Zachowania ryzykowne dzieci i młodzieży
Justyna Wojciechowska
Katarzyna Zwolińska
Pedagogika w zakresie profilaktyki i animacji społeczno kulturalnej
Rok III, semestr V
Profilaktyka niedostosowania społecznego (ćwiczenia)
dr Marek Kulesza
Spis Treści
Wstęp ………………………………………………………..………………………. str. 3
Pojęcia: zachowania ryzykowne, zagrożenie/ryzyko, poziomy ryzyka ……….…….. str. 4
Poziomy ryzyka ………………………………………………………………..str. 5
3. Czynniki przyczyniające się do pojawiania zachowań ryzykownych……………………………………….……………….. …….………….str.6
3.1Rodzina…..…… ………………………………………………………………. .str.7
Środowisko szkolne ….………………………………………………………..str. 8
Środowisko rówieśnicze ………………………………………………………str. 8
Osoby skłonne do podejmowania zachowań ryzykownych charakterystyka …..……str. 9
Rodzaje zachowań ryzykownych .………………………………………………..str. 10
Przyczyny zachowań ryzykownych.……………………………………...............str.10
Wybrane zachowania ryzykowne- omówienie…………………………….……...str.11
7.1 Stosowanie diet szkodliwych dla zdrowia.....…………………………………str. 11
7.2 Spożywanie alkoholu …………………...……………………………………..str.14
7.3Palenie tytoniu………………………………………………………………......str.16
7.4 Zażywanie środków psychoaktywnych i halucynogennych ………………...str.18
8. Zakończenie-przyczyny klasyfikacji wyżej wymienionych zachowań do ryzykownych
….……………………………….…………………………...…………………………….str.24
1.Wstęp
Podmiotowość jednostki kształtuje się głównie w odniesieniu do świata zewnętrznego: społeczeństwa i kultury. Poprzez zachowanie ludzie wyrażają swoją bytowość. Funkcje przystosowawcze zachowania człowieka w znacznym stopniu uwarunkowane są poprzez sposób, w jaki postrzega otaczający go świat.
Współczesna rzeczywistość charakteryzuje się intensywnymi transformacjami polityczno-ekonomicznymi, dynamicznym rozwojem technologii oraz wzrostem wymagań, co do dobrej prezentacji siebie, wysokiego profesjonalizmu, perfekcyjnego samosterowania oraz kwalifikacji w sferze zawodowej. Warunki egzystencji ludzi, ich systemy wartości, kultury i obyczajowości oraz stosunki społeczne ulegają radykalnej zmianie. Jednocześnie nasilają się zjawiska patogenne w konsekwencji braku stabilizacji i trudności, jakie napotykane są w życiu codziennym. Przyczynia się to do intensyfikacji problemów w codziennym funkcjonowaniu ludzi w postaci składowych trybu życia takich jak: brak aktywności fizycznej, nieodpowiednich diet, spędzenia zbyt dużej ilości czasu przed komputerem czy zażywania substancji psychoaktywnych w postaci palenia tytoniu, picia alkoholu, zażywania środków narkotycznych.
Tego typu postawy zostały rozpowszechnione na tak rozległą skalę, zwłaszcza wśród dzieci szczególnie podatnych na bodźce społeczno- środowiskowe, że zostały określone mianem czynników ryzyka. „Stąd też tak duże rozmiary różnych postaci patologii społecznej, zaburzeń zdrowia psychicznego i niedostosowania społecznego akcentowane w ostatnich latach przez psychologów, pedagogów i przedstawicieli innych nauk społecznych. W większości przypadków obejmują one młode pokolenie silną tendencją obniżania się wieku życia osób, które dotknięte są tymi zaburzeniami”.
2.Pojęcia: zachowania ryzykowne, zagrożenie/ryzyko, poziomy ryzyka
Zachowania ryzykowne są to „działania człowieka, które niosą wysokie ryzyko negatywnych konsekwencji zarówno dla jego zdrowia fizycznego i psychicznego jak i dla jego otoczenia społecznego.”
Zagrożenie lub ryzyko to ”układ złożonej dynamiki przyczynowo skutkowej, która stawia konkretne dziecko lub nastolatka w niebezpieczeństwie z uwagi na przyszłe negatywne wyniki. „oznacza sytuację, która niekoniecznie jest sytuacją aktualną, lecz którą można przewidywać w wypadku braku interwencji.”
Termin ten jest stosowany do opisu zespołu mechanizmów przyczynowo-skutkowych przypuszczalnie narażających dzieci i młodzież na negatywne zdarzenia w przyszłości.
Psychologowie, pracownicy socjalni i terapeuci używają tego terminu w opisie jednostek mających problemy emocjonalne i przystosowawcze. Wychowawcy używają go niekiedy
do opisu młodzieży, której grozi wypadnięcie z systemu edukacyjnego, innym razem
do wskazania młodzieży, która nie przyswoiła sobie umiejętności potrzebnych do radzenia sobie po skończeniu szkoły, jeszcze kiedy indziej do opisu dzieci, których aktualny poziom opanowania materiału szkolnego stawia pod znakiem zapytania dalszą karierę szkolną.
Zagrożenie to nieodosobniona, jednostkowa kategoria diagnostyczna, ale seria punktów na kontinuum.
