36b. Sylabiczny wiersz nieregularny. Formy czasu i przestrzeni w powieści.
Karolina Konwalik
Sylabiczny wiersz nieregularny
Nieregularny wiersz sylabiczny, nazywany także sylabicznym nieregularnym mieszanym pojawił się na przełomie XVII i XVIII wieku. Pojawił się po raz pierwszy w 1699 roku, dzięki Krzysztofowi Niemiryczowi w „Bajkach Ezopowych”. Jest on wariantem wiersza sylabicznego. Zachowuje prawie wszystkie jego cechy, oprócz regularnego powtarzania wersów. Nieregulalny wiersz sylabiczny ma specyficzny układ wersów:
J.U Niemcewicz - ” „Pióro i Szabla” (fragment):
Gdzieś tam podobno w kąciku 8
Na marmurowym stoliku 8
Leżały razem 5
Pióro z żelazem: 5
Leżąc, cóż robić? zawsze spać- to trudno 5+6
Zawsze milczeć trochę nudno, 8
Lepiej więc, choćby mowy były płoche, 5+6
Pogadać trochę 5
Ostra Szabla, co wiem, że nie jest trwożliwa 7+6
Tak pierwsza długie ,milczenie przerywa 5+6
W powyższym wierszu trzy wersy są jedenastozgłoskowami (5+6), trzy wersy mają po pięć sylab, trzy są ośmiozgłoskowcami i jeden wers jest trzynastozgłoskowcem (7+6). Wersy te są łatwo rozpoznawalne i typowe, ze względu na zachowanie cech sylabiczności. W przytoczonym wierszu można zauważyć tworzący się typ wersu, ze względu na początkową przewagę ośmiozgłoskowców, który nadaje pewien motyw rytmiczny. Może on występować z innymi, bądź powtarzać się co kilka wersów i przez to tworzyć wstawki izosylabiczne. Sylabiczne wiersze nieregularne mają na celu zaskoczyć odbiorcę. Formanty przeplatają się, realizowane są na różne sposoby. Mogą się zdarzyć wstawki równosylabiczne. W przykładzie, po dwóch ośmiozgłoskowcach, zamiast kolejnego pojawia się pięciozgłoskowiec. Nieregularność polega zatem na pojawianiu się wersów, które nie mają równej liczby głosek. Zmiennośc w rozmiarach wersów zależy od stylistycznego nacechowanie tekstu, decydują o tym czynniki ekspresywne.
Formy czasu i przestrzeni w powieści.
Czas rozpatrywać można jako aspekt konstrukcji i jako aspekt zawartości fabularnej. Czasem można nazwać okres wewnętrznych, wpisanych w utwór czynności komunikacyjnych. Odcinek czasowy, w którym mieszczą się:
czynności nadawcze autora wewnętrznego i narratora
czynności odbiorcy - zarówno projektowanego, jak i przedstawionego ( nieokreślony jest w samym tekście)
Czas to także okres zawartości fabularnej to odcinek czasowy, w którym mieszczą się zdarzenia. Okres rozszerzonego schematu fabularnego z kolei, to odcinek, który pokazuje zdarzenia wcześniejsze i późniejsze.
Obok czasu narracji występuje zawsze czas wydarzeń, o którym się opowiada.
Przestrzeń w dziele literackim to jeden z podstawowych elementów strukturalnych. Przestrzeń to podłoże i tło akcji. Bachtin użył terminu chronotop - czasoprzestrzeń. Jest to wzajemne powiązanie stosunków czasowych i przestrzennych przyswojonych artystycznie w literaturze. Intertekstualność - sfera powiązań i odniesień międzytekstowych, w której uczestniczy dane dzieło, obszar i sposób mówienia, wobec których określana jest forma i znaczenie. Każdy tekst słowny sytuuje się w polu innych tekstów. Zjawiska występują w różnych postaciach:
relacje między cząstkami lub poziomami tekstowymi wewnątrz dzieła, na przykład zbliżenia i oddalenia między narracją, a mową bohaterów
wszelkie przywołania innych konkretnych wypowiedzi: cytaty, aluzje, parafrazy, polemiki, odwołania
naśladowanie form, czy stylów wypowiedzi (socjolekty, dialekty, stylizacje)
Mowa zależna - nie zakłada dosłownego reprodukowania mowy bohatera, stanowi relację o niej z punktu widzenia narratora.
Mowa niezależna - sposób przytaczania wypowiedzi postaci w tekście narracyjnym, reprodukowanie słów tak, jak miały zostać wypowiedziane.
Mowa pozornie zależna - wskazówki: czasowniki oznaczające myślenie, mówienie, odczuwanie. Cudze wyrażenia wmontowane w narrację. Świat ukazywany jest z punktu widzenia bohatera.
Narrator - nadawca wypowiedzi. Skonstruowana przez autora, fikcyjna osoba, opowiadająca w powieści. Narrator stanowi ośrodek sytuacji narracyjnej, w której odbębie sytuuje się wobec świata opowiadanego i wobec założonego adresata, przyjmuje pewną strategię narracji i odpowiadające jej środki językowe.
Postać literacka - fikcyjna osoba, występująca w świecie przedstawionym.
postać główna
postać poboczna
postać epizodyczna
postać aktywna - działania i decyzje wyznaczają przebieg zdarzeń
postać pasywna - ich losy zdeterminowane są przez zdarzenia i okoliczności