PYTANIE 11 : Rzeźba i relief oraz rzemiosło artystyczne od Tyberiusza do Nerona
W rzeźbie zmiana modelunku - wzorowany na hellenistycznym, światłocień, opracowywanie kamienia dłutem i świdrem. W reliefie wzmaga się iluzja przestrzenna i tło pejzażowe. Portret oficjalny zmienia się w werystyczny, rozpowszechnił się portret heroizujący władcę za życia. W reliefie utrwala się tematyka imperialna związana z osobą cesarza, zanik historycyzmu. W reliefie prywatnym obecny dokumentalizm, sceny rodzajowe związane z osobą zmarłego.
Portrety Tyberiusza - werystyczne, mężczyzna w średnim wieku.
Portrety Kaliguli - portrety psychologiczne, niespokojne spojrzenie i zaciśnięte usta.
Portrety Klaudiusza - nie były idealizowane nawet, gdy przedstawiano go jako Jowisza, miał 2 głębokie zmarszczki na czole i bruzdy na twarzy.
Portrety Nerona - werystyczne, pod koniec życia przedstawiano go z dłuższa broda na szyi, włosach nad czołem ułożonych w diadem, nadmierną tuszą i zmienioną osobowością.
Portrety kobiece - nie były idealizowane, ale też nie w pełni werystyczne. Agrypina ukazywana była z przedziałkiem po środku, falowanych włosach i lokach opadających na ramiona. Antonina pośmiertnie była idealizowana.
Relief
Reliefy historyczne przedstawiają najczęściej ceremonie kultowe i osoby w nich uczestniczące. Baza Wikomagistrów - procesja ofiarna, postacie ukazane frontalnie.
Relief z Ravenny - jednoplanowy, neutralne tło, przedstawia rodzinę królewską i heroizacje Augusta.
Relief z Ara Pietatis Augustae - procesja i składanie ofiar, nowy styl: wieloplanowy, o złudzeniu głębi i światłocieniowym modelunku.
Reliefy pejzażowe - sceny figuralne, mitologiczne lub rodzajowe rozgrywające się w pejzażowym tle. Relief Grimani - lwica z małymi w grocie, nad nią pejzaż sakralny. Relief monachijski - pejzaż wiejski z wieśniakiem prowadzącym jałówkę.
Relief sepulkralny - sceny figuralne na grobowcach i sarkofagach z przedstawieniem zmarłego, ukazywały jego pozycję społeczną lub zawód, zmarły ustawiony był frontalnie. Nagrobki sewirów ze scenami igrzysk. Nagrobki kupców i rzemieślników przedstawiają zmarłego w sklepie, warsztacie lub scenie z życia codziennego. Reliefy są realistyczne i indywidualizowane.
Rzemiosło artystyczne
Naczynia srebrne o powierzchni dekorowanej reliefem. Sceny historyczne z czasów Tyberiusza, kiedy nie był cesarzem. Przedstawienie w triumfalnym wjeździe po wygranej wojnie.
Skarb z Bosco Reale - zbiór naczyń ze srebra i złota
Naczynia szklane - naczynia kameowe ze szkła dwuwarstwowego. Warstwa wewn, o kolorze ciemnym i zewn. O kolorze jasnym z dekoracją. Sceny figuralne o tematyce mitologicznej. Naczynia wydmuchiwane z płynnego, gorącego szkła. Ze szkła wykonywano też urny dla zmarłych.
PYTANIE 12 : Okres Flawiuszy - budownictwo rezydencjonalne i sakralne, budowle użyteczności publicznej.
Rozwinęły się oryginalne cechy rzymskie - stosowanie linii krzywych w rzucie poziomym i przekroju pionowym, udoskonalono wątki cementowe, bogata i wyjątkowa dekoracja roślinna i geometryczna.
Pałac Domicjana na Palatynie - był rezydencją cesarską (Domus Augustana) i siedzibą urzędu (Domus Flavii), projektantem był Rabirius. Był też tzw. Stadion (mały cyrk), biblioteki, loże nad Circus Maximus. Domus Flavii miął bazylikę (Basilica Jovis), salę tronowa z apsydą i niszami na posagi, perystyl z oktagonalnym basenem, podwójne nimfeum, salę biesiadną. Domus Augustana miał monumentalny westybuL, perystyl z basenem.
