Poglądy pedagogiczne Jana Jakuba Rousseua
Jan Jakub Rousseua- był pisarzem i filozofem francuskiego oświecenia związanym z grupą encyklopedystów; przedstawiciel naturalizmu, obrońca praw człowieka i jego swobodnego rozwoju; nazywany również: „ Ojcem Rewolucji Francuskiej 1789 r.”.
Poglądy pedagogiczne Rousseua miały decydujący wpływ na dalszy rozwój pedagogiki, a ponadto łączyły się ściśle z jego poglądami filozoficzno- społecznymi.
Najważniejsze dzieła Rousseua to: „ Rozprawa na temat, czy odrodzenie nauk i sztuk przyczyniło się do naprawy obyczajów”, „ Rozprawa o pochodzeniu i podstawach nierówności między ludźmi” „O umowie społecznej” , „Julia, czyli Nowa Heloiza”, „Wyznania” oraz „Emil, czyli o wychowaniu” .
J.J Rousseua a wychowanie człowieka
Swoje poglądy na temat wychowania człowieka, Rousseua zawarł w głównym dziele pedagogicznym - „Emil, czyli o wychowaniu”- jest to rodzaj romansu pedagogicznego, powieść i traktat pedagogiczny jednocześnie, który opowiada dzieje wychowania fikcyjnego bohatera i jego narzeczonej. Dzieło to ukazało się w 1762r. i stało się jednym z najpopularniejszych dzieł pedagogicznych w całym świecie, mający wielki wpływ na myśl i praktykę wychowawczą.
Rousseua na wstępie wskazuje, że aby prowadzić proces wychowania, przede wszystkim należy poznać dziecko, poznać swojego ucznia, gdyż [cytat 1 ]
Wg Rousseua człowiek rodzi się jako istota dobra i wolna- człowiek z natury jest dobry- a w pewien sposób wypacza go cywilizacja i ustrój społeczny. [ cytat 2]
Jednakże człowiek nie może pozostać „sam sobie” , musi być kształcony i wychowywany, gdyż: [cytat 3]
Dlatego też Rousseua ogromną rolą odznacza matkę- uważa, że pierwsze wychowanie jest najważniejsze i należy ono bezsprzecznie do kobiet: [cytat 4]
Autor proces kształtowania człowieka porównuje do natury („ Rośliny kształtuje uprawa, ludzi wychowanie”) Ponadto uważa, że wychowanie jest niezbędne w życiu człowieka, gdyż: [cytat 5]
Rousseua wyróżnia 3 rodzaje wychowania:
wychowanie, które pochodzi od natury i jest zupełnie niezależne od człowieka;
wychowanie, otrzymywane od przedmiotów;
oraz wychowanie, otrzymywane od ludzi- całkowicie zależne od człowieka.
Jak sam twierdzi: [cytat 6]
Poza tym autor uważał, że proces wychowania jest bardzo trudny i nie ma możliwości, aby mógł być w pełni osiągnięty. [cytat 7]
Trzy rodzaje wychowanie są sprzeczne i ich zgodność jest niemożliwa. Dlatego też Rousseua twierdzi, że: [cytat 8]
W swoim dziele auto nawiązuje również do aspektów społecznych. Spośród społeczności wyodrębnia grupę społeczną, twierdząc, że : „ Najważniejsze jest być dobrym dla ludzi , z którymi się żyje”. Wyodrębnia człowieka natury, który [cytat 9] zatem człowieka, którego wartość i wolność związana jest ze społeczeństwem, układem społecznym.
Rousseua wyraża również poglądy dotyczące wartości człowieka. Uważa, że [cytat 10]
Nawiązując do wychowania człowieka bądź obywatela autor wyróżnia wychowanie w układzie społecznym, w którym [cytat11] oraz w układzie naturalnym, gdzie [cytat 12]
Jednakże każdego człowieka natura przede wszystkim powołuje do życia człowieczego, a rzemiosłem, którego należy się nauczyć jest życie. [cytat 13]
Rousseua wyróżnił 4 okresy w rozwoju psycho-fizycznym dziecka:
I z nich jest okres NIEMOWLĘCY, podczas którego najważniejsza rolę odgrywa matka „ pierwszym pedagogiem naszym jest nasza mamka”
II okres życia to DZIECIŃSTWO, w którym Rousseua opisuje prawidłowy stosunek ludzi w bezpośrednim zwrocie: cytuje [cytat 14] a więc twierdz, by ludzie byli przede wszystkim ludzcy, otaczali opieką i zabawą swe pociechy i nie zabierały im radosnych, beztroskich chwil dzieciństwa.
