Wprowadzenie do Historii - Topolski
Rozdział 1. Co to jest Historia? Czy przeszłość jest jedna i Czy ma kształt?
Dwa rozumienia historii i czy rzeczywiście dwa
Historiografia- nauka historyczna,
Historia jako przeszłość to res gestrae czyli czyny np.wojenne
Historia jako narracja to historia rerum gestrarum
W obu pojęciach mamy ograniczenie do działalności człowieka choć przeszłość to też kosmokologia zajmująca się nauką o kosmosie,
Historyków interesuje moment od którego pojawił się człowiek na ziemi -> Marc Bloch- szkoła Annales, trudności w rozumieniu historii nie zanikają
Historyk nie bada przeszłości jako czegoś będącego na zewnątrz niego gotowego do badania czy na nie czekającego lecz że badając przeszłość od początku tworzy jej narracyjny obraz
Co to jest narracyjny tworzenie (malowanie) przeszłości?
Przeszłość to nic takiego co nadawałoby się do odbicia czy rekonstrukcji.
Przeszłość choć istniała to jednak w takiej postaci w jakiej istniała przestała istnieć i nie można jej odbić ani zrekonstruować- niewiadomo bowiem co zrekonstruować czego niema.
Z chwilą podejmowania badania nad przeszłością znika sens res gestrae i historia rerum gestrarum.
Jeśli nie można przeszłości ani odbić ani zrekonstruować to nie pozostaje nic innego jak tą przeszłość narracyjną konstruować
Nie wolno używać konstruowania jako tworzenia niezależnej od historyka przeszłości
Przeszłość oczywiście istniała niezależnie od historyka, królowie żyli i prowadzili wojny zaś zbrodnie Hitlera niebyły złudzeniem czy wytworem wyobraźnie jednak po przeminięciu tego co było co było to wszystko zdane jest na naszą łaskę
Jeśli czegoś nie pamiętamy to, to zniknie
Historyk nie odbija ani nie rekonstruuje czegoś gotowego tylko na to oczekującego lecz proponuje taki czy inny opis przeszłości, tworzenie na źródłach jakiś tekstów a nie przywracanie przeszłości do narracji.
Przeszłość to przecież wszystko co się zdarzyło, przeszłość jest nigdy nieskończona
Wszystkiego z przeszłości nie da się opowiedzieć
Jeżeli brak nam historii by ją opisać nadajemy jej własny obraz oper rając się o źródła i wiedze poza źródłową,
Historyk ukazuje się niejako odtwórca dzierżący zwierciadło lecz jako twórca o szczególnym zakresie odpowiedzialności także moralnej a tym samym jako współtwórca kultury,
Rekonstruowanie jest łatwiejsze niż konstruowanie, przy rekonstruowaniu mamy konkretny model, przy konstruowaniu nie ma nic realnego
Przeszła rzeczywistość była osadzonym w świetle czasu nie zliczonym ciągiem zdarzeń związanych z człowiekiem -> założenie
Możemy korzystać ze wzoru ale będą to wzory nie dostarczony przez rzeczywistość lecz przez innych autorów
To my konstruujemy przeszłą rzeczywistość i to jest niezwykle odpowiedzialne,
Różne rozumienie przeszłości w historiografii. Wielkie teorie.
Narracyjne konstruowanie nie jest całkowicie swobodne
Historyk uzależniony jest od źródeł wiedzy poza źródłowej i metod -> punkt wyjścia prze konstruowaniu,
Historyk nie pracuje w terenie nie znanym
Franklin Ankersmit ( trochę zaplątane ;-) )
„W toku rozwoju historiografii dokonywało się zagęszczenie uniwersum narracyjnego to zaś sprawiało że gruntownie mieszały się wypowiedzi o rzeczywistości są wypowiedziami o naszych decyzjach że je uznajmy za wypowiedzi o rzeczywistości lub że jesteśmy kulturowo uwarunkowani tak by je za takie uznać.''
