Poeta, prozaik, dramatopisarz, eseista i tłumacz. Urodzony 20 lutego 1894 we wsi Kalnik na Kijowszczyźnie, zmarł 2 marca 1980 w Warszawie.
W latach 1902-1904, po śmierci ojca, przebywał wraz z matką w Warszawie, w latach 1904-1912 na Ukrainie, gdzie w 1912 zdał maturę w kijowskim gimnazjum i rozpoczął studia prawnicze na tamtejszym uniwersytecie. W 1915 debiutował wierszem LILITH w jedynym numerze pisma "Pióro". W latach 1916-1918 był aktorem i kierownikiem literackim kijowskiego Teatru Studya S. Wysockiej. Wiosną 1918 wstąpił do 3 Korpusu Polskiego, po jego rozbrojeniu wrócił do Krakowa. W październiku 1918 przyjechał do Warszawy, związał się z grupą twórców skupionych wokół pisma "Pro arte et studio", wszedł w skład grupy literackiej występującej w kabarecie literackim "Pikador", następnie w skład grupy SKAMANDER. W latach 1919-1920 był w zespole redakcyjnym "Zdroju", 1920-1922 redagował w "Kurierze Polskim" dział "Sztuka". Wiersze, prozę i recenzje publikował w "Kurierze Lwowskim" (1921-1922) i "Tygodniku Ilustrowanym" (od 1922). W 1921 założył wraz z przyjaciółmi eksperymentalny teatr artystyczny "Elsynor", w którym wystawiono sztukę Stanisława Ignacego Witkiewicza PRAGMATYŚCI.
W 1922 ożenił się i zamieszkał w Podkowie Leśnej. W latach 1923-1925 był sekretarzem marszałka sejmu Macieja Rataja, należał do Związku Zawodowego Literatów Polskich. W latach 1924-1939 współpracował z "Wiadomościami Literackimi" (drukował wiersze, liczne artykuły i recenzje). Był sekretarzem w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych, od 1925 członkiem Polskiego PEN Clubu. Brał czynny udział w pracach europejskiej unii intelektualnej oraz PEN Clubu. Utwory literackie i recenzje ogłaszał w "Pologne Littéraire" (1926-1935), "Muzyce" (1926-1937 z przerwami), "Pamiętniku Warszawskim" (1929-1931). W 1928 osiedlił się w nowym domu w Podkowie Leśnej, który nazwał Stawiskiem. W latach 1927-1932 pracował w Wydziale Prasowym MSZ jako kierownik referatu propagandy sztuki. Był sekretarzem poselstwa polskiego w Kopenhadze (1932-1925) i Brukseli (1935-1936). Poezję, prozę, prace krytyczno-literackie publikował m.in. w "Gazecie Polskiej" (1934-1938) i "Ateneum" (1938-1939). W 1939 został wiceprezesem ZZLP.
W czasie okupacji mieszkał w Stawisku; wraz z Marią Dąbrowską i Jerzym Andrzejewskim kierował sekcją literatury w departamencie Oświaty, Nauki i Kultury Delegatury Rządu RP na kraj. Brał czynny udział w tajnej pracy kulturalnej, jego dom pełnił rolę konspiracyjnego ośrodka życia artystycznego (koncerty, spotkania autorskie, dyskusje).
W latach 1945-1946 był redaktorem naczelnym poznańskiego dwutygodnika "Życie Literackie", 1947-1948 - redaktorem tygodnika "Nowiny literackie". Poezję, prozę i recenzje publikował w "Odrodzeniu" (1945-1949), "Przekroju" (1945-1954) i "Kuźnicy" (1946-1949). Między 1945 i 1949 był kierownikiem literackim Teatru Polskiego w Warszawie. Od 1945 aktywnie działał w ZZLP (od 1949 ZLP) - był jego prezesem (1945-1946, 1947-1949, 1959-1980) i wiceprezesem (1949-1956). Wchodził w skład Zarządu Polskiego PEN Clubu (1950-1965 był jego wiceprezesem). W 1948 uczestniczył (wraz z J. Borejszą) w organizacji Światowego Kongresu Intelektualistów w Obronie Pokoju we Wrocławiu, w 1950 był delegatem na II Światowy Kongres Pokoju. W 1952 został prezesem Rady Nadzorczej Spółdzielni Wydawniczej "Czytelnik".
