ZESTAW ĆWICZEŃ

DLA DZIECI ZE SPRZĘŻONĄ NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ

WYKORZYSTUJĄCYCH ELEMENTY METODY

INTEGRACJI SENSORYCZNEJ

OPRACOWAŁY:

MGR DOROTA SURMACZ

BRZOZÓW 2005

Celem zestawu ćwiczeń wykorzystujących elementy metody SI jest dostarczanie odpowiednich doświadczeń, które usprawniają odbiór i integrację bodźców sensorycznych w ośrodkowym układzie nerwowym. Wiąże się to z rozwojem koordynacji czuciowo-ruchowej, umożliwia tworzenie i realizację wzorców celowych, złożonych aktywności ruchowych. Zwiększa również poczucie sprawczości, bezpieczeństwa, świadomości schematu ciała.

Plastyczność mózgu pozwala długi czas po narodzinach rozwijać funkcje komórek nerwowych, poprawić przewodzenie bodźców, zwiększać ilość połączeń synaptycznych, usprawniać funkcje regulacyjne układu nerwowego.

Bardzo ważne jest, aby ćwiczenia prowadzone były w formie zabawy i w obecności osoby dorosłej. Przed rozpoczęciem ćwiczeń konieczne jest sprawdzenie sprawności poszczególnych sprzętów i urządzeń.

ĆWICZENIA STYMULUJĄCE UKŁAD PRZEDSIONKOWY

Cele ćwiczeń:

-regulacja napięcia mięśniowego;

-wzmacnianie reakcji równoważnych i obronnych;

-poszerzanie orientacji przestrzennej;

-normalizacja napięcia posturalnego;

1.Bujanie na piłce terapeutycznej z czuciową stymulacją stref oralnych.

Kładziemy dziecko na brzuchu lub na plecach na piłce (wybieramy takie ułożenie, które nie będzie nasilać odruchów wyprostnych).

Dotykamy materiałami o różnej fakturze jego warg (góra, dół, boki), mięśnia okrężnego, brody, stawów skroniowo-żuchwowych, okolic nosa, czoła. Mogą to być skrawki różnych materiałów, różnej grubości pędzelki, gąbki, puszki, watki itp. Pamiętajmy o dostosowaniu odpowiedniego dotyku do danego dziecka. Jeśli będzie ono wolało stymulację fakturami bardziej szorstkimi, wybierajmy na początek właśnie takie, a dopiero z czasem wprowadzajmy bardziej delikatne.

Ćwiczenie to można połączyć ze stymulacją słuchową. Podczas dotykania możemy „rysować" samogłoski wokół warg dziecka, możemy je wyśpiewywać w rytm bujania, szeptać, wymawiać sylabami, głoskami itp.

To samo ćwiczenie może być wykonywane na wałku terapeutycznym, równoważni (w siadzie). Podczas wykonywania ćwiczeń mówmy do dziecka, co się z nim dzieje, jakich części twarzy dotykamy, jakiego rodzaju bodźców dostarczamy.

2.Ćwiczenia z wykorzystaniem hamaka

Dziecko leży na plecach. Pod plecami dobrze jest umieścić materiał o wy­branej fakturze, w celu dodatkowej stymulacji czuciowej (koc, ręcznik frotte, materac wypchany styropianem, gąbkę). Bujamy dziecko w kierunkach przód-tył i na boki. W okolice warg i policzków dostarczamy stymulacji termicznej. Mogą to być zamrożone kostki lodu lub ciepły woreczek z ryżem. Starajmy się dotykać tych miejsc zgodnie z rytmem bujania.

Jeśli dziecko jest w stanie wysunąć język lub jeśli nawet robi to w sposób niekontrolowany, postarajmy się dostarczyć mu tych samych wrażeń czucio­wych, z zaznaczeniem kierunków przesuwania języka. A więc dotykajmy go z prawej, z lewej strony i na przodzie, prowokujmy do szerszego otwierania buzi i wysuwania języka poza czerwień warg. Jest to również dobre ćwiczenie na kontrolowane otwieranie i zamykanie warg. Jeżeli pracujemy z dziećmi, które nauczyły się już dmuchać, możemy wykorzystać świeczkę, bańki mydlane, wiatraczki itp. W trakcie kołysania dziecko dmucha na wybrany obiekt w mo­mencie przybliżania się do niego.