Historyk nie może zmyślać
Annaliści w średniowieczu widzieli rzeczywistość jako ciąg godnych zanotowania faktów i to upamiętniali
W czasach nowożytnych uznano że osią dziejów jest przebijający się przez nie postęp pchający ludzkość do studiów rozwojowych
W XIX w. i XX w. pojawiły się wielkie teorie proponujące rozumienie biegu dziejów
Wykorzystanie tych teorii do konstruowania narracji przez historyka
Jednak też nadawało by to narracji historycznej określony wewnętrznie struktury
Od woluntaryzmu do determinizmu
Do najgłębszego zrozumienia działań ludzkich można wskazać wiele teorii w tym takie teorie jak marksizm czy psychoanaliza,
To wszystko jest źródłem inspiracji dla historyka
Uzyskali w ten sposób model przeszłej rzeczywistości podający jej główne elementy
Nie ukazuje się rzeczywistego kształtu historii lecz pewną propozycje tekeigo pojmowania owego kształtu,
Różne są koncepcje i propozycje, np. marksizm daje do zrozumienia że świat dąży do ogólnoświatowego kumunizmu a Francis Fukuyam że do liberalnej demokracji
Według Hegla świat zmierza do coraz bardziej racjonalnego samopoznania się ( za najważniejsze samopoznanie uważa się rewolucje francuską )
Continuum -> jeden biegun swobodne działania człowieka, drugi to siły niezależne od działań ludzkich
Poszczególne koncepcje rzeczywistości ludzkiej można zatem umiejscowić w różnych punktach tego continuum w zależności od tego jaką role przypisują świadomym działaniom ludzkim a jakowym niezależnym od człowieka siła,
Determinizm dodajmy jest poglądem według którego wszelkie zjawiska przyrodnicze i społeczne są z jakiegoś powodu konieczne z góry wyznaczony przez jednakowe przyczyny ( jest to tzw. Determinizm kauzalny) bądź przez odpowiedzialne prawa
W każdej koncepcji toczony są sopory dotyczące ich interpretacji
Historycy a proponowane rozumienia przeszłości
Trojaka postawa w różnych przejawach ozumienia przeszłości
Niektórzy zaczęli czerpać z stworzonych modeli rzeczywistości np. marksistowskiej
Inni sami tworzyli godne uwagi teorie lub dostosowywali się do materiałów historycznych różne teorie istniejące, było to raczej rekonstruowanie przeszłości niż konstruowanie,
Byli na ogół przekonani że odkrywają rzeczywisty kształt przeszłości a tym czasem nic takiego odkryć nie można, można tylko postulować.
Stopień świadomej teoretyzacji badania historycznego był i jest oczywiście różny
Pojawienie się przed drugą wojną światową szkoły Annales we Francji-> Marc Bloch, Lucien Febre, hasło: zwalczanie historii założeniowej ( widzenie przeszłości jako zbioru zdarzeń)
Historycy tej szkoły w jej pierwszych stadiach rozwojowych widzieli zatem przeszłość jako pewną rzeczywistość ustabilizowaną w jakiś sposób usystematyzowany w której konkretnie indywidualne fakty są tylko zaciemniającej jej bieg masą krótkiego tworzenia nie przedstawiające takiej jak owe struktury,
Trzecia postawa historyków to nieufność w stosunku do proponowanych przez teoretyków różnych prefiguracji przeszłości, różnych modeli i rozumień, niechcą akceptować proponowanego im ujmowania przeszłości, przestrzegają przez teortyzawaniem narracji
Trudno odpowiedzieć na pytanie co jest lepsze z punktu widzenia badawczego i poznawczego, czy odrzucić w konstruowaniu narracji historycznej wszelkie proponowane w teori modle przeszłości nie wyznaczać jej z góry w taki czy inny gorset czy też czerpać z teoretycznego dorobku powstającego zarówno poza nauką jak i na jej gruncie,
Każde nawet najbardziej programowo faktograficzne badanie i pisanie choćby złożonej przez historyka w sposób nie uświadomiony struktury ogólne.
Kształt przeszłości a koherencja narracji historycznej
Problem koherencji -> wewnętrzne powiązanie narracji historycznej
Nie sposób zadowolić się narracją składającą się z nie powiązanych opisów pojedynczych zdarzeń
Roczniki nie są zadowalające al. Nie są też pozbawione całkowicie koherencji.
Koherencja w historycznej narracji będzie wtedy gdy będzie silniejsza a prze tym uwidoczni sie pogląd że dobrze byłoby gdyby owo powiązanie nie wywodziło się jedynie z wizji świata i człowieka reprezentowanej przez autora lecz by miało swe źródła w jakichś ocenach samej rzeczywistości
Silne cechy dla historyka w konstruowaniu narracji.