Świątynie wznoszone były dla cesarzy pośmiertnie uznanych za bogów, np. świątynia Wespazjana na Forum Romanum.
Amfiteatr Flawiuszy (Koloseum) - stworzony dla propagandy przez Wespazjana, ukończony w 80 roku, złożony z filarów tworzących 9 owalnych pierścieni, miał 4 kondygnacje: 3 kondygnacje miały arkady, w czwartej kondygnacji były prostokątne okna.
Ludus Magnus - szkoła gladiatorów, dwupiętrowa budowla wzniesiona przez Domicjana.
Termy Tytusa - do łaźni przylegał ogród otoczony murem, łaźnie połączone były z parkiem sportowym, miały symetryczny plan.
Stadion na polu marsowym - przeznaczony dla zawodów sportowych i wyścigów konnych, miał kształt elipsy ściętej na jednym boku, fasad dwukondygnacyjna. Obok zbudowano Odeon (nie zachowany).
Grobowiec La Conocchia - miał kubiczny cokół z koroną grobową, korpusem na planie krzyża z 4 okrągłymi wieżyczkami w narożach i latarnią na spłaszczonej kopule.
Templum Pacis - sanktuarium bogini pokoju, zbudowane na prywatnej willi Nerona było krytyka jego rządów i pochwałą rządów Wespazjana, była tam świątynia, biblioteka, muzeum.
PYTANIE 13 : Portret oficjalny i prywatny oraz relief historyczny w epoce Flawiuszy
Wespazjan za pomocą rzeźb przedstawiał swoje zwycięskie walki, Domicjan chwalił swoją boską osobę i zwycięstwa w wojnach. Od Nerona do Domicjana portret oficjalny i prywatny był werystyczny. Portrety były starannie wykonywane, miały wycyzelowane włosy i szaty, głowa była lekko przechylona. Portrety Wespazjana i Tytusa ukazują wiek i nie są idealizowane. Domicjan na portretach miał gładką twarz, fryzurę naśladującą diadem. Portrety kobiet mają charakterystyczną fryzurę tzw. gniazdo os.
Relief
Relief historyczny Łuku Tytusa - łuk był jednoprzelotowy, kartusz na attyce miał inskrypcje, relief dzieli się na 3 grupy: 1) na edistylu od wschodu z procesja kultowa, grupa heraldyczna, relief jednoplanowy, 2) dwa reliefy na ścianie północnej i południowej ze scenami triumfu Tytusa i personifikacjami bóstw, 3) relief na podłuczu to apoteoza władcy
Dwa reliefy z Pałacu Kancelarii w Rzymie - prostokątne, nigdy nie użyte fryzy, maja klasycystyczna formę, dwuwymiarowe: A) Domicjan (przykuty później) wyrusza na wojnę, postacie bóstw i żołnierzy B) Wespazjan przybywa do miasta po wojnie i spotyka się z Domicjanem, bóstwa, przypomnienie dojścia do władzy, ubóstwienia i deifikacji
Reliefy sepulkralne nie różnią się od innych przedstawień. Relief z Grobowca Haterów - relief figuralny i ornamentalny, zakłócone proporcje i perspektywa, scena budowanie grobowca, zespól rzymskich budowli, wystawienie zwłok, portret rodzinny. Nagrobek Ulipii Epigone - reliefowa figura półnagiej zmarłej, niepoprawna kompozycja, bruzdy w reliefie dają efekty światłocieniowe.
Posągi
Cechy rzeźby idealnej - kolosalne rozmiary, używanie kolorowych kamieni, bogata ornamentyka, przewaga szczegółów, np. 2 posagi z pałacu domicjana (herkules i Bachus), 2 trofea domicjana, posag Wiktorii.
PYTANIE 14 : Okres Nerwy i Trajana - architektura militarna i budowle użyteczności publicznej.
Rozwój budownictwa militarnego.
Forum Trajana - twórca Apollodoras z Damaszku, składało się z 3 części: bazyliki, rynku, placu na planie podkowy z bibliotekami i kolumna trajana. Forum miął kształt prostokąta, wzdłuż ścian był portyk, brama wejściowa w kształcie luku triumfalnego. Bazylika Ulpiańska pięcionawowa, na planie prostokąta z apsydami na krótszych bokach. Biblioteki miały plan prostokąta z kolumnowymi wejściami. Plac na planie podkowy otoczony był kolumnowym portykiem i przeznaczony był na świątynie boskiego trajana. Na forum stał posąg trajana i kolumna z grobowcem. Do forum przylegały hale targowe wznoszące się na 2 tarasach.