Poziomy ryzyka
Ryzyko minimalne
korzystne warunki demograficzne
pozytywne stosunki rodzinne szkolne, społeczne
ograniczona liczba stresorów psychospołecznych i środowiskowych
wysoka pozycja społeczno - ekonomiczna
Ryzyko znikome
niekorzystne warunki demograficzne
mniej pozytywne stosunki rodzinne, szkolne, społeczne
pewna liczba stresorów
Ryzyko wysokie
niekorzystne warunki demograficzne
złe stosunki rodzinne, szkolne, społeczne
liczne stresory
pojawienie się osobistych markerów zagrożenia: negatywnych postaw i emocji, deficytów umiejętności
Ryzyko bezpośrednie
niekorzystne warunki demograficzne
złe stosunki rodzinne, szkolne, społeczne
liczne stresory
pojawienie się osobistych markerów zagrożenia: negatywnych postaw
i emocji, deficytów umiejętności
pojawienie się „furtek” - zachowań i form aktywności otwierających drogę
do zagrożeń
Ryzyko zaktualizowane
niekorzystne warunki demograficzne;
złe stosunki rodzinne, szkolne, społeczne;
ryzyko poważniejszych zachowań patologicznych;
aktywność młodego człowieka zdecydowanie sytuująca go w przedziale ryzyka zaktualizowanego;
ryzyko pojawienia się innych kategorii i zagrożeń;
dzieci młodego człowieka też są zagrożone;
3.Czynniki przyczyniające się do pojawiania zachowań ryzykownych
Do podstawowych czynników wpływających na powstawanie i rozwój zachowań związanych z ryzykiem i zagrożeniem wśród dzieci i młodzieży są aspekty środowiskowe takie jak:
klimat gospodarczy
kultura
status społeczno-ekonomiczny
technologia
W obrębie środowiska społecznego możemy wyróżnić trzy specyficzne kręgi cechujące się najbardziej znaczącym wpływem na postawy dzieci i młodzieży:
Rodzina
Rówieśnicy
Szkoła
Rodzina
Rodzina stanowi podstawową komórkę społeczną. Jest ona pierwszą grupą społeczną, dzięki której dziecko zdobywa wiedzę o świecie, poznaje normy oraz cele do jakich należy dążyć. Rodzina dostarcza tez wzorców do naśladowania i ma znaczący wpływ na kształtowanie się osobowości dziecka. Jednak w rodzinie tkwi też wiele zaburzeń emocjonalnych i zachowawczych. Do znanych funkcji, jak: wychowawcza, opiekuńcza, ekonomiczna, integracyjna, należy dołączyć następujące:
Utrzymywanie ciągłości kulturowej
Nadanie dziecku pozycji społecznej
Sprawowanie kontroli nad postępowaniem młodego pokolenia
Zapewnienie zaspokojenie potrzeb
Proces demoralizacji rozpoczyna się we wczesnym okresie dzieciństwa. Na podstawie określenia poziomu funkcjonowania wychowawczego i nasilenia elementów zagrożenia wyróżnia się:
Środowisko rodzinne demoralizujące, gdzie występują takie czynniki jak: alkoholizm, przestępczość, trudne warunki mieszkaniowe i materialne
Środowisko rodzinne zdezorganizowane, gdzie następuje zakłócenie strukturalne rodziny na wskutek zdarzeń losowych (rozwód, przewlekła choroba, śmierć rodzica itp.)
Środowisko rodzinne przeciętne o trudnej sytuacji materialno-bytowej, wpływającej negatywnie na atmosferę życia rodzinnego i pielęgnację więzi rodzinnych
W wymienionych typach środowisk rodzinnych wyróżniamy następujące grupy czynników ryzykownych:
Zachwianie podstawowej struktury rodziny
Alkoholizm, przestępczość i niemoralność rodziny
Niekorzystną sytuację wychowawczą
Środowisko szkolne
Zadania, jakie ma do spełnienia, są współcześnie trudne do zrealizowania. Przygotowanie dziecka, by stało się człowiekiem zdolnym do uczestnictwa w grupie społecznej, wymaga m.in.: harmonijnego realizowania trzech podstawowych funkcji: dydaktycznej, opiekuńczej i wychowawczej. Wiąże się to z dostarczeniem dziecku odpowiedniej wiedzy i umiejętności, właściwym ukierunkowaniem jego aktywności, rozwijaniem zainteresowań itp. Zjawiska zachowania ryzykownego związanymi ze środowiskiem szkolnym koreluje z czynnikami, do których można zaliczyć:
Przykre doznania i przeżycia i przeżycia związane z niezadowalającymi wynikami w nauce,
Chęć zaspokojenia swoich zainteresowań, wyładowania energii, wykorzystania własnych zdolności w środowisku poza szkołą,
Obawę przed karą w szkole.
Środowisko rówieśnicze
Trzeci krąg, w którym kształtują się postawy nieletnich to środowisko rówieśnicze. Młodemu człowiekowi bardzo zależy na akceptacji a grupa rówieśnicza zaspokaja wiele istotnych potrzeb, wśród których najważniejsze to poczucie przynależności, bezpieczeństwa zwłaszcza w wieku dojrzewania, buntu przeciwko uznanym autorytetom, poszukiwania miejsca w strukturze społecznej. Grupę w socjologii określić możemy, jako „dwie lub więcej osób, między którymi istnieje bezpośrednia interakcja, które mają wspólne normy, wspólny cel i tworzą rozwiniętą strukturę grupową”. Środowisko rówieśnicze jest miejscem, gdzie dzieci i młodzież spędzają wiele czasu, gdzie wytwarza się określony stopień zażyłości, realizacji wspólnych zainteresowań i aspiracji. Nawiązanie i pogłębianie więzów z nowym środowiskiem jest dla wielu młodych ludzi jedyną okazją dla znalezienia uznania. Przynależność do grupy nieformalnej pomaga odzyskać poczucie własnej wartości. Przywiązywanie tak dużego znaczenia do roli, którą odgrywa grupa dla młodego człowieka niesie za sobą liczne zagrożenia. Jednostka w grupie może przyjąć postawę konformistyczną, czyli zmienić swoje zachowanie pod naciskiem rówieśników. Pojawia się chęć imponowania, która, dotyczy wszystkich członków grupy, przez co wyłania się element rywalizacji.
