Andrzej Stoff, Przemiany funkcji literatury w świecie współczesnym a jej zobowiązanie wobec człowieka

Dwa czynniki dotyczące kwestii niepodejmowania tematu funkcji dzieła literackiego:

1. czynnik zewnętrzny - literatura jako forma propagandy,

2. czynnik wewnętrzny - strukturalistyczna orientacja metodologiczna, funkcje literatury jako funkcje komunikatu językowego.

Pełnienie funkcji przez literaturę jest racją obecności literatury w świecie, dzięki nim ujawnia ona swój sens i swoją wartość w rzeczywistości człowieka.

Funkcje literatury:

1. funkcja afirmowania istnienia - prawo do życia,

2. funkcja uobecniania wartości - potrzeba sensu,

3. funkcja poznawcza - konieczność orientacji w świecie,

4. funkcja integracyjna - potrzeba określenia się wobec historii.

Dlaczego pominięta została funkcja estetyczna?

1. to, co utożsamiane jest z tą funkcją, należy do innego porządku, estetyczność jest drogą pełnienia wszystkich funkcji,

2. współcharakteryzuje ona wszystkie funkcje, decyduje o warunkach ich ujawniania się i sposobach spełniania,

3. symptom literackości, a nie jeden z aspektów odniesienia się człowieka wobec bytu,

4. dialektyka tradycji i nowości: funkcja estetyczna przejawia skłonność do abstraktyzacji konstytuujących ją czynników.

FUNKCJA AFIRMOWANIA ISTNIENIA

• wynika z samego faktu obecności dzieł literackich w rzeczywistości

• literatura jest obecna w świecie, w którym jest dla niej miejsce

• istniejąc, literatura afirmuje świat, nie tylko z pozycji autora, lecz w imieniu wszystkich komunikujących się za jej pośrednictwem

• jeśli literatura w czymkolwiek naśladuje rzeczywistość, to w samym fakcie tworzenia

FUNKCJA UOBECNIANIA WARTOŚCI

• źródło istnienia i pochodzenia wartości w dziele literackim

• pytanie o wzajemny stosunek różnych wartości uobecniających się w literaturze

• bez literatury bylibyśmy ubożsi o kontakty z wartościami - koncepcja jakości metafizycznych Ingardena

FUNKCJA POZNAWCZA

• fakt, że po przeczytaniu utworu możemy powiedzieć coś na jego temat, świadczy o tym, że dokonał się jakiś rodzaj poznania

• 
  funkcja poznawcza sensu stricte - czego utwór dotyczy, o czym jest w nim mowa

• utwór jest przekazem kulturowym

• tylko poznanie literatury buduje jej autorytet

• literatura bardziej interpretuje świat niż go przedstawia

• najsilniej ze wszystkich funkcji zależy od woli i decyzji autora, dotyczy najbardziej intelektualnego aspektu dzieła ('nie wiedziałem' - 'wiem')

• dzieło literackie pełni funkcję poznawczą w zakresie i formie na jakie pozwalają kompetencje autora i czytelnika

FUNKCJA INTEGRACYJNA

• jej celem jest gromadzenie przeciwstawiane rozpraszaniu, afirmacja jedności bytu poprzez budowanie wspólnoty duchowej

• literatura pełniąc tę funkcję wspomaga procesy osobowe i cywilizacyjne zapobiegające dezintegracji jednostki i atomizacji społeczeństwa

• integracja za pośrednictwem literatury dokonuje się zawsze ze względu na określone wartości wokół nich

• integracja jest też tożsama z poznaniem

• ostateczny horyzont integracji wyznacza afirmacja istnienia

Aspekty funkcji integracyjnej

Obydwa aspekty spotykają się i jednoczą w osobie ludzkiej.

Przesłanki istotności integracyjnej funkcji:

• dzieło czytane aktywizuje wszystkie osobowościowe dyspozycje człowieka (intelektualne, emocjonalne…)

• dobrowolność kontaktów z literaturą

• złożona i subtelna współzależność między dziełem i czytelnikiem - funkcja integracyjna może spełniać dzieło wobec konkretnego czytelnika tylko w takim zakresie, w jakim on jest do tego przygotowany.

Kwestia obiektywności funkcji: niepowtarzalność realizacji funkcji - osobowy charakter procesu poznania i interioryzacji funkcji.

Zagrożenia funkcji pełnionych przez dzieło literackie:

• nieudolność współczesnych czytelników do zaktualizowania funkcji dzieł epok minionych sytuacja utraty szans istniejących (bo istnieją odbiory adekwatne!)

• sytuacja utraty przez literaturę szansy wyrażenia współczesności w sposób ważny i trwały oraz pozbawienia czytelnika możliwości rozpoznania swojego czasu w zwierciadle literatury współczesnej.

Konsekwencje:

• ocalenie możliwości realizacji funkcji przez wysiłek czytelnika

• wykluczenie realizacji funkcji.

Funkcje występują łącznie, ale różny może być stopień ich aktywizacji i odmienna hierarchia oddziaływania.

Kryzys funkcji literatury:

• dezintegracja tradycji i wartości,

• współczesny kryzys świadomości prawdy,

• obsesyjna pogoń za nowościami w miejsce selekcji i kumulacji pojawia się wymienność,

• zakłócenie bądź zerwanie parabolizmu życia i literatury,

• afirmować można jedynie to, co rozpoznane i uchwycone jako wartość w jednostkowym doświadczeniu wspólnoty - zagrożenie funkcji afirmacji istnienia.

Proces zaniku funkcji literatury:

osłabienie funkcji integrującej niemożność pełnienia funkcji poznawczej dezorganizacja aksjologiczna nieosiągalna staje się afirmacja bytu.

Poprzez pełnienie funkcji, dzieło literackie powraca do świata, z którego tworzywa kiedyś powstało dzięki aktowi twórczemu autora.

2 zakresy poznawcze

synchroniczny

- harmonizowanie jednostki z naturalnymi zbiorowościami

diachroniczny

- harmonizowanie istnienia aktualnego z minionym,

- budowanie współczesności na tradycji

---