści zdobyli w 1907 4 mandaty

Prusy

Fryderyk Wielki pierwsze próby rozwiązania kwestii żydowskiej pojawiającej się już po pierwszym rozbiorze jeszcze przed jego śmiercią w roku 1886 wysiedlono do Polski około 7 tys najbiedniejszych z nich którzy wydawali się nie przynosić państwu żadnych korzyści. Chcąc uporządkować stosunki wewnątrz państwowe w IV 1797 stworzono statut Generalny dla Żydów akt ten co prawda był znacznie bardziej liberalny niż wcześniejsze ustalenia niemniej zachowano Żydów jako oddzielny stan nie dopuszczając ich do pełni praw obywatelskich. Stworzono listę zawodów odpowiednich dla Żydów, starano się nakłonić ich do przeniesienia do miast lub do uprawy roli, ograniczono władzę samorządu gminnego(kahału) zachęcano do germanizacji obiecując lepsza pozycje prawną. Kolejnym impulsem do zmian były wojny napoleońskie i pewnego rodzaju kryzys modelu kastowego państwa. Zmiany takie tzn dążące do równouprawnienia postulowali pruscy urzędnicy najwyższych szczebli Wilhelm von Humboldt oraz Kanclerz Hardenberg efektem był ustawa z 11 III 1812 dotycząca Żydów wg ustawy Żydzi stawali się pełnoprawnymi obywatelami różniącymi się jedynie religią zniesiono automatyczna i obowiązkową przynależność do gminy wyznaniowej niemniej w praktyce równouprawnienie nie nie obejmowało np. zasiadania żydów w korpusie oficerskim czy pełnienie funkcji w administracji państwowej. Edykt ten nie obejmował jednak Wielkopolski z racji istnienia podległego Francji Wlk Księstwa Warszawskiego, jednocześnie po Kongresie Wiedeńskim również nie wprowadzono odnośnych przepisów w co więcej zaczęto ograniczać ich funkcjonowanie terytorialnie do Brandemburgi, Śląska i Prus Wsch. jak również zawężano formalne ich działanie. W Wielkopolsce obowiązywała więc mieszanka przepisów z 1897, z doby Księstwa Warszawskiego, funkcjonowała równocześnie część praw i przywilejów pochodzących jeszcze z okresu polski szlacheckiej. Nad kwestią żydowską obradował w 1827 Sejm Poznański doszedł jednak do wniosku że Żydzi nie są jeszcze gotowi na równouprawnienie i odłożył dyskusje na okres 10 lat. W międzyczasie pojedyncze jednostki mające odpowiedni majątek i znające niemiecki występowały z indywidualnie o prawa obywatelskie. Polityka Pruska dążyłą w sposób oczywisty do germanizacji ludności nad którą uzyskała władzę do czego jedną z dróg była naturalizacji właściwie germanizacja środowisk żydowskich.

W VI 1833 nadprezydent Prowincji poznańskiej Eduard Flotwell wydał tymczasowe zarządzenie w sprawie Żydów w Wlk księstwie Poznańskim dokonując podziału na naturalizowanych i tolerowancych gdzie pierwsi mówili po niemiecku ubierali się po europejsku, posyłali dzieci do publicznych szkół i byli zasłużeni dla Prus. Oni cieszyli się pełnią praw cywilnych przeciwieństwie to tych jedynie tolerowanych podlegającym szeregowi ograniczeń. Zarządzenie obejmowało również kontrole państwa wszelkie szkoły żydowskie gdzie wykładać musiano w języku niemieckim szkoły musiały uzyskać również akceptację ze strony administracji sytuacja zmieniła się dopiera w latach 40tych kiedy 1847 Tolerowani zostali ze I 1950 umieszczona zapis stwierdzający iż Prusy są państwem chrześcijańskim. Kwestia ta została jednak pominięta w Ustawie związku północno niemieckiego z VII 1869 w ten sposób formalnie i teoretycznie żydzi w Prusach zostali równouprawnieni.

Z poczatkiem XIX w. Żydzi wlk Księstwa Pozn. Stanowili 40 % Żydów Rzeszy których liczba wynosiła niespełna 130 tys. najgęściej zaludniony jeśli chodzi o żydów był Powiat Poznański i w poznaniu też istniała największa gmina żydzi mieszkali głównie w miastach i to tych powyżej 100 tys działo się tak pod wpływem ekspansji na wschód ludności rdzennie niemieckiej oraz przenoszenia się chłopów ze wsi do miast. Odsetek ludności żydowskiej w Wielkopolsce znacznie malał w samym Poznaniu w roku 1816 żydzi stanowili 22 % mieszkańców by w roku 1910 liczyć zaledwie 3,6 % przyczyny to Germanizacja, pokaźny spadek przyrostu naturalnego oraz emigracja bogatsi emigrowali do większych miast jak Berlin natomiast biedota głównie zagranice w dużej mierze do Ameryki.

