Rozdział 6. Modele i programy terapii jednostki i rodziny z zaburzeniami spowodowanymi używaniem alkoholu
6.1. Wprowadzenie
Zasługi ruchu anonimowych alkoholików:
Zgromadzenie bogatej wiedzy nt. pojawiających się w trakcie procesu zdrowienia alkoholika i członków rodziny zjawisk i mechanizmów intrapsychicznych i interpersonalnych
Opracowanie sposobu przygotowywania (w ramach 12.tego kroku) rzesz alkoholików pomagających innym trzeźwiejącym alkoholikom
pomoc przy początkach tworzenia programów leczenia przez klinicystów i terapeutów dzięki doświadczeniom i wiedzy alkoholików i ich partnerek, realizujących 12 kroków w ramach grup AA lub Al-Anon
Ewolucja programów leczenia zaburzeń związanych z nadużywaniem alkoholu to wynik interakcji osiągnięć w zakresie wiedzy klinicznej (uwarunkowania, przebieg i konsekwencje fizyczne i psychospołeczne uzależnienia dla jednostki i rodziny) oraz osiągnięć w zakresie efektywności terapii (różne szkoły psychoterapeutyczne zajmujące się pomocą uzależnionym i ich rodzinom)
Strategie oddziaływania wywodzące się z podejścia behawioralno-poznawczego -> leczenie osób z zaburzeniami związanymi z używaniem alkoholu i osób współuzależnionych
Terapia interakcyjno-komunikacyjna -> problemy małżeńskie i rodzinne
Relatywnie rzadziej stosowana jest terapia strategiczno-systemowa
6.2. Modele alkoholizmu a koncepcje leczenia alkoholików i ich rodzin
W latach 60. dzięki pracom Jellinka alkoholizm stał się przedmiotem zainteresowania niektórych lekarzy i psychiatrów, a także terapeutów behawioralnych i poznawczych - wcześniej specjaliści z zakresu medycyny i psychoterapii zajmowali się leczeniem alkoholików nie tyle z powodu picia, co na skutek wystąpienia choroby somatycznej lub zaburzenia psychicznego.
Pierwsze koncepcje leczenia uwzględniające zjawiska psychiczne i społeczne będące konsekwencją długotrwałego nadużywania alkoholu wywodzą się albo bezpośrednio z jellinkowskiego ujęcia alkoholizmu, albo z ujęcia behawiorystycznego. Różnice dotyczą sposobu traktowania alkoholizmu i jego symptomów (to konsekwencja istniejących do dziś dwóch odmiennych stanowisk co do istoty uzależnienia od alkoholu, z czego wynikają inne sposoby rozumienia natury terapii i czasu jej trwania).
Podejście jellinkowskie
Alkoholizm jako choroba o charakterze nieodwracalnym i przewlekłym
Odnosi się do biochemicznych zmian w OUN przejawiających się utratą kontroli nad ilością wypijanego alkoholu po rozpoczęciu picia
Znajduje odzwierciedlenie w programach leczenia, które czerpią z doświadczeń ruchu AA, propagujących ideę „nieustającej terapii”
Celem leczenia jest utrzymywanie całkowitej abstynencji
Podejście behawiorystyczne
Wywodzi się z założeń teorii społecznego uczenia się przyjmującej, że jest to nieprzystosowawczy bądź dezadaptacyjny wzorzec zachowania (zachowanie rozumiane jako wzorzec myślenia, reagowania emocjonalnego i zachowania), nawyk, który powstał w wyniku uczenia się, zgodnie z zasadami warunkowania klasycznego, instrumentalnego czy modelowania
Znajduje odzwierciedlenie w programach terapii poznawczej, behawioralnej oraz podejściach dialektycznych (łączących założenia obu paradygmatów), zalecających leczenie ograniczone w czasie
Dopuszcza możliwość powrotu do kontrolowanego picia, zwłaszcza przez osoby pijące szkodliwie
6.2.1. Wczesne modele behawiorystyczne
Klasyczna teoria warunkowania została wykorzystana w trzech podstawowych strategiach leczenia alkoholików:
Metodzie wygaszania związków między sygnałami zewnętrznymi (środowiskowymi) a popędem picia
technice desensytyzacji związanej z uczeniem osoby doświadczającej znacznego napięcia i lęku umiejętności korzystania z relaksacji, zamiast sięgania po alkohol
technice awersyjnej polegającej na uczeniu osoby pijącej negatywnych reakcji na myśl o użyciu alkoholu lub na jego widok
Warunkowanie sprawcze (instrumentalne) również stało się podstawą kilku technik terapeutycznych - są one wykorzystywane w terapii par i terapii systemowej, których celem jest stworzenie nowego, bardziej adekwatnego systemu wzmocnień pozytywnych wobec zachowań pożądanych (niepicie) i wzmocnień negatywnych względem zachowań dezadaptacyjnych (picie alkoholu); możliwość monitorowania systemu wzmocnień przez najbliższe alkoholikowi osoby, a co za tym idzie - wspieranie jednych zachowań, powstrzymywanie innych.
