Dorota Wiśniewska
Henryk Domański:
Ewolucja elementów kształtujących strukturę społeczna a warunkach transformacji systemowej.
Trzonem gradacji społecznej w większości krajów są: hierarchia edukacyjna, status zawodowy i nierówności dochodów. W ostatnich latach w Polsce zwiększyła się zbieżność miedzy wymiarem edukacyjnym i zawodowym, a dochodami.
Jeszcze w latach 80tych tendencją dominującą był stosunkowo słaby związek zarobków z wykształceniem. A jeżeli wyższe kwalifikacje nie są odpowiednio wynagradzane ,to ludzie nie maja motywacji, aby się kształcić, a elita zawodowa nie czuje się zobowiązana do wykonywania przepisanych jej obowiązków, tak jak powinna.
Wraz z przechodzeniem od gospodarki scentralizowanej do rynkowej, bardziej złożone kwalifikacje powinny być wyżej wynagradzane. Wycenę kwalifikacji zawodowych zgłasza samorzutnie rynek pracy poprzez zapotrzebowanie.
H.D. porównuje Polskę z innymi społeczeństwami postkomunistycznymi, aby móc prognozować o konwergencji, czyli zbliżaniu się współczesnego społeczeństwa do modelowego wzorca (społeczeństwo rozwiniętego kapitalizmu) Zestawia ją (Polskę) z innymi krajami Europy Środkowo-Wschodniej(Bułgarią, Czechami, Rosją, Słowacją i Węgrami).
H.D. wybiera 4 cechy, które można by potraktować jako wskaźnik usytuowania na drodze do rozwiniętych społeczeństw kapitalistycznych.
1)STOPIEŃ MERYTOKRACJI W ZASADACH WYNAGRADZANIA, która w systemach rynkowych uwydatniała się zawsze bardziej niż w społeczeństwach komunistycznych
2)HIERARCHIA PODSTAWOWYCH WARSTW SPOLECZNO - ZAWODOWYCH
3)DYNAMIKA MOBILNOSCI SPOLECZNO ZAWODOWEJ
4)POZIOM DOCHODÓW
Ad. 1. Zależność miedzy zarobkami a wykształceniem.
Za przejaw merytokratycznego wynagradzania zwykło się uznawać ich silną zależność od profesjonalnej wiedzy, posiadanych przez ludzi kwalifikacji i złożoności wykonywanego zawodu.
W latach 90tych następował duży wzrost zarobków w związku z przechodzeniem na każdy kolejny poziom wyksztalcenia.
W prawie w każdym z krajów ukończenie szkoły wyższej było strategia najbardziej opłacalną, wszędzie z wyjątkiem Rosji, zapewniało największy kilkudziesięcioprocentowy przyrost zarobków.
Względem zasięgu merytokracji Polska jest w grupie przodującego trójkąta : Polska - Węgry - Czechy.
Ad.2. Kształt układów stratyfikacyjnych
W 6 rozpatrywanych krajach jest mniej więcej podobnie. Największe różnice dotyczą pozycji prywatnych przedsiębiorców(są oni symbolem zmian ustrojowych). Relacje ich dochodów są najbardziej zbliżone w Polsce i na Węgrzech i są one stosunkowo niskie.
Procesy stratyfikacyjne w kierunku społeczeństwa rynkowego dokonują się najwolniej w Rosji.
Ad.3.Metabolizm struktur społecznych to ciągły proces, obejmujący zarówno rozwój i spadek liczebności podstawowych klas, warstw i grup społeczno-zawodowych, jak również mobilność czyli dokonujące się miedzy nimi przepływy.
W latach 1988-1994 ponad dwukrotnie zwiększył się udział prywatnych przedsiębiorców wśród ogółu czynnych zawodowo (z 6,1 do 13,8%), wzrósł odsetek inteligencji, skurczyła się za to liczba robotników nie wykwalifikowanych.
Zmiany w strukturze społeczno-zawodowej kobiet dokonywały się na znacznie mniejsza skalę.
Głównym składnikiem transformacji w strukturach społecznych, we wszystkich z krajów była ilościowa ekspansja prywatnej przedsiębiorczości.
Dokonujące się w latach 90tych przekształcenia makrostruktur, objęły nie tylko zmiany liczebności i rozkładów, ale także mobilność społeczna.
We wszystkich krajach mobilność wzrosła.
Jeżeli chodzi o kobiety to wyjątkiem jest tylko Rosja, gdzie w częstotliwości z przechodzenia z kategorii do kategorii nastąpił nawet pewien regres.
Największy przyrost mobilnych mężczyzn miał miejsce w
Czechach, trochę słabszy w Słowacji i w Polsce, a zdecydowanie najsłabszy w Rosji.
Ad.4. Różnice w poziomie dochodów.
Na Węgrzech średnie dochody rodzin były najwyższe, a jednak ustępowały ponad 17krotnie dochodom przeciętnej rodziny amerykańskiej.
Węgrzy mieli średnio 6,3 razy większe niż Rosjanie. Polska jest w tym gronie na 3 miejscu, za Węgrami i Czechami.
WNIOSKI
W każdej z omówionych sfer dokonały się zmiany tak istotne ze można się w nich dopatrywać związku ze zmiana ustroju.
Rosnąca w społeczeństwie polskim, obecność mechanizmów stratyfikacyjnych typowych dla społeczeństw zachodnich daje pewne podstawy do prognozowania rozwoju orientacji i zachowań które umiejscawiają się w krajach kapitalistycznych (orientacja na sukces, indywidualizm, czy kształtowanie się stylu życia nazwanego „klasa średnią”)
PODUMOWANIE
Okres po 1989r. przyniósł następujące główne tendencje:
1)zwiększenie się siły związku wykształcenia i pozycji zawodowej z zarobkami
2)wzrost ceny rynkowej dyplomu wyższej uczelni
3)wzrost opłacalności (na rynku pracy)stanowisk kierowniczych
4)przesunięć w ekonomicznym wymiarze stratyfikacji na rzecz relatywnego awansu kadr menadżerskich i inteligencji, przy obniżaniu pozycji średniego i dobrego biznesu, kategorii robotniczych i właścicieli gospodarstw rolnych
5)upodabniania się systemu uwarstwienia społecznego w Polsce do hierarchii stratyfikacyjnych w krajach zachodnich.