Zagadnienia kodyfikacji prawa:Problem kodyfikacji prawa w XVIII w.XVIIIw.-wiek kodyfikacji;Karol Monteskiusz-O duchu praw;Kajetan Filangieri-O nauce prawodawstwa;Jeremiasz Bentham-kodyfikacja - świa-doma działalność legislacyjna, której tworem miał być kodeks (pełen zbiór praw);-najszybsza kodyfikacja nastą-piła na gruncie prawa karnego;-światopogląd prawniczy-wiara w możliwość ukształtowania nowego systemu ustroju i prawa w drodze doskonałego;ustawodawstwa, obejmującego wszystkie dziedziny życia;Prawo natury – ideologiczna podstawa kodyfikacji:Ideologiczną podstawą kodyfikacji z przełomu XVIII/XIXw. była doktryna prawa natury. Hugon Grocjusz-twórca doktryny nowożytnego prawa natury (odjął wymiar boskiego pochodzenia rozum ludzki);[obowiązek dotrzymywania umów, nienaruszalna własność prywatna jednostki, obowiązek naprawiania ;wyrządzonej szkody, karalność niektórych czynów zabronionych];Okres absolutnego prawa natury:
- sprowadzał się do zbudowania oderwanego od rzeczywistości systemu filozoficznego, złożonego z prawnonaturalnych reguł idealnej sprawiedliwości- Kodeks natury, czyli prawdziwy duch jej prawd” - sformu-łowany przez Morelly’ego- tablice zestawiające dla poszczególnych epok-wzorem były tablice Quesnay’a ;
Okres względnego prawa natury:- przenikanie prawa natury do ustawodawstwa państwowego i orzecznictwa sądowego w formie idei nadrzędnej, stanowiącej uzasadnienie teoretyczne dla podejmowania konkretnych rozstrzygnięć w dziedzinie porządku prawnego;Założenia nowoczesnego kodeksu prawa:- system prawa świeckiego- służba dobru ogólnemu- kodeksy powinny być zbiorami: jednolitymi i wyłącznymi, pewnymi i zupełnymi, krótkimi i jasnymi:Zagadnienia kodyfikacji prawa w Anglii- common law i equity law – prawo sędziowskie, orzecznictwo oparte na wcześniejszych rozstrzygnięciach system całkowicie niepodatny na ideę kodyfikacji prawa;Dwie teorie mówiące o tym, w jaki m stopniu sędziowie tworzą prawo:1) decyzja sędziowska stanowi jedynie dowód istnienia jakiejś reguły prawnej, gdyż prawo powszechnie istniało od dawna, orzeczenie było tylko jego zaprezentowaniem-Mateusz Hale-Historia prawa powszechnego (1713)- William Blackstone-Komentarz (1765)2) sędziowie tworzyli prawo rzeczywiste, analogiczne do ustawowego- Jeremiasz Bentham, Jan Austrin, Jan Salmond, Jen Grey;Zagadnienia kodyfikacyjne prawa w USA:- do roku 1776 obowiązywał angielski system common law [źródła poznania; Komentarze W. Blackstone’a; Reports;Instytucje E. Coke’a]
- po roku 1776-amerykański common law-koegzystuje w szerszym stopniu z prawem stanowionym - równolegle do prawa precedensowego rozwijano, chociaż w mniejszym stopniu, praw stanowione (statutory law, statute law)