Teoria społecznego uczenia się wykorzystuje zarówno tezy behawioryzmu, jak i psychologii poznawczej dla zrozumienia mechanizmu powstania i utrzymywania się adaptacyjnych i dezadaptacyjnych zachowań.
W przypadku picia szkodliwego i uzależnienia od alkoholu koncepcje poznawcze wskazują na szczególne znaczenie zmiennych pośredniczących, np. oczekiwań wobec alkoholu na utrzymywanie się u osoby określonego wzorca picia. Techniki pracy to przede wszystkim metoda psychoedukacji oraz dyskursu nad przekonaniami - pierwsza stosowana do pracy z młodzieżą z grupy wysokiego ryzyka (-> pozytywne oczekiwania wobec użycia alkoholu), druga ma chronić przed nawrotami. Prekursorzy - Marlatt i Gordon, prowadzili z pacjentami dyskusje nad ich pozytywnymi oczekiwaniami wobec alkoholu, jednocześnie ucząc ich rozpoznawania sytuacji zagrożenia i wysokiego ryzyka picia i w ślad za tym uruchamiania strategii radzenia sobie z trudnymi do opanowania pragnieniami alkoholu.
Lazarus opracował b.zróżnicowany i wielowymiarowy program oddziaływań terapeutycznych obejmujący alkoholika i żonę. Program realizowany dzięki modułom opartym na:
Opiece medycznej nad pacjentami z chorobami fizycznymi będącymi konsekwencją nadużywania alkoholu
Procedurze warunkowania polegającej na hamowaniu nawyku sięgania po alkohol w różnych sytuacjach osobistych i społecznych
Procedurze uwrażliwiającej, która umożliwia rozpoznanie przez alkoholika bodźców (sygnałotwórczych) pobudzających do sięgania po alkohol
Treningu asertywności pozwalającymi wykształcić nowe umiejętności -> skuteczniejsze zmaganie się ze stresem interpersonalnym
Procedurach uczenia adaptacyjnych reakcji i wypierania dawnych lękowych i unikających
Terapii małżeńskiej, która umożliwia zmianę interakcji podtrzymujących picie na bardziej satysfakcjonujące dla obu partnerów.
Ten program leczenia stał się wzorcem i podstawą do tworzenia nowych procedur charakterystycznych dla współczesnego podejścia poznawczo-behawioralnego.
6.2.2. Model Minnesota
Model Minnesota, oparty na koncepcji alkoholizmu jako choroby, zaadaptowano w wielu krajach europejskich; w Polsce do pewnego stopnia, np. w opracowanym przez Mellibrudę z zespołem strategiczno-strukturalnym programie psychoterapeutycznym dla osób uzależnionych i członków ich rodzin.
Jellinkowskie ujęcie alkoholizmu uwzględniane jest, obok programu 12 kroków AA, w wielu opracowanych przez klinicystów koncepcjach i programach leczenia. Jest to po części zasługą paralelnego modelu choroby i zdrowienia Glatta, w którym przyjęto, że zanim dojdzie do stanu zwanego błędnym kołem przymusu picia u osoby ujawniają się kolejne objawy choroby alkoholowej, podobne do wyodrębnionych przez Jellinka. Im proces alkoholizowania trwa dłużej, tym bardziej nasilają się negatywne konsekwencje picia, obejmujące wszystkie sfery funkcjonowania jednostki. Pomimo tych konsekwencji, alkoholicy zaprzeczają ich istnieniu lub przypisują im inne znaczenie. Dopiero załamanie mechanizmów obronnych (np. zaprzeczenia i racjonalizacji) może uruchomić potrzebę pomocy, której powinna towarzyszyć choćby symboliczna nadzieja na wyleczenie - od doświadczenia tego stanu zaczyna się długotrwały proces zdrowienia, które obejmuje różne sfery życia, zwłaszcza życie emocjonalne, poznawcze, społeczne i motywacyjne alkoholika.
