ŚWIAT OKRESU MIĘDZYWOJENNEGO (1919-1939)
I. KSZTAŁTOWANIE NOWEGO OBLICZA ŚWIATA (1919-1923)
1. Przeobrażenia rewolucyjne w Europie (1919-1921)
Jesienią 1918 r. zakończyły się działania wojenne na większą skalę. Niektóre państwa przystąpiły do demobilizacji swych armii. Austro-Węgry się rozpadły. Na ich gruzach kształtowały się nowe państwa: Austria, Czechosłowacja, Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców (SHS), Polska i Węgry. Rosja nie rozpadła się ale znalazła się w stanie wojny domowej pomiędzy siłami rewolucji i kontrrewolucji. Skorzystały z tego narodowości podbite przez Rosję i przystąpiły do kształtowania samodzielnych państw. Od Rosji oderwały się: Finlandia, Litwa, Łotwa, Estonia, Królestwo Polskie. Także ukraińcy przystąpili do tworzenia samodzielnego państwa ale po paru latach próby te zakończyły się niepowodzeniem. Na Kaukazie przystąpiono do budowy Armenii, Azerbejdżanu, Gruzji.
Wobec osłabienia Niemiec z postulatami rewindykacyjnymi wobec nich wystąpili Duńczycy, Litwini, Francuzi i Polacy zaboru pruskiego.
W Europie zniknęły cztery wielkie dynastie: Habsburgów, Hohenzollernów , Osmanów i Romanowych. W Wielkiej Brytanii niemiecka dynastia Sachsen-Coburg-Gotha postanowiła odciąć się od swych niemieckich korzeni i w 1917 r. zmieniła nazwisko, przejmując nowe od nazwy starego zamku w Windsorze.
Rosja, Niemcy, Włochy, Jugosławia, Węgry, Czechosłowacja, Hiszpania- przerabiane na ćwiczeniach
2. Konferencja pokojowa w Paryżu
Zakończenie wojny mogło się w pełni dokonać dopiero przez przyjęcie układów pokojowych. Zapowiadano, że czas tajnej dyplomacji i narzucanych przez zwycięzców traktatów już minął, że świat przechodzi do jawnej dyplomacji i sprawiedliwych układów. Dość powszechnie nawiązywano do programu pokojowego prezydenta W. Wilsona z 8 I 1918 r. (14 punktów)Porozumienia pokojowe będą jawnie zawierane, nie będzie już porozumień tajnych. Dyplomacja ma działać jawnie i publicznie. M.in.
Całkowita wolność żeglugi na morzach, poza wodami terytorialnymi, zarówno w czasie pokoju, jak i w czasie wojny.
Zniesienie barier gospodarczych i ustalenie warunków handlu równych dla wszystkich narodów akceptujących pokój
Zbrojenia narodowe zostały zredukowane do minimum.
Rozstrzygnięcie sporów kolonialnych w atmosferze swobodnej, otwartej i całkowicie bezstronnej, ale przestrzegając zasady, że interesy ludności zainteresowanej mają równą wagę co interesy Rządów.
Ewakuacja wszystkich rosyjskich terytoriów i uregulowanie stosunków z Rosją, Rosja ma prawo do samookreślenia swojego ustroju politycznego. Przyjęcie Rosji do Ligii Narodów.
Belgia musi być ewakuowana i stać się w pełni suwerennym krajem.
Terytorium francuskie zostanie uwolnione i odbudowane. Alzacja i Lotaryngia mają powrócić do Francji.
Korekta granicy włoskiej, wzdłuż linii narodowościowej.
Stworzenie możliwości autonomicznego rozwoju narodom Austro-Węgier.
Rumunia, Serbia i Czarnogóra odzyskają utracone w czasie wojny terytoria, Serbii zostanie przyznany wolny dostęp do morza, stosunki między różnymi państwami bałkańskimi muszą być oparte na przyjacielskich porozumieniach, uwzględniających linie podziału wspólnot i narodowości.
Ludności tureckiej Imperium Osmańskiego zapewniona zostanie suwerenność i bezpieczeństwo, innym narodom zamieszkującym Imperium przysługuje prawo do bezpieczeństwa i rozwoju, oraz autonomia. Dardanele zostaną otwarte dla okrętów i statków handlowych, zabezpieczone gwarancją międzynarodową.
Stworzenie niepodległego państwa polskiego na terytoriach zamieszkanych przez ludność polską, z wolnym dostępem do morza, niepodległością polityczną, gospodarczą, integralność terytoriów tego państwa ma być zagwarantowana przez konwencję międzynarodową.
Stworzenie Ligi Narodów, której celem będzie zapewnienie gwarancji niepodległości politycznej oraz integralności terytorialnej wszystkich państw.
Nowe granice chciano wytyczyć zgodnie z zasadą etniczną. Wobec roli Francji w gronie państw zwycięskiej koalicji wojennej konferencję pokojową zwołano do Paryża. Miała ona zakończyć stan wojny z Niemcami, Turcją, Bułgarią i byłymi Austro-Węgrami, czyli z nowymi państwami: Austrią i Węgrami.