[ustawy Kongresu, ustawy legislatur stanowych, zarządzenie i proklamacje gubernatorów, akty prawne władz miejskich oraz tzw. private bill wydawane przez władze prawodawcze;Kompilacje (Consolidated Laws) -ustawy ułożone w porządku alfabetycznym;Kodeksy (Codes) – oparte na wzorach europejskich;Restatements-zbiory prawa amerykańskiego oparte na wyrokach sądowych;Nowa systematyka prawa:- podział na publiczne i prywatne- XIXw. - podział na handlowe i cywilne- prawo pracy- prawo publiczne (karne + konstytucyjne)- J. Benthm: - cywilne, karne, konstytucyjne- Hugon Gracjusz-twórca prawa narodów-system prawa świeckiego, podbudowany prawem natury oraz prawem zwyczajowym- J.J. Moser-1750r. źródłem prawa narodów są traktaty międzynarodowe [poparli to E. De Vattel (1758r.) oraz G.F. Martens);- W.G. Leibniz-twórca uniwersalnej historii prawa- Monteskiusz-O duchu praw;- XVII i XVIII w. – obok prawa kanonicznego i rzymskiego zaczęto nauczać także prawa natury (Uppsala – 1620r., Paryż – 1679r., Helle i Wittenberga – 1707r.) POSTĘPOWANIE CYWILNE:Źródła prawa:Kodyfikacja procesu cywilnego w Austrii:-1781r.-Powszechna ordynacja sądowa (Allgemeine Gerichtsordnung)Powstała za panowania Józefa II; normowała postępowania sądowa w sprawach spornych-grudzień 1796r.-Powszechna ustawa sądowa dla Galicji Zachodniej Poszerzona wersja Powszechnej ordynacji sądowej; od 1807r. obowiązywała w Galicji Wschodniej, a później w kilku krajach południowo-włoskich (Wenecji, Tyrolu, Istrii, Dalmacji, Trieście itd.). Została wzbogacona o przepisy dotyczące: postępow-ania upadłościowego, wekslowego, górniczego i wojskowego oraz nowe postanowienia dotyczące terminów sądowych.Procedura austriacka opierała się na zasadach:-dyspozycyjności-kontradyktoryjności-pisemności
- formalizmy procesowego i dowodowego -ewentualności (przezorności).Pewne odmienności od procesu powszechnego wykazywały procesy: w sprawach drobnych (ustny i sumaryczny(, posesoryjny, w sprawach małżeńskich, między panami a poddanymi oraz przed sądami szczególnymi (wekslowymi, górniczymi i wojsko-wymi)Zasady powszechnego procesu cywilnego obowiązywały w Austrii do 1873r. Generalną reformę austriackiej procedury cywilnej zapoczątkowano dopiero w 1893r., wnosząc do parlamentu projekty 4 ustaw regulujących:- organizację sądów- zasady jurysdykcji- procedurę cywilną- postępowanie egzekucyjne
Głównym ich autorem był Franz Klein.-1895r.-uchwalono wraz z nową organizacją sądów procedurę cywilną
- 1896r.-uchwalono ordynację egzekucyjnąNowa procedura cywilna, zwana często Kleinowską, całkowicie przebudowała dotychczasowy austriacki proces cywilny. Oparto go na zasadach:-dyspozycyjności- ustności (pisemność stosowano tylko w przypadkach przewidzianych ustawą)-swobodnej oceny dowodów przez sędziego- jawności-instrukcyjnościPrzepisy procedury cywilnej pozostały w Austrii bez większych zmian do 1914.Kodyfikacja procesu cywilnego w Prusach i II Rzeszy:1793r.-Powszechna ordynacja sądowa dla państw pruskich (Allgemeine Gerichtsordnung)Ujednolicona procedura cywilna. W 1815r. ogłoszono jej uzupełnienie, zaś w 1833r. uregulowano procesy: mandatowy, sumaryczny, i „bagatelny”. Natomiast ustawą z 1846r. zmieniono pozycję sędziego w postępowaniu.Procedura pruska dzieliła proces na dwa stadia: rozpoznawcze i wyrokujące.