Kwestia stosunków pomiędzy Polakami, Niemcami i Żydami w zaborze pruskim. Pierwsza połowa XIX wieku stała pod znakiem tradycyjnej niechęci to Żydów jako elementu obcego etnicznie i kulturowo, częściową zmianę przyniosła asymilacja Żydów i ich uobywatelnienie. Ciążenie Żydów ku kulturze niemieckiej ich germanizacja, utożsamianie się z niemieckością zaczęło budzić niechęć Polaków zarzucającym żydom niewdzięczność i rzekomy brak lojalności. Żydzi opowiadali się zdecydowanie za niemieckim charakterem prowincji i również w działaniach politycznych zachowywali postawy lojalistyczne nie popularny był syjonizm i socjalizm w wersji żydowskiej(Bund). Akulturacja i zatarcie wyraźnej granicy chociażby wizualnej zaczeło budzić jednak niepokój konserwatywnych środowisk niemieckich.

Galicja

Podobnie jak miało to miejsce w przypadku zaboru Pruskiego żydzi zostali uznani przez Cesarzową Marię Teresę za element zdecydowanie nie pożądany i możliwy do tolerowanie jedynie w tym zakresie w jakim mógł przynieść korzyści finansowe w wydanym w 1776 roku dekrecie projektowano wydalenie z kraju ubogiej ludności żydowskiej pozwalając na osiedlenie jedynie jedynie zamożnym. Dalsze reformy określane jako Józefińskie to okres pewnej liberalizacji mającej ułatwić asymilacje Żydów i uczynienie ich pożytecznymi, podsumowaniem reform wprowadzanych od połowy lat 80tych był patent tolerancyjny 17 V 1789 zawierały m. in decyzje odsunięcia Żydów od dzierżawy gruntów i propinacji a przesunięcie ich w stronę rolnictwa.(spowodowało to odpływ żydów do miast i jeszcze większe przeludnienie dzielnic żydowskich) Kahały zamieniono na gminy wyznaniowe/dozory bóżnicze o ograniczonych kompetencjach i zakazie sprawowania sądów rabinackich, wprowadzono ułatwienia dotyczące handlu i rzemiosła, zliberalizowano kwestie ślubów i rozwodów. Ograniczono również podatki żydowskie. Wprowadzono przymus szkolny kształcenie świeckie miało zastąpić tradycyjne szkolnictwo religijne Chedery i Talmud Tory. Z liberalnej polityki społecznej wycofano się jednak po śmierci Józefa II (1790) doprowadziło to do dalszego zakonserwowania struktury społecznej i zawodowej.

Problem w dużej mierze polegał na tym iż nie umiejętnie stosowano przepisy lub wprowadzano postanowienia które były w zasadzie przeciwskuteczne. Ażeby zmniejszyć liczbę Żydów wprowadzono obostrzenia dotyczące zawierania małżeństw (kodeks Galicyjski z 1811 oraz dodatkowe późniejsze regulacje)wprowadzały cenzus majatkowy, wiekowy, wykształcenia znajomości języka spowodowało to jedynie popularyzacje tzw małżeństw rytualnych bądź unikanie rejestracji dzieci a w szczególności dziewczynek. Zakładane przepisy liberalizujące były blokowane przez niemożliwość uzyskania obywatelstwa miejskiego ponieważ o jego przyznaniu decydowała administracja miejska a ta chcąc uniknąć zwiększania formalnej liczby Żydów nie była chętna nadawaniu tegoż obywatelstwa. Formalne równouprawnienie żydów związane jest z konstutucją z 31 XII 1867 kiedy uznano wszystkich obywateli równymi wobec prawa bez względu na religie czy narodowość(było to oczywiście uznanie równości każdej jednostki pochodzenia żydowskiego nie było rzecz jasna mowy o uznaniu odrębności i równości Żydów jako grupy etnicznej czy narodowej) równouprawnienie było realizowane w różnym stopniu w różnych dziedzinach życia dość szybko zaczęto realizować ją w ramach samorządów miejskich gorzej sytuacja prezentowała się w kwestii urzędów państwowych i publicznych oraz w szkolnictwie wyższym.

Żydzi Galicyjscy stanowili w okresie zaboru austriackiego ponad połowę a nawet dwie trzecie ogólnej liczby żydów monarchii habsburskiej, liczba ta jest płynna . Rozmieszczenie można w uproszczeniu określić jako rosnąca w kierunku wschodnim liczba Żydów w zachodniej części Galicji skupiali się głównie we wschodnich jej powiatach i głównie w miastach we wschodniej części wchodziła jeszcze w grę ludność ukraińska/ruska były więc trzy główne grupy Polacy, Ukraińcy i Żydzi. Również w zachodniej części Galicji większy był spadek przyrostu ludności żydowskiej w stosunku do nieżydowskiej jedną z przyczyn spadku była emigracja ta, na przełomie XIX i XX w. żydzi stanowili 30 % emigrantów z Galicji emigrowano w dużej mierze do Ameryki, część osób pracowała zarobkowo w Warszawie, również pod koniec wieku zwiększyła się emigracja do Wiednia który stał się znaczącą co do wielkości gminą żydowską.

