PROGRAM PRACY TERAPEUTYCZNEJ DLA UCZNIA Z ZABURZONĄ MOWĄ

do wywoływania i utrwalania głoski „s”

„S” - jest głoską ekspiracyjną, mówioną na wydechu

Jak każda spółgłoska w języku polskim posiada pięć cech dystynktywnych:

· Bezdźwięczność

· Twardość

· Ustność

· Przedniojęzykowozębowość

· Szczelinowość

Przy wymawianiu głoski „s” język leży płasko za dolnymi zębami, zęby są zbliżone, wargi rozchylone, spłaszczone przylegają do zębów, kąciki warg cofnięte nieznacznie. Przednia część grzbietu języka unosi się do górnych siekaczy i do tej części dziąseł, która jest w najbliższym ich sąsiedztwie, tworzy przy nich wąską szczelinę. Czubek języka znajduje się przy dolnych zębach. Boki języka wznoszą się do góry i przylegają do wewnętrznej strony górnych zębów i dziąseł, na skutek czego w linii środkowej powstaje wąska rynienka - rowek języka. Skoncentrowany strumień powietrza wydechowego przechodzi rynienką i wydostaje się przez opisaną szczelinę. Uzyskany efekt syczenia wzmocniony jest tarciem powietrza o krawędzie siekaczy.

Głoska „s” występuje przed wszystkimi samogłoskami z wyjątkiem „i”. Wymawiana jest w nagłosie, śródgłosie i wygłosie.

Głoska „s” pojawia się pod koniec 3 roku życia.

W pierwszej kolejności badamy budowę ruchomych i nieruchomych narządów artykulacyjnych:

· Uzębienie

· Zgryz

· Podniebienie twarde

· Podniebienie miękkie (wykluczamy rozszczepy)

· Język

· Wargi

Jeżeli zauważymy nieprawidłowości w budowie narządów artykulacyjnych, kierujemy dziecko na konsultację do np. foniatry, ortodonty. Dalsza nasza praca musi przebiegać w ścisłej współpracy z danym specjalistą.

Jeżeli budowa narządów artykulacyjnych jest prawidłowa przystępujemy do fragmentarycznego badania słuchu fonematycznego. Sprawdzamy czy u dziecka został wykształcony fonem głoski „s”. Słuch fonematyczny to zdolność precyzyjnego słyszenia i różnicowania dźwięków mowy.

Ćwiczenie 1:

Przygotowujemy 5 par obrazków (w jednym występuje głoska „s”, w drugim głoska „s” została zastąpiona inną głoską).

Sok - lok

Koza - kosa

Kos - kot

Maska - matka

Kasza - kasa

Rozkładamy obrazki przed dzieckiem i wydajemy polecenie: Pokaż co słyszysz.

Ćwiczenie 2:

Klaśnij w ręce gdy usłyszysz głoskę „s”.

Mówimy ciąg wyrazów: sklep, ławka, wiosna, termos, krowa, słowo, skakanka, masło, ogród, lustro, stół, fotel, kwiat, tablica, kapusta, ciastko, chłopiec.

Jeżeli dziecko prawidłowo wybiera obrazki (Ćw.1) i poprawnie rozpoznaje głoskę „s” w wyrazach (Ćw.2), oznacza to, że ma wykształcony fonem głoski „s” i możemy przystąpić do dalsze pracy.

Jeżeli rozpoznawanie jest nieprawidłowe należy zacząć od ćwiczeń słuchu fonematycznego i wykształcić fonem głoski „s”.

Ćwiczenie 1:

Mówimy wyraz prawidłowo i nieprawidłowo. Dziecko ma określić kiedy mówimy prawidłowo (zmieniamy kolejność).

· Sanki - szanki - sianki

· Sowa - szowa - siowa

· Słowo - szłowo - śłowo

· Wyspa - wyszpa - wyśpa

· Termos - termosz - termoś

· Nos - nosz - noś

Ćwiczenie 2:

Mówimy ciąg wyrazów zawierających głoskę „s” przeciągając ją w wyrazach. Mieszamy obrazki z innymi, nie zawierającymi tej głoski. Polecamy dziecku rozdzielić obrazki na dwie kupki:

Po rozdzieleniu obrazków dziecko bierze kupkę z obrazkami zawierającymi głoskę „s” i grupuje je według pozycji głoski „s”:

· W nagłosie

· W śródgłosie

· W wygłosie

Ćwiczenie 3:

Rebus.

PRO → CIA → MIA →

100

→ ŁEK → PA → ŁÓWKA → DOŁA → PRE → LIK → JAK → PIEŃ

Po wykształceniu u dziecka fonemu głoski „s” przystępujemy do następnych etapów pracy.