Wbrew deklaracjom do udziału w konferencji dopuszczono tylko państwa zwycięskie zwane państwami sprzymierzonymi i stowarzyszonymi. Było ich 32. Do udziału w obradach nie dopuszczono Rosji ani państw pokonanych.
Wyłoniono tzw. Radę Dziesięciu. W skład jej wchodzili szefowie rządów i ministrowie spraw zagranicznych wielkich mocarstw: Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Francji, Włoch i Japonii. Przewodniczył
formalnie premier Francji G. Clemenceau. Do Paryża przybył też prezydent USA W. Wilson, który dokonał wyłomu w doktrynie Monroe i postanowił włączyć Stany do problemów europejskich.
a) Problem niemiecki
Francuzi wbrew zapowiedziom Wilsona dążyli do maksymalnego okrojenia i osłabienia Niemiec, tak by wyeliminować zagrożenie niemieckie na przyszłość. Żądano przykładnego ukarania agresora i przyznania Francji odszkodowań za zniszczenia.
Brytyjczycy, którzy nie ponieśli taki wielkich strat i zniszczeń, bali się, by osłabienie Niemiec nie spowodowało zbyt wielkiego wzmocnienia Francji w Europie. Kolonie niemieckie zostały już zajęte przez państwa zwycięskie. Toteż delegacja brytyjska zwalczała koncepcje francuskie i wzywała do bardziej łagodnego traktowania pokonanego przeciwnika.
Ekonomista brytyjski John Keynes dowodził, że osłabienie ekonomiczne Niemiec spowoduje załamanie ekonomiczne Niemiec i całej Europy. Natomiast premier brytyjski David Lloyd George dowodził, że załamanie ekonomiczne i polityczne Niemiec może spowodować wybuch rewolucji społecznej i połączenie sił rewolucyjnych Niemiec i Rosji.
Prezydent Wilson wspierał Lloyda Georga.
Kierowniczą rolę na konferencji przejęła wielka trójka, to jest: Clemenceau, Wilson i Lloyd George. W dniu 7 maja 1919 r. zwołano plenarne posiedzenie konferencji z udziałem delegacji niemieckiej i przedstawiono jej projekt traktatu pokojowego. Niemcy projekt ocenili negatywnie i odmówili przyjęcia go.
Projekt traktatu został jednak przepracowany i nieco złagodzony w stosunku do jego pierwszej wersji. Jednocześnie jednak wobec Niemiec, wystosowano ultimatum grożąc wznowieniem działań wojennych jeśli rząd niemiecki do 23 czerwca nie poinformuje przewodniczącego konferencji, że przyjmuje warunki pokoju. Niemcom nie pasowało przyjęcie na siebie całej odpowiedzialności za wybuch I wojny światowej i płacenie odszkodowań wojennych. Alianci odrzucili te sugestie i ponowili ultimatum. Traktat został ratyfikowany i 10 I 1920 r. wszedł w życie.
Niemcy przyjęli narzuconą im przez zwycięzców tezę, iż odpowiadają za rozpętanie wojny i popełnione w jej czasie zbrodnie wojenne oraz poniesione w czasie wojny straty materialne. W związku z tym zobowiązali się do osądzenia zbrodniarzy wojennych i wypłacenia odszkodowań wojennych.
Niemcy traciły całe kolonie i musiały przystąpić do rozbrojenia się. Traktat ustalał szczegółowo ile i jakiej broni mogą posiadać.
Armia niemiecka miała zostać zredukowana do 100 tys. ludzi. Nie wolno jej było utrzymywać sztabu generalnego, lotnictwa, broni pancernej, ciężkiej artylerii, twierdz itp.
Strefa Nadreńska została zdemilitaryzowana.
Niemcy musiały oddać Francji Alzację i Lotaryngię.
Na rzecz Polski traciły prowincję Poznańską i część Pomorskiej. W kilku regionach zapowiedziano plebiscyt (Szlezwik-Holsztyn, Górny Śląsk, Powiśle i Mazury).
Gdańsk oderwano od Rzeszy i przekształcono w Wolne Miasto znajdujące się pod kontrolą Ligi Narodów. Zagłębie Saary oderwano na 15 lat, zapowiadając plebiscyt po 15 latach.
Niemcom narzucono wiele ograniczeń handlowych, komunikacyjnych i innych.
Do traktatu pokoju z Niemcami załączono statut Ligi Narodów jako organizacji powołanej do regulowania sporów międzynarodowych. Tworzyły ją państwa zwycięskie. Nie przyjęto do niej państw pokonanych ani Rosji.
W Niemczech traktat pokojowy nazwano dyktatem. Zwracano uwagę na jego niesprawiedliwy charakter.
b) Traktat pokojowy z Austrią
W listopadzie 1918 r. z dawnej monarchii Habsburgów wyłoniła się jej niemiecka część jako Austria. Przyjęto republikański charakter państwa oraz zapowiedziano połączenie Austrii z Rzeszą niemiecką.
Wielu polityków sądziło, że Austria jest za mała i za słaba ekonomicznie, by móc zachować samodzielność.
