Wydatki budżetu państwa
Borys Sawka
Marzena Szczepaniak
Gr. 07
Charakter prawny wydatków budżetowych, w tym ich przeznaczenie, rodzaj sposób klasyfikacji i prezentacji w ustawie budżetowej, określa ustawa o finansach publicznych oraz wydane na jej podstawie przepisy aktywów wykonawczych.
Charakter prawny wydatków budżetowych
środki publiczne mogą być przeznaczone głównie na wydatki publiczne. przy czym środki pochodzące z poszczególnych tytułów nie mogą być przeznaczane na finansowanie imiennie wymienionych wydatków(chyba że odrębna ustawa stanowi inaczej). ograniczenia tego nie stosuje się do wydatków finansowanych z kredytów udzielonych przez międzynarodowe instytucje finansowe oraz finansowanych ze środków pochodzących ze źródeł zagranicznych nie podlegających zwrotowi oraz wobec jednostek prowadzących działalność gospodarczą
ujęte w budżetach jednostek sektora finansów publicznych wydatki- stanowią nie przekraczalny limit. Limit wydatków budżetu państwa stanowi: suma wydatków budżetu państwa i włączonych do ustawy budżetowej środków pochodzących ze źródeł zagranicznych nie podlegających zwrotowi
wydatki publiczne mogą być ponoszone na cele i w wysokości ustalonej w ustawie budżetowej, uchwale budżetowej jednostki samorządu terytorialnego i w planie finansowym jednostki sektora finansów publicznych
jednostki sektora finansów publicznych dokonują wydatków zgodnie z przepisami dotyczącymi poszczególnych rodzajów wydatków
w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem zasady uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów
w sposób umożliwiający terminową realizację zadań
w wysokości i terminach wynikających z wcześniej zaciągniętych zobowiązań.
Wydatki budżetu państwa przeznaczone są na
realizację zadań wykonywanych przez organy władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz administrację rządową, sądy i trybunały
subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego
dotacje
współfinansowanie programów realizowanych ze środków pochodzących ze źródeł zagranicznych, nie podlegających zwrotowi
Wydatki budżetu państwa dzielą się na:
wydatki bieżące
wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa
wydatki majątkowe
Wydatki bieżące:
- subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego
-dotacje
-wynagrodzenia i uposażenia oraz składki od nich naliczane
-inne świadczenia na rzecz osób fizycznych
-zakupy towarów i usług
-inne wydatki związane z funkcjonowaniem jednostek budżetowych lub realizacją ich statutowych zadań
Różnica pomiędzy subwencjami a dotacjami jest taka, że podmiot otrzymujący subwencje nie musi rozliczyć się z jej wykorzystania, natomiast podmiot otrzymujący dotacje jest do tego zobowiązany (z tym ze nie dotyczy to subwencji dla partii politycznych).
Dotacjami są, podlegające szczególnym zasadom rozliczania, wydatki budżetu państwa przeznaczone na:
1) finansowanie lub dofinansowanie:
a) zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych jednostkom samorządu terytorialnego ustawami
b) ustawowo określonych zadań, realizowanych przez jednostki inne niż jednostki samorządu terytorialnego
c) bieżących zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego
d) zadań zleconych do realizacji jednostkom nie zaliczonym do sektora finansów publicznych oraz fundacjom i stowarzyszeniom
e) kosztów realizacji inwestycji
2) dofinansowanie działalności bieżącej ustawowo wskazanego podmiotu zwane dalej "dotacjami podmiotowymi"
3)dopłaty do określonych rodzajów wyrobów lub usług, kalkulowanych według stawek jednostkowych "dotacje przedmiotowe"
4) dopłaty do oprocentowanie kredytów bankowych w zakresie określonym w odrębnej ustawie
5) pierwsze wyposażenie w środki obrotowe nowo tworzonych zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych
Wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa obejmują w szczególności wydatki budżetu państwa z tytułu oprocentowania i dyskonta od skarbowych papierów wartościowych, oprocentowania zaciągniętych kredytów i pożyczek oraz wypłat związanych z udzielonymi przez Skarb Państwa poręczeniami i gwarancjami.