Struktura zawodowa żydów galicyjskich związana była ściśle ze słąbą kondycją Galiji i jej zacofaniem w stosunku do całości Cesarstwa Zdecydowanie dominował handel oczywiście w dwóch wymiarach, obrót pieniężny na dużą skale obejmujący np. handel bydłem lub zbożem do handlu ulicznego i małych rodzinnych sklepików. Na przełomie wieków oraz początku wieku XX sytuacja znacznie się pogorszyła .pojawiają się ustawy zakazujące handlu niedzielnego, koncesje na handel trunkami, ograniczenia weterynaryjne co do handlu bydłem, konkurencja ze strony zagranicznych inwestorów oraz taniej siły napływających ze wsi chłopów.

Wojna

I Wojna Światowa była zaskoczeniem dla większości Żydów nadzieje i obawy jakie związały się z tą kwestią zależały od kraju zamieszkania oraz orientacji „politycznej” Część zasymilowanych Żydów niemieckich uznawała wojnę za szanse na okazanie swojego przywiązania do kraju z kolei część żydów Galicyjskich widziała możliwość odegrania się na Rosji za pogromy. Wojna spowodowała spore migracje ludności żydowskiej w głównie ramach zaborów niemniej implikowało to u miejscowej ludności niechęć do imigrantów żydowskich a przez to i do samych żydów jako takich. Z taką sytuacją mieliśmy do czynienia w Wiedniu czy Warszawie. Żydzi byli tradycyjnie podejrzewani o szpiegostwo co miało usprawiedliwić niepowodzenia wojenne mamy z taką sytuacją do czynienia w Rosji jak i również w krajach niemieckich. Niechęć do Żydów wywołało także ich zachowanie w czasie wkroczenia Niemców do Warszawy których Żydzi witali z nieskrywaną radością

W związku z wyborami do Tymczasowej Rady Stanu jak również fakt tego jak odebrano Rządy Rady Regencyjnej w kwestii żydowskiej(jako ignorancje i brak zainteresowania). Ujawniły być może po raz pierwszy na tak szeroką skalę żydowskie ugrupowania polityczne i ich założenia.

Wraz z chwilą kiedy stało się jasne odrodzenia państwa polskiego Żydzi stanęli wobec kwestii określenia swojego stosunku do powstającego państwa żydzi Królestwa Polskiego spoglądali z nadzieją na powstającą Rzeczpospolitą podobnie rzecz miała się na terenie zachodniej Galicji gdzie system oświatowy odcisnął na środowiskach żydowskich polskie wpływy. Sytuacja komplikowała się w momencie kiedy Żydzi stanowili jedną z mniejszości pośród innych i gdzie główna bitwa rozgrywała się pomiędzy ludnością polską a ukraińską. Najogólniej rzecz ujmując żydowska społeczność starała się trzymać na dystans od tego typu rozgrywek czasami dla własnego bezpieczeństwa tworząc odziały milicji(samoobrony) Niemniej częściowe zaangażowanie przedstawicieli społ. Część młodzieży pochodzenia żydowskiego na fali radykalnych nastrojów brała udział w ruchu rewolucyjnym co było również woda na młyn dla nacjonalistów polskich twierdzących iż żydzi rozsiewają komunizm na ziemiach polskich.

Prawdą jest że zarówno Bund jak i Poalej Syjon dążyli do zwycięstwa rewolucji socjalistycznej w europie i nie chcieli popierać utworzenia burżuazyjnego tworu państwowego. Drugą siła polityczną uzurpująca sobie takie prawo reprezentowania „Całego Izraela” była Aguda partia o zdecydowanie religijnym charakterze której celem było zabezpieczyć możliwość zachowania prawa religijnego przez Żydów polskich. Najważniejsza dla Żydów kwestią było zagwarantowanie sobie praw w odrodzonej RP w związku z czym przedstawiciele ugrupowań żydowskich podczas sejmowej dyskusji nad expose premiera w II 1919 wyrażając radość z odrodzenia Polski sformułowali jednocześnie postulat równouprawnienia żydów oraz(Tutaj Icchak Grunbaum)uznania ich za mniejszość narodową a nie tylko religijną Sytuacja uznania autonomii jakiej chcieli żydzi nie mogła zaistnieć nie było na to zgody zarówno ze strony polskiej jak i (wbrew przekonaniu przedstawicieli społ. żyd. nie mieli tutaj poparcia polityków europy zach.)

Żydzi w między wojennej Polsce stanowili około 10 % społeczności z tendencją spadkową z 10,5(1921) do 9,8 dziesięć lat później, zamieszkiwali głównie miasta z tendencją rosnącą w kierunku województw wschodnich największa liczba żydów to Wilno, Lwów, Kraków, Łódz i Warszawa .Imigracja Żydów obejmowała głównie repatriantów mających prawa do polskiego obywatelstwa(największa liczba pochodziła z Rosji) kwestią problemową była rejestracja i nadawanie polskiego obywatelstwa było to związane z zaniedbań w dokumentacji zarówno ze strony administracji jak i samych Żydów.