Liczono też, że nowe państwo nie poniesie odpowiedzialności za politykę Habsburgów z okresu poprzedzającego wojnę i okres wojny. Tymczasem państwa zwycięskie uznały, że tzw. państwa sukcesyjne po monarchii Habsburgów ponoszą konsekwencje dawnej polityki nie istniejących już władz.
We wrześniu 1919 r. zmuszono delegację Austrii do podpisania narzuconego jej traktatu pokojowego.
Podpisano go w Saint Germain pod Paryżem.
stwierdzono utworzenie niezależnej republiki austriackiej, z zakazem włączenia jej do Niemiec, mogło to nastąpić tylko za aprobatą Rady Ligi Narodów
redukcja sił zbrojnych Austrii do 30 tys, nałożono na nią obowiązek reparacji
Austria uznała niepodległość: Czechosłowacji, Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców oraz zrzekała się określonych terytoriów na rzecz sąsiadujących z nią państw
wraz z traktatem w Trianon stanowił cześć wersalskiego traktatu pokojowego
nie rozstrzygał o losach Galicji, Śląska Cieszyńskiego, Spisza i Orawy - te kwestie zostały przekazane Radzie Ambasadorów.
Austrię uznano za państwo odpowiedzialne za doprowadzenie do wojny i obciążono obowiązkiem płacenia odszkodowań wojennych.
Austria musiała też wydać zabytki kulturalne zrabowane w przeszłości w innych krajach, przede wszystkim we Włoszech.
c) Kwestia węgierska
W podobnej sytuacji co Austria znajdowały się Węgry. Pokój z Węgrami podpisano 4 czerwca 1920 r. w pałacu Trianon w Wersalu.
Węgry także uznano za państwo sukcesyjne monarchii Habsburgów zobowiązane do ponoszenia skutków ich polityki.
W czasie rewolucji utraciły one znaczne obszary na rzecz Słowacji, Rumunii (Siedmiogród i Banat), Królestwa SHS (Wojewodina), a nawet Austrii (Burgenland).
Traktat sankcjonował ten stan rzeczy oraz zmuszał Węgry do redukcji ich sił zbrojnych do stanu 35 tys. ludzi, pozbawionych ciężkiej artylerii, lotnictwa i marynarki wojennej.
Węgry zostały też zobowiązane do płacenia odszkodowań wojennych, uznania szczególnych praw państw zwycięskich w gospodarce i handlu.
Dzień podpisania traktatu Węgrzy uznali za dzień żałoby narodowej.Państwo zachowało ustrój monarchii konstytucyjnej ale wobec zakazu powrotu dynastii Habsburgów nie miało monarchy. Funkcję głowy państwa pełnił regent admirał Miklos Horthy de Nagybanya (1868-1957).Węgrzy uchodzili za naród najbardziej poszkodowany przez wojnę i niesprawiedliwy traktat pokojowy.
Sympatyzowali z tymi państwami, które zwalczały tzw. system wersalski.
d) Pokój z Bułgarią w Neuilly 27 XI 1919 r.
Bułgaria zachowała ustrój monarchii konstytucyjnej ale w czasie wojny poniosła wielkie straty terytorialne na rzecz Królestwa SHS (Jugosławia), Rumunii i Grecji. Utraciła dostęp do Morza Egejskiego.
Bułgaria została zmuszona do zredukowania armii do stanu 20 tys. ludzi pozbawionych ciężkiego sprzętu oraz wydania państwom ententy zapasów węgla i bydła.
Kontrybucja wojenna narzucona bezpośrednio po wojnie wynosiła 2 miliardy franków w złocie.
Traktat pokojowy został przyjęty z wielkimi oporami i spowodował wielkie niezadowolenie ludności, która również sympatyzowała z kołami rewizjonistycznymi w Europie
e) Traktat pokojowy z Turcją w Sres z 10 sierpnia 1920 r.
Przystąpienie Turcji do wojny po stronie państw centralnych spowodowało, że państwa ententy podjęły decyzję o rozbiorze tego państwa.
Politykom syjonistycznym minister spraw zagranicznych Anglii A. J. Balfour obiecał przekształcenie Palestyny w żydowskie ognisko narodowe (Deklaracja Balfoura).
Na mocy traktatu w Sres Wielka Brytania przejęła Arabię, Mezopotamię, Mosul i Palestynę. Na terenie Iraku, Hedżasu i Transjordanii utworzono uzależnione od Anglii państewko arabskie.
Francja przejęła Cylicję i Syrię, Włochy Adalię, a Grecja Smyrnę i wschodnią Trację wraz z półwyspem Gallipoli.
Cieśniny Bosfor i Dardanele znalazły się pod kontrolą Wielkiej Brytanii i zostały udostępnione dla floty handlowej innych państw.
Konstantynopol pozostał nominalnie w ręku Turcji ale kontrolował go komisarz brytyjski.