Architektura
Licowano cegła mury, obramowanie okien i drzwi, narożniki budynków, ślepe łuki. Stosowano sklepienia krzyżowe. Apolladoros z Damaszku zaprojektował forum Trajana, termy, Odeon, most na Dunaju.
Termy Trajana - częściowo na ruinach złotego domu Nerona, składały się z łaźni, palestry, portyku z eksedrami wokół term, dziedzińca z basenem, pomieszczeń do wypoczynku, masażu, szatnia.
Domy w Rzymie - budowano pomiędzy 4 ulicami, na parterze były tawerny, na 1 piętrze eleganckie mieszkania, wyżej mieszkania czynszowe.
PYTANIE 15: Portret i relief historyczny w okresie panowania Nerwy i Trajana
Relief historyczny - odtwarza ciała w ruchu i uczucia, stwarza iluzje głębi, stosuje perspektywę fałszywą, mieszaną lub odwróconą, proporcje figur były większe od pejzażu, korzystano ze schematów w przedstawianiu scen, styl kontynuacyjnej narracji (odtworzenie w ciągłym fryzie serii wydarzeń).
Kolumna Trajana - była to baza pod pomnik, grobowiec i kronika wojny z Dakami. W cokole była komora grobowa, w kolumnie schody na galeria nad kapitelem. Na początku reliefu jest personifikacja Dunaju, na końcu sielski widok, a w środku postać Wiktorii. Cesarz umieszczony na pierwszym planie jest wyższy od innych postaci. Perspektywa mieszana: sceny w pejzażu oddane są z boku, a sceny za murami miasta z lotu ptaka. Relief posiada cechy rzymskie: obrysowany kontur, mieszana perspektywa, proporcje hieratyczne i temat wojenny.
Łuk Trajana w Benewencie - pamiątka zakończenia drogi do Benewentu. Na fasadzie jest relief pasowy ze scenami z Rzymu i prowincji, 2 reliefy w przejściu sławią Trajana, 2 reliefy na attyce ukazują cesarza składającego ofiarę w towarzystwie bóstw. Są to reliefy polityczne ukazujące bóstwa w roli podrzędnej do cesarza. Relief wieloplanowy, czytelne postacie, przestrzenne tło, miękki modelunek.
Wielki Fryz Trajana z Forum Trajana - 4 fragmenty były na Łuku Konstantyna. 3 sceny można odczytać, ułożone są w kolejności hierarchicznej i przedstawiają sceny z wojen z Dakami.
Reliefy lub balustrady trajanowskie - 2 dwustronny rzeźbione bloki. Na obu płytach są 3 zwierzęta ofiarne z jednej strony, na jednej płycie po drugiej stronie jest alimentacja, a na drugiej płycie zniesienie długów. Tłem dla obu scen jest forum. Płyty wykonane przez różnych rzeźbiarzy.
Relief dekoracyjny był klasycystyczny, przedstawiał eratow i Wiktorie, często nogi eratow zastępowano liśćmi akantu.
Portret z okresu Trajana - suchy modelunek, kształtowanie bryły dużymi płaszczyznami, ostre cięcia w szatach i włosach, przedstawiały cechy fizjonomiczne, ale bez uczuć, heroizowano Trajana i Plotynę. Nowy typ popiersia męskiego: obnażony biust z kawałkiem płaszcza.
Portrety Trajana - skupiony wyraz twarzy, szerokie usta, gładkie uczesanie. Portrety Plotyny - włosy spiętrzone nad czołem.
Portret mieszczański o znaczeniu sepulkralnym - popiersia reliefowe na stellach, ołtarzach nagrobnych lub samodzielnie ustawione w niszach.
