27a. Mikołaj Rej, Wybór pism, oprac. A. Kochan, Wrocław 2006 (BN I 308) - Źwierzyniec - rozdział I, oprac. Jan Barański

Rozdział pierwszy Źwierzyńca składa się z trzynastu ośmiowersowych epigramatów. Poprzez przytaczanie portetów, biogramów, przypowieści i anegdot o “stanach sławnych”, czyli królach, mędrach, rycerzach, postaci bibilijnych i mitycznych, stara się Rej przekazać ważne spostrzeżenia dotyczące natury ludzkiej, pozorów i nauki wyniesionej z dawnych dziejów. Ma więc rozdział pierwszy rolę dydaktyczną, gdyż stara się czytelnika czegoś nauczyć, zwrócić jego uwagę na konkretne przemyślenia i prawdy życiowe.

[VI]ZELEUKUS, KRÓL LOKREŃSKI

Jest to anegdota o władcy greckim w pd. Italii, prawodawcy Lokrów, osadników greckich. Anegdota ta została wzięta ze zbioru opowiadań Lykostenesa lub Waleriusza Maksymusa.

Opowiada ona o tym, jak tytułowy Zeleukus ustanowił prawo, który nakazywało wyłupać oczy temu, kto dopuściłby się zbrodni. Traf jednak chciał, że to właśnie syn władcy dopuścił się niecnego czynu, za który groziła mu kara. Zeleukus postanowił ukarać swojego syna, jednak za namową innych udzielił mu łaski, a zarazem ZACHOWAŁ PRAWO. Kazał pozbawić jednego oka siebie, a jednego swojego syna.

[XXV]ALEKSANDER WIELKI

Ta historia pojawiła się również w twórczości Erazma oraz Lykostenesa. Opowiada ona o tym, jak słynny król Macedonii, zaczął płakać po tym, jak usłyszał od Anaksagorasa (który jednak przez Reja został przedstawiony zgodnie z wizerunkiem Anaksachorasa z Abdery, ucznia Demokryta. Aluzję do tej anegdoty poczynił Juwenal w Satyrach), że istnieją inne światy, inne wymiary, niewidzialne dla zwykłych śmiertelników. Poddani nie mogli się nadziwić widokowi Aleksandra Wielkiego, który płakał. Na ich pytania, potężny władca powiedział, że nie może być szczęśliwy, gdyż smuci go świadomość niezdobycia tych innych światów.

[LXIV]EDGARUS, KRÓL BRYTAŃSKI

W tej opowieści chodzi prawdopobnie o Edgara Spokojnego. Rej wziął ją z twórczości Fulgozy.

Król Brytański (brytyjski) był niskiego wzrostu, co budziło rozbawienie wśród poddanych. Szczególnie jeden człowiek się z niego naigrywał. Król więc wyzwał swojego krytyka na pojedynek, a ten się zląkł. Jest to dowód na to, iż BYWA WIELKIE SERCE PRZY MAŁYM CIELE

[CI]GWILHELM ANGIELSKI

Chodzi prawdopodobnie o Wilhelma I Zdobywcę, wielkiego angielskiego władcę, który doporowadził do rozwoju feudalizmu w średnioweicznej Anglii. Anegdota jest nieznanego pochodzenia.

Opowiada ona o tym, że Gwilhelmus, angielski król, był ociężały (co może znaczyć, że był gruby lub w ciąży). Żartował z tego Filip (prawdopodobnie Filip I, król francuski), mówiąc, że niedługo będzie chrzest dziecka króla angielskiego. Ten się rozgniewał z powodu żartów, następuje gra słow, w której Wilhelm mówi, że podczas tego chrztu trzeba zapalić wiele świec, czym ma na myśli podpalenie kilkuset wsi. Morał tego jest taki, że ŹLE ZE ZŁYM ŻARTOWAĆ.

[CXIV]AUGUSTUS CESARZ

Anegdota za Erazmem lub Lykostenesem. Opowiada ona o Oktawianie Auguście, władcy absolutnym po śmierci Cezara, który otrzymał wieść od swoich poddanych, że zmarł pewien skąpiec i pozostawił po sobie wielkie bogactwo. Cesarz powiedział na to, że interesuje go poduszka na której spał ów człowiek, gdyż mając w posiadaniu taki majątek musiał dobrze spać. Jest tu przekazana myśl, że wielkie bogactwa mogą sprawiać problemy, a nie być tylko przyczyną radości.