Po 1914 spadła emigracja do Ameryki najważniejszym celem emigracji stała się Palestyna(w dużej mierze była to emigracja nielegalna) największa Alija miała miejsce w latach 1924-1925 tzw Alija Grabskiego była spowodowana reformami finansowymi niekorzystnie odbijającymi się na Żydach.

Zaburzeniu uległ dotychczasowy podział społecznych ról drobnomieszczaństwo żydowskie zostało w miastach uzupełnione przez Polaków oraz Ukraińców w zależności od regionu, na wsiach zakładano spółdzielnie przeciwstawiające się kupcom prywatnym którymi w większości byli Żydzi zjawiska te połączone z kryzysami gospodarczymi powodowały postępująca pauperyzacje ludności żydowskiej.

Konstytucja Marcowa z 1921 wprowadzała równość wobec prawa z tym że nie anulowała automatycznie postzaborowych przepisów które szczególnie na ziemiach zaboru rosyjskiego utrzymywały jeszcze w niektórych kwestiach dyskryminacje Żydów, stosowana ustawa znosząca te ograniczenia przyjęta została dopiero w 1931 roku. Kwestią prawną stawiającą Żydów w niekorzystnej sytuacji był przymus odpoczynku niedzielnego (nielicząc branż typu elektryka) w połączeniu z szabesem którego ochrona usankcjonowana była groźbą wykluczenia Żydzi zarabiali przez jeden dzień mniej niż chrześcijanie tworzyło się coś w rodzaju „getta pracy” gdyż Żydów nie chciano zatrudniać ażeby nie wstrzymywali produkcji, pojawiła się też niemożność otwierania sklepów w niedziele którą na różnie sposoby próbowano omijać.

Gminy wyznaniowe działały prze wiele lat w zależności od regionu na zasadach postrozbiorowych Ostateczne ujednolicenie przyszło wraz z rozporządzeniem Prezydenta z 6 III 1928 rozciągające przepisy z 1916 na całość Państwa, Geminy miały charakter religijny wbrew oczekiwaniom Syjonistów, Bundowców, Folkistów a zgodnie z linią Ortodoksyjną reprezentowaną prze Augudas Isroel miały jednak pewne uprawnienia w kwestiach dobroczynności kontroli koszerności, oraz szkół religijnych. Wszystkie Gminy miały być skupione w ogólnopolskim Żydowskim Związku Religijnym który pozostał jednak instytucja fikcyjną a gminy podlegały starostom zatwierdzającym ich finanse oraz urzędników. Gminy były areną konfliktów ugrupowań starających się uzyskać jak największą kontrolę

Dyskrymiancja prawna żydów postępowała od II poł lat 30tych choć wcześniej również zdarzały się projekty przykładem może być rok 1923 kiedy Komisja Oświatowa sejmu podjęła uchwałę wprowadzającą na polskich uczelniach numerus clausus nie weszła ona pod obrady sejmu dzięki staraniom posłów żyd. Zgodnie z okólnikiem Ministra wyznań religijnych i Oświecenia Publicznego uczelnie miały prawo wprowadzać numerus clausus na poszczególnych wydziałach

w 1936 Janina Prystorowa rozpoczęła wojnę o szechitę(ubój rytualny) trwająca właściwie aż do wojny, od 1937 wydano pozwolenia władzom uczelni na tworzenie Gett Ławkowych, od V 1938 utrudniono Żydom dostęp do adwokatury.

W Październiku 1938 wydalono z III Rzeszy 17 tys żydów mających prawo do obywatelstwa polskiego utworzono obóz w przygranicznym Zbąszyniu w którym Żydzi koczowali przez rok w warunkach polowych. Polskie środowiska narodowe wyraźnie były zafascynowane rozwiązaniami niemieckimi podobnie oskarżali Żydów o niekorzystną sytuację kraju oraz o dążenie do powszechnej wojny. Również ustawodawstwo zaczęto wzorować na rozwiązaniach faszystowskich wiemy na przykład iż z początkiem 1939 r. projektowano w gabinetach ministerskich usuwanie niearyjskiej ludności z urzędów administracyjnych czyli de facto Paragraf Aryjski

Antysemityzm gospodarczy i bojkot antyżydowski tzw. zimny pogrom są zjawiskami obejmował wszelkie działania mające obniżyć pozycje ekonomiczną żydów od utrudniania im tworzenia organizacji cechowej i dostępu do części zawodów poprzez niszczenie mienia i zastraszanie przez bojówkarzy klientów sklepów żydowskich. Zjawisko nasila się zdecydowanie w latach trzydziestych występując jako główny komponent programu ugrupowani narodowych jak np. Obóz Zjednoczenia Narodowego. Rezultaty bojkoty miały charakter w większej mierze psychologiczny aniżeli ekonomiczny tzn dopóki żydzi pozostawali konkurencyjni cenowo tak czy tak kupowano od nich towar.