Proces zdrowienia powinien być zwierciadlanym procesem procesu choroby i zmierzać, w miarę możliwości pacjenta, do osiągnięcia poziomu funkcjonowania sprzed choroby -> odrodzenie zainteresowań, powrót do wartości moralnych i przebudzenie duchowe.
Model Glatta z jednej strony zakłada przewlekły i nieodwracalny charakter choroby, a z drugiej cechuje go ogromna wiara i optymizm w ocenie możliwości powrotu do zdrowia fizycznego, psychicznego i duchowego.
Idea progresywnego procesu zdrowienia, nie tylko utrzymywania abstynencji, stanowi podstawę wielu współczesnych programów leczenia.
Początki programu minnesockiego -> eksperymentalny program leczenia w 1949r. w szpitalu psychiatrycznym Willmar; później udoskonalany przez terapeutów rożnych ośrodków leczenia stacjonarnego, m.in. Hazelden, Parkside, Instytut Johnsona.
Najistotniejsze założenia modelu Minnesota:
Alkoholizm - choroba charakteryzująca się utratą kontroli nad piciem i patologicznym pragnieniem alkoholu. Podłożem tych zjawisko jest zależność chemiczna, podobna u wszystkich uzależnionych od środków zmieniających nastrój. Uzależnieni powinni być leczeni, nie karani.
Alkoholizm - choroba chroniczna, rozwijająca się wg pewnych praw i przejawiająca się konkretnymi symptomami; powinny się one znaleźć w centrum zainteresowania terapeutów i stanowić cel interwencji terapeut.
Alkoholizm przejawia się przez nałogowe zachowania i problemy psychiczno-społeczne pozostające we wzajemnych złożonych zależnościach. Jeśli leczenie będzie nastawione tylko na rezygnację z picia alkoholu, a nie uwzględni problemów psychicznych i społecznych, to alkoholik pod wpływem napięcia spowodowanego tymi problemami prawdopodobnie wróci do picia. Napięcie spowodowane konfrontowaniem się z problemami psychicznymi i rodzinnymi może stworzyć realne ryzyko zapicia.
Wstępna motywacja do leczenia nie jest warunkiem koniecznym do osiągnięcia pozytywnych efektów, bo podstawowym przejawem alkoholizmu jest zaprzeczenie i racjonalizacja, które występują u pacjentów na każdym etapie leczenia.
Podstawą programu jest filozofia oparta na 12 krokach AA i AN. Istotnym celem oddziaływań jest rozwijanie u alkoholika większej świadomości życia duchowego, zdolności do rozpoznawania sytuacji dokonywania wyborów i ponoszenie za nie odpowiedzialności oraz akceptacjia relacji z osobami o podobnych problemach.
Ostateczne cele to: utrzymanie abstynencji, polepszenie jakości życia w różnych obszarach funkcjonowania.
Do krótkoterminowych celów terapii, które umożliwiają przewidywanie końcowego efektu leczenia, należy pomoc osobie uzależnionej w:
rozpoznaniu symptomów choroby i ich konsekwencji
zaakceptowaniu konieczności korzystania z pomocy, by nauczyć się żyć konstruktywnie z nieuleczalną chorobą
zidentyfikowaniu problemów, które uzależniony ma zmienić, żeby życie było bardziej satysfakcjonujące
wprowadzeniu zmian, wspieranie w tym osoby uzależnionej, by kształtowała nowy styl życia
Minnesocki model leczenia realizowany jest w 3-6 tyg.hospitalizacji w USA, 6-8 tyg. w Anglii, a następnie konturowany w warunkach ambulatoryjnych lub samopomocowych typu AA i/lub AN.
W ramach programu podstawowego uzależnieni od środków chemicznych przechodzą detoksykację (2-7 dni), następnie zespół diagnostyczny określa ogólne i specyficzne problemy i na tej podstawie zleca formy terapii. Program leczenia składa się z dwóch części: pierwszej - wspólnej dla wszystkich uzależnionych, drugiej - zindywidualizowanej i dostosowanej do specyficznych problemów pacjenta. Spotkania indywidualne i grupowe prowadzą psychologowie, pracownicy socjalni, duchowni i doradcy osobiści. W realizacj programu uczestniczą alkoholicy i narkomani, którzy z powodzeniem przeszli własną terapię i utrzymują abstynencję, pracując dalej nad zmianą w grupach samopomocy.