[CXLII]TYBERIJUS RZYMSKI

Anegdota za Erazmem. Opowiada ona o cesarzu rzymskim Tyberiuszu, który przestrzega poborców podatków, by brali oni od ludzi tylko to, co przystoi, a nie więcej. Posługuje się on tutaj porównaniem do pasterza, który swoje owce tylko strzyże, podczas gdy to wilk drapieżny łupi je. Tyberiusz radzi więc poborcom być pasterzem, na swoje podobieństwo.

[CLXXXVI]PAUZANIAS

Historia o greckim podróżniku i geografie, któremu Spartanie postawili posąg i zrobili złotą figurkę. Pauzaniasz zwany Periegetą rozkazuje je jednak obalić, gdyż mówi, że to czyny i dokonania człowieka powinny czynić go sławnym, a nie posągi i inne rzeczy materialne.

[CCVIII]FAETON, CO SŁOŃCE WOZIŁ

Jest to opowieść o synu Heliosa, greckiego boga słońca, który uprosił ojca, by pozwolił mu przez jeden dzień poprowadzić słoneczny wóz. Skutki tego były jednak opłakane, gdyż z powodu nieumiejętności prowadzenia tego wozu świat nieomal został spalony, a Faeton boleśnie się poobijał. Morał z tego jest taki, że za rzeczy odpowiedzialne, powinni się brać również ludzie opowiedzialni, BO PERŁAMI HAFTOWAĆ NIE PRZYSTOI ŚWINI. Wyobrażenie tej opowieści Rej wziął od Alcatiusa.

[CCIX]PARYS

Na podstawie mitologicznej przypowieści o Parysie, który musiał wybrać najpiękniejszą z trzech bogiń greckich, Rej mówi o ponadczasowej myśli, że młodzi mężczyźni za nic sobie cenią kobiety zacne i wielkie umysłem. Interesuje ich tylko piękno, a to może mieć opłakane skutki (dla Parysa gniew bogini, prowadzący później do porwania Heleny i wojny trojańskiej).

[CCXI]SAMSON

Samson, bohater bibilijny, posiadał niezrównaną siłę. Był w stanie ROZDZIERAĆ PASZCZĘKI LWA OKRUTNEGO, nie miał sobie równych jeśli chodzi o siłę fizyczną. Jego zgubą była Dalila, ukochana Samsona, która obcięła mu podstępnie włosy, źródło jego nadludzkich zdolności. Rej stara się porównać Samsona do wszystkich ludzi, a lwa to zła i grzechu. Z kolei podstępna ukochana, to obłudny świat, który tylko czeka, by Samsona stłamsić.

[CCXIII]DAWID KRÓL

Słynna przypowieść o Dawidzie i Goliacie. Drobnym człowieku, który pokonał olbrzyma i stał się potężnym królem. Rej nawołuje, by iść za przykładem dzielnego Dawida i sprzeciwiać się ludziom BLUŹNIĄCYM NA PANA SWEGO, nawet pomimo tego, że mogą się okazać olbrzymami.

[CCXIV]SALOMON

Opowieść przeznaczona dla współczesnych Rejowi władców, którzy powinni brać przykład z Salomona, syna Dawida, dla którego charakterystyczne są takie pojęcia jak mądrość, sprawiedliwość. Średniowieczny symbol wzoru sprawiedliwego monarchy. W tej opowieści jest powiedziane, że Salomon nie frasował Boga swoimi problemami, starał się natomiast rządzić mądrze. Tak też powinni czynić ci, którzy służą Rzeczypospolitej.

[CCXV]JUDYT, ZACNA ŻYDÓWKA

Historia starotestamentowej bohaterki, która podczas walk Żydów z Asyryjczykami, zabiła przywódcę wrogów zwanego Holofernesem. Uczyniła to dzięki podstępowi, gdyż udała się do obozu przeciwników i ryzykując własne życie wkupiła się w łaski Asyryjczyków. Później odcięła pijanemu przywódcy głowę i zaniosła ją swemu ludowi. Rej kieruje tutaj słowa do stanu rycerskiego, gdyż wskazuje tu przykład drobnej niewiasty, która była w stanie wiele poświęcić dla swojego ludu i ostatecznie przechylić szalę zwycięstwa na jego korzyść.

1

---