Istotne jest, aby nie pozwalać dziecku na wszystko, przyzwalać na złe uczynki, wspomagać je, nie hamować naturalnych chęci i rozwoju, jednocześnie mając je pod stała opieką. [Cytat 15]
Rousseua wskazuje również na problem nadmiaru surowości i nadmiaru pobłażania, negując oba zjawiska. Mówi: [cytat 16]
Ponadto dużą role w jego poglądach pedagogicznych odgrywa natura- podstawą jego pedagogiki było hasło „wszystko zgodne z naturą”, również oddanie w pewnym stopniu procesu wychowania w ręce natury. Zgodnie z tym Rousseua uważa, że [cytat 17]
Wg autora właściwym środkiem wychowania jest dobrze uporządkowana wolność [cytat 18]
(Ponadto niezaprzeczoną zasadą wg Rousseua jest to, że „ pierwsze poruszenia wrodzone są zawsze dobre”; )
Zdaniem Rousseua pierwsze wychowanie powinno być negatywne- tzn. negować dotychczasowe cele i metody, nauczać rozsądku, ćwiczyć ciało, zmysły, silę, ale nie duszę, nie rozbudzać uczuć przed ukształtowaniem rozumu. Jak twierdzi autor: [cytat 19]
Dzieciństwo jest wg Rousseua bardzo istotnym etapem w rozwoju człowieka, dlatego też powinno je się doceniać i pozwolić na własny - naturalny- czas działania: [cytat 20]
Ponadto autor powieści sądzi, że dzieci nie powinny czytać książek w okresie dzieciństwa- czynnością ta powinny się zajmować od 12 roku życia. Twierdzi: [cytat21]
Za najlepszą metodę nauki czytania Rousseua uważa tzw. doraźny pożytek- samodzielna chęć dziecka nauki czytania, ze względu na niezbędną umiejętność, która potrzebna jest w życiu nawet w okresie dzieciństwa. Autor opisuję tę metodę w następujący sposób: [cytat 22]
W wychowaniu ważny jest porządek naturalny, zwrócenie uwagi dziecka na jego samego i na to, co dotyczy go bezpośrednio, nie kierowanie dzieckiem, ale umożliwienie samodzielnego rozwoju przy jednoczesnej opiece. Istotne są także ćwiczenia fizyczne[ cytat 23], które nie przeszkadzają w rozwoju umysłowym, gdyż: [cytat24]
III okres życia to CHŁOPIĘSTWO- okres obejmuje 12/13 rok życia chłopca, w którym jego siły fizyczne rozwijają się o wiele szybciej niż potrzeby, chłopiec jest pełen energii, odporny na niepogodę- zahartowany. Dlatego też wg Rousseua jest to „czas pracy, wychowania, nauki”. Ważne jest, aby wiedza, jaką zdobywa dziecko była zgodna z jego zainteresowaniami i możliwościami intelektualnymi. Nie może być ani abstrakcyjna, ani też obojętna. [cytat 25]
Rousseau uważał, że uczenie się jest najskuteczniejsze wtedy, gdy dziecko występuje w roli badacza, uczy się przez działanie. Ma to być praca wspólna wychowanka i wychowawcy, w procesie której chłopiec będzie wdrażał się do samodzielnego myślenia, a wychowawca jeśli to konieczne stawiał ciekawe pytania. Rousseau przestrzegał, aby dziecko nie uczyło się niczego w oparciu jedynie o słowa i autorytet wychowawcy, ale by w tym, czego się uczy dostrzegało jakąś własną korzyść. [cytat 26]
Metodą nauczania według Rousseau było unikanie wygłaszania wszelkich przemów, których dziecko nie może zrozumieć. Chodził o to, aby w dalszym ciągu wyrażać się jasno, używać prostego języka, a jeśli będzie możliwość to po prostu pokazać daną rzecz. Uczeń wychowany na naturalnych zasadach będzie dotąd oglądał w milczeniu każdy nowy przedmiot, aż będzie wiedział do czego on służy lub stwierdzi, że nie jest w stanie go określić. Wychowawca powinien wtedy zadać uczniowi pytanie, które naprowadziłoby go na drogę rozwiązania. [cytat 27]
Autor wykazywał też wyraźną niechęć do uczenia dziecka na podstawie gotowych podręczników. Ponieważ bez książek nie można by się jednak obyć w procesie wychowania umysłowego, Rousseau za jedyną przydatną książkę uznał Robinsona Cruzoe.
Rousseau podkreślał wielkie znaczenie ćwiczeń w procesie wychowania. Mówił, że najwięcej wiedzy o świecie, ludziach i ich pracy zdobywa się w trakcie nauki rzemiosła. Poznając pracę rzemieślnika dziecko nauczy się oceniać świat, przyrodę i ludzi, zrozumie swoje naturalne zadania nakładane przez obowiązek pracy. Dzięki tak zorganizowanemu wychowaniu dziecko przestaje być dzieckiem; przez ćwiczenia ciała i zmysłów wyćwiczy się jego rozsądek; umiejętność posługiwania się częściami ciała zostanie połączona z umiejętnością posługiwania się umysłem. [cytat 28]
IV okres- MŁODZIEŃCZOŚĆ
Wiek młodzieńczy, między 16 a 20 rokiem życia, to przede wszystkim wychowanie moralne. Wg Rousseau: [cytat 29]
Jest to czas, w którym ma nastąpić przekształcenie rzekomo już rozumnej istoty w kochającego i czującego człowieka.
Dziecko zaczyna pragnąć miłości i przyjaźni osób, które są w jego najbliższym otoczeniu, troszczą się o niego i darzą życzliwością. Trzeba więc w tym okresie uczyć młodego człowieka czystej miłości, uświadamiać mu wartość szczerej przyjaźni. [cytat 30]
W tym okresie wychowawca nie powinien ukazywać chłopcu swego poświęcenia i uczynności, gdyż może to wywołać jego sprzeciw i nieposłuszeństwo. Oczekiwana wdzięczność nastąpi w swoim czasie. [cytat 31]
Nie należy również wychwalać przed chłopcem swoich zasług i umiejętności [ cytat 32]
Wówczas młodzieniec zacznie[cytat 33]