FRANCISZEK ZABŁOCKI „FIRCYK W ZALOTACH”
BN I 176 oprac. Janina Pawłowiczowa
AUTOR „FIRCYKA W ZALOTACH”:
1780-1781r. - okres przełomu w życiu i twórczości Franciszka Zabłockiego: 10 komedii (w tym „Fircyk…” i „Zabobonnik”), które zostały wystawione na scenie warszawskiego teatru i w tym samym czasie ogłoszone drukiem (spore honoraria i inne korzyści materialne);
Zabłocki w ciągu jednego niemal roku stał się najwybitniejszym komediopisarzem epoki;
Debiut literacki:
pierwsze utwory literackie Zabłocki pisał, jak sam określił: „pacholczym piórem”;
uczęszczając do szkoły musiał tworzyć zgodnie z lekcjami poetyki, ale tworzył też dla własnej przyjemności;
Antoni Górski (stolnik ciechanowski, opiekun Z.) - adresat jego pierwszej drukowanej ody: „Oda do Antoniego Górskiego” (ody należą do utworów panegirycznych, Z. napisał ich jeszcze kilkanaście);
Franciszek Zabłocki - ur. w 1752r., wykształcony, ale ubogi szlachcic, swą życiową karierę rozpoczynał od służby na dworze szlacheckim, później też często korzystał z „pańskiej pomocy” - stąd potem dziękował swym mecenasom za dobrodziejstwa w utworach (pomocne w śledzeniu biografii); ok. 1773r. - przenosi się z Ciechanowa do Warszawy, gdzie zwraca się o pomoc do Andrzeja Młodziejowskiego (członek KEN-u);
Pierwsze kroki w Warszawie:
pierwsze miesiące pobytu pod opieką Adama Naruszewicza - wydał on „Pieśni Horacjusza przekładania różnych”, gdzie zamieścił kilka przekładów Zabłockiego (w drugim tomie); Naruszewicz mógł też polecić Zabłockiego Komisji Edukacji Narodowej;
20 maja 1774r. - posiedzenie KEN mianowało Zabłockiego „protokólistą Komisji”;
w pierwszych latach urzędniczego życia Zabłocki cierpiał niedostatek, dlatego musiał sobie szukać mecenasa; aby dorobić publikował na łamach „Zabaw Przyjemnych i Pożytecznych” (małe stawki); starał się przebywać w kręgu Adama Kazimierza Czartoryskiego, który w latach 1774-1780 był opiekunem żyjących z pióra literatów;
swą sytuację w tym okresie Z. wyjaśnia w „Odzie do Przyjaciela” (1775) - pisany do Franciszka Dionizego Kniaźnina panegiryk na cześć Czartoryskiego;
być może Z. był nauczycielem dzieci księcia Czartoryskiego (i jego domownikiem), ale wchodzi w grę jedynie okres 1774-75;
W Komisji Edukacji Narodowej:
Czartoryski był zwierzchnikiem Zabłockiego (jako komisarz Komisji); w jego imieniu Zabłocki z Adamem Jakukiewiczem przeprowadzili lustrację szkół przejętych przez KEN w woj. wołyńskim, kijowskim, bracławskim i podolskim; Z. prowadził też korespondencję Czartoryskiego i dorywczo pełnił funkcję prywatnego sekretarza (świadczy to zaufaniu Czartoryskiego do Z.);
w 1775r. Z. przełożył „Rozmowy Sokratyczne” (zachęcił go Czartoryski) i opatrzył dedykacją dla młodszego syna księcia: zawierały one nauki moralne i zasady dobrego rządzenia przeznaczone dla przyszłych władców; ok. 1776r. jego stosunki z Czartoryskim rozluźniły się;
Z. odpowiadając na apel Komisji, aby przygotować dzieła naukowe, podjął się przekładu rozpraw historycznych Saint Reala: „Dzieła Saint Reala” były pierwszym większym sukcesem Zabłockiego (nakład wykupiła KEN z przeznaczeniem dla podległych szkół);
Przyjaźń z Kniaźninem:
w tym okresie twórczości Z. dominują utwory o treści filozoficzno-moralnej, jednak powstają też drobne wiersze obyczajowe;