Od 1952 przez wiele kadencji (do końca życia) posłował na sejm PRL. Wiersze, prozę i recenzje publikował w "Nowej Kulturze" (1950-1956) i "Przeglądzie Kulturalnym" (1952-1954). W latach 1952, 1954 i 1970 otrzymał Państwową Nagrodę Artystyczną I stopnia. Od lutego 1955 do śmierci był redaktorem miesięcznika "Twórczość". Od 1955 do 1979 publikował cotygodniowe felietony w "Życiu Warszawy" zatytułowane "Rozmowy o książkach", a także przegląd tłumaczeń z literatur skandynawskich (1955-1977). W latach 1955-1957 był ponownie kierownikiem literackim Teatru Polskiego w Warszawie. W 1960 został wybrany do Zarządu Europejskiej Wspólnoty Pisarzy. W latach 1963 i 1977 otrzymał nagrodę Ministra Kultury i Sztuki I stopnia. Od 1965 był prezesem Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Włoskiej, od 1966 przewodniczącym polskiego oddziału Stowarzyszenia Kultury Europejskiej (SEC). W latach 1970-1971 prowadził wykłady o literaturze polskiej na Uniwersytecie Warszawskim (UW), w 1971 został doktorem honoris causa UW, a w 1979 - Uniwersytetu Jagiellońskiego. Był członkiem zagranicznym Serbskiej Akademii Nauki i Sztuki (od 1972). W 1973 został uhonorowany nagrodą m.st. Warszawy, od 1976 był członkiem honorowym Towarzystwa im. Fryderyka Chopina. W 1977 został wybrany do Rady Wykonawczej Kongresu SEC, od 1979 był honorowym członkiem Akademii Historii i Literatury Polskiej w Bolonii, został laureatem nagrody Premio Mondello na Sycylii. Otrzymał liczne nagrody i odznaczenia zarówno PRL, jak i zagraniczne (wśród nich medal "Sprawiedliwy wśród Narodów Świata" - 1991, pośmiertnie). Jest pochowany w Brwinowie pod Warszawą. W domu pisarza w Stawisku powstało muzeum poświęcone jego życiu i twórczości.
Proza Iwaszkiewicza jest silnie związana z tradycją literacką i z przemianami literatury współczesnej, jednak trudno ją włączyć do któregoś z XX-wiecznych prądów czy kierunków. Jego wczesne utwory utrzymane są w konwencji baśniowo-poetyckiej powieści poetyckiej (ZENOBIA PALMURA, UCIECZKA DO BAGDADU, WIECZÓR U ABDONA); dominuje w nich tradycja modernistyczna, która ulega zarazem próbom przewartościowania, skupionym wokół opozycji sztuka-życie. Motyw ten przewija się również w stylizowanych na autobiografie powieściach (HILARY, SYN BUCHALTERA, KSIĘŻYC WSCHODZI). Począwszy od powieści ZMOWA MĘŻCZYZN Iwaszkiewicz tworzy własną, oryginalną wizję świata, która pełny wyraz osiąga w opowiadaniach PANNY Z WILKA, BRZEZINA, MŁYN NAD UTRATĄ, oraz powieściach CZERWONE TARCZE i PASJE BŁĘDOMIERSKIE. Dojrzałą prozą Iwaszkiewicza rządzi zasada kojarzenia przeciwieństw (życie-śmierć, miłość-nienawiść i in.) i nadawanie im wymiaru filozoficznego uogólnienia losów postaci cechujących się bogatym życiem psychicznym i wrażliwą świadomością, osadzonych w precyzyjnie wystudiowanym, pełnym zmysłowych uroków świecie, który jest czynnym tłem przedstawianych zdarzeń. Uwikłanym w owe antynomie bohaterom towarzyszy prawie zawsze poczucie tragizmu, uzasadnione okrucieństwem praw natury (częsty motyw przedwczesnej śmierci) albo klęską racji jednostkowych w obliczu procesu historycznego. Tragizm ten nabiera wymiaru