Minimalna charakterystyka przeszłości
Konstruować przeszłość nie znaczy ją tworzyć. Koncepcja minimalnej charakterystyki przeszłości: w owej minimalnej charakterystyce przeszłości znajdują się takie jej elementy które uznaje się za najbardziej podstawowe a zarazem takie które nadają narracji historycznej także najbardziej podstawową koherencje sprawiając że już w punkcie wyjścia konstruowania narracja wyposażona jest w pewne minimalne przęsła łączące ją.
Do minimalnej charakterystyki przeszłości zalicza się poza czasem i przestrzenią działania ludzkie
Wszelkie wydarzenia historyczne mają wyznaczniki w skali,
Czas traktowany jako jeden z elementów minimalnej charakterystyki przeszłości przypina jedynie opisane przez historyka w jego narracji fakty w jakiś sposób do osi czasu biegnącej od przeszłości do przyszłości nie zmusza jednak ich do chronologicznego porządkowania
Fakty historyczne są zawsze związanie z przestrzenią
Inmanuel Kant uznaje czas i przestrzeń ni za atrybuty rzeczywistości lecz za wrodzone właściwości umysłu ludzkiego poprzez które pojmuje on rzeczywistość
W owej minimalnej charakterystyce przeszłości znajdują się elementy konstruowania przeszłości
Działania ludzkie z punktu widzenia koherencji rozpatrywane są trojako:
Niektórzy uznają iż rzeczywistość ma charakter narracyjny, według Ricoewra samo życie jest prefigurowane i nie obce narracji, każda narracja ma swój początek, środek i koniec ( USA, filozof David Carr)
Z rodzaju powiązań zapewniających narracyjną koherencje
Wewnętrzna koherencja przekonań które sterują naszymi działaniami,
Związek miedzy przekonaniami a działaniami.
Trzeci:
Sterowanie przez przynajmniej koherentne przekonania działania ludzkie tworzy nie tylko łańcuch wskazujący analogie z narracją lecz równocześnie mogą być rozpatrywane z jednej strony same działania a z drugiej tych działania rezultaty,
Do minimalnej charakterystyki przeszłości są 3 powiązania:
Składniki przekonań kształtujące działanie
Przekonaniami i działaniami
Działaniami i rezultatami działań
Przeszłość która interesuje historyka to przeszłość ludzka dotycząca tego wszystkiego co ma z ludźmi związek, a więc oczywiście także środowiska naturalnego człowieka. Przeszłość ta, pojmowana jako niezmierzony zbiór działań ludzkich ich skutków istniała obiektywnie tzn. niezależnie od istnienia historyków
Nawet Richard Rorty nie neguje istnienia takiej obiektywnej historii
Trzeba również zdać sobie sprawę z tego że owa rzeczywistość minęła i nie ma z nią prawdziwego kontaktu, historyk nie ma do czynienia z przeszłą rzeczywistością lecz z myślenie, mówieniem czy pisaniem o niej czyli językiem.
Źródła też są rzeczywistością kontaktu, w tym ujęciu znika opozycja między przeszłością a narracją historyczną. Przeszłość jest na zewnątrz nas i taką pozostaje, my zaś cały czas pozostajemy w sferze jednej - w świecie języka i nie możemy się z niej wyrwać
Historiografia to nie jedyny sposób w którym człowiek wyraża swój stosunek do przeszłości,
Historiografia kształtowała się stopniowo
Stosunek do przeszłości wyrażał się także i wyraża w formie teatralnej, w szeroko pojętej sztuce, szczególnie w malarstwie historycznym, itd.
Rozdział 2. Źródła historyczne nie są zwierciadłem w którym odbija się przeszłość, jak je wykorzystywać?