Kniaźnin w utworze „Ukontentowanie” pokazuje uroki warszawskich rozrywek Z., w innym miejscu namawiał go do zapomnienia o polityce (bo nawet do wierszy anakreontycznych mieszało się politykę); w innym wierszu Kniaźnin opisywał romansowe przygody Zabłockiego (był on niestały w uczuciach)
Małżeństwo:
Kniaźnin przekazał nam wiadomości o krótkotrwałym małżeństwie Zabłockiego zakończonym śmiercią młodej żony (brak dokumentów, wiadomo tylko, że żona Z. Kasia była aktorką warszawskiego teatru i zmarła w 1779r. w czasie połogu;
echa tej tragedii w „Trenie żałosnym” i „Żalach Orfeusza nad Eurydyką” Kniazina;
Ewolucja poglądów:
literacka korespondencja Kniaźnina i Zabłockiego (od ody z 1775) - pokazuje że obaj marzyli o sławie (pisali o sobie samych dla potomności) i ukazuje ewolucję ich poglądów;
wczesny utwór Z. „Duma ubogiego literata” (1783) - wyrzeka na smutny los poety; jednak w odzie do Kniaźnina z 1780 r. pobrzmiewa już nuta pewności „swego nad grobem zwycięstwa” (we wcześniejszych odach - aprobata dla teraźniejszości i wiara w lepsze jutro);
w odzie do Kniaźnina - sąd krytyczny o podejmowanym dziele reform (już bez mecenasa zrzeka się Z. tonu pochlebnie pokornego); postawa sentymentalna;
Z. nie rezygnuje z działalności politycznej (coraz bardziej włącza się do polityki), zaostrza jednak swe pióro - ton ostrej satyry (w najbardziej dojrzałym okresie jego twórczości);
w 1780 r. - szczyt talentu satyrycznego: „Oda do Jaśnie Oświeconego Księcia Jegomości Krasickiego Biskupa Warmińskiego”, komedia „Zabobonnik”; 1781 r. - „Fircyk w zalotach” i wiersz „Oddalenie się z Warszawy literata”;
ostatnie panegiryczne ody: „Oda do Czartoryskiego” jako dedykacja do „Zabobonnika” wyd. w 1781, „Oda do Stanisława Augusta” załączona do „Fircyka w zalotach” - oznaka przejścia Z. w orbitę działalności Stanisława Augusta; brak jednak pokornej uniżoności, jest za to ton obywatelskiej godności („wierny poddany”);
KOMEDIA ZABŁOCKIEGO „FIRCYK W ZALOTACH”:
Dzieje komedii Franciszka Zabłockiego „Fircyk w zalotach”:
jest jednym z niewielu utworów teatru polskiego oświecenia, które skutecznie oparły się działaniu czasu i zawsze cieszą się powodzeniem;
nie wiadomo kiedy Z. napisał tę komedię; prapremiera odbyła się 16 czerwca 1781r. w tetrze warszawskim (Andrzej Mierzyński w roli tytułowej);
w tym samym czasie w oficynie Groella ukazało się pierwsze wydanie utworu opatrzone odą do króla, dopisek „na posiedzenie czwartkowe tej komedii”;
Zabłocki nie należał do najbliższego otoczenia Stanisława Augusta; król zapewne znał go osobiście z posiedzeń KEN; Zabłocki zwracał się do króla za pośrednictwem osób trzecich; król przesłał mu w 1780r. (przez A. Naruszewicza) medal Merentibus;
w 1780r. Zabłocki wydał 3 komedie „Dwojakie głupstwo” , „Balik gospodarski”, „Ojciec dobry”, czwartą miał gotową w rękopisie ( „Zabobonnik”), do pracy nad Fircykiem przystąpił jesienią tegoż roku; w następnym roku powstało kolejne pięć komedii (przypuszczenie, że pisał na zamówienie);
w 1781r. król nagrodził Z. ofiarując mu 100 dukatów;
Opinie współczesnych o komedii Zabłockiego:
z czasów Z. zachowała się jedynie opinia Wojciecha Bogusławskiego - uważał Fircyka za komedię oryginalną; wybrał ją na otwarcie sceny w Wilnie;
komedia nie znalazła uznania wśród uczonych mężów: Franciszek Ksawery Dmochowski, Filip Neriusz Golański, Wojciech Turski nie wspomnieli ani słowem o Fircyku;