Część wspólna - wykłady i spotkania w grupach zadaniowych. Tematyka wykładów obejmuje objawy i proces przebiegu uzależnienia, jego konsekwencje dla różnych sfer życia i sposoby uzyskania pozytywnych zmian pod wpływem leczenia. Spotkania w grupach zadaniowych mają zachęcić uczestników do swobodnej wymiany doświadczeń związanych z odczuwaniem krzywdy, żalu, wściekłości lub obwiniania innych. Celem jest odzyskanie swobody w przeżywaniu różnych sytuacji, uwolnienie się od konieczności powtarzania destrukcyjnych postaw i zachowań.
Część indywidualna - spotkania z doradcą, wykonywanie zadań związanych ze zmianą funkcjonowania lub uczeniem się konkretnych umiejętności oraz spotkania ze specjalistami, m.in. z psychiatrą, terapeutą rodzinnym, pracownikiem socjalnym.
Efektywność modelu Minnesota jest wysoka zarówno dla osób uzależnionych od alkoholu, jak i od środków psychoaktywnych. Dlaczego? Program oferuje wysoce zróżnicowane formy terapii ukierunkowane na rozwiązanie indywidualnych problemów pacjenta oraz na restrukturalizację więzi społecznych ze światem niepijących. Poza tym model Minnesota umożliwia współpracę różnych profesjonalnych i nieprofesjonalnych terapeutów, z których każdy spełnia inną rolę w procesie trzeźwienia alkoholika.
6.3. Współczesne programy i modele terapii alkoholików - proces i struktura
Pomoc medyczna - w przypadku wystąpienia np. ostrych objawów zespołu odstawienia, zatrucia organizmu lub psychoz alkoholowych
Pomoc psychoterapeutyczna - w związku z przyczynami osobowościowymi i konsekwencjami psychicznymi alkoholizmu
Oddziaływania rehabilitacyjne - o charakterze somatycznym, społecznym i zawodowym
Psychoterapia jest najważniejszą formą oddziaływań leczniczych w procesie zdrowienia ->uczenie się życia nie tylko związanego z zaprzestaniem picia, ale i „trzeźwego” w obszarze życia emocjonalnego, poznawczego, motywacyjnego i społecznego. Proces trzeźwienia charakteryzuje występowanie etapów, w których jednostka i rodzina realizują określone zadania (cele) terapeutyczne.
6.3.1. Proces zmiany a motywacja do leczenia
Prochaska - transteoretyczny model etapów zmiany w procesie terapii - każdy z wyodrębnionych okresów charakteryzuje specyficzny układ postaw, intencji i zachowań związanych z konkretnym miejscem jednostki w cyklu zmiany. Każde ze stadiów to nie tylko okres czasu, ale głównie realizacja konkretnych zadań, służących osiąganiu celów, umożliwiających podjęcie kolejnego etapu.
Pięć stadiów zmiany:
prekontemplacji (przedrefleksji)
kontemplacji (wiedzy, refleksji)
przygotowania
działania
utrwalania zmiany
Stadium prekontemplacji - alkoholik nie rozpoznaje symptomów związanych ze szkodliwym lub uzależnionym piciem, trudnej osobistej sytuacji i negatywnych konsekwencji dla niego i jego rodziny; występują tak silne mechanizmy obronne, że alkoholik zaprzecza i racjonalizuje, gdy czasem odczuwa pewne problemy i trudności; upatrywanie „sprawców” w matce lub żonie; mechanizm projekcji - przerzucanie poczucia winy na inne osoby; problemy z alkoholem są rozpoznawane przez otoczenie, ale nie przez pijącego, co skutkuje brakiem motywacji i mobilizacji do zmiany
Przejście do stadium kontemplacji - doświadczanie cierpienia, lęku czy rozpaczy lub załamanie się systemu obrony alkoholika; uświadomienie sobie „osiągnięcia dna” jest momentem krytycznym dla wystąpienia zmiany w sposobie postrzegania i myślenia alkoholika (z perspektywy koncepcji stresu i wydarzeń krytycznych „dno” definiuje się w kategoriach doświadczenia kryzysu życiowego poprzez zadziałanie konkretnych czynników wewnętrznych lub zewnętrznych); kryzys powoduje tak znaczny poziom nierównowagi wewnętrznej, że wywołuje destabilizację mechanizmów obronnych