Klęska wojenna i straty spowodowały wielką frustrację i wybuch nowej fazy rewolucji, która doprowadziła do rewizji traktatu już w 1922 r.
f) System mandatowy i ochrona mniejszości narodowych
Konferencja paryska zadecydowała, że byłe kolonie niemieckie oraz posiadłości tureckie przekształcone zostaną w tereny mandatowe Ligi Narodów. Na podstawie 22 art. statutu Ligi Narodów tereny te dzielono w zależności od stopnia rozwoju i możliwości usamodzielnienia, na trzy grupy (A, B, C) i oddano pod opiekę niektórym państwom.
do grupy "A" zaliczano obszary rozwinięte, które mogły szybko usamodzielnić się,
do grupy "B" obszary znajdujące się na słabym stopniu rozwoju, które wymagały dłuższego czasu opieki,
do grupy "C" obszary typowo kolonialne bez najbliższej perspektywy usamodzielnienia.
Wielka Brytania - mandaty "A" uzyskała ona Palestynę i Irak, jako mandaty "B" Niemiecką Afrykę Wschodnią oraz część Togo i Kamerunu.
Francja przejęła w grupie "A" Syrię i Liban, a jako mandaty "B" część Togo i Kamerunu.
Belgia jako mandat typu "B" przejęła Rwandę-Urundi. Japonia uzyskała jako mandat typu "C" wyspy Marshalla, Mariańskie i Karolińskie. Związek Południowej Afryki przejął Niemiecką Afrykę Południowo-Zachodnią jako mandat typu "C".
Australia jako mandat "C" przejęła wyspę Nauru, niemiecką Nową Gwineę i wyspy Oceanu Spokojnego, leżące na południe od równika.
Nowa Zelandia jako mandat "C" wyspy Samoa.
Nowe państwa w Europie tworzono zgodnie z zasadą etniczną. Nie udało się jednak wytyczyć granic rozdzielających poszczególne narodowości.
Pod wpływem kół syjonistycznych, które dysponowały znacznymi wpływami na konferencji, podjęto decyzję, by niektórym państwom narzucić dodatkowy traktat o ochronie mniejszości narodowych, zwany inaczej Małym Traktatem Wersalskim. Ograniczał on suwerenność poszczególnych państw dając mniejszościom prawo występowania ze skargami do Ligi Narodów na rządy swych państw, jeśli nie przestrzegały one praw mniejszości.
Europejskie państwa zwycięskie wobec pokoju
FRANCJA
Wojna spowodowała wielkie straty i zniszczenia oraz wywarła wielkie negatywne piętno na wszystkich państwach europejskich. Spowodowała degradację tych państw w skali globalnej. Największe straty i zniszczenia poniosła Francja, na terenie której przez długi czas toczyły się walki pozycyjne
W toku wojny Francja zadłużyła się w Wielkiej Brytanii i USA na sumę 40 mld franków. Straty ogólne spowodowane wojną szacowano na 200 mld franków. Nastąpił wielki spadek produkcji, tak w przemyśle, jak i w rolnictwie. Wojna zahamowała rozwój ekonomiczny państwa na wiele lat. Jednocześnie Francuzi nie zrealizowali swego głównego celu, jakim było wyeliminowanie zagrożenia niemieckiego.
Francja odzyskała prowincje utracone na rzecz Niemiec w 1871 r., to jest Alzację i Lotaryngię, przejęła kontrolę nad Zagłębiem Saary na 15 lat, protektorat nad Maroko i kontrolę niektórych byłych kolonii niemieckich w Afryce.
Zagrożenie niemieckie osłabiał fakt rozbrojenia Niemiec i demilitaryzacji strefy Nadreńskiej. Niemcy pozostały jednak duże i prężne i należało się spodziewać, że prędzej czy później odzyskają siły. Stąd politycy francuscy dążyli do dalszego ich osłabienia przez system reparacji wojennych.
Przeciw Niemcom szukano też zabezpieczenia w układach międzynarodowych. We wrześniu 1920 r. zawarto układ sojuszniczy z Belgią, w 1921 r. z Polską, a następnie z Czechosłowacją i Jugosławią. Francja wspierała państwa znajdujące się w konflikcie z Niemcami budując wokół nich sojusze.
Francuzi próbowali też kontrolować sytuację w Rosji, wspierając siły kontrrewolucyjne. Wokół rewizjonistycznie usposobionych Węgrów zbudowano blok tzw. Małej Ententy obejmujący Czechosłowację, Jugosławię i Rumunię.
Francja dysponowała też największą armią lądową powojennej Europy; jej misje wojskowe działały w wielu krajach.
Francja była republiką o ustroju demokratyczno-parlamentarnym. W czasie wojny przewagę uzyskały partie prawicowo-nacjonalistyczne, które kształtowały ideologię antyniemiecką. Izba Deputowanych ratyfikowała Traktat Pokoju większością 372 głosów do 53.
W 1919 r. przeprowadzono nowe wybory do parlamentu. Wygrał blok partii nacjonalistycznych (niebieski), który zdobył 2/3 mandatów. Nowy rząd kontynuował kurs antyniemiecki. Wprowadzono jednak 8-godzinny dzień pracy i szereg reform społecznych.