Posagi tzw. barbarzyńców - przedstawiały mieszkańców podbitych prowincji, eksponowano cechy etniczne (ubiór, uczesanie, budowę ciała, rysy twarzy, uczucie)
PYTANIE 16 : Panowanie Hadriana - budownictwo rezydencjonalne i świątynne
Architekturę można nazwać antyklasyczna - zerwanie z budowlami wyłącznie na planie prostokąta, budowano hemicykle, eksedry, rotundy, stosowano sklepienia beczkowe, klasztorne, krzyżowe i czasze. W fasadach stosuje się dwubarwne licówki, okładziny marmurowe. W górnych częściach kopuł stosuje się lżejsze materiały (tuf, puste amfory) oraz konstruuje się sklepienia segmentowe, gęsto żebrowane.
Willa Hadriana w Tivoli (117-138) jest to kompleks budynków ukształtowany pod wpływem wschodniohellenistycznym. Nowatorstwo wyraża się w asymetrycznych układach (wielki pałac), całkowitym zaniku linii prostych w niektórych budynkach (teatr marittimo, pawilon przy złotym placu), sklepieniach segmentowych (serapeum). Willa składa się z 4 kompleksów, każdy na innej osi.
I kompleks - Pałac składa się z budynków przylegających do 3 dziedzińców: dziedzińca bibliotek, dziedzińca wielkiego i perystylu zw. Złotym placem. Westybul przy złotym placu ma 4 apsydy w narożnikach i 4 nisze w ścianach. Pawilon przy złotym placu ma plan krzyża greckiego o zaokrąglonych narożnikach. Do dziedzińca bibliotek przylega teatro marittimo - budynek otoczony okrągłym portykiem, z 40 jońskimi kolumnami i kanałem. Ma utworzonej wyspie mieścił się pawilon z perystylem i asymetryczne rozplanowanymi pomieszczeniami.
II kompleks - ogromny tetraportyk z basenem pośrodku i 2 budynki o nie określonej funkcji.
III kompleks - małe i wielkie termy oraz wąski i długi basen zw. Kanopos z monumentalnym nimfeum - serapeum (centralna sala na planie półkola sklepiona była segmentowa półkopułą)
IV kompleks - belweder roccabruna i mały pałac.
Były tez inne budowle - tzw. szpital (zapewne pokoje gościnne), altana widokowa, teatr, łaźnie z sala do kąpieli słonecznych.
Z okresu Hadriana pochodzą 2 świątynie - panteon oraz świątynia Wenus i romy.
Panteon Hadriana stanął na miejscu, gdzie Agryppa wybudował prostokątną świątynię poświęconą wszystkim bogom. W latach 118-128 Hadrian zbudował inna świątynie składająca się z 3 części: kolumnowego portyku z odkrytymi schodami, prostokątnego przedsionka i okrąglej celli przykrytej kopułą z oculusem. Wnętrze celli ma jedna nisze na wprost wejścia i 6 innych (na zmianę półkolistych i prostokątnych). Ściany pokrywają marmury, a kopułę złocone płyty z brązu. Panteon jest budowla niepowtarzalna pod względem proporcji, efektów optycznych i konstrukcji.
Świątynia Wenus i Romy z 135 r. zaprojektowana została przez Hadriana. Jej plan polega na zestawieniu dwóch celli dostępnych z przeciwległych, krótszych boków i pokryciu ich wspólnym dachem, zatem w środku świątyni znalazły się dwie apsydy przylegające do siebie wypukłą strona, a ustawione w nich posagi stały do siebie plecami. Cella otoczona kolumnadą stoi na krepidonie, znajduje się pośrodku świętego okręgu. W apsydzie wschodniej stał posąg Wenus, a w zachodniej Romy.
Hadrian wzniósł dla siebie i swoich następców w 139 r. mauzoleum na Zatybrzu. Wznosi się ono na kwadratowym cokole, na którym stoi tambur stanowiący korpus budynku. Pośrodku wznosiła się baza z pomnikiem w formie więzy. Pomnik odlany był z brązu i przedstawiał Hadriana w kwadrydze. Mauzoleum było ogrodzone kamienna brama z pawiami z brązu. Do mauzoleum prowadził most na Tybrze zbudowany w 134r. wsparty na 8 przęsłach.
Nekropolia watykańska funkcjonowała od 1 pol. II w. do końca III w., częściowo pod bazylika św. Piotra. Składają się na nią grobowce w kształcie kaplic, o bogato dekorowanych fasadach, nad drzwiami umieszczano epitafium i 2 okna. Wnętrze było jednokomorowe, zwykle dwupiętrowe, ozdabiane. Wnętrza wielu grobowców były przygotowane na prochy i na sarkofagi.