Stadium kontemplacji - przekonanie alkoholika o problemie związanym z nadużywaniem alkoholu, ale brak gotowości do podjęcia konstruktywnych działań; występowanie gwałtownych zmian w poczuciu tożsamości, wahań nastrojów, wynikających z obniżenia poczucia własnej wartości; stany dysforyczne, przygnębienie i depresja; część alkoholików wpada w pułapkę chronicznej refleksji (Prochaska, DiClemente) i nie podejmują aktywności zmierzającej do realizacji celu; ambiwalencja w zakresie rozpoznania własnej choroby - możliwe wystąpienie dwóch przekonań „nie mam problemów związanych z piciem alkoholu”, „potrzebuję pewnych zmian” - jeśli osoba skłoni się bardziej do pierwszego sądu, może wrócić do fazy prekontemplacji; faza ta kończy się poprzez uznanie, że jest się alkoholikiem
Stadium przygotowania - alkoholik zdaje sobie sprawę z problemu i przygotowuje się do wprowadzenia zmian; próbuje kontrolować zachowania związane z piciem, utrzymując kolejny dzień abstynencję, ale nie spełnia wszystkich kryteriów skutecznego działania; ustalenie celów i priorytetów i poddawanie ich wszechstronnej analizie
Miller i Rollnick - strategia rozmów motywacyjnych - badanie pozytywnych i negatywnych konsekwencji zmian, zapoznanie pacjenta z różnymi możliwościami rozwiązania problemów i zachęcanie do przyjęcia odpowiedzialności za jego wybory i decyzje; dostarczenie wiedzy o alkoholizmie
Stadium działania - uzależniony rozumie przyczyny swoich problemów i poszukuje sposobów ich rozwiązania, sprawdzając też skuteczność; modyfikacja zachowań i zmiana otoczenia, proces uwalniania się od mechanizmów obronnych; wg Prochaski i DiClemente w stadium tym znajdują się osoby, które utrzymały abstynencję w okresie 1-6 miesięcy; nabywanie umiejętności rozpoznawania bodźców zwiększających pragnienie alkoholu, stosowania nagród, monitorowanie własnego zachowania pod kątem ewentualnego zagrożenia dla abstynencji; pogłebiona świadomość zagrożeń; aktywne kształtowanie sposobu myślenia i przeżywania
Stadium utrwalania zmiany - alkoholik stara się umocnić korzyści z działania na rzecz zmiany i zapobiec nawrotom przez kontrolowanie dawnych nawyków i wzorców zachowania; świadome utrzymywanie nowych sposobów funkcjonowania; nawroty są naturalnym elementem procesu zdrowienia - ważne jest, jak uzależniony przygotowany jest do radzenia sobie z takim zdarzeniem (model spirali Prochaski i Norcrossa pokazuje, że niektórzy przechodzą kolejne stadia, a niektórzy mają nawroty i cofają się)
Brown - bez względu na fazę zdrowienia alkoholika uwzględnić należy trzy zasadnicze elementy procesu terapii:
koncentracja uzależnionego na alkoholu
jego stosunki z otoczeniem, czyli wzajemne relacje między nim a innymi niż alkohol czynnikami środowiskowymi
spostrzeganie siebie i innych, czyli układ odniesienia, dzięki któremu jednostka odnajduje siebie w stosunkach z innymi, ze światem w ogóle
Cztery fazy zdrowienia wg Brown:
picia
przejściowa
wczesnego powrotu do zdrowia
niekończąca się, w przypadku alkoholizmu, faza ustawicznego trzeźwienia
Opisując przebieg każdej fazy, Brown uwzględnia trzy elementy, które w graficznym modelu określa jako oś koncentracji na alkoholu, oś wzajemnych oddziaływań z otoczeniem oraz interpretacji siebie i innych. Oś alkoholu w czasie picia oznacza przekonanie uzależnionego o sprawowaniu kontroli i że nie jest alkoholikiem, oś zdrowienia - przekonanie o utracie kontroli i uznanie, że jest się alkoholikiem.
Model stadiów zmiany - b.przydatny do badania skuteczności terapii; wskazał na inne czynniki niż właściwości osobowościowe pacjentów wpływające na sukcesy i porażki terapii; umożliwił prawidłowe zdiagnozowanie 93% osób spośród tych, które przerwały terapię. 40% osób stanowiły osoby w stadium prekontemplacji, przeszło 20% - alkoholicy w fazie działania. Pacjenci kontynuujący terapię mieli profil właściwości podobny do tych, którzy byli w stadium kontemplacji.