Wobec upływu kadencji prezydenta R. Poincar18 stycznia 1920 r. przeprowadzono wybory. Do walki o fotel prezydenta stanął "ojciec zwycięstwa" G. Clemenceau. Wyboru dokonywało Zgromadzenie Narodowe. Zwyciężył jego kontrkandydat,postępowy radykał Paul Louis Eugene Deschanel
Natomiast nowy prezydent szybko rozchorował się i musiał podać się do dymisji. 21 IX 1920 r. stanowisko prezydenta objął premier, b. socjalista Aleksander Millerand . Już przed wojną zmienił on poglądy i przeszedł do obozu narodowego. Kontynuował twardy kurs antyniemiecki. Przywódcy Francji bardzo liczyli na umorzenie pożyczek w USA i uzyskanie odszkodowań ze strony Niemiec. Zapewniali, że gospodarka zostanie szybko odbudowana. Były to jednak iluzje.
WIELKA BRYTANIA
Nieco lepiej prezentowała się sytuacja w Wielkiej Brytanii. Nie poniosła ona tak
wielkich strat i dysponowała wielkimi koloniami. Brytyjczycy wyeliminowali konkurenta niemieckiego.
W dniu 14 XII 1918 r. przeprowadzono wybory do parlamentu reformując ordynację wyborczą. Po raz pierwszy prawo głosu przyznano natomiast kobietom w wieku od 30 roku życia.
Wybory wygrała koalicja konserwatywno-liberalna. Stanowisko premiera zachował Lloyd George, który w
styczniu utworzył nowy rząd składający się z konserwatystów i liberałów. Koalicja ta przetrwała do października 1922 r.
Rząd szukał konsensusu z Niemcami oraz kontynuował politykę zwalczania bolszewików w Rosji. W rządzie nie było jednak zgodności w tej kwestii. Konserwatyści byli za kontynuowaniem wojny interwencyjnej, a liberałowie za jej ograniczeniem i szukaniem współpracy gospodarczej.
W Wielkiej Brytanii szybko rosło bezrobocie. Liczbę bezrobotnych zwiększali zdemobilizowani. Mnożyły się strajki i protesty robotnicze.
Wprowadzono 8-godzinny dzień pracy, a w górnictwie nawet 7-godzinny. Sytuacja stopniowo się stabilizowała.
Komplikowała się natomiast sytuacja w Irlandii. Posłowie wybrani w Irlandii do parlamentu brytyjskiego zebrali się w Dublinie i w styczniu 1919 r. proklamowali utworzenie Republiki Irlandia oraz powołali własny rząd z przebywającym w więzieniu przywódcą
ruchu niepodległościowego Eamonem de Valera (1882-1975) na czele.Wojna brytyjsko-irlandzka -1919- 1921 r.
W grudniu 1921 r. zawarto układ z Wielką Brytanią, tworząc na terenie 26 hrabstw południowych Wolne Państwo Irlandię. Natomiast 6 protestanckich hrabstw północnych pozostało w związku z Wielką Brytanią. Rzecznicy niepodległości nie pogodzili się z tym podziałem i kontynuowali walkę o przyłączenie Ulsteru do Irlandii. Problem irlandzki znacznie krępował poczynania rządu
brytyjskiego.
Tym bardziej, że przykład Irlandii pobudzał narody innych obszarów kolonialnych i zależnych do wystąpień przeciw panowaniu brytyjskiemu. Powstanie w Egipcie-1922 niepodległość.
Do poważniejszych rozruchów doszło na terenie Indii. Na terenie Indii rezydował wicekról, który rządził przy pomocy Rady Koronnej mianowanej przez rząd brytyjski. Utworzono Ligę Muzułamańską, która wystąpiła w obronie interesów ludności muzułmańskiej, przeciwstawiając się Kongresowi. Z jednej strony walczono o prawa dla ludności miejscowej, a z drugiej o wpływy i znaczenie Hindusów i Muzułmanów. W 1918 r. na czele Kongresu stanął Mohandas Karamchand Gandhi. Miał on wykształcenie prawnicze, ale stopniowo tworzył własną filozofię walki o prawa bez uciekania się do przemocy. Organizował masowe akcje nieposłuszeństwa i bojkotowania zarządzeń i towarów brytyjskich. Wzywał do samorządności i rozwoju własnej wytwórczości. Zdobył wielką popularność i wpływy. Nazywano go Mahatma (Święty).
Gandhi zarządził bojkot brytyjskich towarów, urzędów, szkół, służby wojskowej. Wysunięto program walki o pełną niepodległość Indii. W 1920 r. Kongres Narodowy w Nappur działania te poparł nadając im oficjalny charakter. W tej sytuacji władze brytyjskie wyraziły zgodę na utworzenie w Delhi dwuizbowego parlamentu.
Niepowodzenia i trudności spowodowały wystąpienie konserwatystów z koalicji rządowej w dniu 19 X 1922 r. W listopadzie 1922 r. przeprowadzono nowe wybory, które wygrali konserwatyści zyskując 433 mandatów. Na czele nowego rządu stanął Andrew Bonar Law. Stanowisko ministra spraw zagranicznych objął Stanley Baldwin. Wobec choroby i rezygnacji Lawa, w maju 1923 r. Baldwin stanął na czele rządu.