3.Ćwiczenia na podwieszanym wałku (konik)

Podczas tych ćwiczeń dziecko siedzi okrakiem lub leży na brzuchu na wałku. Podczas wykonywania ruchu przód-tył możemy dostarczać dziecku stymulacji wibracyjnej. Do stymulacji wibracyjnej mogą posłużyć różnego ro­dzaju wibratory i szczoteczki elektryczne do mycia zębów. Optymalna często­tliwość wibracji to 100-200 Hz, o amplitudzie 1-2,5 mm. Czas trwania około 2-3 minut, z przerwami co 10-15 s. Wibracje podajemy na okolice warg, na język, w okolice stawów skroniowo-żuchwowych. Dzieci mogą „cmokać" w wibrator, „trafiać" do niego wyciągniętym językiem itp. Wszystkie ćwiczenia odbywają się podczas wolnego poruszania na wałku w kierunku przód-tył. Jeśli jest to możliwe, dobrze by było, gdyby dziecko samo mogło dotykać wibratorem tych miejsc na twarzy i w jamie ustnej. Jest to dla nas wskazówka, które miejsca po­trzebują większej stymulacji.

Stymulacji wibracyjnej nie wolno stosować u dzieci z padaczką.

4. Ćwiczenia z wykorzystaniem dużej deskorolki

Układamy dziecko na brzuchu. Przesuwamy deskorolkę w różnych kierun­kach, z różną prędkością (jest to dostosowane do możliwości dziecka). Podczas takiego ruchu dziecko może zdmuchiwać rozsypany na podłodze dmuchany ryż, watę, kolorowe piórka, kawałki styropianu itp. Może podjeżdżać do róż­nych „zapachowych stacji", gdzie wącha np. zioła, owoce, kawę (pamiętajmy wtedy o domknięciu warg). Może „trafiać" wargami do celu (np. wibratora, kostki lodu, kawałka dowolnego materiału). Powinno wtedy automatycznie za-mykać usta.

Te dzieci, które samodzielnie utrzymują płytkę przedsionkową w ustach, mogą jeździć na deskorolce i równocześnie ćwiczyć mięsień okrężny warg.

5. Ćwiczenia na huśtawce

Ćwiczenia te mogą być wykonywane z dziećmi, które potrafią samodziel­nie siedzieć. Dziecko może siedzieć na huśtawce przodem lub bokiem. Podczas bujania dostarczamy dziecku różnorodnych wrażeń na okolice twarzy, jamy ustnej. Mogą to być bodźce dotykowe (gąbka, miękka szczoteczka, pędzelki o różnej grubości włosia, woreczek z wodą), termiczne, zapachowe z nazywaniem zapachów lub akcentowaniem pierwszej głoski lub sylaby w ich nazwie (MAjeranek, BAzylia ...) i wibracyjne.

Jeśli jest to możliwe, dziecko może podczas bujania wysuwać język i lizać podstawianego lizaka (z przodu, zgodnie z ruchem przybliżania się huśtawki). Pracujemy wtedy nad kontrolowanym wysuwaniem i chowaniem języka. Huśtawkę możemy także okręcać wraz dzieckiem raz w jedną, raz w drugą stronę. Podczas odkręcania dziecko może fonować samogłoski lub wydawać jakiekolwiek dostępne mu dźwięki. Chodzi tu o moment rozpoczęcia i zakończenia fonacji zgodny z czasem odkręcania się huśtawki (rytmizacja).

Zgodnie z ruchem bujania możemy dostarczać również stymulacji słucho­wej. Mogą to być różnego rodzaju bodźce słuchowe dostarczane raz z prawej, raz z lewej strony, z przodu i z tyłu, z góry, z dołu dziecka (dzwonki, grze­chotki, tykanie zegara, piszczałki, instrumenty muzyczne, dźwięki z otoczenia nagrane na taśmę). W miarę możliwości wykorzystujmy do tego bodźce wzrokowe (odgłos mieszania łyżką w szklance - pokazujemy prawdziwą łyżkę i szklankę).