Środki dowodowe: samoprzyznanie się, dokumenty, zeznania świadków, przysięga strony, oględziny i opinie rzeczoznawców. Reforma z lat 1833 i 1846 podzieliła procesy na: skrócone (skrócony proces zwyczajny, postępo-wanie przed sądem jednoosobowym, proces o zniewagi i mandatowy) i szczególne (postępowanie upadłościowe, w sprawach z prawa małżeńskiego i opiekuńczego, o uznanie za marnotrawcę).-1877r.-nowy kodeks cywilny wraz z nową organizacją sądownictwa oraz nową ordynacją upadłościowa. Wszystkie te akty prawne poddano nowelizacji w 1898r., celem uzgodnienie ich przepisów z BGB.Nowa procedura został oparta na zasadach:- dys-pozycyjności- kontradyktoryjności-ustności- jawności-swobodnej ocenie dowodów;Kodeks procedury cywilnej Francji z 1806r.Postępowanie cywilne unormowano po raz pierwszy we Francji postanowieniem ordonansu z 1667r. Na nim też w swych głównych założeniach oparł się nowy, napoleoński kodeks procedury cywilnej (Code de procedure).Zawierał w swych postanowieniach szczegółowych wszystkie charakterystyczne cechy nowożytnego procesu cywilnego, m.in. zasady:-ustności-jawności-kontradyktoryjności -swobodnej oceny dowodów przez sędziów-formalizmu procesowego-dyspozycyjności.Reprezentowały one tendencje liberalne i indywidualistyczne. Środki procesowe dzielił na zwyczajne i nadzwyczajne.Obecność pełnomocników procesowych.Kodyfikacja procesu cywilnego w Rosji:Po raz pierwszy rosyjski proces cywilny skodyfikowano w Zbiorze praw z 1832r. w tomie X części 2. Postępowanie wzorowane było na powszechnym niemieckim procesie cywilnym, opierając się na zasadach:-pisemności-tajności-legalnej teorii dowodowej, przy czym sądowi przyznano prawo zbierania materiału dowodowego z własnej inicjatywy, co w sumie nadmiernie przeciągnęło przebieg postępowania. W rezultacie rosyjskie sądownictwo cywilne aż do reform Aleksandra II było całkowicie niewydolne.Zmiana nastąpiła w 1846r. kiedy Aleksander II zorganizował strukturę sądownictwa, a wraz z nią wprowadził ustawy procesowe, które dołączone zostały do Zbioru praw jako tom XVI. Proces cywilny regulowała Ustawa o postępowaniu sądowym cywilnym (Ustawa ugołownogo sudproizwodstwa). Postępowanie oparte było na zasadach:- kontradyktoryjności, ale z uwzględnieniem instrukcyjności, w formie możliwości zadawania stronom pytań oraz wskazywania potrzeby uzupełnienia materiału dowodowego - ustności, ale w połączenie z pisemnością- jawności, z możliwością wyłączenie na wniosek stron publiczności- bezpośredniości przez przeprowadzanie dowodów i przesłuchiwanie świadków na samej rozprawie, a nie za pośrednictwem sędziego delegowanego (z wyjątkami) czy też swobodnej oceny dowodów, bez pozostałości ustawowej teorii dowodowej-1891r.-postępowanie sumaryczne w sprawach wekslowych i innych zobowiązań pieniężnych oraz w sporach o wydanie rzeczy oddanej w najem.- 1912r.-postępowanie nakazowe, polegające na przymusowym wykonaniu pewnych aktów na mocy sądowej klauzuli egzekucyjnej.POSTĘPOWANIE KARNE:Myśl humani-tarna i jej postulaty:Generalnym celem programu reform było uczynienie z oskarżonego nie przedmiotu, lecz podmiotu procesu, korzystającego z przysługujących mu w postępowaniu sądowym praw i gwarancji podmiotowych.Negatywny stosunek do tortur. Zniesienie tortur:-Prusy-1754- Austria-1773-zabroniono rozkład-ania tortur na kilka dni;1776-zakaz całkowity- Francja-1880-zniesiono tortury przedwstępne1789-zakaz całkowity - Rosja-1767r.