Niejako aprobujące antysemityzm gospodarczy przyjęte zostały słowa expose premiera Składkowaskiego w 1936 rok „walka gospodarcza owszem”. Pomysły rozwiązań były różne chciano zmienić strukturę zawodową żydów ułatwiając im dostęp do rzemieślnictwa i nabywania ziemi jednak najbardziej popularnym wydawało się radykalnie zmniejszyć liczbę żydów poprzez ich emigrację czy to do USA gdzie nie chcieli ich sami Żydzi Amerykańscy czy to na Madagaskar, do Ugandy a wcześniej do Argentyny czy wreszcie do Palestyny gdzie Wielka Brytania która w kolejnych białych księgach ograniczała prawa żydów w Palestynie i limitowała ich Imigracje. Polscy dyplomaci niejednokrotnie interweniowali w tej sprawie z tym że bezskutecznie wiadomo że rząd wspierał i pomysły Włodzimierza Żabotyńskiego(plan przeniesienia 1,5 mln Żydów w ciągu 10 lat) jak i realna nielegalna emigracje obywateli żydowskich.

Politycy żydowscy widzieli politykę rządu RP wobec Żydów jako część polityki wobec mniejszości narodowych efektem takiego spojrzenia oraz kalkulacji politycznej było zawiązanie w 1922 Bloku Mniejszości Narodowych wraz z Niemcami i Ukraińcami, organizatorami byli tutaj głównie Syjoniści i oni też najlepiej radzili sobie w polityce, w wyborach 1922 uzyskali 15 mandatów szybko okazało się że rozbieżność interesów różnych grup narodowościowych w bloku jest zbyt duża, coraz więcej głosów zaczęło skłaniać się więc do prowadzenia samodzielnych(jako Żydzi) rozmów z rządem.

W 1925 powstała tzw. Ugoda polsko-żydowska gdzie premier Grabski w zamian za popieranie linii Rządu przedstawił obietnice m.in. zwalczania antysemityzmu, ułatwienia w dostępie do uczelni, ułatwiania działalności org. Syjonistycznym itp. ugoda nie spełniła jednak nadziei jakie pokładała w niej strona żydowska po części było to skutkiem upadku rządu Grabskiego i sporym udziałem narodowców w kolejnym układzie rządzącym. Ciekawym jest również wyłaniający się w latach 20tych ruch Syjonistów Rewizjonistów na czele z Włodzimierzem Żabotyńskim, którego plany emigracyjne cieszyły się poparciem wśród kręgów rządzących a zwłaszcza kręgów wojskowych które po 1926 zyskały przecież na znaczeniu.

Stronnictwa żydowskie właściwie już od początków II RP popierały Piłsudskiego i formacje lewicowa dostrzegając w nich przeciwwagę dla ugrupowań narodowych. Również „pomajowy” rząd Bartla zyskał poparcie środowisk żydowskich nawet tak opozycyjnych jak to reprezentowane przez Grunbauma.

Rząd złożył również i tym razem obietnice nie spiesząc się jednocześnie z ich realizacją. Niemniej ogólna poprawa sytuacji w kraju wpływała korzystnie również na położenie Żydów. Jednak już koniec lat 20tych początek 30tych przyniósł zmiany związane z pogorszeniem ogólnej sytuacji w kraju co zaostrzało konflikty społęczne, ludność żydowska zaczęła skłaniać się ku radykalnym postawom, dużym poparciem cieszył się rewizjonizm(zwłaszcza pośród młodych)ogólnie rzecz biorąc spoglądano na syjonizm coraz częściej jako na możliwość ucieczki z nierokującej na przyszłość dla Żydów Polski.

Konsekwentnie spadała liczba żydowskich posłów w parlamencie co wiązało się w dużej mierze z faktem iż radykalnie nastawione ugrupowania jak rewizjoniści czy Bund nie mieli reprezentacji w Parlamencie. Kolejne pogorszenie przyniosła śmierć Piłsudskiego i tzw. Dekompozycja powstały w jej wyniku Obóz Zjednoczenia Narodowego przejawiał cechy polityki nacjonalistycznej w stosunku do mniejszości narodowych.