Wydatki majątkowe obejmują:
1) wydatki na zakup i objęcie akcji oraz wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego
2) wydatki inwestycyjne państwowych jednostek budżetowych oraz dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów realizacji inwestycji
W toku wykonywania budżetu państwa obowiązują następujące zasady związane z wydatkami:
1)pełna realizacja zadań następuje w terminach określonych przepisami i ustalonym harmonogramem
2)dokonywanie wydatków następuje w granicach kwot określonych w planie finansowym, z uwzględnieniem prawidłowo dokonanych przeniesień i zgodnie z planowanym przeznaczeniem, w sposób celowy i oszczędny
3)wydatki na współfinansowanie programów realizowanych ze środków pochodzących ze źródeł zagranicznych, nie podlegających zwrotowi, mogą być dokonywane po uzyskaniu tych środków,
4)zlecanie zadań powinno następować na zasadzie wyboru najkorzystniejszej oferty, z uwzględnieniem przepisów ustawy o zamówieniach publicznych,
5)wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa są dokonywane przed innymi wydatki budżetu państwa
6) wydatki nieprzewidziane, których obowiązkowe płatności wynikają z tytułów egzekucyjnych lub wyroków sądowych, mogą być dokonywane bez względu na poziom środków finansowych zaplanowanych na ten cel;
7) dotacje celowe przyznane jednostkom samorządu terytorialnego na realizację zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami, nie wykorzystane w danym roku, podlegają zwrotowi do budżetu państwa w części, w jakiej zadanie nie zostało wykonane
Z pojęciem wydatków budżetu państwa nieodzownie związane jest prawo Wagnera, które sprowadza się do obserwacji, że mechanizm rynkowy nie jest w stanie sprostać potrzebom ludzkim, gdyż potrzeby publiczne rosną szybciej od potrzeb indywidualnych.
W przypadku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego na terytorium państwa lub jego części Rada Ministrów może, w drodze rozporządzenia, dokonywać przeniesienia planowanych wydatków budżetowych między częściami i działami budżetu państwa w celu realizacji zadań wynikających z przepisów dotyczących wprowadzenia tych stanów.
W przypadku stwierdzenia:
1)niegospodarności w określonych jednostkach
2)opóźnień w realizacji zadań
3)nadmiaru posiadanych środków
4)naruszenia zasad gospodarki finansowej
może być podjęta decyzja o blokowaniu planowanych wydatków budżetowych, blokowanie to oznacza okresowy lub obowiązujący do końca roku zakaz dysponowania częścią lub całością planowanych wydatków albo wstrzymanie przekazywania środków na realizację zadań finansowanych z budżetu państwa.
Decyzję o blokowaniu planowanych wydatków podejmują:
1) Minister Finansów- w zakresie całego budżetu państwa, z wyłączenia wydatków tzw. jednostek pozarządowych
2) Dysponenci części budżetowych- w zakresie ich części budżetu państwa. O swoich decyzjach dysponenci niezwłocznie informują Ministra Finansów
Minister Finansów, po uzyskaniu pozytywnej opinii sejmowej komicji właściwej do spraw budżetu, może utworzyć nową rezerwę celową i przenieść do tej rezerwy kwoty wydatków zablokowanych
Decyzję o blokowaniu wydatków podejmuje Rada Ministrów, w drodze rozporządzenia po uzyskaniu w tej sprawie pozytywnej opinii komisji sejmowej właściwej do sprawa budżetu. Nie zrealizowane kwoty wydatków budżetu państwa wygasają z upływem roku budżetowego.
Wydatki budżetu państwa dokonywane są poprzez obciążenie centralnego rachunku bieżącego budżetu państwa. Wydatki tzw. jednostek pozarządowych dokonywane są poprzez obciążenie rachunków bieżących tych jednostek, natomiast wydatki finansowane ze środków pochodzących ze źródeł zagranicznych, nie podlegających zwrotowi, dokonywane są z rachunku bieżącego tych środków.
Wydatki budżetu państwa, ich poziom i struktura są przedmiotem wnikliwej oceny komisji parlamentarnych oraz NIK. Na etapie ich planowania szczególną rolę przywiązuje się do możliwości ich sfinansowania oraz nakreślenia priorytetów w tym zakresie. To ostatnie jest szczególnie trudne w warunkach dużego udziału wydatków sztywnych. poza tym, parlament stosunkowo dużo uwagi poświęca tzw. jednostkom pozarządowym których wydatki nie są oceniane przez Rząd i Ministra Finansów.
Bibliografia:
E. Denek, J. Sobiech, J. Wolniak Finanse publiczne, PWN, Warszawa 2005.
A. Komar Finanse publiczne w gospodarce rynkowej, Branta, Bydgoszcz 1996.
A. Borodo Finanse publiczne Rzeczypospolitej Polskiej, Branta, Bydgoszcz 2000.
S. Owsiak Finanse publiczne teoria i praktyka, PWN, Warszawa 2005.
B. Pietrzak, Z. Polański, B. Woźniak System finansowy w Polsce, PWN, Warszawa 2006.
P.M. Gaudemet, J. Molinier Finanse publiczne, PWE, Warszawa 2000