-ograniczenie;1801r.-zakaz całkowity- najdłużej tortury stosowano na Sycylii-do 1860r.Gwarancje osobiste uwięzionych-na wzór przyjętych w Habeas Corpus Act (1679).Źródła prawa:Kodyfikacje procesu karnego w Austrii:Kodyfikację austriackiego procesu karnego zainicjowała Maria Teresa, zamieszczając w Theresianie z 1768, jako część pierwszą, przepisy proceduralne. Kolejnej reformy procedury karnej podjął się Józef II, wydając w 1788r. odrębną od wcześniejszego unormowania prawa karnego materialnego, Powszechną kryminalną ordynację procesową (Allgemeine Criminalgerichtsordnung). Całość licząca 304 paragrafy, podzie-lona na 22 rozdziały, obejmowała jedynie przepisy dotyczące postępowania w sprawach przestępstw kryminal-nych, rozpoznawanych przez sąd. Natomiast proces w sprawach politycznych (policyjnych), rozstrzy-ganych przez organy administracyjno-policyjne, normował wcześniejszy dekret nadworny z 1787r.Ordynacja z 1788r. utrzymała w pełni proces inkwizycyjny, oparty na zasadach: wszczynania z urzędu, pisemności, tajności, złącze-nie funkcji procesowych i pośredniości postępowania. Kolejną ogólnoaustriacką ustawę karnoprocesową wydano w 1803r. w ramach części II Franciscany, co stanowiło powrót do ponownego połączenie prawa karnego proces-owego z materialnym. Nową procedurę oparto na doświadczeniach zebranych w trakcie kilkuletniego obowią-zywania ustawy karnej zachodniogalicyjskiej z 1796r., będącej podstawą rozwiązań przyjętych we Franciscanie. Wykształcono zasadę swobodnej oceny dowodów przez sąd, zezwalając na uznanie winy oskarżonego na podst „prawnego przekonania”, opierającego się na istnieniu określonych reguł dowodowych nie wymagających przyznania się oskarżonego. Zniesiono podział na inkwizycję generalną i specjalną. -1850r.-nowa procedura karna będąca spuścizną Wiosny Ludów; całkowite odejście od procesu inkwizycyjnego; zasady: ustności, jawności, skargowości oraz orzekania wyroków z udziałem ławy przysięgłych w sprawach o najcięższe zbrodnie oraz przestępstwa polityczne i prasowe.Jej byt nie był jednak długi, gdyż po stłumieniu rewolucji, w okresie neoabsolutyzmu, wszedł w 1853r. w życie nowy kodeks postępowania karnego, powracający do zasad z 1803r.
- 1873r.-nowa procedura karna autorstwa Juliusza Glasera (karnista, prof. Uniwersytetu wiedeńskiego, późniejszy minister sprawiedliwości) składała się z 494 paragrafów; całość wzorowana była na kodeksie z 1850r. i pośrednio na prawie francuskim z 1808r.; wprowadziła typ procesu mieszanego; do I wojny światowej, nie licząc dwóch nowelizacji z 1912 i 1913r., przepisy procedury karnej z roku 1873 nie zmieniły się.Kodyfikacje procesu karnego w Prusach i II Rzeszy:W Prusach do początku XIX w. w zakresie procesu karnego obowiązywały przepisy ordynacji z 1717r., włączone następnie do Landrechtu z 1721r. oraz stosowane prawa partykularne. Ich ujednolicenie nastąpiło w 1805r. wraz z wydaniem Pruskiej ordynacji kryminalnej (Preussische Criminalordnung) liczącej 638 paragrafów.Postępowanie karne oparto w niej na zasadach zmodyfikowanego procesu inkwizycyjnego, nawiązującego do powszechnego niemieckiego procesu karnego. Zniesiono podział toku postępowania na inkwizycję specjalną i generalną. Wprowadzono podział na: postępowanie sumaryczne (służące wyjaśnieniu sprawy), przesłuchanie na podstawie artykułów dowodowych (według z góry ułożonych pytań) oraz przesłuchanie ostatecznie. Postępowanie pisemne i tajne.