Od drugiej połowy XIX rozwija się prasa żydowska początkowo największy jest wpływ asymilatorów, taki charakter ma też pierwsze pismo żydowskie w tej części Europy Dostrzegacz Nadwiślański wychodzący jeszcze w latach 1823-24 następnie Jutrzenka(polskojęzyczna) z lat 1861-63 której propolskie tradycje były kontynuowane przez Izraelite prasa ta była platformą wypowiedzi czy może bardziej polemiki z antyżydowskimi czy żydożerczymi wydawnictwami polskimi. Jeśli chodzi o prase hebrajską to pierwszym periodykiem była haskalowa Ha-Cefira redagowana przez Chaima Zeliga Słomińskiego( w Warszawie)ukazywała się ona z przerwami od 1862 w tym samym okresie we Lwowie wychodzi Ha-Mewaser. Z początkiem XX powstało również pismo Ha-Cofe w Warszawie oraz Ha-Micpe w Krakowie również pierwszych latach XX pojawia się w Krakowie i Warszawie syjonistyczny(syjonizm duchowy) Ha- Sziloach redagowany przez Achada ha Am'a. Warszawa była jednak przede wszystkim prawdziwą metropolią jeżeli chodzi o literaturę Jidyszową tutaj też znajdowało się największe w Europie skupisko odbiorców tejże literatury. Duży udział w tym ma fakt iż w 1889 osiedlił się w Warszawie Icchak Lejb Perec jeden z trzech najwiekszych Klasyków Jidysz jego twórczość stworzyła podwaliny pod całą literature żydowską. Z początkiem XX zaczęły wychodzić w Warszawie dwa największe dzienniki jidyszowe Der Hajnt oraz Der Moment w 1923 pojawia się Literarisze Bleter z którym wiąże się wiele młodych twórców . Powstają również grupy artystyczne we Lwowie z początkiem XX powstaje Jung Galicje o charakterze neoromantycznym wzorowana na analogicznych grupach innych kręgów kulturowych.( Mosze Nadir, U.C. Grinberg, Ch.M. Rawicz) poźniej Jung Jidysz w Łodzi(1919)- Mosze Broderzon, dziesięc lat poźniej powstaje Jung Wilne z Chaimem Grade I Awrumem Suckewerem. Jedną z ważniejszych Grup awangardowych była Di Haliastre(Warszawa 1922) U.C. Grinberg, Perec Markisz, Joszua Singer itd. Grupa współpracowała z Artystami Formatu Marca Chagalla.Ciekawym przypadkiem są twórcy mniej lub bardziej zasymilowani jak Julian Stryjkowski(Pejsach Stark), Bruno Szulz, Bolesław Leśmian(Lesman), Julian Tuwim(Tojwim).

Holokaust hebr. Szoa albo Churban Eirope to zagłada prawie 6 mln Żydów europejskich(Encyklopedia Judaica podaje 5,8 mln) w czasie Wojny zginęło ponad 90 % z 3,5 mln Żydów mieszkających w Polsce przed Wojną(dla porównania zginęło 10 % społeczeństwa nieżydowskiego) Żydzi Ginęli w ramach eksterminacji pośredniej w Gettach tworzonych od 1939, obozach pracy(część z nich była również wykorzystywana okresowo jako obozy zagłady) oraz w ramach eksterminacji bezpośredniej w obozach zagłady, akcjach Einsatzgruppen oraz pojedynczych mordach.

Kwestia pomocy Żydom czy też w ogóle relacji polsko-żydowskich jest do dziś po ponad 60 latach zrytualizowana wynikająca z obustronnego zamknięcia na argumenty mogące naruszjąc odpowiednio sacrum ofiar i bohaterów. Od 15 X 1941 za opuszczanie getta oraz pomoc żydom grozi kara śmierci Kwestia pomocy lub jej braku jest zindywidualizowana i problematyczna niemniej warto zaznaczyć że w świetle bada G. Berendta i J. Grabowskiego pomoc Żydom bardzo często związana była z możliwością zarobienia ryzykownych ale dużych pieniędzy. (Na terenie ziem polskich kara za udzielanie pomocy i ukrywanie Żydów była najwyższa w Europie) Wojnę przeżyło ok. 300 tys. Żydów polskich w tym ok.50 tys na terenie Polski większość natomiast w obrębie ziem Rosyjskich.

Po Wojnie największe skupisko Żydów powstało na Dolnym Śląsku, w Łodzi, Szczecinie , na Górnym Śląsku i w Krakowie. Jednocześnie niemalże od razu rozpoczęła się emigracja od początku roku 1945 go grudnia 1946 r. państwo polskie opuściło 119 000 osób pochodzenia żydowskiego. Kiedy przyglądniemy się kolejnym statystykom obecności Żydów w Polsce wiele staje się jaśniejsze jest to bowiem równia pochyła dochodząca w roku 1969 do poziomu 20 000 Żydzi nie mają dokąd wracać, ich mienie było już bowiem w sporej mierze zajęte przez Polaków. 6 maja 1945 wyszła ustawa regulująca kwestie mienia żydowskiego jednakże wyegzekwowanie jej postanowień napotykało na liczne trudności. Przy okazji próby powrotu do stanu posiadania z przed wojny pojawił się problem agresji wobec Żydów. Wystarczy powiedzieć że w latach 1944-1947 na terenie Polski skrytobójczo zamordowanych zostało ponad 1000 osób narodowości żydowskiej Pojawia się fala pogromów z których oczywiście niechlubną pozycje najbardziej brutalnego zajmuję ten mający miejsce w Kielcach 4 lipca 1946 r. Problem bezpieczeństwa ludności żydowskiej uwidacznia się wielokrotnie w dokumentach wystawianych zarówno przez organa żydowskie jak i przez administracje państwową. Trudna wręcz do wyobrażenia wydaje się sytuacja w której ludzie cudem ocaleni z dramatu wojny i powracający w rodzinne strony spotykają się z kolejną formą agresji. Następnym ważnym etapem emigracyjnym był rok 1957 kiedy to mimo „odwilży” nasiliły się też w społeczeństwie polskim nastroje antysemickie w tym też okresie MSW rozpoczyna kompletować dokumentacje osób pochodzenia żydowskiego które to akta wykorzystane zostaną w 1968 roku, roku z pewnością przełomowym.