„Fircyk” nie jest komedią polityczną jednak w 1790 można tak było odczytywać np. perorę skierowaną do Fircyka przez Podstolinę;
Recepcja „Fircyka” w XIX w.:
na początku XIX w. „Fircyk” ponownie pojawił się na scenie warszawskiej, jednak przyjęty został chłodno przez recenzenta „Gazety Warszawskiej”;
lata historii XIX w. nie bardzo sprzyjały karierze tej komedii;
„Fircyk” zostawał jednak wydawany we wszystkich seriach najcelniejszych utworów literatury polskiej;
Utwór oryginalny czy przeróbka?:
Piotr Chmielewski - „Fircyk” jest arcydziełem, dziełem „rozbujanej swobodnie weny”;
Marian Gawalewicz - Fircyk to sam Zabłocki (trudno to uzasadnić);
Bolesław Kielski - „Fircyk” to utwór klasycystyczny w najbardziej czystej polskiej formie (pogląd niesłuszny);
Ludwik Bernacki - „Fircyk” został przerobiony z komedyjki Romagesiego „Le Petit- maitre amoureux”(lakoniczne stwierdzenia Bernackiego, który zdeprecjonował wartość teatru XVIII w. w Polsce); wyjątkowa wartość pracy Bernackiego (nie można bagatelizować faktów przez niego opublikowanych);
Ignacy Chrzanowski - komedie są tak gruntownie spolszczone, że można je uznać za utwory oryginalne;
Wacław Borowy - Zabłocki fenomenem literatury, zjawisko wyjątkowe, porównuje go do spółki autorskiej: Roberta Flersa i Gastona Caillaveta;
Różne interpretacje komedii:
zdania na temat interpretacji komedii są podzielone (różne realizacje teatralne);
podręczniki literatury podkreślają jej pogodny i swobodny ton i jej walory poetyckie; nowsze opracowania próbują interpretować ją w kategoriach twórczości satyrycznej i dydaktycznej, łącząc ją z nurtem dydaktycznego oświecenia;
„Fircyk” jako „komedia realistyczna”; przypisywanie go do kategorii marivaudage'u;
Juliusz Saloni - twierdzi, że komedia jest rehabilitacją postaci fircyka;
w tekście komedii istnieją przesłanki do każdej z tych interpretacji, ale nikt nie próbował rozpatrywać ich jednocześnie;
oprócz powyższych stwierdzeń jest to utwór wyjątkowy zwarty i jednolity, jest komedią bardzo sceniczną;
FIRCYK A „PETIT - MAITRE” ROMAGNESIEGO:
Zabłocki posłużył się tekstem zapomnianego pisarza francuskiego Jean Antoine Romagnesiego;
Romagnesi i jego petit - maitre:
Jean Antoine Romagnesi - franc. pisarz ur. w 1690, zm. w 1742 (dziad - autor komedii dell'arte); od 1725 był członkiem trupy włoskiej w Paryżu i z tym teatrem wiąże się jego twórczość dramatyczna; podtrzymywał repertuar Komedii Włoskiej rywalizującej ze sceną francuską - parodiowano utwory wystawiane prze franc. aktorów;
możliwe, że „Le Petit-maitre amoureux” (napisana wspólnie z Luigim Riccobonim młodszym) to również parodia jakiegoś utworu;
Damon główny bohater (pierwowzór Fircyka) należy do najbardziej schematycznych postaci petit - maitre'a w teatrze franc. pierwszej połowy XVIII w.;
etymologia określenia petit-maitre - wg Deloffre'a pochodzi z początku XVII w.; w czasie Frondy określano tym mianem młodych zawadiaków otaczających Wielkiego Kondeusza (w tym czasie fircyk to raczej młody Cyrano de Bergerac, który w pijackich orgiach głosił światu anarchizm, ateizm i epikureizm zanim został filozofem); z czasem postać fircyka łagodnieje;
Charakterystyka petit-maitre'a:
zespół pewien cech zewnętrznych - wytworny strój, gładkie maniery, nonszalancja wobec otoczenia - typ pozy przyjętej przez młodzież; ma demonstrować krytyczny stosunek do otaczającego świata;
krytyka kończy się, gdy fircyk znajduje sobie ciepłe miejsce w świecie, z którego kpił; ta niedojrzałość fircyka nie pozwoliła mu stać się prawdziwym bohaterem literackim; jest to postacią bezkonfliktową;
w historii literatury i słownikach petit-maitre charakteryzowany bywa złośliwą definicją Woltera „te wasze i nasze fircyki to najbardziej komiczny gatunek człowieka, jaki czołga się po ziemi”;
„Petit-maitre” Romagnesiego nie jest nawet tak bardzo komiczny - jest płaski. Przyjeżdża do domu swego przyjaciela, aby zdobyć serce upartej dewotki Araminty, a gdy ona nie bierze się na grzeczne słówka, postanawia ożenić się z nią (typowe dla komedii dell'arte);
Zabłocki biorąc pierwowzór z Petit-maitre dodał tej postaci blasku;
Związki z uworem Romagnesiego
Zabłocki wziął jedynie 40% tekstu z utworu Romagnesiego; „Fircyk” Zabłockiego ma 500 wierszy więcej - niektóre partie tekstu franc. zostały usunięte inne przerobione (całkowicie niepodobne);
elementy wspólne: struktura akcji - identyczny podział na akty i sceny; intryga - i takie same role poszczególnych postaci;
spolszczono imiona postaci Damon - Fircyk, Lisimon - Aryst, Araminte - Podstolina, Celimene - Klarysa, Arlequin - Pustak, L'Olive - Świstak; miejsce akcji nie pod Paryżem tylko pod Warszawą;
zgodnie z teorią przekładu A.K. Czartoryskiego Z. bierze na warsztat cudzoziemskie dzieło dramatyczne ale spolszcza jak najwięcej i tworzy przez to nowe dzieło (a nie przekład);
Porównanie tekstu obu komedii:
podobna (ale nie identyczna) jest ekspozycja (powitanie służących i przedstawienie głównych bohaterów);
scena 11 aktu II została gruntownie zmieniona przez Z.
u Romagnesiego |
u Zabłockiego |
po burzliwej dyskusji między Klarysą (Celimeną), Fircykiem (Damonem) i Arystem (Lisimonem) Celimena wybiega, na scenie zostają obaj panowie, przy czym Lisimoin jest mocno zirytowany i rozmawia ironicznie z Damonem; na to wchodzi Arlequin i oznajmia, że przyjechał ojciec Lisimona i pragnie go zobaczyć; Damon odpowiada, że jako uczciwy syn powinien ojca powitać; Lisimon mówi na stronie „złość mnie bierze”, a Arlequin informuje, że ojciec czuje się dobrze; Lisimon odpowiada Arlequinowi, aby nie zawracał mu głowy, służący powiada, że należy się troszczyć o zdrowie rodziców, a wtedy Lisimon częstuje go siarczystym policzkiem; koniec aktu; |
Z. podnosi tonację całej sceny, ale i ciekawie rozwiązuję ją psychologicznie; każe Fircyk wychodzi za Klarysą, co doprowadza Arysta do wybuchu gniewu; chce biec za Fircykiem, na to wchodzi Pustak i oznajmia, że przyjechali goście; Aryst jest zaskoczony, zahamowany gniew znów w nim rośnie; Pustak czuje co się święci, ale zamiast wynieść się od razu, próbuje perswadować panu, że musi się zobaczyć z proboszczem; złość Arysta kieruje się teraz przeciw Pustakowi; Aryst „daje mu policzek z obojej strony”; Efekt końcowy jest ten sam, jednak prawdziwsza jest scenka Zabłockiego; po niej monolog Pustaka o charakterze dydaktycznym ale w tonie komediowym; |
inne zmiany w stosunku do tekstu francuskiego mają charakter literacki, np. w scenie 1 aktu III w rozmowie Arysta i Fircyka odnajdujemy dialog: przeplatanie się tematu gastrycznego Pustaka i operowego Świstaka; stychomytia - dialog w którym dwie postacie wypowiadają na przemian po wersie o analogicznej budowie, a kontrastowej treści (u Z. w wersji komicznej);