4.Osoby skłonne do podejmowania zachowań ryzykownych charakteryzuje:
wysoki poziom lęku, niepokoju
słaba odporność na frustrację
niska samoocena
niedojrzałość emocjonalna i społeczna
słaba kontrola wewnętrzna
nierealistyczne oczekiwania wobec siebie i otoczenia
poczucie odrzucenia
5.Rodzaje zachowań ryzykownych
palenie tytoniu
picie alkoholu
zażywanie narkotyków i innych środków psychoaktywnych
wczesna inicjacja seksualna
zachowania agresywne i przestępcze
wagary, porzucanie nauki szkolnej
ucieczki z domu
stosowanie szkodliwych dla zdrowia diet
6.Przyczyny zachowań ryzykownych
zmniejszenie zahamowań
obniżenie bariery lęku
nabranie śmiałości w kontaktach z ludźmi
wprowadzenie się w stan podniecenia
z nudów
dla zabawy, odprężenia się
z ciekawości
ucieczka przed problemami w rodzinie i w szkole
pod wpływem reklamy
zwrócenie na siebie uwagi otoczenia
prowokowanie dorosłych
uległość wobec nacisków ze strony rówieśników
chęć zyskania uznania w grupie rówieśniczej
podniesienie własnej wartości
7.Wybrane zachowania ryzykowne- omówienie
Stosowanie diet szkodliwych dla zdrowia
Dieta- specjalny system odżywiania z ustaleniem jakości i ilości pokarmów, dostosowany do potrzeb i stanu zdrowia. Organizmu. Dieta pełnowartościowa zawiera wszystkie składniki pokarmowe zapewniające prawidłowy rozwój i funkcjonowanie organizmu. W dzisiejszych czasach diety odchudzające są na porządku dziennym. Jednak coraz częściej diety te stają się częścią współczesnych chorób społeczeństwa. Owe zaburzenia łaknienia, czyli anoreksja i bulimia występują najczęściej u dziewcząt i kobiet w bardzo młodym wieku. Stała medializacja cielesności przyczynia się do „lansowania stereotypu modelki- kobiety nadmiernie wychudzonej: 180 cm wzrostu i wymiary 80-60-80.”, przekazuje rewelacyjne diety dla młodych ludzi. Smukła sylwetka to „przepustka” do lepszego życia. Zachodzi zjawisko epidemii odchudzania.
Anoreksja ( jadłowstręt)- anorexia nervosa- choroba o podłożu psychicznym. Najczęściej cierpią na nią ludzie młodzi. Choroba ta często dotyczy dziewczyn i młodych kobiet- stanowią one od 90 do 95% populacji chorującej. Od 5 do 10 % populacji z anoreksją to mężczyźni. W początkowej fazie chory, mimo braku nadwagi, świadomie znacznie ogranicza spożycie pokarmów oraz jest bardzo intensywnie aktywny fizycznie. Spadkowi masy ciała towarzyszy ciągły lęk przed ponownym utyciem- by temu zapobiec chory stosuje m.in.: środki przeczyszczające oraz moczopędne. Jedzenie jest stopniowo eliminowane, aż w końcu zostaje niemalże całkowicie wyparte. Ofiara jest owładnięta obsesją na punkcie wizerunku swojego ciała.
Istnieją dwa typy anoreksji psychicznej:
typ restrykcyjny- brak epizodów objadania się, wymiotowania, naużywania środków przeczyszczających/ odwadniających
typ żarłoczno- wydalający- występowanie regularnych epizodów niekontrolowanego objadania się i zachowań „wydalających”
Anorektyk często zaprzecza istnieniu choroby i nie podejmuje leczenia, choć jest ona niebezpieczną chorobą i wymaga specjalistycznego leczenia. Niejednokrotnie występuje potrzeba hospitalizacji chorych. Anorektycy często mają niskie poczucie własnej wartości. Nadmierne odchudzanie może być sposobem na objęcie kontroli nad swoim życiem. Anorektycy często pochodzą z rodzin, gdzie stawiane są duże wymagania. Są oni również perfekcjonistami wykazującymi zachowania przymusowe w wielu aspektach swojego życia, a w szczególności w szkole. Łatwo się denerwują bądź przyjmują postawy obronne, kiedy inni się o nich martwią.
Objawy anoreksji
zmiany skórne
zaburzenia pracy układy krążenia
zanik miesiączkowania
wypadanie włosów
osteoporoza
zaburzenia pracy nerek i układu pokarmowego
stany rozdrażnienia lub apatii
bezsenność
depresja
Bulimia (tzw. wilczy głód)- zaburzenia łaknienia o podłożu psychicznym. Osoby chore cierpią na okresowe napady objadania się z utratą kontroli nad ilością spożywanych pokarmów. Jednocześnie obsesyjnie bojąc się przyrostu masy, próbują rygorystycznie przestrzegać diety, stosując środki przeczyszczające i odwadniające, lewatywy, głodówki, leki hamujące apetyt, a po objedzeniu natychmiast prowokują wymioty, intensywnie uprawiają ćwiczenia fizyczne. Chorzy wymagają leczenia.
