Europejskie prawo pracy obejmuje:
Europejską Kartę Społeczną z 1961 r.,
odnoszące się do pracy postanowienia Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 1950 r.,
Traktat Rzymski z 1957 r. ze wszystkimi późniejszymi zmianami,
akty wydane przez organy UE,
umowy międzynarodowe zawierane między UE i jej państwami członkowskimi a państwami trzecimi,
układy stowarzyszeniowe zawarte z 14 państwami (w tym z 10 państwami Europy Centralnej i Wschodniej).
Prawo Wspólnoty Europejskiej gwarantuje pracownikom migrującym i ich rodzinom szereg uprawnień. Ich uprawnienia są przedmiotem licznych orzeczeń Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, który dąży do usunięcia wszelkich przeszkód utrudniających swobodę migracji.
Zakazana jest jakakolwiek dyskryminacja ze względu na przynależność państwową pomiędzy obywatelami państw członkowskich, zakaz ten dotyczy wszystkich warunków pracy i zatrudnienia, przede wszystkim co do wynagrodzenia, zwalniania z pracy, a w przypadku utraty pracy - możliwość ponownego podjęcia zatrudnienia. Pracownicy migrujący muszą być traktowani identycznie jak krajowi co do możliwości podejmowania zatrudnienia oraz korzystania z pośrednictwa pracy
Swoboda przemieszczania się pracowników obejmuje prawo do opuszczania kraju ojczystego, udania się do innego państwa członkowskiego, zamieszkania na jego terenie oraz pozostania tam po ustaniu zatrudnienia. Państwa członkowskie są zobowiązane do zniesienia ograniczeń przemieszczania się obywateli państw członkowskich i ich rodzin. Państwa członkowskie mają przyznać swoim obywatelom prawo opuszczania swojego terytorium.
Od obywateli innych państw członkowskich nie mogą one wymagać wiz wyjazdowych ani żadnych równorzędnych dokumentów. Jedynym dokumentem niezbędnym do skorzystania z prawa migracji jest ważny dowód tożsamości.
Do pozostania w państwie członkowskim uprawnieni są pracownicy, którzy osiągnęli wiek emerytalny, przepracowali w danym państwie co najmniej 12 ostatnich miesięcy i zamieszkiwali tam ponad 3 lata.
Europejskie prawo pracy zawiera normy prawne odnoszące się do świadczenia pracy na podstawie stosunku pracy lub umowy o pracę. Nie obejmuje ono osób pracujących na własny rachunek.
Znajomość prawa pracy UE jest bardzo istotna. Wprawdzie regulacje wspólnotowe zaczną obowiązywać Polskę w całości dopiero po przystąpieniu do UE, jednak już od podpisania w grudniu 1991 r. Układu Europejskiego określającego zasady stowarzyszenia naszego kraju z UE, Polska stara się dostosowywać własne ustawodawstwo do prawa Unii.
Poszukiwanie pracy na terytorium drugiego państwa członkowskiego jest fundamentalnym prawem pracownika i bezrobotnego. Swoboda przepływu pracowników stanowi jedną z czterech wolności rynku wewnętrznego Unii - obok swobody przepływu towarów, usług oraz kapitału. Swoboda ta przysługuje:
osobom korzystającym z prawa do tworzenia przedsiębiorstw,
pracownikom najemnym,
osobom świadczącym usługi na terytorium krajów UE.
Prawo do swobodnego przepływu pracowników obejmuje prawo do:
swobodnego poruszania się po terytorium członkowskim,
poszukiwania pracy w innym kraju Wspólnoty,
pobytu w innym państwie członkowskim w celu świadczenia pracy,
pobytu w państwie członkowskim po ustaniu zatrudnienia.
Powyższe prawa nie obejmują zatrudnienia w administracji publicznej. Prawo wspólnotowe terminem "pracownik" określa także osoby pracujące na pół etatu, na okres stały lub czasowo. Pracodawca nie musi więc zatrudniać osoby na czas nieokreślony, ale np. sezonowo latem, na pół etatu lub na kilka godzin tygodniowo. Zgodnie z orzeczeniem Trybunału Sprawiedliwości pracownikiem jest też osoba, która właśnie straciła pracę, ale jest w stanie podjąć inną.
Państwa członkowskie mają obowiązek umożliwienia prawnego dochodzenia swoich racji (w tym także za pośrednictwem sądów) tym wszystkim pracownikom, którzy mogliby czuć się pokrzywdzeni z powodu niestosowania tej kardynalnej zasady. Nakazuje również uchylenie wszystkich przepisów nie dających się z nią pogodzić, w tym także postanowień układów zbiorowych. Co więcej, kraje członkowskie zostały zobowiązane do przeciwdziałania zwolnieniom z pracy spowodowanym krytyką praktyk dyskryminacyjnych w przedsiębiorstwach. Zgodnie z zapisem przyjętym w Karcie Podstawowych Praw Socjalnych Pracobiorców, każde zatrudnienie powinno być wynagradzane sprawiedliwie. W tym celu zaleca się, aby zgodnie z warunkami danego kraju:
pracobiorcy mieli zagwarantowane płace sprawiedliwe, tzn. takie, które zapewniają im godziwy poziom życia,
pracobiorcy, którzy nie są zatrudnieni na podstawie bezterminowej umowy o pracę, otrzymywali sprawiedliwe wynagrodzenie,
wypłata wynagrodzenia mogła być wstrzymana lub też wynagrodzenie mogło być zajęte lub odstąpione tylko na podstawie przepisów obowiązujących w danym państwie;
według tych przepisów pracobiorcy należy pozostawić środki niezbędne do zapewnienia utrzymania jemu i jego rodzinie.
Najwyższe wynagrodzenia realne netto występują we Włoszech, Holandii, Portugalii i Hiszpanii.
Państwa członkowskie UE mają obowiązek otwarcia drogi prawnej, w tym sądowej, dla wszystkich pracowników, którzy mogliby czuć się pokrzywdzeni z powodu niestosowania tej zasady. Muszą także uchylić wszystkie przepisy nie dające się pogodzić z tą zasadą. Państwa UE zobowiązane są również do podjęcia środków przeciwdziałających zwolnieniom z pracy spowodowanym krytyką praktyk dyskryminacyjnych w zakładach pracy.
Wyeliminowanie dyskryminacji ze względu na płeć obejmować musi sferę warunków dostępu do zawodów lub stanowisk pracy, niezależnie od sektora i rodzaju działalności oraz wszystkie szczeble hierarchii zawodowej. Dyrektywa upoważnia jednak państwa UE do wyłączenia z zakresu jej stosowania tych rodzajów działalności zawodowej, przy których z samej ich natury płeć pracownika odgrywa rolę decydującą. Dyrektywa nie narusza przy tym przepisów ochronnych kobiet, zwłaszcza dotyczących ciąży i ochrony macierzyństwa.