Druga nekropola założona przez Hadriana mieściła się na Isola Sacra w Osti (II-III w.) z grobowcami podobnymi do tych watykańskich, ale o skromniejszej dekoracji, zwykle ogrodzone dziedzińcem. Sklepione beczkowo z wysokim frontonem.
Biblioteka Celsusa w Efezie ok.110-120 r. składała się tylko z jednego budynku. Była to cellla na planie prostokąta na podium, ściany były podwójne, była trójkondygnacyjna z 3 oknami na I piętrze i trojgiem drzwi. Na wprost wejścia była nisza na posag bóstwa. Pod nisza jest krypta ze szczątkami fundatora - Juliusza Celsusa.
Łuk triumfalny Hadriana w Atenach ok. 130 r. jest jednoprzelotowy, zdobiony pilastrami oraz kolumnami podtrzymującymi niskie belkowanie. wysoka attyka ma formę trójprzelotowej bramy z trójkątnym frontonem nad środkowym przelotem.
Sarkofagi naśladują wzory hellenistyczne, podzielić je można na 2 grupy: rzymskie (zachodnie) i greckie (wschodnie). Sarkofagi zachodnie produkowane są w Rzymie, maja kształt skrzyni lub wydłużone owalne kadzie, są ozdobione z 3 stron, krótsze boki to dekoracja schematyczna z płaskim reliefem, pokrywa plaska z reliefem. Sarkofagi wschodnie imitują kaplice lub łoże, maja dekoracje z 4 stron, pokrywa imituje dach lub przedstawia spoczywające na łożu figury zmarłych. Wszystkie sarkofagi maja relief figuralny lub ornamentalny. Od czasów Hadriana pojawiają się sceny figuralne o tematyce religijnej, historycznej i rodzajowej. Dekoracje związane są z eschatologia (wiara w życie po śmierci). W okresie Hadriana występuje dekoracja ornamentalna i mitologiczna oraz ornamentalno-figuralna np. sarkofag z maskami, sarkofag Akteona, sarkofag bachiczny z Isola Sacra.
PYTANIE 17: Rzeźba sakralna, portret i relief historyczny z okresu panowania Hadriana
Relief historyczny służył do umocnienia autorytetu cesarza poprzez przedstawianie konkretnych wydarzeń przez alegorie i personifikacje o określonym znaczeniu ideologicznym, zanikła iluzja przestrzenna. W portrecie pojawia się nowe uczesanie, graficzne opracowanie gałki ocznej. Rozwija się nowatorska architektura i nowy gatunek rzeźby.
Relief historyczny charakteryzuje forma klasycystyczna, jeden plan, „płaski”, postacie na neutralnym tle. Ma na celu eksponowanie osoby cesarza, przedstawia się Hadriana i bóstwa jako postacie równorzędne, a nawet podrzędne.
2 reliefy z tzw. Łuku portugalskiego 130-138 r. I relief przedstawia apoteozę cesarzowej unoszonej na niebiosa przez skrzydlatego geniusza z pochodnia (personifikacja wieczności), przy stole siedzi młodzieniec (personifikacja pola marsowego), osoba pierwszoplanowa jest Hadrian obserwujący apoteozę. II relief przedstawia cesarza na trybunie wygłaszając mowę na cześć zmarłej. W obu reliefach czas i miejsce zostały przedstawione za pomocą personifikacji a osoba cesarza została wyeksponowana - symbolizm i schemat ikonograficzny.
Reliefy na Łuku Konstatyna to 8 medalionów pierwotnie przedstawiających Hadriana na polowaniu i w czasie składania ofiar. Są one alegoria cesarskich cnot - pobożności i dzielności.