-1846r.-przepisy o procesie mieszanym (inkwizycyjno-skargowym)-1848r-ustawa o wolności osobistej (aresztowanie przestępcy tylko złapanego na gorącym uczynku i ustalenie sędziego, przed którym winien był stanąć oskarżony; ustawa znosiła sądy wyjątkowe i komisje nadzwy-czajne)-1849r.-ustawa (zreformowana w 1852r.) wprowadzająca nowy proces karny oparty na procedurze fran-cuskiej z 1808r.- 1877r.-ustawa o kodeksie postępowania karnego(Strafprozessordnung)Całość składała się z 506 paragrafów, ułożonych w 7 księgach.Proces karny został podzielony na trzy stadia: wstępne, przejściowe i główne.Kodyfikacja procesu karnego we Francji:-1789r.-Deklaracja praw człowieka i obywatela;Kwestii prawa karnego poświęciła dwa artykuły:-art. 7 -art. 9-domniemanie niewinności.Od 1789r. Konstytuanta wydała szereg dekretów ingerujących bezpośrednio w przebieg procesu karnego. Rezultatem było: zniesienie tortur, wprowadzenie częściowej jawności posiedzeń sądowych oraz przyznanie oskarżonemu prawa do obrony wraz z możliwością wyboru obrońcy.-1790r.-restrukturalizacja organizacji francuskiego sądownictwa, oparta na udziale czynnika społecznego w osobach sędziów przysięgłych, zasiadających w ławie oskarżającej w liczbie 8, oraz w ławie orzekającej, złożonej z 12 przysięgłych -1791r-kodeks znoszący postanowienie ordonansu z o postępo-waniu karnym z 1670r.; proces karny oparty na zasadach: ustności,jawności, skargowości i swobodnej ocenie dowodów przez sędziego- 1795r.-kolejny kodeks, zawierający głównie przepisy proceduralne- 1808r. – napoleoński kodeks postępowania karnego (Code d’instruction criminelle)Całość składała się z 643 artykułów, ujętych w 2 księgach. Pierwsza regulowała kwestie dotyczące dochodzenie wstępnego, zaś druda normowała sprawy wyrokowania i wymierzania kar. Postępowanie karne podzielone zostało w nim na dwie fazy: wstępną i główną. Pojawia się funkcja prokuratora jako oskarżyciela publicznego.Kodyfikacje procesu karnego w Rosji:- 1802r.-Aleksander I znosi tortury -1832r.-Zbiór praw-tom XV, część II - pierwsza kodyfikacja rosyjskiego procesu.Generalną zasadą było ściganie przestępstw z urzędu. Rozprawa głównie odbywała się na zasadach: tajności, pisemności i legalnej teorii dowodowej.-1864r.-ustawa (Aleksandra II) regulująca postępowanie karne; składała się ze wstępu oraz 3 ksiąg, licząc w całości 2012 artykułów. Zniesienie procesu inkwizycyjnego i zastąpienie go mieszanym.Mikołaj II:- 1905r.-ukaz o nadzwyczajnych środkach ochrony kolei żelaznych- 1906r.-ukaz o sądach wojenno-polowych.Kodeksy postępowania karnego w innych państwach:Większość wzorowana na kodeksie napoleońskim lub przejęte w całości z małymi zmianami językowymi:-do 1814r. w Luksemburgu i Nadrenii- 1808-1884r.-kanton genewski- 1831r.-Belgia - 1873r. – Monako.W prawie wszystkich krajach forma mieszana procesu wyparła proces inkwizycyjny:- 1845r. – Dania- 1850r. – większość kantonów szwajcarskich- 1864r. – Rumunia- 1865r. – Włochy- 1887r. – Norwegia