6. Ćwiczenia z wykorzystaniem trampoliny lub mięk­kiego materaca

Podczas tych ćwiczeń w sposób naturalny możemy prowokować dziecko do parskania, plucia, cmokania. Są to dobre ćwiczenia na rozluźnianie i napina­nie warg (ćwiczenia izometryczne). Podczas skoków i podbijania przez nas

materaca lub trampoliny dziecko może artykułować sylaby z głoskami wybu­chowymi (ba, aba, bu, paba ...)

Jeśli jest to możliwe, możemy zawijać dziecko w materac i dociskać jego ciało. W ten sposób możemy ćwiczyć artykulację samogłosek, głosek wybu­chowych, prowokować do wydawania okrzyków, pisków itp.

7.Turlanie

Ćwiczenie wykonujemy na podłodze, na kocu rozłożonym na podłodze lub na twardym materacu. Jeżeli dziecko nie potrafi wykonać samodzielnie ruchu obrotowego w pozycji leżącej, osoby ćwiczące razem z dzieckiem przekładają mu ręce i nogi. Można również turlać się z dzieckiem trzymając je na sobie lub turlać jednocześnie zawijając je w koc, a następnie odwijając. Należy pamiętać, aby nie zawijać dziecka w koc razem z głową. W tym ćwiczeniu należy połączyć turlanie z fiksacją wzroku na piłce lub innej zabawce albo turlać po równi pochyłej.

8. Huśtanie w kocu.

Rozkładamy duży koc na podłodze i umieszczamy w nim dziecko. Twarz skierowana jest ku górze. Dziecko unoszone jest delikatnie z podłogi i powoli bujane do przodu i do tyłu. Można również huśtać w innej płaszczyźnie - z boku na bok.

ĆWICZENIA STYMULUJĄCE UKŁAD DOTYKOWY

Cele ćwiczeń:

-oddziaływanie na świadomość ciała;

-kształcenie umiejętności planowania motorycznego;

-wzmacnianie układu taktylnego;

-normalizacja wrażliwości dotykowej;

1. Masaż ciała różnymi materiałami.

Masujemy kolejno poszczególne części ciała. Do ćwiczenia wykorzystujemy następujące materiały: miotełkę do kurzu, gąbkę, szczoteczkę do rąk, szczoteczkę do włosów dla niemowląt, ręcznik, flanelę, futro, jedwab. W czasie wykonywania ćwiczenia używamy tylko jednego rodzaju materiału. Poszczególne obszary ciała należy stymulować tyle samo czasu (ok. 30 sek.)

2.Róznicowanie materiałów o odmiennej fakturze.

Masujemy kolejno każdy z poszczególnych części ciała dwoma różnymi materiałami, zaczynając i kończąc zawsze materiałami bardziej przyjemnymi dla dziecka. Do ćwiczeń można wykorzystywać np. miękką flanelę, szorstką wełnę, miękkie futro, futro o twardym włosiu. W jednym ćwiczeniu mogą być użyte tylko dwa rodzaje materiałów.

3. Masaż ciała elektrycznym aparatem do masażu.

Masujemy kolejne obszary ciała. Jeżeli aparat jest wyposażony w nakładki o różnych powierzchniach (gładkie, kolczaste, z gąbki), to rozpoczynając masaże używamy najbardziej przyjemnej dla dziecka nakładki. Należy pamiętać, aby stosować tylko jeden rodzaj nakładki podczas jednego ćwiczenia.