ĆWICZENIA ODDECHOWE:

Cel: pogłębienie oddechu, rozruszanie przepony, wydłużenie fazy wydechowej, a także zapobieganie takim zjawiskom jak arytmia oddechowa, mówienie na wdechu, kolizja między rytmem oddychania a strukturą wypowiedzi.

1. Zabawa w las.

Dziecko naśladuje szum lasu przy małym wietrze, przy dużym i podczas wichury. Dziecko nabiera powietrza wznosząc ręce do góry, poruszając rękoma wydmuchuje powietrze powoli, coraz szybciej, gwałtowniej i głośniej.

2. Dmuchanie na płomyk świecy przy zwiększającej się stopniowo odległości.

3. Naśladowanie przy pomocy gwizdka:

· Gwizd policjanta (krótki, szybki)

· Gwizd czajnika (cichy, głośniejszy, potem jednostajny)

· Gwizd lokomotywy

· Gwizd wiatru

ĆWICZENIA USPRAWNIAJĄCE RUCHOME NARZĄDY MOWY:

Cel: wypracowanie zręcznych i celowych ruchów języka, warg i podniebienia. Dziecko musi mieć wyczucie danego ruchu i położenia poszczególnych narządów mowy.

Ćwiczenia języka:

1. Oblizywanie zewnętrznej i wewnętrznej strony zębów ruchem okrężnym.

2. Wysuwanie języka daleko na brodę i podnoszenie go do czubka nosa.

3. Klaskanie językiem, czubkiem i środkiem języka.

Ćwiczenia żuchwy:

1. Opuszczanie i unoszenie żuchwy

2. Ruchy do przodu, do tyłu i okrężne

3. Wykonywanie ruchów poziomych raz z wargami rozchylonymi, raz z zamkniętymi

Ćwiczenia warg:

1. Układanie wargi jak do „u” i „e” naprzemiennie.

2. Wysuwanie i spłaszczanie warg złączonych, następnie rozchylonych.

3. Zagryzanie wargi dolnej i wypychanie powietrza.

Ćwiczenia podniebienia miękkiego:

1. Ziewanie.

2. Kaszlanie z językiem wysuniętym na zewnątrz.

3. Chrapanie na wdechu i wydechu.

Ćwiczenia mięśni policzków:

1. Nadymamy policzki - uderzając w nie wypuszczamy powietrze

2. Nadymamy policzki - powoli wypuszczamy powietrze ustami, nosem.

WYWOŁYWANIE GŁOSKI:

Ekspozycja obrazka (sok). Wyraz jednosylabowy, w którym wywoływana głoska znajduje się w nagłosie. Polecamy by dziecko powiedziało co widzi na obrazku. Mówimy wyraz poprawnie, uświadamiając dziecku, że wymawia inaczej niż nauczyciel.

Podczas wywoływania głoski „s” będziemy korzystali z kilku metod:

· metoda dźwiękonaśladowcza

- zabawa w węża - dziecko lepi z plasteliny długi wałeczek, zwijając go w fale naśladuje syk węża

- dziecko naśladuje odgłos uciekającego powietrza z przekutego balonika

· metoda wizualno - mechaniczna

Polecamy dziecku rozchylić usta i oprzeć czubek języka o dolne zęby. Pokazujemy dziecku jak my to robimy, dziecko naśladuje nasze ruchy, obserwując się w lustrze.

Język jest wybrzuszony. Górne zęby lekko dotykają powierzchni języka. Kładziemy na środek języka (na bruzdę) patyczek. Polecamy, by dziecko zacisnęło zęby i powiedziało „s”.

· metoda fonetyczna

Wiemy, że dziecko prawidłowo realizuje głoskę „c”. Polecamy dziecku powiedzieć „c” i równocześnie rozciągamy kąciki ust do tyłu.

Spółgłoskę „s” wywołujemy w izolacji. Gdy jest już bez trudności poprawnie realizowana, przystępujemy do automatyzacji (utrwalenia) głoski.

Łączenie z samogłoskami:

· w nagłosie

sa, so, se, su, sy

· w środku między jednakowymi samogłoskami

asa, oso, usu, ysy, ese

· w środku między różnymi samogłoskami

aso, osy, use, asu, yso, esa

· w wygłosie

as, os, es, us, ys

Utrwalanie głoski w wyrazach.

• Początkowo głoskę „s” ćwiczoną w różnych pozycjach przedłużamy.

- W nagłosie

Sala

Sanki

Sałata

Sandały

Sosna

Sukienka

Słońce

Serce

Syrop

Słowik

Sowa

Stół

- W śródgłosie

Kosa

Pasta

Miska

Kapusta

Kostka

Pianista

Wiosna

Ciastko

Wyspa

Kosmyk

Masło

Maska

- W wygłosie

Las

Kos

Pies

Włos

Drops

Koks

Adres

Notes

Termos

Nos

Nawias

• Wypowiedzi dwuwyrazowe

Wesoły pies

Własny adres

Słodki sok

Ostra kosa

Pusty termos

• Proste zdania

Na stole stoi termos.