Za panowania Hadriana wzrosło znaczenie portretu cesarskiego za sprawa nowej polityki władcy. Cesarz był symbolem Rzymu a w świadomości mieszkańców prowincji zyskał charakter boski. Powstawały liczne rzeźby statuaryczne i popiersia Hadriana i Sabiny. Powstał nowy zwyczaj łączenia korpusu bóstwa z portretowa głową cesarza lub cesarzowej. Hadrian nosił brodę i ta forma wizerunku utrwaliła się na długo. Portret Hadriana z Rzymu z ok.117 roku przedstawia cesarza z broda wykonana graficzne, włosach ułożonych w kędziorki opadające na czoło i układające się w ślimacznice, gałka oczne jest gładka. W portrecie z Krety z ok. 122 gałka oczna wykonana jest graficznie: wyodrębniono gruczoł łzowy, tęczówkę i źrenice.
Zmieniło się uczesanie kobiece na bardziej surowe - owinięte wokół głowy warkocze, lekko falowane włosy rozdzielone pośrodku głowy zdobi jedynie przepaska lub diadem. Posagi pary cesarskiej charakteryzuje łączenie korpusu boga z głową cesarza lub cesarzowej. Portrety Hadriana i Sabiny cechuje zaduma granicząca z melancholia. Portrety Antinousa bityńczyka (ulubieniec cesarza który zginął w nilu, pośmiertnie został uznany za boga i miał swój kult i posagi kultowe) cechują smutny wzrok, regularne i łagodne rysy twarzy, fryzura z długich loków opadających na uszy i kark. Często są to łączenia bóstw greckich z głową Antinousa.
Rzeźba sakralna w I-II wieku. Rozpowszechniły się kulty orientalne. Kult Mitry - przedstawienia Mitry zabijającego byka np. grupa kultowa z Osti z 2 pol. I lub II wieku. Kult Attysa i bogini Kybele - Attys przedstawiany jako urodziwy młodzieniec np. zespól rzeźb z Ostii z okresu Hadriana (leżący Attys, Attys na lwie, Attys-Ppollin, Attys umierający pod sosna). Kult Izydy - kapłanka lub bogini w chuście z frędzlami związanej na piersi i naczyniem liturgicznym.
PYTANIE 18: Fora cesarskie - charakterystyka
Fora cesarskie - place lokowane na przecięciu głównych arterii komunikacyjnych, zwykle prostokątne, ośrodki administracyjne, kulturalne i religijne.
Z trzech stron obudowane portykiem kolumnowym wokół bazyliki świątynie, biblioteki.
Fora cesarskie: Oktawian August - rozbudowa Rzymu, rozbudowa Forum Romanum, budowa dzielnicy forów cesarskich. Forum Cezara: świątynia Marsa Mściciela (eklektyczna) i portyki z posągami rzymian rzeczywistych i mitycznych, posąg Cezara. Forum Augusta.
Forum Transitorium - rozpoczął budowę cesarz Domicjan, forum przechodnie łączyło forum romanum i suburę - dzielnicę slamsów. Nie było tam miejsca na portyki. Wybudowano ściany kamienne z kolumnami, architrawem wzdłuż boków forum. Na jednym z krótszych boków była świątynia Minerwy, była budową eklektyczną zwana heksastylem.
Forum Templum Pacis za Wespezjana 125m/115m - naprzeciw wejścia świątynia templum pacis, po dwóch stronach biblioteka: księgozbiór łaciński i grecki, wokół budynki na łupy z wojen, pawilony mieściły też dzieła z domus Aurea Nerona.
Forum imienia Septyniusza Sewera
PYTANIE 19: Okres Antoninów - architektura sakralna
W okresie antoninow wzniesiono w Rzymie tylko 3 świątynie. Hadrianeum, czyli świątynia boskiego Hadriana na polu marsowym wzniesiona przez Antoniusa Piusa w 145 r. miała sklepienie kolebkowe, kolumnadę ze wszystkich stron, dekoracje reliefowe przedstawiające personifikacje rzymskich prowincji. Świątynia Antonina i Faustyny na Forum Romanum po 141 r. jest to heksastyl, protostyl, na wysokim podium, zbudowany z tufu i okładany marmurem. Kommadus zbudował świątynie dla ojca, ale nie ma po niej śladu.