Występują dwa typy bulimii psychicznej:
typ przeczyszczający- regularne prowokowanie wymiotów, nadużywanie środków przeczyszczających, odwadniających lub lewatyw
typ nieprzeczyszczający-stosowanie zachowań kompensacyjnych, t.j.: intensywne ćwiczenia fizyczne lub głodówki, nieregularne wymiotowanie, niestosowanie środków przeczyszczających, odwadniających lub lewatyw.
Objawy bulimii:
uszkodzenie szkliwa zębów
stan zapalny dziąseł
odwodnienie i niedobory składników pokarmowych
kurcze mięśni
zaburzenia rytmu serca
osłabienia i omdlenia
postępujące uszkodzenie nerek
zaburzenia miesiączkowania
Spożywanie alkoholu
We współczesnym świecie człowiek stosuje alkohol, jako środek mający za zadanie złagodzić niepokój oraz trudności codziennego życia. Spożywanie alkoholu w polskim społeczeństwie jest silnie zakorzenione poprzez tradycje motywów i wzorów picia. Pro alkoholowe postawy ludzi dorosłych stają się wzorcem dla dzieci i młodzieży, albowiem już od wczesnych lat życia uczą się poprzez obserwacje, że alkohol jest czymś pozytywnym. „ Narastanie tego problemu w latach 90 sprawiło, że podjęto liczne badania, które miały na celu analizę tego zjawiska.”
Niebezpieczeństwo alkoholizmu w najmłodszych generacjach wynika obecnie nie tylko z kulturowych i obyczajowych tradycji społeczeństwa polskiego, osobowościowych cech i dążeń dorastającej młodzieży oraz wartości lansowanych we współczesnych podkulturach i alternatywnych grupach młodzieżowych, ale również z aktualnej sytuacji ogólnospołecznej, w której zasady wolnorynkowe potrafią bardzo często zdominować wartości i zasady przyjmowane we wszelkich programach wychowawczych. Przejawem wolnorynkowej gry niosącej zagrożenie dla młodzieży jest m. in.: nieograniczona dostępność alkoholu, co bezpośrednio musi znajdować wyraz w zachowaniach młodzieży. Powszechnie wiadomo, że spożycie alkoholu w Polsce rośnie, a wszelkie ustawy, apele nie przynoszą większych rezultatów. W przypadku młodzieży dostępność alkoholu jest bardzo istotna, gdyż mimo wszystko młodzież zaopatruje się głownie w sklepach legalnie działających oraz w określonych porach dnia.
Nałóg alkoholowy. Toksykomania alkoholowa. Stan psychicznego i somatycznego uzależnienia od alkoholu, w którym występuje z początku zwiększenie się tolerancji alkoholu oraz pojawiają się psychiczne i fizyczne objawy odstawienia (zespół abstynencyjny).
Objawy sugerujące kontakt bądź naużywanie alkoholu przez młodego człowieka:
zmniejszenie zainteresowania szkoła, rodziną
gorsze oceny w szkole
opuszczanie zajęć w szkole (wagary)
skłonność do izolowania się
zmiana osobistych upodobań
nowa grupa przyjaciół
pogarszanie się stanu zdrowi lub zaniedbanie swojego wyglądu
zmniejszenie odporności na błahe infekcje, zmęczenie
osłabienie pamięci świeżej
poczucie osamotnienia, paranoje, depresja
Do najczęstszych uwarunkowań inicjacji alkoholowej, rodzaju i częstotliwości picia alkoholu zalicza się:
przekonanie o możliwości rozluźnienia się, wprowadzenia w lepszy nastrój, bądź łatwości na wiązywania kontaktów interpersonalnych
związane z wiekiem młodzieńczym częste spotkania z towarzyszącym im alkoholem
pochodzenie społeczne
silna presja grupy wpływająca na konformizm
nieświadomość skutków spożywania alkoholu
Objawy alkoholizmu
Zbyt częste picie- w coraz większych ilościach, z byle kim, byle gdzie.
Stany lęku- nasilanie się stanów lękowych, niekorzystny obraz samego siebie, odczuwanie negatywnych emocji.
Lekceważenie wszystkiego, co nie jest związane z piciem alkoholu: obowiązków rodzinnych, zawodowych czy szkolnych.
Posiadanie argumentów uzasadniających zarówno fakt nadmiernego picia, jak i własnego zachowania spowodowanego piciem np. wypiłem mniej niż inni, denerwuje mnie praca i muszę się uspokoić, inni też piją, nie piłabym gdybym miała lepszego męża.
Zaprzeczanie istnieniu pierwszych sygnałów świadczących o utracie kontroli nad piciem alkoholu ( np. jak bym chciał, to bym nie pił), unikanie rozmów i tematów związanych z piciem- reagowanie agresją.
Składanie obietnic związanych z ograniczeniem i zmianą rodzaju pitego alkoholu, połączone zwykle z prośbami by nie „ zrzędzić”.
Zaniki świadomości- występowanie coraz częściej sytuacji, w których pijący nie potrafi przypomnieć sobie, co zdarzyło się w czasie picia.