4. Stymulacja powierzchni całego ciała różnymi substancjami.

Smarujemy kolejno poszczególne części ciała jedna substancją. Do ćwiczenia można wykorzystywać np. krem, kisiel, galaretkę, piankę do golenia, balsam do ciała, żel do włosów. Przed zastosowaniem każdej substancji należy wykonać próbę, czy nie wystąpi reakcja uczuleniowa. Należy zwrócić na zapach danej substancji ( dodatkowa stymulacja węchowa).Temperatura używanej substancji powinna być zbliżona do temperatury ciała dziecka. Zawsze nazywamy substancje, którą smarujemy ciało dziecka. Po zakończeniu ćwiczenia należy delikatnie umyć ciało dziecka.

5.Stosowanie bodźców o różnej temperaturze.

Stymulujemy kolejne obszary ciała ciepłym i zimnym bodźcem. Każdy bodziec stosujemy kilkakrotnie pamiętając, aby rozpocząć i zakończyć ćwiczenie bodźcem ciepłym. Do wykonania ćwiczenia można wykorzystać np. kompresy z ręczników zwilżonych ciepła i zimną wodą, kilka woreczków do lodu wypełnionych ciepłą i zimna wodą, termofory, ogrzane i oziębione przedmioty, ciepły i zimny piasek.

Stymulację bodźcami o różnej temperaturze można stosować podczas kąpieli dziecka, polewając jego ciało ciepła i zimną wodą.

6. Stymulacja sfer oralnych.

Ćwiczenie polega na podawaniu w małych ilościach substancji o różnym smaku przed posiłkami. Powinny być to produkty o wyraźnym smaku: słodkim, kwaśnym, gorzkim i słonym(sól, cukier, musztarda, ocet winny, sok z cytryny, pieprz, miód, czosnek)Za każdym razem nazywamy substancje, którą podajemy.

7. Trening odczuwania temperatury w okolicy warg i w jamie ustnej.

Podczas tego ćwiczenia przykładamy lodowe kulki do warg i wkładamy je do jamy ustnej. Czas tej stymulacji-ok.10-15 sek. Kolejnym ćwiczeniem jest wtryskiwanie na zmianę ciepłej i zimnej wody do jamy ustnej.(rozpoczynamy i kończymy to ćwiczenie wtryskując ciepła wodę)

8. Masaż jamy ustnej elektryczną szczoteczką do zębów.

Elektryczna szczoteczką do zębów masujemy delikatnie zęby, dziąsła, wewnętrzne powierzchnie policzków, podniebienie, język. Zalecane jest stosowanie takiej szczoteczki ze względu na wytwarzane przez nią szczególnie intensywne dodatkowe bodźce stymulacyjne(wibracje, drgania).

Początkowo możemy wykonywać to ćwiczenie wykorzystując zwykłą szczoteczkę do zębów z miękkiego włosia.

ĆWICZENIA STYMULUJĄCE PROPRIOCEPCJĘ

Cele ćwiczeń:

-pobudzanie zakończeń nerwowych w stawach;

-wpływanie na napięcie mięśniowe;

-wzmacnianie reakcji posturalnych i równoważnych;

-poszerzanie świadomości wykonywanego ruchu;

-uświadamianie położenia kończyn;

1. Ćwiczenia z piłką rehabilitacyjną

• dziecko w pozycji leżącej wyprostowanej, staramy się utrzymać kontakt wzrokowy z dzieckiem, informujemy go, co będziemy wykonywać - krótkie zwięzłe, sugestywne informacje. Dociskamy piłką poszczególne części ciała dziecka, nazywamy je. Robimy to ze zmienną siłą docisku i zmienną prędkością,

• dziecko w pozycji leżącej, ugięte kończyny dolne - z oparciem stóp na podłodze, uniesione do podbrzusza. Lekko dociskamy piłką rehabilitacyjną poszczególne kończyny. Podobnie postępujemy z kończynami górnymi.

• dziecko w leżeniu przodem na piłce. Wychylamy dziecko do przodu i do tyły tak, aby wystąpił odruch podporu, wzmacniamy nacisk na kończyny. Ćwiczenie wykonujemy z pełną asekuracją.

• jeżeli dziecko posiada umiejętność współpracy można wykonywać ćwiczenia wypychające piłkę np. z rąk nauczyciela. Dziecko, siedząc tyłem do nauczyciela, może wykonywać to rękami lub nogami.