Jako ciało przedstawicielskie żydów powstał w XI 1944 Centralny Komitet Żydów w Polsce większość miejsc z oczywistych względów uzyskali komuniści żydowscy pochodzący z Żydowskiej Frakcji w PPR do Komitetu należało -odbudowa życia gospodarczego, produktywizacja, opieka nad dziećmi. Popieranie rozwoju kultury pomoc prawna, organizacja służby zdrowia. Była to jednak teoria w praktyce zajmować się mogła jedynie życiem religijnym oraz nielegalna emigracją . Niemniej warto pokreślić ze Żydzi cieszyli się sporą autonimią (do 1949)w porównaniu z innymi mniejszościami z jednej strony władze czuły się odpowiedzialne za to że powinny zapewnić Żydom więcej, był to jakiś rodzaj presji wywołanej faktemi iż w Polsce zginęły miliony Żydów. Chciano również pokazać się na zachodzie jako kraj respektujący prawa .

W X 1950 powstało(z połączenia CKŻP z Żyd. Tow. Kult.i Sztuki) TSKŻ zajmujący się promowaniem i rozwijaniem tego co nazywano świecką kulturą żydowską.

6 II 1945 powołano Żydowskie Zrzeszenia Religijne, przekształcone w czerwcu roku następnego w Żydowskie Kongregacje Wyznaniowe Na czele ŻKW stał komitet organizacyjny którego najważniejszym organem była Rada Religijna na czele której stanął Dawid Kahane. W 1949 powołano Związek Religijny Wyznania Mojżeszowego jako skupiający ŻKW

I 1992 ZRWM przyjął(powrócił do przedwojennej) nazwę Związek Gmin Żydowskich Wyznaniowych w RP skupiający obecnie Gminy żydowskie w Krakowie, Warszawie, Bielski Białej, Wrocławiu, Legnicy, Łodzi, Szczecinie i Katowicach. Związek skupia obecnie ok. 1200 osób i jest drugą co do liczebności po TSKŻ org. Żydowską w Polsce. Od lat dziewięćdziesiątych rozpoczął się na większą skalę powrót to żydostwa osób mających właśnie żydowskie pochodzenie (choć pierwszą tego typu falę widzieliśmy już po 1968 kiedy wiele wcześniej nieświadomych osób odkryło na nowo swoją tożsamość). Spora liczba zwłaszcza młodych ludzi nie może być uznana za żydów w świetle religijnym są tzw Żydami nie-Halachicznymi(halacha-prawo religijne) Jednocześnie od przełomu wieku uwidacznia się ciekawe zjawisko filosemityzmu który zdecydowanie wypacza kwestie żydowskie posługując się często uogólnieniami i półprawdami co antysemityzm. Życie żydów polskich wydaje się być nadal w pewnym kryzysie(choć nieporównywalnym z wcześniejszymi dziesięcioleciami- np. w Krakowie od paru lat mieszka na stałe 3 rabinów) opiera się powiem w dużej mierze na masie napływowej która zdążyła już stracić kontakt ze specyfiką Polskiego żydostwa bądz też nigdy kontaktu takiego nie miała. Podejmuje się szereg działań żeby odzyskać tzw ukrytych żydów często nie świadomych swojego dziedzictwa przykładem może być tutaj przykładem może być tutaj działalność sekty chasydzkiej Chabad- Lubawicz zakładającej placówki edukacyjne, kuchnie koszerne itp

Antysemityzm Żydzi byli grupą utrzymującą dystans inter etniczny co było z jednym z powodów antysemityzm którego historia jest tak stara jak historia Żydów, a historia antysemityzmu jest właściwie historią Żydów. Oczywiście użycie tego słowa w odniesieniu do XIX jest jeszcze anachronizmem ponieważ określenie takie weszło do słownika w 1882. W Polsce antysemityzm był obecny niemalże od początku państwowości podobnie z resztą jak w innych krajach. W XIX wieku związany był on również z polityką państw zaborczych. Pogromy niebyły już XIX niczym zjawiskowym stawały się wręcz integralną częścią kohabitacji. Do większych zajść doszło w całej rosyjskiej strefie wpływów w 1881 podczas tzw wojny Polsko-Żydowskiej zginęło co prawda jedynie kilka osób niemniej był to szok po okresie zbratania. Powody Antysemityzmu były niejednolite i też nie przybierał on jednej postaci co uwarunkowane było w dużej mierze tym kto był jego wyznawcą. Wśród ludności wiejskiej przeważał antysemityzm na tle gospodarczym gdyż tutaj był główny punkt styczny we wzajemnych kontaktach stale podbudowywano ten motyw antyjudaizmem mającym siedlisko w religii i kościołach. W Galicji przykładem tego typu postawy był ksiądz Stojałowski redagujący pisma Pszczółka oraz Wieniec przy czym posługiwał się on również hasłami gospodarczymi przedstawiając żydów jako pijawki na ciele chłopów, niezmiennie żywe były również w środowiskach również mieszczańskich tradycyjne kwestie Mordu rytualnego oraz zbezczeszczenia hostii jak na przykład w Kiszyniowie w 1903 który to pogrom obciążony ponad 50 ofiarami wstrząsnął opinią światową. Jednocześnie w XIX wieku rodzi się już antysemityzm w nowoczesnym wydaniu. Już Krasiccy Kwestionowali asymilacje jako drogę rozwiązania problemu twierdząc że Żyd golony czy nie Żydem jest i tyle. Na pierwszego polskiego nowoczesnego antysemitę wyrósł Jan Jeleński początkowo zwolennik asymilacji Żydów, następnie redaktor naczelny czasopisma Rola głównej tuby antysemickiej. Środowisko ND i Roman Dmowski był jednym z ważniejszych ideologów antysemickich na gruncie polskim było to związane z jego sympatyzowaniem z modelem jaki wprowadzano w Niemczech szczególnie od lat 70tych