szerszego w utworach zrodzonych z doświadczeń wojenno-okupacyjnych: KONGRES WE FLORENCJI (nowele włoskie), BITWA NA RÓWNINIE SEDGEMOOR, MATKA JOANNA OD ANIOŁÓW (w zbiorze NOWA MIŁOŚĆ), STARA CEGIELNIA. MŁYN NAD LUTYNIĄ, KWARTET MENDELSSOHNA (OPOWIEŚCI ZASŁYSZANE), KOŚCIÓŁ W SKARYSZEWIE (O PSACH, KOTACH I DIABŁACH), a także w zakrojonej na sposób epicki powieści o losach polskiej inteligencji w I połowie XX stulecia - SŁAWA I CHWAŁA. W prozie Iwaszkiewicza występuje jednak nie tylko inelektualno-moralny niepokój, ale także towarzyszące mu przekonanie o istnieniu w naturze ludzkiej zdolności do słusznych wyborów etycznych i związku tragicznego przeżycia ze szczególną intensyfikacją doznań estetycznych i zmysłowych (TATARAK, KOCHANKOWIE Z MARONY, SNY. OGRODY. SÉRÉNITÉ, NOC CZERWCOWA. ZARUDZIE. HEYDENREICH).
Iwaszkiewicz świadomie - wykorzystując całą gamę stylów i konwencji literackich - rozwinął i unowocześnił formę gatunkową opowiadania, nadał nowy kształt powieści historycznej i ożywił narrację epicką, wzbogacając ją elementami refleksji i liryzmu.
Jako poeta Iwaszkiewicz był najmniej typowym przedstawicielem grupy SKAMANDER. Od pozostałych jej członków dzieliły go odmienne tradycje kulturowe i większy stopień wewnętrznego skomplikowania. Do charakterystycznych i najtrwalszych cech jego poezji należą: silna wrażliwość zmysłowa pozwalająca poecie z niezwykłą intensywnością oddawać urodę świata, kult sztuki oraz jasna świadomość nieosiągalności szczęścia.
W rozwoju przedwojennej poezji Iwaszkiewicza daje się zauważyć swoistą naprzemienność, opartą na kontrastach i przeciwieństwach. Po wyszukanym estetyzmie tomu OKTOSTYCHY, następny tom DIONIZJE miał biegunowo odmienną, ekspresjonistyczną tonację. Z kolei, po dwu zbiorach, w których dominowały kameralność, prywatność i postawa filozoficznej rezygnacji (KASKADY ZAKOŃCZONE SIEDMIOMA WIERSZAMI, KSIĘGA DNIA I KSIĘGA NOCY) następny tom POWRÓT DO EUROPY przyniósł problematykę historiozoficzną, tok dyskursywny i akcenty patosu. Po tomie LATO, cyklu wierszy ukazujących świat wewnętrznych niepokojów i metafizycznego lęku, nastąpiło INNE ŻYCIE, w którym dominowała poezja kultury - tłumaczenie na język poetycki wielkich dzieł malarskich. Ówczesna liryka Iwaszkiewicza stroniła na ogół od nowatorstwa, skłaniając się coraz wyraźniej ku klasycyzmowi. W twórczości powojennej kontynuacją tego nurtu były ODY OLIMPIJSKIE. Rozwój jego poezji poszedł w odmiennym kierunku - ku odrzuceniu tradycyjnych rygorów. Po tomach przejściowych WARKOCZ JESIENI i CIEMNE ŚCIEŻKI, decydujący zwrot przyniósł zbiór JUTRO ŻNIWA. Zapoczątkował on - kontynuowany przez tomy KRĄGŁY ROK, XENIE I ELEGIE oraz ŚPIEWNIK WŁOSKI - renesans poezji Iwaszkiewicza, która nowoczesnym, ascetycznym językiem, w przejmujący sposób mówiła teraz przede wszystkim o sprawach ostatecznych ludzkiego życia. Jednym ze szczytowych osiągnięć poezji Iwaszkiewicza stał się zbiór MAPA POGODY i ostatnie wiersze poety, w których powrócił on do bogactwa środków wyrazu, do szerokich perspektyw historyczno-kulturowych i doprowadził do poetyckiego mistrzostwa topos żegnania się ze światem.