WŁOCHY
Spośród państw zwycięskich przejście do pokoju najtrudniej zniosły Włochy. Poniosły one wielkie straty osobowe i materialne. Przeżyły wielki zawód. Liczyły na wielkie sukcesy ale ich nie osiągnęły. Obietnice dawane im w toku dyskusji o przystąpieniu do wojny nie zostały zrealizowane. Włosi przejawiali wielkie rozczarowanie i frustrację, które wyraziły się w powstaniu ruchu faszystowskiego.
4. Państwa amerykańskie i wojna
Wojnę w pełnym tego słowa znaczeniu wygrały państwa amerykańskie, a szczególnie Stany Zjednoczone. Generalnie biorąc Stany Zjednoczone korzystały jednak ze wzmożonych obrotów, zaopatrując walczące strony w niezbędne produkty. W tej sytuacji przemysł amerykański szybko rozwijał się, a występujące do wojny bezrobocie malało.
Wojna przyspieszyła proces prześcigania Europy przez Stany Zjednoczone w rozwoju ekonomicznym.
Wiele towarów sprzedawano na kredyt. Fakt ten prowadził do zadłużenia państw europejskich w USA. Pożyczki zaciągnęły: WB, Włochy, Francja, Belgia. Łączne długi państw europejskich w USA w 1919 r. wynosiły 11 mld dolarów. Jeśli takie dotychczasowe potęgi przemysłowe świata jak Wielka Brytania, po wojnie przeżywały stagnację gospodarczą, to Stany Zjednoczone przeżywały tzw. boom gospodarczy. Z lekkim zahamowaniem w latach 1921-1922 boom ten trwał do 1929 r.
Prezydent Wilson zapoznał senat USA z traktatem i statutem Ligi Narodów. Grupa senatorów dokumenty te poddała krytyce.
sformułowali oni poprawki i zastrzeżenia, które następnie zredukowano do 14 zastrzeżeń. Prezydent postanowił przekonać społeczeństwo do swego dzieła i 3 IX 1919 r. podjął kampanię propagandową odwiedzając 29 miast. W czasie od 3 do 25 września
przebył on 19 tys. km i wygłosił 40 przemówień zyskując znaczny posłuch opinii. W dniu 25 września w Pueblo w stanie Kolorado zaniemógł z wycieńczenia, a następnie dostał ciężkiego wylewu i został częściowo sparaliżowany. Przez 7 miesięcy prezydent przebywał w Białym Domu w całkowitym odosobnieniu. Stracił możliwość obrony dzieła Konferencji Pokojowej w Paryżu. Dokumenty państwowe podpisywała zań jego żona. Nie dopuszczono jednak do odsunięcia go od stanowiska lub zastąpienia przez innego polityka. Zmarł 3 II 1924 r.
Senat USA w dniu 20 III 1920 r. odrzucił wniosek o ratyfikowanie traktatów pokojowych i Stany Zjednoczone nie weszły w skład Ligi Narodów. Formalnie biorąc pozostawały one nadal w stanie wojny z Niemcami. W dniu 21 V 1920 r. Senat i Izba Reprezentantów uchwaliły wspólną rezolucję o zakończeniu stanu wojny z Niemcami i Austro-Węgrami, ale Wilson założył veto i nie nabrało ono mocy urzędowej.
W listopadzie 1920 r. w Stanach Zjednoczonych przeprowadzono kolejne wybory prezydenta. Liczba wyborców uległa znacznemu zwiększeniu, ponieważ prawo głosu uzyskały kobiety. Ponadto w 1920 r. wprowadzono w życie zakaz produkcji i konsumpcji alkoholu.
W atmosferze wywołanej dyskusją na temat polityki Wilsona oraz prohibicji demokraci stracili popularność. Prezydentura Hardinga cechowała się wielkimi skandalami i malwersacjami. Dotyczyło to nie tylko spraw związanych z nielegalnym handlem alkoholem, ale również malwersacji pieniędzy z budżetu państwa. W Stanach Zjednoczonych narastały tendencje nacjonalistyczne i reakcyjne. Ograniczono napływ imigrantów, odmówiono zniesienia segregacji rasowej, aktywizowano działalność Ku Klux Klanu itp.
Stanowisko sekretarza stanu w gabinecie Hardinga objął Charles Evans Hughes, a sekretarza skarbu bankier Andrew William Mellon. Pokierowali oni tak polityką USA, iż nie biorąc formalnie udziału w Lidze Narodów faktycznie korzystały one z wszystkich
pozytywnych dla Stanów dobrodziejstw Konferencji Paryskiej.
Ekipa Hardinga podjęła też problemy rozbrojenia i Dalekiego Wschodu, zwołując specjalną konferencję w tej kwestii.Prezydent Harding zmarł 2 VIII 1923 r. Obowiązki objął wiceprezydent Calvin Coolidge. W listopadzie 1924 r. wygrał on wybory i pełnił ten urząd do 1929 r.
