Wyklad 4 Zabytki języka polskiego c d 25 10 2010 r

Kazania

Teksty inspirowane Biblią
Najstarsze: Kazanie Świętokrzyskie (XIII/XIV w.), Kazania Gnieźnieńskie z XV w; kazania Piotra Skargi
Kazanie, od kazać: mówic, opowiadać, nauczać; opowiadanie zawierające naukę
W średniowiecznej Europie rozwinęla się sztuka ukladania kazań (związane z alfabetyzmem); na terenie Europy Zachodniej rozwinęla się sztuka dyktowania (ars dictandi) czyli umiejętność ukladania tekstów, zawierająca reguly komponowania utworów; kazanie: twierdzenie -> dowód -> wniosek + wprowadzenie elementów retorycznych (dla wzmocnienia powtórzenia, wykrzyknienia, pytania retoryczne, elementy rymowane - w celu zapamiętania przez sluchaczy); dostosowanie treści do odbiorców;
Kazania Świętokrzyskie: zabytek języka polskiego; nazwa od miejsca przechowywania (klasztor benedyktynów na obszarze gór świętokrzyskich); powstaly zaś prawdopodobnie w Miechowie (malopolska); po 1838 r. kazania z klasztoru zostaly zrabowane i wywiezione do Rosji; Aleksander Bruckner odkryl je 60 lat później zauważając rozdarcie w kodeksie; poprosil o zgodę na rozprucie kodeksu i zauważyl teksty w języku slowiańskim; kierowane również do wyksztalconych mnichów (pojawiają się metafory);
losy kazań Świętokrzyskich jako symbol kultury polskiej: po 1925 r. wrócily do Polski (slowo pisane, które jest w stanie przetrwać mimo przeciwności losu); wśród nich jest tylko jedno pelne kazanie na dzień św. Katarzyny (nawiązanie do męczeńskiej śmierci świętej)
Kazania Gnieźnieńskie z XV w.: nazwa od miejsca przechowywania; 105 kazań, 95 w lacinie, 10 w języku polskim; pisane dla odbiorcy wyksztalconego, ale artystycznie slabsze od Świętokrzyskich
Kazania Piotra Skargi: z końca XVI w., wygloszone przez Skargę na sejmie (czasy Zygmunta III Wazy; legenda literacka - nawiązanie do zerwanego sejmu);
porównanie ojczyzny do okrętu („O milości ku ojczyźnie”) - slynna metafora, pochodząca ze starożytności (pieśń Horacego); Skarga zaadaptowal ją do warunków polskich; interpretowane jako zapowiedź upadku Polski; również: ojczyzna jako matka
struktura kazań Skargi:

wstęp (ogólny zarys, wprowadzenie, odwolanie do Biblii, cytat)
opowiadanie (zaryssytuacji, któtkie wprowadzenie w historię Polski)
dowodzenie (argumenty na potwierdzenie tezy)
polemika (spojrzenie z różnych stron jako przewidywanie kontrargumentów przeciwnika)
zakończenie i podsumowanie
liczne pytania reotryczne, antytezy, gradacja (stopniowanie), metaforyka
cele kazań: nauka (odwolywanie się do rozumu, patriotyzmu, poszanowania ojczyzny), poruszenie (odwolanie do serca) i zachwyceni (odwolanie do zmyslu estetycznego)

Piotr Skarga (Piotr Powęski) - szlachcic (herb otrzymal od króla dopiero gdy stal się znany); student Akademii Krakowskiej; zostal kaznodzieją, bardzo dobry mówca, wstąpil do zakonu jezuitów; często glosil kazania w Mogile; związany z Wilnem; zarzucano mu wdawanie się w politykę; rektor Kolegium Jezuickiego w Wilnie; dużo uwagi poświęcal w swoich dzielach innowiercom; umieszczony w kanonie twórców patriotycznych (co nie podobalo się zaborcom); zbyt radykalny, kontrowersyjny; w 1792 r. ukazala się edycja Kazań Sejmowych; wiek XIX: boom na kazania Skargi (zmiana spojrzenia na Skargę: romantyk, profeta); teksty Skargi czytano wówczas jako ostrzeżenia dla Polski; obraz Matejki „Kazanie Skargi”