PYTANIE 20: Portret i relief historyczny za panowania dynastii Antoninów
Rzeźby opracowywana są za pomocą świdra, kompozycje wieloplanowe czasem spiętrzone, nagromadzenie starannie opracowanych detali. Ustala się kanon reliefu historycznego: cesarz jest w środku sceny ustawiony frontalnie albo w trzech czwartych. W portrecie późnoantoninowskim zachodzą zmiany w ikonografii (uczesanie, zarost), technice (plastyczne opracowanie oka), formalne (światłocień). Powstaje portret spirytualistyczny z uwzględnieniem psychiki modela. Na sarkofagach powstają przede wszystkim sceny batalistyczne, rozpowszechniają się sarkofagi kolumienkowe o reliefie podzielonym na segmenty.
Portret
Używa się świdra, gładkie części twarzy poleruje, dokładniej opracowuje się gałkę oczna, na twarzy maluje się smutek. Zmienia się kształt biustu: popiersia są z barkami i ramionami, ścięte i wyokrąglone nad pasem, cesarz ubrany jest w pancerz i płaszcz spięty na ramieniu fibula. Fryzura męska to masa kędziorków opadających na czoło i skronie, wąsy, bokobrody i broda. Fryzury kobiece to kok nad karkiem. Powraca portret dziecięcy. Portrety Marka Aureliusza dzielą się na młodzieńcze (spiralne loczki, okrągła twarz i twarz bez zarostu) i cesarskie (wzór greckiego filozofa, smutny, zamyślony, łagodne spojrzenie). Konny portret Marka Aureliusza ze złoconego brązu. Portrety Kommodusa tez dzielą się na młodzieńcze i cesarskie. Popiersie Kommodusa-Herkulesa ok. 192 roku przedstawia cesarza jako herkulesa w lwiej skórze i z maczuga. Baza jest grupa heraldyczna jako alegoria do potęgi władcy, przebranie za herkulesa wyraża idee identyfikacji z herosem. Portretom kobiecym brak ekspresji. Portret statuaryczny Faustyny starszej jako kapłanki Izydy z 138 r. utrzymany jest w typie hadrianowskim, wyidealizowany i klasycyzujący. Podobne są portrety Faustyny młodszej pomimo opracowanego oka. Portrety dziecięce reprezentuje głowa dziewczynki i chłopca znalezione na Palatynie. Oboje mają smutne, duże i szeroko otwarte oczy.
Relief historyczny
Sceny wg schematu flawijskiego: cesarz ze świtą, kapłani, pretorianie, legioniści, jeńcy, bóstwa (Roma, Wiktoria, geniusz ludu i senatu), personifikacje rzek, dróg, miejscowości, w tle budynki miejskie. Jeśli akcja toczy się w terenie to w górnej części reliefu są włócznie, znaki legionowe lub sztandary. Cesarz jest w środku lub na podwyższeniu, ustawiony frontalnie lub w trzech czwartych. Schematy scen były ustalone i musiały chwalić cnoty cesarza. Do okresu marka Aureliusza zalicza się 2 zespoły reliefów. Starszy składa się z 3 scen: Marek Auraliusz w wozie triumfalnym, na koniu przyjmuje hołd, składa ofiarę przed świątynią Jowisza kapitolińskiego, sceny symbolizują dzielność, łaskawość i pobożność.
Drugi zespól reliefów to 8 scen z Łuku Konstantyna, twarz cesarze została przekuta. Relief z głęboko obrysowanym konturem, postacie stłoczone w gromadki. Poświecony był zwycięskiej kampanii naddunajskiej. Fryz z Efezu po 169r., zachowany fragmentarycznie. Przedstawia rod Antoninow, apoteozę Lucjusza Werusa na sposób grecki.
2 kolumny: 1) baza kolumny Antoniusa Piusa z białego italskiego marmuru, trzon gładki z czerwonego granitu (nie zachowany), 1 bok bazy z inskrypcja, 3 boki z reliefami historyczno-symbolicznymi: apoteoza Antonina i Faustyny (para unoszona na skrzydłach geniusza wieczności, bogini Roma, personifikacja pola marsowego), na dwóch bokach uroczystości żałobne (jeźdźcy okrążają pretorian). 2) kolumna Marka Aureliusza (podobna do kolumny Trajana), w bazie był grobowiec pary cesarskiej, na kolumnie 2 posagi przedstawiające Marka Aureliusza i Faustyne, trzon z reliefem spiralnym z dziejami wojen, początek to personifikacja Dunaju, koniec - scena sielska, w środku - Wiktoria, 2 przedstawienia cudów: cud pioruna i cud deszczu.
7/7