5. Sprawy Dalekiego Wschodu. Konferencja Waszyngtońska
W czasie wojny państwa ententy i Stany Zjednoczone bały się, by Japonia nie przyłączyła się do bloku państw centralnych i robiły co mogły, by pozyskać ją do swoich planów. Poszczególne mocarstwa zawierały z Japonią specjalne układy i porozumienia dając jej wolną rękę w polityce uzależnienia Chin.
Mocarstwa w Paryżu uznały postulaty japońskie zezwalając Japonii na przejęcie niemieckich aktywów ekonomicznych w Chinach. Chinom odmówiono też prawa do odszkodowań. Japonia uzyskała też niektóre obszary poniemieckie na Pacyfiku jako mandat Ligi Narodów. Po pewnym czasie Amerykanie zorientowali się jednak, że przejęte przez Japonię wyspy w krytycznej sytuacji mogą stanowić zagrożenie dla Filipin i Hawajów.Chiny nie podpisały porozumień zawartych w Paryżu.
Wiadomość, że Stany Zjednoczone nie ratyfikowały traktatu pokojowego z Niemcami i nie weszły do Ligi Narodów znacznie wzmocniła Chiny, które usztywniły swe stanowisko. Pozycja Japonii uległa osłabieniu.
Nowa administracja amerykańska bardziej stanowczo wystąpiła przeciw wzmacnianiu tych wpływów. Chodziło jej jednocześnie o ustalenie parytetu sił na morzach. Do tego czasu za niekwestionowaną królową mórz uchodziła Wielka Brytania. Tymczasem sojusz
brytyjsko-japoński zagrażał Stanom Zjednoczonym, które pragnęły ograniczyć oba państwa na morzach.
Stany Zjednoczone przystąpiły do zbrojeń morskich tworząc w sierpniu 1919 r. Flotę Pacyfiku.Natomiast Daleki Wschód pozostawał bez obrony. Brytyjczycy patrzyli na to z przerażeniem, ale nie było ich stać na
przeciwstawienie się temu programowi. Koszta były przerażające. Starano się uniknąć nowego wyścigu zbrojeń, szczególnie z USA. Celem polityki brytyjskiej, stało się w tej sytuacji osłabienie antagonizmu amerykańsko-japońskiego, konieczne dla utrzymania z jednej strony aliansu z Tokio, a z drugiej możliwie najbliższej współpracy z Waszyngtonem. Przedłużenia sojuszu chcieli też Japończycy.W tych warunkach w Stanach Zjednoczonych dojrzała idea zwołania specjalnej konferencji w tych skomplikowanych kwestiach.
Prezydent Harding wysłał zaproszenia na konferencję do Waszyngtonu na dzień 11 listopada 1921 r. Wysłano je do rządów: Wielkiej Brytanii, Francji, Japonii, Włoch, Chin, Belgii, Holandii i Portugalii, to jest do tych państw, które w 1901 r. sygnowały porozumienie w sprawie Chin po stłumieniu powstania "bokserów". Pominięto Niemcy i Rosję ze względu na panującą w nich sytuację.
Bolszewicy utworzyli nową Republikę Dalekiego Wschodu. Jako państwo zainteresowane domagała się ona dopuszczenia do obrad, ale rząd USA nie dopuścił do tego. Dominia brytyjskie też nie otrzymały odrębnego zaproszenia. Japończycy próbowali storpedować tę inicjatywę ale również nie powiodło im się. W tej sytuacji wysłali misję do Czyty i próbowali porozumieć się z Republiką Dalekiego Wschodu.
W dniu 13 XII 1921 r. podpisano układ 4 mocarstw (USA, Wielka Brytania, Japonia i Francja) o sojuszu i współpracy na Oceanie Spokojnym. Zawarto go na 10 lat. Przekreślał on układ brytyjsko-japoński zastępując go układem zbiorowym.Układ miał obowiązywać do 1936 r.
W dniu 6 II 1922 r. podpisano też traktat 9 mocarstw w sprawie Chin. Delegacja chińska przedstawiła 10 zasad gwarantujących niepodległość i bezpieczeństwo swego państwa. postanowiono zobowiązać się do poszanowania suwerenności, niezależności i całości terytorialnej Chin, zachowania otwartych drzwi dla państw pragnących rozwijać z Chinami stosunki handlowe oraz nie wykorzystywania sytuacji do uzyskiwania praw i przywilejów mogących narazić na szwank prawa innych państw lub ich obywateli w Chinach.
6. Rozliczenia finansowe i konferencja w Genui
Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Francja i inne kraje występowały w obronie swych obywateli pokrzywdzonych w Rosji i żądały uznania świętego prawa własności.
Państwa europejskie w czasie wojny zadłużyły się w Stanach Zjednoczonych, które również żądały zwrotu pożyczonych sum.Toczyły się żmudne rokowania w tej kwestii.