6.3.2. Współczesne modele poznawczo-behawioralne
Celem terapii poznawczej jest redukcja nieprzysosowawczych reakcji emocjonalnych i samoniszczących zachowań poprzez modyfikację leżących u ich podstaw błędnych przekonań. Prekursor- Albert Ellis, twórca racjonalno-emotywno-behawioralnej terapii zachowań. Podejście poznawczo-behawioralne w teorii i praktyce klinicznej rozwinął Aaron T. Beck -> leczenie depresji i innych problemów psychicznych, w tym zaburzeń związanych ze szkodliwym piciem.
Główne cele obu terapii:
Zmniejszenie intensywności i częstotliwości głodu alkoholu, w wyniku nabywania umiejętności rozpoznawania bodźców pobudzających ten stan wewnętrzny, a także zakwestionowanie przekonań stanowiących ich podstawę
Wyposażenie pacjenta w różnorodne techniki (narzędzia) ułatwiające kontrolę głodu, co wiąże się ze zwiększeniem kontroli zachowania
W zależności od potrzeb pacjentów - również relaksacja, odwracanie uwagi czy monitorowanie swoich zachowań w okresach zwiększonego ryzyka wystąpienia nawrotów
Terapia Ellisa ujmuje zachowanie jako łańcuch zdarzeń A-B-C: A- zdarzenie, zachowanie albo postawa osoby, B- przekonania na ich temat, które uaktywniają C- konsekwencje emocjonalno-behawioralne lub po prostu reakcję. Reakcja emocjonalna wynika zatem bardziej z przekonań na temat zdarzenia, niż samego zdarzenia.
Terapia ta wymaga przejścia kolejnych etapów związanych ze zmianą przekonań - przez Ellisa oznaczone literami DEF. Strategia polega na podważeniu D - uczeniu klienta różnych sposobów kwestionowania autodestrukcyjnych, irracjonalnych przekonań. Najpierw uczy się go poszukiwania takich przekonań, potem podejmuje się dyskusję nad ich irracjonalnością, w końcu klient dowiaduje się, jak może rozpoznawać i odróżniać przekonania racjonalne od irracjonalnych. Dzięki tym dyskusjom osiąga E- efektywne, racjonalne przesłanki, które uaktywniają F- nowe, pozytywne uczucia, które zwrotnie podtrzymują zachowania i przekonania.
Tematyka podczas sesji z pacjentami: zaprzeczanie problemom związanym ze szkodliwym piciem; używanie alkoholu jako narzędzia radzenia sobie ze stresem; niska tolerancja na frustrację i deprywację; zapotrzebowanie na wysoki poziom stymulacji i pobudzenia; roszczeniowość wobec świata i ludzi.
Psychopatologia, w tym zaburzenia związane z używaniem substancji psychoaktywnych, to rezultat fałszywych (dezadaptacyjnych) znaczeń zdarzeń i znaczeń odnoszących się do samego siebie (self), kontekstu środowiskowego (doświadczenia osobiste) i przyszłości (cele), które przyjmują postać triad poznawczych.
Terapia poznawcza - postępowanie diagnostyczne, głównym celem jest opracowanie indywidualnego studium przypadku opartego na poznawczym modelu zaburzeń. Uzyskane informacje stanowią istotne przesłanki do planowania celów i zadań terapii oraz najefektywniejszych strategii postępowania terapeutycznego. Jest bardziej skoncentrowana na restrukturalizacji czynników proksymalnych niż dystalnych, czyli tych, które bezpośrednio, a nie pośrednio, wpływają na powstanie głodu alkoholu oraz przekonań, że nie można sobie z nim poradzić w inny sposób niż picie.
Zakłada współpracę między terapeutą a pacjentem, zatem pacjenci powinni się orientować w związkach przyczynowo-skutkowych między myślami, emocjami, zachowaniem, głodem i konsumpcją alkoholu.
Własny model uwarunkowań uzależnienia - koncepcja pacjenta wyjaśniająca znaczenie różnych czynników dla pogłębiania się ich problemów z piciem; terapeuta zachęca do oceny stopnia słuszności wyjaśnienia na skali 0-100 - to wstęp do uczenia pacjentów, że ich przekonania można poddać ocenie z perspektywy zgodności z faktami i podjąć nad nimi dyskusję, która może spowodować powstanie nowej koncepcji wyjaśniającej.