Źródła historyczne nie odbijają przeszłej rzeczywistości nie są także jej śladami
Historycy porównują źródło do zwierciadła ponieważ byli przekonani że odbija przeszłą rzeczywistość,
Gdyby tak było historyk miałby znacznie łatwiejsze zadanie bo mógłby rekonstruować przeszłość a nie w trudniejsze sposób konstruować,
Powodem takiego błędnego myślenia jest filozofia pozytywistyczna
Źródła nie mogą odbijać przeszłości ponieważ przeszłość jest nieskończona
Mogą dostarczać jedynie wiadomości
Źródłem historycznym jest wszystko to skąd możemy czerpać informacje o przeszłości,
Źródło jest wszystkim co nas otacza nawet pamięć ludzka tylko historyk sam musi dojść do tego z jakiego źródła będzie korzystać,
W wielu definicjach źródła były oceniane jako ślady,
Źródło nie może być śladem ponieważ żadne źródło nie mogło by ujrzeć tego co pozostawił po sobie ślad
Niektóre definicje mówią że źródło jako ślad jest w faktach z przeszłości lub ludzkich działaniach,
Źródła nie są śladem ponieważ nie może istnieć ślad po czymś co w postaci nadanej temu czemuś przez nas w przeszłości nie istniało jest bowiem naszą konstrukcją,
Informacje źródłowe są obarczone interpretacją historyka,
Informacje potencjalne i efektywne…
Informacje można podzielić na ich treść albo z interesującego punktu widzenia na widzenie metodologiczne i badawcze,
Potencjalne informacje to te które tkwią w źródłach,
Źródła dają nam informacje jeśli stawiamy im pytania
Pytania mają swoje założenia
Informacje wydobyte ze źródeł możemy nazwać efektywnymi
To co nie zostało jeszcze ze źródeł wydobyte a nie wiemy co tym czymś jest ma charakter potencjalny, są to informacje potencjalne,
Informacje efektywne to te wydobyte ze źródeł,
Moc informacyjna źródeł jest nieskończona,
Informacje mówiące bezpośrednio i pośrednio o faktach ( interesujących historyka )
Procedura badawcza jako zmiana potencjalnych informacji źródłowych w informacje potencjalne wykorzystywane do narracji historycznej,
Ważny podział ze względu na konstrukcje narracji historycznej
Nie wszystko bezpośrednie informacje historyka, jest zobowiązany przyjąć jako godne akceptacji ( wymagają jak wszystko inne krytyki )
Analizując wiarygodność źródła ustalamy pośrednio fakty dotyczące przeciwko temu źródłu,
W rozwoju historiografii liczba pytań na które nie znajduje się bezpośrednich informacji wzrasta
Informacje źródłowe pośrednie i bezpośrednie oraz informacje źródłowe adresowane i nieadresowane.
Autor źródła jest pośrednikiem,
Informacje czerpane ze źródeł informują nas o rzeczywistości przeszłej,
Podobnie jak historyk, również autor źródła nie odbija przeszłej rzeczywistości tylko ją konstruuje,
Historyk uzyskuje zatem informacje obciążone interpretacją informatora zależny od wiedzy i systemu wartości przez informatora reprezentowanego,
Informator ma o tyle lepiej ponieważ był on obserwatorem, nie znajduje się jednak miedzy historykiem a przeszłą rzeczywistością
Informacje bezpośrednie są to takie informacje które historyk uzyskuje ze źródeł bez pośrednictwa osób trzecich,
Gdy mówimy o źródłach pośrednich to trzeba pamiętać że pośrednie są nich jedynie przekazywanie przez autora źródła informacje, samo zaś źródło jako materialny przedmiot jest źródłem bezpośrednim,
Źródła bezpośrednie zawierają elementy pośrednie to szczególnie pozostałości materialny, archeologiczne itp.
Informacje bezpośrednie wydobywa sam historyk, źródła adresowe to te które zawierają swego adresata, źródła adresowane są zawsze pośrednie,
Główne linie krytyki źródeł, wyłuskiwanie informacji bazowych, twórcza rola historyka.
Dwa rodzaje krytyki źródeł - zewnętrzna i wewnętrzna
Za krytykę źródła uznać można zdobycie wiedzy tak by stało się ono źródłem gotowych do wykorzystania informacji,
Każde źródło pierwotnie zafałszowane czy nie jest w jakimś sensie autentyczne,
Owe zafałszowania także są faktami historii i mają walory źródła,
W ogólnej metodologii historii bardziej interesuje nas krytyka wewnętrzna (Analiza treści źródła)
Źródła pośrednie są zarazem adresowanymi, wysuwają na pierwszy plan problem wiarygodności informatora, czyli w ostatecznym rachunku prawdziwości przekazywanych przezeń informacji,
W ostatecznym rachunku chodzi o wyłuskiwanie z tekstu źródła informacji o indywidualnych faktach czyli o odsianie z tekstu źródła z interpretacją i retoryką,
Trzeba pamiętać że refleksie interpretacyjno- perswazyjne są także faktem historycznym
Interpretacje także są faktami historycznymi,
Źródło historyczne nie jest jako takim źródłem prawdy,
Źródło to też wytwór ludzi mający poglądy,
Bez źródła nie ma prawdy historyka, jednak nie można iść cały czas za nimi,
„Panować nad źródłami musi historyk, nie zaś źródła panować nad historykiem” -> Robin G. Collingwood ( metodolog historii)
- 6 -