Twórczość dramatyczna Iwaszkiewicza koncentruje się głównie wokół motywów artystycznych zaczerpniętych z literatury (polemika z szekspirowskim ujęciem tragedii Romea i Juli w KOCHANKACH Z WERONY), biografii wielkich twórców (Chopina - LATO W NOHANT, Puszkina MASKARADA, Balzaca WESELE PANA BALZAKA) - w ujęciach pozwalających wniknąć w psychikę artysty i zrekonstruować nurtujące go konflikty moralne, rodzące się w zetknięciu z ograniczeniem swobody twórczej i nieprzystawalnością uniwersalnych problemów sztuki do konkretnych potrzeb życia. Główne postaci dramatów zostały przy tym odheroizowane, przez pozbawienie ich patetycznego sztafażu legendy. Iwaszkiewicz pisał również dramaty o tematyce współczesnej (GOSPODARSTWO, ODBUDOWA BŁĘDOMIERZA, KOSMOGONIA), jednak były one nieco słabsze.
W prozie eseistycznej i publicystycznej Iwaszkiewicza występują trzy kręgi zainteresowań - muzyka i teatr (monografie o Chopinie i Bachu, SPOTKANIA Z SZYMANOWSKIM, szkice o jego HARNASIACH, publikacje o kijowskim teatrze S. Wysockiej i Teatrze Polskim w Warszawie), wspomnienia z lat młodzieńczych (KSIĄŻKA MOICH WSPOMNIEŃ) i podróży (PEJZAŻE SENTYMENTALNE, LISTY Z PODRÓŻY DO AMERYKI POŁUDNIOWEJ, KSIĄŻKA O SYCYLII, GNIAZDO ŁABĘDZI. SZKICE O DANII wzbogacone refleksją nad kulturą i obyczajem opisywanych środowisk (PODRÓŻE DO WŁOCH, PODRÓŻE DO POLSKI), wreszcie tematyka literacka - liczne recenzje, artykuły, felietony i większe szkice i studia, z których część ukazała się w wydaniach książkowych (GAWĘDY O KSIĄŻKACH I CZYTELNIKACH, ROZMOWY O KSIĄŻKACH, LUDZIE I KSIĄŻKI). Odrębne miejsce zajmują szkice o pisarzach rosyjskich i polskich (PETERSBURG) i SZKICE O LITERATURZE SKANDYNAWSKIEJ.
Twórczość przekładowa Iwaszkiewicza obejmuje m.in. pisarzy francuskich (Rimbauda, Claudela, Gida, Giraudox), Szekspira (HAMLET i ROMEO I JULIA), Tołstoja i Czechowa (opowiadania), Andersena, Kierkegaarda.