To jest adres Teresy.

W sklepie jest masło.

Lis biegnie do lasu.

• Zdania rozwinięte

Samolot lata wysoko nad miastem.

W sklepie spożywczym kupię ser, masło i sól.

• Zagadki.

Dziecko odgaduje i robi ilustrację do zagadki.

Ma maskę -

Nie ma twarzy.

Cylindry - nie na głowie.

Kto nieraz o nim marzył,

Od razu zna odpowiedź!

(SAMOCHÓD)

Ma mostek,

Choć to nie rzeka.

Przybija,

Gdy wraca z daleka.

Ma dziób -

Nie dziobie wcale,

Lecz pruje nim morskie fale

(STATEK)

• Wierszyki - głośne czytanie przez dziecko.

Szczeka As przy budzie:

Dobrzy ludzie!

Antek budę słomą wymościł,

Jacek włożył słomkowe posłanie.

Ale chyba nie słomę

Lecz kości

Na śniadanie

Wierny pies dostanie?

B.L.

Na saneczkach Ania z górki mknie.

Siadły za nią przyjaciółki dwie.

Miejsca mało dla dziewczynek trzech.

Lecz wesoło!

Słyszycie ich śmiech?

Hanna Łochocka

• Opowiadanie - nauczyciel czyta opowiadanie. Następnie zadaje dziecku pytania

To jest sklep spożywczy. Staś i Tereska postanowili pójść do sklepu. Stanęli w kolejce za starszym panem. Staś chciał kupić ser, ciastka i kostkę masła. Tereska kupiła sałatę, kapustę i ananasy. Dzieci zastanawiają się, czy wystarczy im pieniędzy na dropsy.

PYTANIA:

Dokąd postanowiły pójść dzieci?

Jak na imię ma chłopiec, a jak dziewczynka?

Za kim dzieci stanęły w kolejce?

Co chce kupić Staś?

Co chce kupić Tereska?

Nad czym zastanawiają się Staś i Tereska?

• Rytmizacja wypowiedzi.

Klaskanie, wystukiwanie i wytupywanie rytmu wiersza.

Wiatr - listonosz, straszna gapa,

Gubi listki w drzewach,

W krzakach.

Już zasypał ścieżkę całą.

Może torbę ma za małą?

Ewa Skarżyńska

• Mowa spontaniczna - historyjka obrazowa - „Droga listu”.

Wszystkie te ćwiczenia mają na celu automatyzację procesu wymowy głoski. Przy jej dobrym utrwaleniu, dziecko nie zastanawia się nad układem narządów artykulacyjnych. Spontanicznie poprawnie realizuje głoskę.

Podczas całej pracy z dzieckiem powinny być przestrzegane następujące zasady:

· Zasada systematyczności - to nie tylko systematyczna praca logopedyczna, ale przede wszystkim umiejętne określanie kolejności planowanych działań.

· Zasada stopniowania trudności - zajęcia należy zaczynać od tego co jest dla dziecka najłatwiejsze. Należy przy tym pamiętać, że dziecko musie dostrzegać efekty własnej pracy i mieć poczucie odniesionego sukcesu.

· Zasada utrwalania - zasada ta wyznacza konieczność powtarzania zdobytych umiejętności tak długo, aż się utrwalą.

· Zasada indywidualizacji - każde dziecko jest inne, jedno lepiej i szybciej „odczytuje” nasze intencje, czyni szybkie postępy, drugie reaguje wolniej. Należy znaleźć właściwy sposób porozumienia się z każdym dzieckiem.

· Zasada aktywnego i świadomego udziału rodziców - czynny udział rodziców w procesie terapii logopedycznej przyczynia się do szybkiego osiągnięcia sukcesu. Odnosi się to do utrwalania każdej nowo wypowiedzianej głoski, bowiem droga do automatyzacji wiedzie poprzez kontrolę wypowiedzi dziecka i poprzez wyrobienie autokontroli.

Przygotowała nauczycielka naucz. zintegrowanego

Danuta Daraż

SP 190 im. Orła Białego w Warszawie

Bibliografia:

a. I. Styczek „Logopedia” PWN Warszawa 1980

b. E. Chmielewska „Zabawy logopedyczne i nie tylko” Poradnik dla nauczycieli i rodziców. Kielecka Oficyna Wydawnicza „MAC” 1995

c. G. Demel „Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola” WsiP Warszawa 1994

d. A Balejko Logopeda radzi „Uczymy się ojczystej mowy” Wydawnictwo Logopedyczne Białystok 1995

e. A Balejko Logopeda radzi „Jak usuwać wady wymowy” Wydawnictwo Logopedyczne Białystok 1994

1

---