Palenie tytoniu
Zjawisko palenia tytoniu wśród młodzieży jest niezwykle powszechne, mimo znacznego wzrostu świadomości społecznej związanej z jego szkodliwością. Mechanizm palenia u dorastającej młodzieży wiąże się z potrzebą demonstrowania dorosłości, która przybiera często formy patologiczne. Szczególnie jaskrawo występuje to zjawisko u jednostek o zakłóconym poczuciu wartości, nieznającym procesu dorastania i właściwych przejawów dojrzałości społecznej. Innym motywem jest chęć naśladowania, bądź dostosowanie się do palących rówieśników w celu uzyskania ich aprobaty, a równocześnie dodania pewności siebie. Zjawisko palenia tytoniu wśród młodzieży ma charakter grupowy. Nie jest to najczęściej nałóg nikotyny, ale wynika z preferowanego i akceptowanego stylu bycia u pewnej grupy młodzieży. Brak wyrobionych alternatywnych form spędzania wolnego czasu, potrzeba bycia i akceptacji w grupie rówieśników rodzi często spotykany styl życia młodzieży połączony z paleniem tytoniu i innymi patologiami. Funkcjonowanie takich grup młodzieży związane jest najczęściej z cechami takimi jak: zakłócenie procesu opieki i wychowania, silna potrzeba akceptacji niezaspokojona w wystarczającym stopniu przez rodzinę, nieukształtowane konstruktywne postawy społeczne i indywidualne, co przejawia się w zaburzeniach potrzeby rozwoju umysłowego i fizycznego. Duży wpływ na palenie tytoniu przez młodzież ma moda na ten nałóg oraz stosunek społeczeństwa do zjawiska palenia, które jest przykładem niekonsekwencji i sztucznego procesu wychowania.
Uzależnienie od tytoniu
Palenie papierosów i używanie tytoniu w innej formie może prowadzić do uzależnienia. Uzależnienie przejawia się w postaci biologicznej i psychogennej, oba rodzaje często występują łącznie, choć w różnym nasileniu. Substancją prowadzącą do uzależnienia biologicznego jest nikotyna.
Uzależnienie psychiczne od tytoniu polega na kompulsywnym przyjmowaniu tytoniu /nikotyny i powtarzaniu związanych z tym nawykowych czynności w celu osiągnięcia przyjemności lub uniknięcia złego samopoczucia z powodu jej braku
Uzależnienie fizyczne polega na wytworzeniu tolerancji nikotyny i występowaniu objawów jej odstawienia. Tolerancja polega na konieczności podawania coraz większych dawek nikotyny w celu uzyskania efektu zaspokojenia. Palenie wyrobów tytoniowych powoduje mnóstwo chorób i zaburzeń rozwoju człowieka, a szczególnie człowieka młodego.
Wśród zagrożeń wymienia się:
chorobę niedokrwienna serca i inne następstwa miażdżycy
udar mózgu
przewlekłe choroby płuc
nowotwory
osteoporoza
duszność
zaostrzenie astmy oskrzelowej
zaburzenia płodności
u dzieci matek palących papierosy częściej się stwierdza małą masę urodzeniową, zespół nagłego zgonu niemowląt, astmę, zapalenie ucha środkowego i zakażenia dróg oddechowych
U osób palących charakterystyczne jest również pogorszenie funkcjonowania zmysłów: węchu, słuchu, smaku, wzroku. Bardzo prawdopodobne jest, że w dłuższym czasie ma również wpływ na cechy osobowości. Palacze mają częściej zaburzenia emocjonalne i neurotyczne (lękliwość, bezsenność), oraz niepokój i impulsywność.
Objawy uzależnienia charakteryzują się:
silną potrzebą używania tytoniu
trudnościami w kontrolowaniu tego zachowania
uporczywym używaniem tytoniu wbrew szkodliwym następstwom
przedkładaniem używania tytoniu ponad inne zajęcia i zobowiązania, a także stany aktywności biologicznej
zwiększającą się tolerancją na nikotynę występowaniem zespołu objawów odstawienia tytoniu
Zażywanie środków psychoaktywnych i halucynogennych
Narkomania jest jednym z najbardziej kontrowersyjnych przedmiotem dla opinii publicznej i problemów społecznych. Narkotyczne środki odurzające pochodzenia roślinnego znano już w starożytności. Były one stosowane w obrzędach religijnych lub w leczeniu. Nie stwarzały jednak zagrożenia dla ludzkości- tak, jak obecnie. Rozwój współczesnej cywilizacji, której następstwem jest postęp naukowy, techniczny, zmienia tempo i styl życia. Znerwicowani i zdesperowani ludzie poszukują skutecznych sposobów rozładowywania konfliktów interpersonalnych i napięć emocjonalnych. Przez co ten rodzaj uzależnień należy do coraz powszechniejszych. Po narkotyki zaczynają sięgać coraz młodsze osoby, niejednokrotnie dzieci. Obecnie wiadomo już, że podstawą rozwoju narkomanii jest brak dobrych relacji w rodzinie, brak rozmowy między rodzicami a dziećmi. Pozostawione samo sobie dziecko, nie mając wsparcia w swych najbliższych, próbuje szukać go poza domem i często pada ofiarą narkotykowych dealerów.
Aby zrozumieć istotę tego problemu społecznego prowadzącego do zachowań ryzykownych trzeba się najpierw zapoznać, co to są narkotyki i co to jest narkomania.