Angażowanie pacjenta w identyfikowanie i kwestionowanie dwóch typów przekonań mających charakter automatycznych myśli - bezpośrednio związanych z przewidywaniami pozytywnych skutków spożycia alkoholu i odnoszących się do „zbawiennego” działania spożytego alkoholu na negatywne stany emocjonalne: lęk, złość, depresję.
Dzięki dyskursom nad adekwatnością przekonań i dialogowi sokratejskiemu następuje modyfikacja automatycznych myśli i kompensacyjnych strategii radzenia sobie z warunkowymi przekonaniami.
*Model Minnesota w Polsce
Komisja ds. Edukacji w Dziedzinie Alkoholizmu przy Fundacji Batorego - zorganizowanie wizyt terapeutów zagranicznych i pobytów polskich terapeutów w amerykańskich ośrodkach
Koniec lat 80. - wprowadzenie nabytej wiedzy i doświadczenia klinicznego do programów szkoleń Instytutu Psychologii Zdrowia i Trzeźwości oraz programu terapeutycznego znanego wówczas pod nazwą PETRA
Dzięki zaangażowaniu J.Mellibrudy, A.Dodziuk, Z.Sobolewskiej i W.Sztander program rozpowszechniono w wielu placówkach odwykowych
Lata 90. - intensywna praca zespołu pracowników Instytutu Psychologii Zdrowia i Trzeźwości pod kierownictwem Mellibrudy nad modyfikacją programu terapeutycznego, jego pogłębieniem i przystosowaniem do warunków polskich
*Interwencja kryzysowa wg Vernona E. Johnsona
Metoda konfrontacyjna - umożliwia uzależnionemu poznanie faktów, czyli zdarzeń i zachowań, które mają związek z nadużywaniem alkoholu; musi temu towarzyszyć poszanowanie godności i troska o osobę, nie można wywołać oporu przed dostrzeżeniem skutków uzależnienia
W procesie oddziaływań wyróżnia się następujące etapy:
Dobór składu zespołu interwencyjnego (zaprasza się do zespołu współmałżonka, rodziców, szefa, przyjaciół, czasem też dzieci; najbardziej efektywna grupa liczy 3-5 osób; członkowie zespołu powinni wiedzieć, że picie alkolika ma charakter chorobowy, być względnie zrównoważeni emocjonalnie, aby podczas rozmowy informować, a nie dramatyzować)
Przygotowanie do sesji konfrontacyjnej (każdy uczestnik zespołu sporządza pisemną listę konkretnych wydarzeń i zachowań pijącego, które uzasadniają diagnozę uzależnienia; zaleca się jedną lub dwie próby - przesłuchania interwencyjne poprzedzające interwencję właściwą; należy znaleźć instytucję, która przyjmie alkoholika na leczenie w przypadku pozytywnych efektów interwencji i/lub terapeutę, który udzieli wsparcia, jeśli interwencja zakończy się negatywnie ->alkoholik odrzuci fakty)
Przeprowadzenie interwencji (na spotkanie zaproszony jest alkoholik i zespół; osoba prowadząca przed interwencją informuje o celu spotkania; w czasie spotkania alkoholik ma słuchać, a członkowie zespołu udzielać konkretne informacje; po wysłuchaniu alkoholik może doświadczyć swoistego „wglądu”, który pozwoli mu zobaczyć siebie i swoje funkcjonowanie bez mechanizmów obronnych, albo odrzucić przedstawione wydarzenia i negatywne konsekwencje; jeśli interwencja odniesie pozytywny skutek, alkoholik podejmuje leczenie
U podstaw tak zaprojektowanej interwencji kryzysowej leży przekonanie, że skonfrontowanie alkoholika z licznymi wydarzeniami, które ilustrują chorobę i negat.konsekwencje uzależnienia wpłynie na znaczne osłabienie mechanizmów obronnych zaprzeczania i iluzji, co spowoduje właściwe rozpoznanie rzeczywistości; negatywny rezultat wywołuje wiele emocji negatywnych u uczestników, zwłaszcza członków rodziny, ważne, aby w razie czego mogli skorzystać z pomocy psychologicznej, która umożliwi ustalenie nowych zadań i celów osobistych wynikających z pozostawania w związku z osobą uzależnioną