2. Ćwiczenia z wykorzystaniem wałka

• dziecko w pozycji leżącej tyłem. Staramy się utrzymać kontakt wzrokowy i słuchowy z dzieckiem. Przetaczamy po ciele dziecka wałek odpowiednio dociskając ze zmienną częstotliwością i siłą. Ćwiczenie można przeprowadzić w różnych pozycjach leżenia dziecka np. bokiem, na plecach, na brzuchu.

• dziecko w leżeniu przodem na wałku. Nogi ugięte w kolanach, ręce wyciągnięte przed siebie. Przetaczamy dziecko po wałku lekko dociskając ciało. Szczególną uwagę zwracamy na dociśnięcie kończyn.

3. Ćwiczenia bierne ruchów stawów:

pozycja w leżeniu na plecach,

• Odwodzenie i przywodzenie wyprostowanych rąk - można lekko podciągać za ręce, lub lekko dociskać kończyny tak, by wystąpił ucisk w stawach,

• Uginanie i prostowanie kończyn górnych i dolnych,

• rotacja wewnętrzna i zewnętrzna rąk w stawach łokciowych - obroty dłoni, uginanie i prostowanie, rotacja wewnętrzna i zewnętrzna kończyn dolnych, obroty stóp.

• Opukiwanie stawów - najlepiej opukiwać drewnianą pałeczką, opukujemy stawy w zgięciu i w wyproście.

4. Ćwiczenia w pozycji czworaczej

• pozycja czworacza sprzyja stymulacji większości stawów - kolanowych, biodrowych, nadgarstka, łokciowych, ramieniowych - pozycjonujemy dziecko w pozycji najpierw klęcznej, potem klęku podpartego, następnie zachęcamy dziecko do przemieszczania się. Motywujemy je poprzez umieszczenie przed nim ulubionej zabawki lub smakołyku.

5. Turlanie

• Ćwiczenie wykonujemy na podłodze, kocu lub materacu. Turlamy dziecko wprowadzając je w ruch obrotowy podciągając je za stawy kolanowe lub biodra. Nie zawijamy głowy dziecka. Można turlać dziecka zawijając je w koc lub materac kulkowy. Zawijamy dziecko i lekko dociskamy. Gdy dziecko potrafi turlać się samo dodatkowo ćwiczy koordynacje całego ciała.

• Jeśli dziecko jest już na etapie zabawy na­przemiennej, bawimy się we wzajemne „zawijanie". Najpierw my zawijamy i dociskamy dziecko. Następnie ono, poprzez odpowiedni komunikat ruchowy, wzrokowy, głosowy „zawija" nas.Na kolejnym etapie rozwoju psychoruchowego możemy ćwiczyć wybrane funkcje poznawcze. Dziecko może być np. turlane w materacu do koszyczków, w których znajdują się konkretne przedmioty i ich symboliczne odpowiedniki. Zabawa polega na dobieraniu ich w pary.

6. Huśtanie za ręce i nogi

• Dwie dorosłe osoby trzymają małe dziecko za ręce i nogi delikatnie bujając je na boki, można też w innej płaszczyźnie - do przodu i tyłu. Twarz dziecka skierowana jest do góry należy dążyc do kontaktu wzrokowego z dzieckiem. Przy dużym dziecku ćwiczenie to musi być wykonane przez cztery osoby.

Dodatkowo z dziećmi, u których występuje umiejętność współpracy oraz większa sprawność można prowadzić ćwiczenie czynne siłowe typu:

• przepychanie ciężkich przedmiotów

• ćwiczenia z ciężarkami

• wkładanie ciężkich rzeczy, np. na półkę

• boksowanie się z wałkiem, przewracanie go

• popychanie i przepychanie się

• spadanie z bezpiecznej wysokości i naśladowanie dźwięków

• noszenie dość ciężkiego plecaka

• nakładanie dociskających opasek na ręce i na nogi

• podawanie do ręki dziecka różnych przedmiotów stosując na nie dodatkowy
  nacisk.

---