Narkomania to uzależnienie zdefiniowane jako „stan psychiczny” a czasem także fizyczny, będący wynikiem interakcji między żywym organizmem a środkiem odurzającym, charakteryzujący się reakcjami w zachowaniu i innymi reakcjami, wśród których występuje zawsze przymus brania leku stale lub okresowo w celu doznania jego psychicznych efektów, a czasem dla uniknięcia dolegliwości spowodowanych jego brakiem(Komitet Ekspertów Światowej Organizacji Zdrowia)
Narkomania - „nałogowe, spowodowane wewnętrznym przymusem, zażywanie różnymi sposobami (połykanie, wstrzykiwanie, wdychanie) rozlicznych środków chemicznych po to, aby wprowadzić się w stan odurzenia (S. Górski).”
Stanowi ona „stan okresowej lub przewlekłej dysfunkcjonalności organizmu szkodliwej dla jednostki i społeczeństwa, wywołanej powtarzającym się zażywaniem, nie w celach terapeutycznych leku albo jego zamiennika, takiego jak środka zapewniającego analogiczne przeżycia.(A. Podgórecki)”
Narkomania to „stałe lub okresowe przyjmowanie bez zalecenia lekarza zarówno narkotyków jak i leków uspokajających, nasennych oraz innych środków odurzających w wyniku, czego może powstać zależność od nich (S. Ilnicki)”.
Narkomania jest to „stałe lub okresowe używanie w celach niemedycznych środków odurzających lub substancji psychotropowych albo środków zastępczych, w wyniku, czego może powstać lub powstało uzależnienie od nich(Marek Zygało ze Stowarzyszenia MONAR).
Narkomania (z greckiego narke - odurzenie, mania - szaleństwo), patologiczne zjawisko społeczne, uzależnienie spowodowane krótszym lub dłuższym zażywaniem leków (głównie przeciwbólowych środków narkotycznych) albo innych środków uzależniających (narkotyki, leki uspokajające i psychotropowe). Charakteryzuje się koniecznością przyjmowania środka odurzającego, tendencją do stałego zwiększania dawki oraz fizycznym i psychicznym uzależnieniem. Zaprzestanie zażywania powoduje bardzo przykre doznania abstynencyjne, prowadzące w krańcowych przypadkach nawet do zejścia śmiertelnego.
Stan ten charakteryzuje się następującymi objawami:
• nieodpartą koniecznością (przymusem) przyjmowania danego środka
• zdobywaniem go wszelkimi możliwymi sposobami
• tendencją do zwiększania dawki
• psychicznym a niekiedy i fizycznym uzależnieniem od działania tego środka
Fazy używania narkotyków
I faza- poznawanie stanu odurzenia.
Okres pierwszych kontaktów z narkotykami. Dzięki niskiej tolerancji łatwo osiąga się stan odurzenia. Zachowanie człowieka generalnie nie odbiega od dotychczasowego, ale mogą zdarzać się już „drobne” kłamstwa.
II faza- stan odurzenia dla przyjemności.
Pojawiają się nowe środki, silniej działające. Zwiększa się tolerancja organizmu dla środków odurzających- większa częstotliwość ich zażywania- przymus, a nie wolny wybór. Można zauważyć już wyraźne zmiany w zachowaniu- następuje zmiana środowiska kolegów. Człowiek zamyka się w sobie, ma coraz częściej zły nastrój, jest agresywny. Pogarszają się wyniki w nauce, są początki kłamstwa, pożyczania pieniędzy i kradzieży.
III faza- stan odurzenia celem nadrzędnym.
W okresie tym najczęściej zażywane są: kokaina, LSD, grzyby halucynogenne i opium- coraz większe nakłady finansowe. Nadal wzrasta tolerancja na środki odurzające- narkotyki przyjmowane są codziennie, coraz częściej w samotności. Stan odurzenia utrzymuje się praktycznie w sposób ciągły. Zaczynają się stany przedawkowania i „nawroty doznań”. Zachowanie staje się coraz trudniejsze- ciągłe kłamstwa, kradzieże, handel narkotykami, wagarowanie lub porzucenie szkoły, incydenty z policją, kłótnie i bijatyki. Ogólne pogorszenie stanu zdrowia, wahania nastrojów. Obniża się samoocena, pojawia się bolesne poczucie winy i wstydu.
IV faza- stan odurzenia staje się normą.
Narkotyk staje się niezbędny, obserwuje się stałe branie, a bardzo wysoka tolerancja wymusza coraz wyższe dawki. Występują częste przedawkowania. Człowiek nie potrafi już odróżnić stanu normalnego od stanu odurzenia. Dochodzi do całkowitego wyniszczenia fizycznego, ciągłych wybuchów wściekłości i agresji wobec najbliższych. Pojawia się depresja, wymuszająca przyjęcie środka oraz myśli samobójcze.
Podział narkotyków
1) środki pochodzenia naturalnego: opium, heroina, morfina, kodeina
2) środki pochodzące z konopi indyjskich: haszysz, marihuana
3) narkotyki stanowiące pochodną rośliny coca - kokaina
4) środki narkotyczne z tzw. grupy amfetaminowej (pobudzające) - meta amfetamina
Przyczyny uzależnienia narkotykowego
ciekawość poznania czegoś nowego
aspirowanie do dorosłości
niezadowolenie z siebie i swojego życia
konflikty i napięcia wewnętrzne, próba ucieczki od problemów wewnętrznych- emocjonalnych
ucieczka od problemów zewnętrznych
robienie na przekór dorosłym
brak atrakcyjnych sposobów spędzania wolnego czasu, nuda
łatwowierność rodziców wobec dzieci
brak miłości i poczucia bezpieczeństwa
brak pewności siebie
chęć zapomnienia o kłopotach
moda
mylne przekonanie, że narkotyki są bezpieczne i nieszkodliwe,
łatwy dostęp
wpływ grupy rówieśniczej, chęć zaimponowania
bezsilność wobec presji środowiska rówieśniczego ze względu na dużą potrzebę akceptacji
Chęć odurzenia się w celu chociażby chwilowego przeżycia przyjemnych wrażeń
Naśladownictwo osób starszych- szczególnie podatne na uzależnienie są dzieci, które widziały rodziców zażywających narkotyki.