w scenie 1 aktu II - gra słów: w dialogu z Arystem Fircyk powiada, że starożytni mędrcy nie grali przecież w faraona i mariaża i, nawiązując do franc. znaczenia słowa mariaże (małżeństwo), oświadcza, że ma zamiar się ożenić; u Romagnesiego nie ma takiej gry słów; w akcie I Świstak mówi, że weźmie od kucharzy lauru na wieniec dla Pustaka;
Słownictwo Zabłockiego:
w zakresie słownictwa Zabłocki był bardzo niezależny, np. użyte przez Romagnesiego dwukrotnie słowo „butor”, które w tekście komedii znaczy „cymbał” albo „prostak”, Zabłocki raz tłumaczy przez „przemierzły gawron”, w drugim wypadku „głupi”; Z. użył w komedii czterystu różnych przymiotników;
postać językowa komedii Zabłockiego wykazuje niezależność od obcego tekstu; Z. nie postępuje jak tłumacz, ale z całą swobodą zmienia, przekształca, dopisuje to, co mu nasuwa wyobraźnia;
Charakterystyka postaci obu komedii:
najmniejsze zmiany w dialogu scenicznym mają zasadnicze znaczenie; zmiana rytmu zdania powoduje zmianę w charakterystyce postaci; wypowiedzi bohaterów są ważne nie tylko ze względu treści ale i formy; Z. znacznie ożywił postaci, bo ich wypowiedziom nadał znacznie szybsze tempo;
Pustak mówiąc o Klarysie jest zmysłowy, wyliczenia i zdrobnienia wskazują na zachwyt jaki w nim budzi Klarysa; Arlequin jest bardziej lakoniczny; Z. dodając monologi Pustaka ukazał dodatkowo jego dobroduszność, tej cechy nie ma u Romagnesiego;
Świstak Zabłockiego jest znacznie dowcipniejszy od L'Olive'a i bardziej ogładzony; Z. dał mu jeszcze trochę nonszalancji, która wyraźnie wskazuje, że Świstak naśladuje swego pana;
Celimene Romagnesiego jest wścibską, ciekawską kobietą; Klarysa Zabłockiego jest osóbką pełną wdzięku, pogodną, rozumną;
Podstolina przedstawia się inaczej niż Araminta; w pierwszym spotkaniu z Fircykiem Z. zwraca uwagę na to, że Podstolina udaje świętoszkę, wskazując, że uśmiecha się z boku mówiąc na stronie „Co za bałamut z niego! Co za trzpiot!- Lecz luby!”; brak tych słów u Romagnesiego i Araminta jest w tej scenie bardziej surowa i dzika; Podstolina jest nie tyle dewotką co hipokrytką;
Aryst jest u Zabłockiego bardziej krewki, nerwowy, impetyczny, nawet bardziej zjadliwy; Lisamon jest z kolei flegmatyczny i ponury;
FIRCYK - TYPOWA POSTAĆ EPOKI:
Modny kawaler w komedii polskiej XVIII w.:
polski petit-maitre stał się czołową postacią literatury stanisławowskiej;
u Bohomolca występuje kawaler, który z zagranicy przywozi nonszalanckie maniery i zachwyt nad stylem życia wielkich miast Europy; źle mówi po polsku jaki i po francusku, nazywany jest kawalerem modnym lub paryżaninem polskim;
modny kawaler jest irytujący, dlatego literatura dydaktyczno- satyryczna stawia w jednym rzędzie z tępymi sarmatami;
typowa tu jest powieść Krasickiego „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki”: edukację młodego szlachcica rozpoczyna Damon i kieruje go na kręte ścieżki łatwego poszukiwania uciech życiowych; w Warszawie Mikołaj spotyka fircyka, który za pomocą niecnych procederów dorabia się franc. stroju, pieniędzy, mieszkania;
roi się od fircyków w satyrach Krasickiego i Naruszewicza i w komediach grywanych na scenie warszawskiej.