Twórczość:
UCIECZKA DO BAGDADU, Warszawa 1923
OKTOSTYCHY, Warszawa 1919
KASKADY ZAKOŃCZONE SIEDMIOMA WIERSZAMI, Warszawa 1925
Libretto: Karol Szymanowski KRÓL ROGER, prapremiera: Warszawa, Teatr Wielki 1926
ZENOBIA PALMURA, Poznań 1920
SIEDEM BOGATYCH MIAST NIEŚMIERTELNEGO KOŚCIEJA, Warszawa 1924
HILARY, SYN BUCHALTERA, Warszawa 1923
KSIĘŻYC WSCHODZI, Warszawa 1925
PEJZAŻE SENTYMENTALNE, Warszawa 1926
KOCHANKOWIE Z WERONY. TRAGEDIA ROMANTYCZNA W 3 AKTACH, Warszawa 1929; prapremiera: Warszawa, Teatr Nowy 1930
KSIĘGA DNIA I KSIĘGA NOCY, Warszawa 1929
ZMOWA MĘŻCZYZN, Warszawa 1930
POWRÓT DO EUROPY, Warszawa 1931
PANNY Z WILKA; BRZEZINA, Warszawa 1933
CZERWONE TARCZE, Warszawa 1934
LATO W NOHANT. KOMEDIA W 3 AKTACH, Warszawa 1937; prapremiera: Warszawa, Teatr Mały 1936
MŁYN NAD UTRATĄ, Warszawa 1936
DWA OPOWIADANIA, Warszawa 1938
FRYDERYK SZOPEN, Lwów 1938
MASKARADA. MELODRAMAT W 4 AKTACH, Warszawa 1939; prapremiera: Teatr Polski 1938
PASJE BŁĘDOMIERSKIE, Warszawa 1938
STARA CEGIELNIA. MŁYN NAD LUTYNIĄ, Warszawa 1946
NOWA MIŁOŚĆ I INNE OPOWIADANIA, Warszawa 1946
NOWELE WŁOSKIE, Warszawa 1947
SPOTKANIA Z SZYMANOWSKIM, Kraków 1947
ODY OLIMPIJSKIE, Warszawa 1948
JAN SEBASTIAN BACH, Warszawa 1951
ODBUDOWA BŁĘDOMIERZA. SZTUKA W 3 AKTACH, Warszawa 1951; prapremiera: Kraków, Teatr Stary 1951
SPRAWA POKOJU. WIERSZE I PRZEMÓWIENIA, Warszawa 1952
CZTERY SZKICE LITERACKIE, Warszawa 1953
WYCIECZKA DO SANDOMIERZA, Warszawa 1953
LISTY Z PODRÓŻY DO AMERYKI POŁUDNIOWEJ, Kraków 1954
OPOWIEŚCI ZASŁYSZANE, Warszawa 1954
UCIECZKA FELKA OKONIA, Warszawa 1954
WARKOCZ JESIENI I INNE WIERSZE, Warszawa 1954
DZIEWCZYNA I GOŁĘBIE, Warszawa 1965
KSIĄŻKA O SYCYLII, Kraków 1956
SŁAWA I CHWAŁA, t. 1-3, Warszawa 1956-1962
CIEMNE ŚCIEŻKI, Warszawa 1957
KSIĄŻKA MOICH WSPOMNIEŃ, Kraków 1957
LEON WÓJCIKOWSKI, [współatorzy: I. Turska i A. Szyfman] Warszawa 1958
GAWĘDA O KSIĄŻKACH, Warszawa 1959
WESELE PANA BALZAKA, prapremiera: Warszawa, Teatr Kameralny 1959
TATARAK I INNE OPOWIADANIA, Warszawa 1960
KOCHANKOWIE Z MARONY, Warszawa 1961
ROZMOWY O KSIĄŻKACH, Warszawa 1961
GNIAZDO ŁABĘDZI. SZKICE Z DANII, Warszawa 1962
JUTRO ŻNIWA. NOWE WIERSZE, Warszawa 1963
HARMONIE KAROLA SZYMANOWSKIEGO, Kraków 1964
HEIDENRICH. CIENIE. DWA OPOWIADANIA, Poznań 1964
KOSMOGONIA, prapremiera: Warszawa, Teatr Polski 1967
KRĄGŁY ROK. CYKL WIERSZY, Warszawa 1967
O PSACH, KOTACH I DIABŁACH, Warszawa 1968
ROZMOWY O KSIĄŻKACH (II), Warszawa 1968
LUDZIE I KSIĄŻKI, Warszawa 1971
XENIE I ELEGIE, Warszawa 1970
OPOWIADANIA MUZYCZNE, Warszawa 1971
SNY; OGRODY; SÉRÉNITÉ, Warszawa 1974
ŚPIEWNIK WŁOSKI. WIERSZE, Warszawa 1974
NOC CZERWCOWA. ZARUDZIE. HEYDENRICH, Warszawa 1976
PETERSBURG, Warszawa 1976
MAPA POGODY, Warszawa 1977
PODRÓŻE DO POLSKI, Warszawa 1977
PODRÓŻE DO WŁOCH, Warszawa 1977
SZKICE O LITERATURZE SKANDYNAWSKIEJ, Warszawa 1977
LISTY DO FELICJI, Warszawa 1979
|