Skutki uzależnienia narkotykowego- zdrowotne, społeczne
Rodzaj substancji uzależniającej |
Skutki zdrowia |
Skutki społeczne |
Opioidy |
-Wyniszczenie fizyczne -Zmiany zapalne zębów -Próchnica zębów nadkwasota żołądka -Obniżenie potencji seksualnej -Zakażenia bakteriologiczne oraz wirusowe
|
-Wypadanie z ról społecznych -Zaburzenia funkcjonowania intelektualnego -Zaburzenia sfery wolincjonarnej -Łamanie przyjętych norm społecznych i moralnych |
Barbiturany i benzodiazepiny |
-Depresyjne działanie na ośrodkowy układ nerwowy -Upośledzenie funkcji poznawczych -Sporadyczne występowanie objawów psychotycznych z cechami zespołu majaczeniowego oraz zespoły depresyjne -Zaburzenia koordynacji ruchowej -Osłabienia tonusu mięśniowego |
-Tendencje do rezygnacji z celów życiowych -Tendencje do alienacji -Spadek aktywności -Ograniczenie funkcjonowania w rolach społecznych -Występowanie jako kolejnego etapu na drodze do uzależnienia opatowego -Ograniczenie zainteresowań |
Psychostymulanty (amfetamina) |
-Działanie pobudzające i euforyzujące -Sporadyczne występowanie działania paradoksalnego- lęki i drażliwości -Występowanie psychoz -Zaburzenia w sferze zmian nastroju -Omamy -Stereotypie ruchowe -Podwyższona ciepłota ciała |
-Okresowe wzmożenie funkcji psychicznych i intelektualnych -Zwiększanie aktywności -Przy długotrwałym stosowaniu- niezdolność do trwałych związków -Tendencje do izolacji społecznej |
Kokaina |
- Działanie euforyzujące -Czasowo- subiektywne poczucie wydolności fizycznej i psychicznej -Niepokój -Pobudzenie psychoruchowe -Upośledzenie w sferze koncentracji uwagi i pamięci -Wzmożona potliwość -Możliwość wystąpienia omamów i urojeń przechodzących w psychozy - Objawy wyczerpania i spadku nastroju -Osłabienie fizyczne |
-Stereotypie zachowań - Po długotrwałym używaniu- zaburzenia w sferze kontaktów interpersonalnych -Zmniejszenie lęku społecznego wraz zmniejszonym krytycyzmem -Manieryzm -Zaburzenia w sferze zachowań społecznych -Pogorszenie jakości wykonywanej pracy -Trudności w realizacji konkretnych celów
|
Przetwory konopi |
-Zaburzenia snu -Lek -Permanentne choroby dróg oddechowych i oskrzeli -Wychudzenie -Zaburzenia apetytu -Nadmierna potliwość -Zmiany napięcia mięśniowego |
-Lęk oraz tendencje do izolacji społecznej -Spadek zainteresowań -Podejrzliwość w kontaktach interpersonalnych -Apatia -Osłabienie zdolności twórczych -Obniżenie zdolności planowania i osiągania wytycznych celów
|
Halucynogeny |
-Zmiany w sferze percepcji zmysłów -Wahania nastroju -Derealizacja i depersonalizacja -Możliwe wystąpienie objawów psychotycznych - Występowanie zjawiska flash back (kolorowe omamy wraz z reakcjami lękowymi i zaburzeniami percepcji zmysłowej |
-Zmiany w percepcji czasu -Tendencje do utraty poczucia tożsamości -Skłonność do izolacji społecznej -Trudności do adaptacji w rzeczywistości (odrealnianie) -Apatia -Spadek zainteresowań |
Rozpuszczalniki lotne |
-Zaburzenia snu -Zaburzenia koordynacji ruchowej -Uszkodzenia wątroby -Choroby nerek -Zapalenie spojówek -Anemia -Omamy wzrokowe -Dolegliwości gastryczne -Męczliwość -Stany euforyczne |
-Labilność emocjonalna -Ograniczenie wydolności intelektualnej -Objawy depresyjne -Zachowania o charakterze antyspołecznym -Zaburzenia procesu rozwoju i dorastania |
8. Zakończenie-przyczyny klasyfikacji wyżej wymienionych zachowań do ryzykownych
Zachowania zakwalifikowane do ryzykownych występujące wśród dzieci i młodzieży stanowią poważne zagrożenie dla ich prawidłowego rozwoju biologicznego, psychicznego oraz społecznego. Młode osoby przeważnie nie zdają sobie sprawy jak poważne konsekwencje niosą za sobą tego typu postawy, nie tylko w czasie teraźniejszym, ale również w późniejszym życiu. Podczas ucieczki się do podobnych rozwiązań przed codziennymi problemami, w świadomości dzieci i młodzieży powstają wielorakie pozory niezależności i zaradności.