Fircyk na tle swojej epoki:
wychowany w surowej atmosferze sarmacko-dewocyjnej młodzieniec, zetknąwszy się z innym światem doznawał najpierw oszołomienia, a następnie pragnął korzystać z nieoczekiwanej swobody obyczajowej (pogoń za rozrywką i uciechą); niepożądanym produktem nowej edukacji był fircyk;
fircyk z komedii Czartoryskiego „Panna na wydaniu” - ekstrawagancki, nieszanujący tradycji młodzian, ślepo naśladujący modę zagraniczną (portret ten jest fikcyjny: natura nie zna takiego nagromadzenia głupoty);
w oświeceniu libertynizm obyczajowy: biografie ludzi oświecenia - duża swoboda obyczajów ale i śmiałość poglądów; libertynizm filozoficzny - polska rewolucja w XVIII w.; fircyki w tym okresie to postacie niejednoznaczne (np. Kajetan Węgierski, książę Pepi);
te złożone procesy społeczno-kulturalne mogły zrealizować się tylko w powieści realistycznej (a nie wytworzyło jej polskie oświecenie, Z. przełożył jedynie „Toma Jonesa” Henryka Fieldinga); „Fircyk” jest tu jednak pewnym mostem między lit. dydaktyczną a powieścią fircyku;
główny bohater „Fircyka” - najciekawsza postać teatru tamtych czasów; postać centralna (wypowiada ponad 30% tekstu i kieruje całą akcją);
Damon a Fircyk:
Damon u Romagnesiego jako zarozumiały amant przybywa do Lisimiona, by zaproponować wolny związek dewotce, po odmowie postanawia się ożenić (nudna jednostajność);
ogólnie podobne perypetie, jednak Z. podejmuje fakt, który nie miała znaczenia u Romagnesiego: po smutnych przeżyciach III aktu Damon odzyskuje humor (po „zwycięstwie” nad Aramitą znowu jest petit-maitre);
u Z. Fircyk przybywa do Arysta, wydaje się już z zamiarem ożenku; to że został chłodno przyjęty przez Podstolinę tłumaczy sobie, że „kto się czubi, ten się lubi”; Damonowi nie przeszkadza małżeństwo, bo możne je traktować tak jak zapowiada w intercyzie;
brak u Ramagnesiego rozmowy Arysta z Fircykiem (przy powitaniu), w której ten pierwszy zapytuje czy Aryst nie zna jakiejś podstarzałej wdowy, którą mógłby poślubić (zjadliwy i wprost wyrażony sąd o podstarzałych kokietkach , łasych na wdzięki młodych fircyków) - całą tę scenę należy uznać za satyrę na salonową konwersację (panowie próbują błyszczeć dowcipem); wobec Arysta przeważnie Fircyk jest kawalerem modnym;
Fircyk jako „uwodziciel”:
Fircyk przyjmuje różne pozy w scenach z Podstoliną: najpierw rozmowa w sposób prosty, naturalny - schlebianie w bardzo rokokowy sposób - „udawanie mocno zakochanego” - żart, dowcip (kpina) - gniew, puszenie się - szczere wzruszenie - z powrotem ton fircykowy (intercyza);
Czy tylko „cyniczny półgłówek”?:
Fircyk - z jednej strony błazen, z drugiej młody bohater lit., który w miłości pozuje, błaznuje; jest szczerze zakochany i w końcu żeni się z wybranką;
nie jest cynicznym półgłówkiem - zdolność prawdziwego wzruszenia;
Z. ukazuje stosunek Fircyka do świata: żartuje z Arysta, Podstoliny, nawet siebie samego, traktuje z wyższością Świstaka, śmieje się obyczajów warszawskich, skąpstwa ojca, podstarzałych kobietek, gburowatego prawnika, przepisów kościelnych, pijackiej gościnności i pseudofilozofii Arysta; Fircyk w żartach okazuje swe oczytanie (cytuje biblijne przykłady, mitologię i filozofię grecką i łacińską);
w wypowiedziach Fircyka o małżeństwie czy o kobietach - cynizm, ton „moralny”;
mówi o równości wobec natury, a jednocześnie podkreśla własne pochodzenie; szydzi z mody społecznej, a żyje według warszawskich obyczajów;
fircyk Z. przedstawiony nieszablonowo, bardziej prawdziwie i realistycznie;
Różne interpretacje postaci Fircyka:
wystawienie w Teatrze Narodowym przez Bohdana Korzeniowskiego; Czesław Wołłejko był Fircykiem bardziej salonowym, bardziej dojrzałym i cynicznym, kpina pełna sarkazmu, w ostatniej scenie mniej wzruszenia więcej satysfakcji z sukcesu;
wystawienie w Teatrze Powszechnym przez Jana Ciesierskiego; Ryszard Barycz - Fircyk młodzieńczy, niedojrzały, więcej wesołości niż zjadliwości w żartach, w ostatniej scenie wzruszenie;
pytanie co do dalszych losów bohaterów: Fircyk w niedługim czasie po ślubie mógł zastosować praktycznie swoją intercyzę; może jednak Podstolina zdoła zrobić z Fircyka poczciwego obywatela;
CHARAKTERYSTYKA POSTACI KOMEDII ZABŁOCKIEGO:
Zabłocki o komedii polskiej:
Z. wbrew oświeceniowej tendencji powściągliwie wypowiadał się o komedii; wzmianka w dedykacji do „Zabobonnika”; o „Fircyku” napisał do króla, że traktować go należy jako zabawę;
„Fircyk” nie zdobył sobie uznania współcześnie uczonych mężów - Z. zlekceważył zasadę dydaktyzmu, a postaci komedii nie są podporządkowane konwencji komediowej postulowanej w epoce (np. postulaty ze „Sztuki rymotwórczej”);
Charakterystyka Arysta:
typowy sarmata, pozuje trochę na Rzymianina; był kiedyś fircykiem, dlatego boi się, by Fircyk nie zbałamucił mu żony; udaje człowieka surowych zasad, a jednocześnie sprzeniewierza się im (ciągłe podejrzenia i irytacja); mimo pozorów jest ruchliwszy i hałaśliwszy od Fircyka; wypowiada zdania pod którymi mógłby się podpisać Z.: „Każda moda z kaprysu głupia jest i lekka”, krytyka księży; gburowaty i gwałtowny jednak ma zdrowy rozsądek, ironiczny, zjadliwy; postać żywa i interesująca;
Podstolina, Pustak, Świstak:
Podstolina - trochę histeryczka, hipokrytka, trzeźwa, egzaltowana, młoda, sprytna, uparta, mami wszystkich (prócz Świstaka); po osiągnięciu swych celów okazuje się rozumna i uczciwa, prawdziwa postać kobieca (ze swoimi kaprysami);
Świstak - dobrze otrzaskany w służbie miejski fagas; wyniośle traktuje Pustaka (on ze swym panem Fircykiem są jak bracia), wesoły dowcipny;
Pustak - chłopek-roztropek, Arlekin, zmysłowi, lubi prymitywne przyjemności, jest bity przez pana, ale godzi się z tym (dobrze mu u Arysta), krytykuje obyczaje sarmackie wobec służby; kończy komedię: „Dobrze być filozofem, ale w gabinecie,/Bądź wietrznikiem, na wielkim kto chcesz znaczyć świecie!”
Klarysa:
pogodna, o wesołym usposobieniu i zdrowym rozsądku, ma ostry dowcip; Podstolina pokpiwa z niej (gł. z jej surowości); wypowiada liczne sentencje;
Postacie drugiego planu:
świat zewnętrzny: kwestarze przyjeżdżający do Arysta po daninę dla klasztoru; postać palestranta (dwie kwestie po łacinie i jedna po polsku); mowa o wojewodach, rajfurach;
JĘZYK I STYL „FIRCYKA”:
Słowo jako element artystycznej ekspresji:
Zabłocki - ze wszystkich komediopisarzy stanisławowskich (poza Bogusławskim) miał na pewno najlepsze wyczucie specyfiki teatru i słowa teatralnego; w „Fircyku” świetne sceny obyczajowe, unikanie scen sielankowych, oczyszczenie z czułostkowości; Z. uniknął monotonii; wykorzystanie wiersza trzynastozgłoskowego w teatrze;
Wersyfikacja Zabłockiego:
akcentowanie na szóstej i dwunastej sylabie i średniówkę po siódmej; dzieli wers na trzy, cztery pięć i sześć członów syntaktycznych;
1646 wersów trzynastozgłoskowych rymowanych parzysto;
Podstolina i Klarysa mówią językiem bardziej spokojnym; Aryst - ruchliwy i hałaśliwy;
Z. dostosowuje formę wypowiedzi do sytuacji scenicznej;
Przysłowia w „Fircyku”:
przywoływanie popularnych i znanych powszechnie w literaturze oświecenia porzekadeł;
Fircyk w zalotach Franciszka Zabłockiego - opracowanie
P.S. Strona 7