Budżetem nazywamy zestawienie wszystkich dochodów i wydatków niezależnie od szczebla struktury polityczno-administracyjnej państwa. Podmiotem budżetu centralnego jest rząd, który sporządza preliminarz budżetowy i przedstawia go do poprawek, skarb państwa i ministerstwo finansów stają się wykonawcami budżetu państwa tzn. Realizują wszystkie zaplanowane wpływy i wydatki. Budżet państwa jest bezpośrednio związany z bankiem centralnym, który prowadzi bieżący rachunek budżetu państwa.
Budżet państwa budują m.in. Wpływy z podatków pośrednich i bezpośrednich, które są przymusowi przekazywane przez podatnika.
Dochody budżetu państwa obejmują głównie podatki, opłaty, cła, dochody z majątku Skarbu Państwa; nie powinny być do nich zaliczane wpływy z pożyczek krajowych i zagranicznych oraz pozostające w dyspozycji budżetu państwa zasoby pieniężne, np. nadwyżki z lat poprzednich; wpływy z pożyczek i zasoby pieniężne mogą stanowić pokrycie deficytu budżetowego.
Dochodami budżetowymi są wszelkie wpływy środków pieniężnych należne Skarbowi Państwa i samorządom terytorialnym wynikające z przepisów prawnych oraz z uchwalonych budżetów.
Podstawowymi źródłami dochodów budżetowych są:
dochody od ludności,
dochody od przedsiębiorstw,
dochody od pozostałych podmiotów gospodarki narodowej, dochody z majątki państwowego i komunalnego.
Zarówno ludność, jak i przedsiębiorstwa z tytułu własnych dochodów, prowadzonej działalności i posiadanego majątku zobowiązane są do określonych wpłat na rzecz dochodów budżetowych. Wpłaty te stanowią podstawowe źródło dochodów budżetowych. Pozostałe podmioty gospodarki narodowej odprowadzają na rzecz budżetu wpływy, jakie pobierają za świadczone usługi, lub nadwyżkę dochodów, jaką osiągają ze swojej działalności. Dochody z majątku publicznego mają miejsce w przypadku jego sprzedaży, likwidacji i dzierżawy oraz z tytułu lokat kapitałowych (odsetki, dywidendy itp.)
Formami organizacyjnymi pobierania dochodów budżetowych są:
podatki,
opłaty,
wpłaty z zysku,
dywidendy,
dochody pobierane przez jednostki budżetowe,
wpłaty nadwyżek,
grzywny, mandaty i inne kary pieniężne,
odsetki i prowizje,
wpływy majątkowe,
spadki, zapisy i darowizny,
pożyczki i kredyty.
Podstawowymi formami wpływów dochodów budżetowych są podatki i opłaty. Jednakże i pozostałe formy przynoszą określone wpływy do budżetu.
Wyróżnia się następujące podstawowe funkcję budżetu:
rozdzielczą - polega na przejmowaniu przez skarb państwa części funduszy pieniężnych od podmiotów gospodarczych i ludności oraz na rozdzieleniu ich na określone cele w ten sposób następuje przeniesienie siły nabywczej między różnymi podmiotami.
alokacyjna - wpływa na alokację czynników wytwórczych i wytworzonych dóbr materialnych, które będą wykorzystywane przez sektor publiczny i prywatny. Przepływ strumieni pieniężnych w formie dochodów i wydatków może wpływać na wysokość konsumpcji i sposób oszczędzania oraz inwestowania przez podmioty gospodarujące.
stabilizacyjna - polega na wykorzystywaniu dochodów i wydatków budżetowych do kształtowania sytuacji społeczno ekonomicznej kraju.
fiskalna - wynika z polityki skarbowej państwa zmierzającej do osiągnięcia jak największych wpływów z podatków i opłat, pozwalających pokryć wydatki uważane za społecznie niezbędne.
kontrolna - polega na kontroli gromadzenia dochodów oraz kontroli redystrybucji w celu wykrycia ewentualnych nieprawidłowości
Istnieje siedem zasad budżetowych:
zasada jedności budżetu
zasada powierzchowności
zasada szczegółowości
zasada równowagi budżetowej
zasada rocznego budżetowania
zasada jawności
zasada przejrzystości
Niezbędne jest ścisłe rozróżnienie między dochodami budżetowymi a źródłami pokrycia deficytu. Wydatki budżetu państwa przeznaczone są na utrzymanie aparatu państw.: administrację publiczną, organy porządku publicznego (wojsko, policję, wymiar sprawiedliwości),oświatę, ochronę zdrowia, służby dyplomatyczne itp., na cele socjalne i kulturalne, obsługę długu publicznego, utrzymanie infrastruktury, działania interwencyjne w gospodarce itp. Wzajemne dostosowanie dochodów i wydatków budżetu państwa stanowi jeden z najważniejszych problemów w zarządzaniu nim. Najczęściej dochody są niewystarczające na pokrycie wydatków, co powoduje deficyty budżetowe.