Dmowski uważał że żydzi działają na niekorzyść Polski gdyż są proniemieccy i zarazem probolszewiccy, asymilacja tworzy jedynie fałszywych polaków a negatywne cechy wrosły już w żydowską dusze na zawsze, udział delegacji żydowskiej na konferencji pokojowej w Paryżu miał wskazywać na próbę zawładnięcia światem itd. był autorem m. in broszury Separatyzm żydowski i jego Źródła, powieści o antysemickim charakterze Dziedzictwo środowiska ND były głównymi propagatorami Bojkotu gospodarczego jaki rozlał się na większość tytułów prasowych. Wzory niemieckie napływają do polski z pewnym opóźnieniem niemniej lata 20ste i 30ste to w Polsce okres powstawania organizacji o charakterze nacjonalistycznym bądź faszyzującym jak choćby ONR Falanga, Pogotowie Patriotów Polskich czy Związek Faszystów.

Haskala i reforma- Haskala czyli żydowskie oświecenie jest ważne chociażby z tego powodu iż pod jego wpływem doszło do ukształtowania się najważniejszych znanych dziś nurtów w judaizmie.

Negatywne konotacje samego określenia asymilacja(hitbolelut) jako wynarodowienie. Ideał zachowania tożsamości na podstawie midraszu rabba Zachowanie imion języka ubioru i obyczaju.

Największe wpływy Haskala zyskała na ziemiach zaboru pruskiego z tej podstawowej przyczyny iż jej ojczyzną były ziemie niemieckie. W 1802 powstała w Warszawie pierwsza synagoga postępowa nazwana Niemiecką( została założona przez Izaaka Flatau'a na potrzeby grupy pochodzących z terenu ziem niemieckich bogatych Żydów) w 1850 powstała w Warszawie na Nalewkach Synagoga Polska gdzie kaznodzieją był Izaak Kramsztyk natomiast w roku 1878 powstała Wielka synagoga na Tłomackiem. W II poł XIX synagogi postępowe nazywana Templami pojawiły się w Wilnie, Krakowie, Lwowie, Brodach i Łodzi a w okresie między wojennym pojawiły się w większości większych miast Recepcja idei Haskalowych zachowała największy związek z ideą pierwotną w pierwszym okresie tj. mniej więcej w połowie XIX choć pojawiły pojawiły się kwestie problematyczne m.in. kwestie wierności dla państwa nastręczały tutaj pewnych problemów gdyż były de facto sprzeczne z dążeniami społeczeństwa polskiego. Kolejne pokolenia Oświeconych postępowców przechodziły już na pozycje integracjonistyczne. Jednakże przez cały wiek XIX była tutaj pewna dwutorowość. Postępowcy podkreślają iż motywem jednoczącym wszystkich żydów jest judaizm pozostawała kwestia narodowości znalazło to odpowiedź w nazewnictwu jakie stosowali sami wobec siebie : Polscy Żydzi>Żydzi Polacy> Polacy Wyznania Mojżeszowego. Trzeba tutaj zaznaczyć jednak iż narodowość nie była tutaj rozumiana jeszcze w sensie rasowym a bardziej integracji społecznej i lokalnej Agnieszka Jagodzińska wprowadza tutaj w odniesieniu do Żydów twierdząc że nie chcieli oni być polakami sensu stricto ale krajanami Deklaracje takie znalazły odbicie w momencie tzw zbratania Polsko-Żydowskiego w początku lat 60tych w manifestowanej przez Żydów solidarności działaniami polskimi wyrażanymi poprzez branie udziału w patriotycznych manifestacjach, pogrzebach ofiar represji carskich(9 marca 1961), zamykaniu synagog na znak solidarności z zamkniętymi kościołami(październik 1861) w kwietniu 1861 podczas manifestacji na bohatera wyrósł Michał Landy tzw. Żyd z krzyżem który podczas manifestacji podniósł z ziemi Krzyż a następnie został zastrzelony jak mówiono ten „Żołnierz chrystusowy.”