Do tego doszedł problem odszkodowań niemieckich. Przez kilka lat państwa zwycięskie nie były w stanie dojść do porozumienia, co do wysokości sum, jakie Niemcy mają spłacić. Obok nich do spłat tych były zobowiązane także inne państwa przegrane, jak: Austria, Bułgaria, Turcja i Węgry.
Na konferencji w Boulogne w czerwcu 1920 r. ustalono wysokość odszkodowań jakie Niemcy mają zapłacić o
później na konferencji w Londynie w czerwcu 1921 r. przyjęto, że suma ta zostaje zredukowana do 132 mld marek w złocie
Niemcy dowodzili, że są to sumy wygórowane i że nie są w stanie ich spłacić, żądali oni odroczeń i nowego ustalenia systemu spłat. Natomiast państwa korzystające ze spłat domagały się szybkiej ich realizacji uzależniając w pewnym stopniu spłatę długów
amerykańskich od dopływu sum reparacyjnych.
Podjęto decyzję o zwołaniu do Genui specjalnej konferencji ekonomicznej z udziałem Rosji i Niemiec. By państwa te zachęcić do udziału w konferencji zapowiedziano, że żadne państwo nie będzie drugiemu narzucać ustroju, ale że państwo udzielające kredytu musi mieć pewność, że interesy jego obywateli są zagwarantowane i pewne, że konieczne jest uznanie i poszanowanie instytucji kredytu.
Niemcom obiecywano rewizję postanowień reparacyjnych. Stany Zjednoczone wyraziły
gotowość przysłania swego obserwatora.
Konferencję otwarto 10 IV 1922 r. z udziałem 29 państw. Delegacja Rosji z G. Cziczerinem na czele oświadczyła, że Rosji nie można traktować jak kraju pokonanego i pobitego, że należy anulować długi wojenne w całości i gwarantować suwerenność w polityce wewnętrznej poszczególnych państw bez prawa ingerencji w ich stosunki, że Rosja gotowa jest uznać długi carskie i znacjonalizowany majątek obcokrajowców jeśli państwa zachodnie zrekompensują jej straty poniesione na skutek wojny interwencyjnej lat 1917-1921.
Długi carskie szacowano na 11 mld rubli w złocie, ale Rosjanie uznawali, że są one zawyżone. Natomiast straty spowodowane przez wojny interwencyjne Rosjanie oszacowali na 31 mld rubli. Cziczerin stwierdził, że spłata długów carskich może nastąpić w czasie 30 lat jeśli Rosja otrzyma nowe pożyczki zagraniczne. Stanowisko to spowodowało pewne zamieszanie.
UKŁAD W RAPALLO
Korzystając z przerwy w obradach delegacja niemiecka i rosyjska spotkały się oddzielnie i sfinalizowały dyskutowany od dłuższego czasu układ dwustronny. W nocy z 15 na 16 IV 1922 r. w Rapallo koło Genui podpisano dwustronny układ niemiecko-radziecki. Oba państwa oświadczyły, że rezygnują ze starych zadłużeń i reparacji, wznawiają stosunki dyplomatyczne przerwane w listopadzie 1918 r., stosują wobec siebie klauzulę najwyższego uprzywilejowania w stosunkach handlowych. Ze strony Niemiec układ podpisał minister spraw zagranicznych dr Walther Rathenau, a ze strony rosyjskiej G. Cziczerin. Układ został ratyfikowany i wszedł w życie. Niemcy udzieliły Rosji pożyczek na zakup towarów.
Stanowisko niemieckie i rosyjskie spowodowało przerwanie obrad, a następnie wznowienie ich w Hadze w czerwcu tegoż roku. Nie przyniosły one spodziewanych rezultatów. Niemcy wzmocnione postanowiły przejść do polityki bojkotowania zobowiązań wynikających z traktatu pokojowego. W listopadzie 1922 r. realizujący politykę tzw. wypełniania zobowiązań traktatowych gabinet J. Wirtha podał się do dymisji. Powołano rząd Wilhelma Cuno, który uznał, że Niemcy nie powinny wypełniać tych zobowiązań. Tymczasem Amerykanie naciskali, żądając zwrotu pożyczek wojennych.
9. Kryzys roku 1923 w Europie
Najbardziej zainteresowana w realizacji spłat niemieckich była Francja. rząd zapowiedział, że jeśli Niemcy do stycznia 1923 r. nie zrealizują spłaty, to Francja zareaguje siłą. Wobec tego, że Niemcy nie zastosowały się do ultimatum, w dniu 11stycznia 1923 r. 5 dywizji francuskich i 2 belgijskie wkroczyły do Zagłębia Ruhry i przystąpiły do konfiskowania węgla na poczet reparacji. Niemcy zaprotestowały i wezwały społeczeństwo do zastosowania biernego oporu wobec agresora. Ludność okupowanych obszarów zastosowała się do tych postulatów.
Niemcy ogarnął kryzys: bezrobocie, spadek przemysłu itd.Anglicy zwalczali francuską politykę osłabiania i dzielenia Rzeszy. Anglicy nie wspierali też francuskiego planu przymusowego ściągania reparacji.
Sytuacja Niemiec po I wojnie światowej - ćwiczenia