Różnica pomiędzy dochodami a wydatkami budżetu reprezentuje tak zwany deficyt luk nadwyżka budżetowa. Przy czym ustawa określa z góry sposób i cel predysponowania nadwyżkami lub sposób finansowania przewidzianego ustawą deficytu.
Deficyt budżetowy jest to brak pokrycia części wydatków budżetu państwa w dochodach, bez wpływów z pożyczek krajowych i zagranicznych; dotyczy ustalonego okresu: roku, kwartału, miesiąca. Deficyt budżetowy może być już założony w ustawie budżetowej (polskie prawo budżetowe wymaga określenia sposobu pokrycia deficytu budżetowego), albo powstać w trakcie realizowania budżetu w wyniku popełnionych błędów lub pod wpływem czynników niezależnych. Powszechnie uważa się, że deficyt budżetowy jest wynikiem złego gospodarowania lub błędnej polityki budżetowej. Poglądy te kształtowały się pod wpływem wielowiekowych trudności w pokrywaniu nadmiernych wydatków państwowych. Krytycznie oceniała deficyt budżetowy ekonomia klasyczna. Natomiast wg teorii J.M. Keynesa (1 poł. XXw.) zasadniczym problemem w polityce budżetowej były efekty w zakresie oddziaływania na gospodarkę jako całość, zwłaszcza z punktu widzenia stabilizacji koniunktury; deficyt budżetowy był sprawą drugorzędną, a jeśli wydatki finansowane z deficytu ułatwiały wychodzenie z recesji, był on wręcz pożądany. Malejąca skuteczność polityki stabilizacyjnej opartej na koncepcjach Keynesa i narastanie procesów inflacyjnych w latach 70. XXw. spowodowały, że w deficycie budżetowym dostrzegano jedno z głównych źródeł inflacji. Związek między deficytem budżetowym a inflacją nie jest prosty i jednoznaczny; duży deficyt budżetowy prowadzi zazwyczaj do inflacji, umiarkowany (często wymienia się tutaj jako pułap graniczny 3% produktu krajowego brutto) nie musi jej powodować. Istotne znaczenie ma sposób pokrycia deficytu budżetowego; powinny zapewnić je pożyczki zaciągane na rynku kapitałowym (przez emitowanie obligacji i innych skarbowych papierów wartościowych); natomiast, jeśli budżet korzysta — co jest nieuniknione w krajach o słabo rozwiniętym rynku kapitałowym — z pożyczek bankowych, powinny one mieścić się w ramach prawidłowej podaży pieniądza; dla uniknięcia inflacji niezbędna jest wówczas rygorystyczna polityka pieniężna.
Głównym zadaniem budżetu państwa jest gromadzenie zasobów pieniężnych umożliwiających sfinansowanie wydatków państwa. W warunkach współczesnych jest to związane z przepływem ogromnych ilości pieniędzy (w krajach rozwiniętych budżet państwa wraz z całym sektorem budżetowym obejmuje 40-60% produktu krajowego brutto) i wywiera duży wpływ na funkcjonowanie gospodarki. Stwarza to możliwość, przez odpowiednie kształtowanie dochodów i wydatków budżetu państwa, celowego oddziaływania w ramach polityki budżetowej na procesy gospodarcze, a zwłaszcza redystrybucję dochodów, alokację zasobów, stabilizację koniunktury (zwolennicy klas. ekonomii liberalnej uważają jednak wysokie wydatki państwa za główne źródło recesji i inflacji).
Budżet gminy jest rocznym planem finansowym, sporządzanym przez zarząd i uchwalonym przez radę gminy, która rozpatruje również sporządzone przez zarząd sprawozdanie z wykonania budżetu i udziela (lub nie) zarządowi absolutorium.
W Polsce budżet państwa jest — zgodnie z prawem budżetowym z1991 — rocznym planem finansowym opracowywanym przez Radę Ministrów (praktycznie przez Minist. Finansów) i uchwalonym przez sejm w formie ustawy. Senatowi przysługuje prawo wnoszenia poprawek, które sejm może przyjąć lub odrzucić. Jeżeli projekt budżetu państwa nie może być przedłożony sejmowi i senatowi w ustalonym terminie (do 15 XI roku poprzedzającego rok budżetowy), sporządza się projekt prowizorium budżetowego, uchwalony przez sejm; jest ono podstawą prowadzenia gospodarki do czasu uchwalenia ustawy budżetowej. Po zakończeniu roku budżetowego (w Polsce pokrywającego się z rokiem kalendarzowym) Rada Ministrów przedstawia sejmowi i NIK sprawozdanie z wykonania budżetu państwa, które stanowi podstawę do udzielenia rządowi absolutorium lub jego odmowy.