Funkcjonowanie w tego rodzaju przekonaniu sprawia, że przeżycia związane z zachowaniami ryzykownymi, zaspokajają podstawowe grupy potrzeb takie jak:
- Potrzeba bezpieczeństwa
- Potrzeby przynależności, akceptacji, miłości
- Potrzeby szacunku
- Potrzeby samorealizacji, samodzielności, uznania
Jednakże w rzeczywistości tego typu rozwiązania hamują procesy zdrowego i prawidłowego rozwoju we jego wszystkich aspektach. W sferze fizycznej mogą doprowadzić do różnorakich chorób i powikłań odbijających się na organizmie do końca życia. W kształtującej się jeszcze psychice młodych ludzi czynniki te mogą spowodować poważne rozchwianie norm moralnych i postrzegania systemu wartości oraz kryzysu tożsamości. Tego typu dysfunkcje, w konsekwencji mogą przyczynić się do poważnych problemów z adaptacją do warunków społecznych, wkraczania w świat dorosłych i pełnienia ról społecznych.
BIBLIOGRAFIA
A. Brytek- Matera, „Obraz ciała- obraz siebie. Wizerunek własnego ciała w ujęciu psychospołecznym”, Wydawnictwo Difin, 2008
A. Woźniak, „ Postrzeganie ciała piękna i urody- wyznaczniki i konsekwencje społeczne”, wyd: Pedagogika Społeczna, rok VIII 2009, Nr 1 (31)
B. Urban, „Zachowania dewiacyjne młodzieży” wyd.: Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, 2000
J. J. McWhirter, B. T. McWhirter, A. M. McWhirter, E. H. McWhirter, „Zagrożona młodzież. Ujęcie kompleksowe dla pracowników poradni, nauczycieli, psychologów i pracowników socjalnych”, Warszawa 2008
J. Szczepański, „Elementarne pojęcia socjologii”, PWN, Warszawa 1965
K. Ostaszewski, „Skuteczność profilaktyki używania substancji psychoaktywnych”, Warszawa 2003.
„Młodzież w lokalnym systemie pomocy społecznej” [red:] S. Czarnecka, wyd.: WSP w Częstochowie, Częstochowa 2003
N. Ogińska- Bulik, „Zachowania ryzykowne dzieci i młodzieży” wyd.: WSHE w Łodzi, Łódź, 2006
„Patologia społeczna wśród młodzieży. Stan, metody analizy i sposoby przeciwdziałania” [red:] A. Minkiewicz, wyd. Szkoła Główna Handlowa w Warszawie Instytut Gospodarstwa Społecznego, Warszawa 2003
T. Kluz, „Zachowania dewiacyjne młodzieży w percepcji rówieśników” wyd.: Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń, 2005
„Zachowania dewiacyjne. Symptomy, uwarunkowania” red..: I. Budrewicz, wyd.: KPSW, Bydgoszcz 2008
„Zjawiska patologiczne wśród młodzieży i możliwości przeciwdziałania: [red:] T. Sołtysiak, M. Kowalczyk- Jamnicka, wyd.: Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2007
„Zjawiska patologiczne wśród młodzieży i możliwości przeciwdziałań” [red:] T. Sołtysiak, M. Kowalczyk-Jamnicka, wyd.: Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz, 2007, s.27
K. Ostaszewski, „Skuteczność profilaktyki używania substancji psychoaktywnych”, Warszawa 2003.
Tamże, s. 12
J. J. McWhirter, B. T. McWhirter, A. M. McWhirter, E. H. McWhirter, „Zagrożona młodzież. Ujęcie kompleksowe dla pracowników poradni, nauczycieli, psychologów i pracowników socjalnych”, Warszawa 2008, s. 12
J. J. McWhirter, B. T. McWhirter, A. M. McWhirter, E. H. McWhirter, „Zagrożona młodzież. Ujęcie kompleksowe dla pracowników poradni, nauczycieli, psychologów i pracowników socjalnych”, Warszawa 2008, s. 13.
„Patologia społeczna wśród młodzieży. Stan, metody analizy i sposoby przeciwdziałania” [red:] A. Minkiewicz, wyd. Szkoła Główna Handlowa w Warszawie Instytut Gospodarstwa Społecznego, Warszawa 2003, s. 292
„Patologia społeczna wśród młodzieży. Stan, metody analizy i sposoby przeciwdziałania” [red:] A. Minkiewicz, wyd. Szkoła Główna Handlowa w Warszawie Instytut Gospodarstwa Społecznego, Warszawa 2003, s. 296
J. Szczepański, „Elementarne pojęcia socjologii”, PWN, Warszawa 1965, s.23
A. Woźniak, „ Postrzeganie ciała piękna i urody- wyznaczniki i konsekwencje społeczne”, wyd: Pedagogika Społeczna, rok VIII 2009, Nr 1 (31), s. 82
A. Brytek- Matera, „Obraz ciała- obraz siebie. Wizerunek własnego ciała w ujęciu psychospołecznym”, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2008, s. 50
A. Brytek- Matera, „Obraz ciała- obraz siebie. Wizerunek własnego ciała w ujęciu psychospołecznym”, Wydawnictwo Difin 2008, s. 53
B. Urban, „Zachowania dewiacyjne młodzieży”, wydawnictwo UJ, Kraków 2000, s. 93.
T. Sołtysiak, M. Kowalczyk- Jamnicka (red.), „Zjawiska patologiczne wśród młodzieży i możliwości przeciwdziałań”, Bydgoszcz 2007, s. 117.
2