Zestawienie wydatków budżetowych za rok 2009
Wydatki budżetu w tyś. zł |
|
CEL |
2009 |
Rolnictwo i łowiectwo |
12 060 529 |
Leśnictwo |
28 532 |
Rybołówstwo i rybactwo |
122 026 |
Górnictwo i kopalnictwo |
443 720 |
Przetwórstwo przemysłowe |
1 499 274 |
Handel |
898 522 |
Hotele i restauracje |
22 000 |
Transport i łączność |
14 477 455 |
Turystyka |
45 331 |
Gospodarka mieszkaniowa |
1 473 052 |
Działalność usługowa |
738 550 |
Informatyka |
200 663 |
Nauka |
4 551 604 |
Administracja publiczna |
10 738 779 |
Urzędy naczelnych organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz sądownictwa |
1 919 275 |
Obrona narodowa |
18 256 786 |
Obowiązkowe ubezpieczenia społeczne |
64 642 138 |
Bezpieczeństwo publiczne i ochrona przeciwpożarowa |
14 173 301 |
Wymiar sprawiedliwości |
9 839 247 |
Dochody od osób prawnych, od osób fizycznych i od innych jednostek nieposiadających osobowości prawnej oraz wydatki związane z ich poborem |
316 000 |
Obsługa długu publicznego |
32 740 856 |
Różne rozliczenia |
92 263 537 |
Oświata i wychowanie |
1 471 825 |
Szkolnictwo wyższe |
11 447 325 |
Ochrona zdrowia |
4 620 237 |
Pomoc społeczna |
12 620 854 |
Pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej |
2 776 696 |
Edukacyjna opieka wychowawcza |
252 075 |
Gospodarka komunalna i ochrona środowiska |
586 099 |
Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego |
1 601 946 |
Ogrody botaniczne i zoologiczne oraz naturalne obszary i obiekty chronionej przyrody |
103 448 |
Kultura fizyczna i sport |
289 430 |
PRZYCZYNY DEFICYTU; katastrofy, brak wpływów z prywatyzacji, mniejszy eksport niż import, niższe wpływy z podatków, większe inwestycje.
Skutkiem deficytu jest zaciąganie pożyczek.
Deficyt budżetowy w latach 2006-2009
budżet |
dochody |
wydatki |
deficyt |
2006 |
195 281 959 tys. zł |
nie więcej niż |
nie więcej niż |
2007 |
226 831 430 tys. zł |
nie więcej niż |
nie więcej niż |
2008 |
281 892 096 tys. zł |
nie więcej niż |
nie więcej niż |
2009 |
301 324 805 tys. zł |
nie więcej niż |
nie więcej niż |
Dług publiczny
Jest to nominalne zadłużenie Skarbu Państwa.
Według ustawy: „ nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych ustalone po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do tego sektora").
Na Ministrze Finansów spoczywa obowiązek ogłaszania w “Monitorze Polskim" danych o państwowym długu publicznym i długu Skarbu Państwa oraz o relacjach do PKB kwoty państwowego długu publicznego i długu Skarbu Państwa.
Przyczyny powstawania długu publicznego
Dług publiczny powstaje, gdy strumień dochodów jest innych rozmiarów niż strumień wydatków. W wyniku porównania powyższych czynników zauważymy, iż powstaje bądź nadwyżka bądź deficyt budżetowy. Mówiąc krótko, kiedy deficyt budżetowy jest większy niż finansowe zasoby publiczne powstaje dług publiczny, który jest sumą deficytów z poprzednich okresów.
Główną przyczyną powstania długu jest stale utrzymujący się deficyt budżetowy, który w konsekwencji przekształca się w dług. Inna przyczyna to okres zwiększonych wydatków, których trzeba dokonać zaciągając pożyczki, które to następnie należy sfinansować - no i znów powstaje lub zwiększa się nasz dług. Oczywiście czas, kiedy wydatki są większe i ważniejsze niż w innym okresie to przede wszystkim czas wojen lub kryzysów gospodarczych. Odmiennym przypadkiem jest stan, kiedy władza rządząca nie chce podnieść podatków tylko woli zaciągnąć pożyczki, ponieważ uważa, iż jest to korzystniejsze rozwiązanie dla rządu. Oznacza to, że władza decyduje się dobrowolnie na proces powstawania długu, ponieważ jego powstanie przyniesie oczekiwane korzyści.
Na pierwszy rzut oka każdy z nas powiedziałby: po co rząd ma pożyczać od nas (między innymi), skoro może wyciągnąć od nas jeszcze więcej wskutek podniesienia podatków. Jednak studiując politykę gospodarczą i analizując wszystkie za i przeciw oraz różne poglądy na politykę i ekonomię możemy sobie uzmysłowić, że tak naprawdę to rząd widzi w tej operacji swój cel. Wyjściowym punktem w tych wyjaśnieniach jest pojęcie inflacji, która w naszym przypadku "jest ukrytym wspólnikiem władz publicznych a wrogiem pożyczkodawców". Dlaczego? Władze publiczne decydują się na zaciąganie pożyczek, bo zdają sobie sprawę z tego, iż w długim okresie czasu przy wystąpieniu inflacji pożyczki same się spłacą. Widać tu przewagę państwa nad pożyczkodawcami. Państwo może narzucić pożyczkodawcom swoje warunki spłaty zaciąganych pożyczek lub zaniechaniu ich spłaty.
BIBLIOGRAFIA
„Elementarne zagadnienia ekonomii”
R. Milewski Warszawa 2007
Internet
6