Historia książki C
dr J. Gwioździk
Konsultacje pon. po zajęciach
C1
Forma książki, budowa książki, materiały książki, materiały piśmiennicze - aż do kodeksu. Zwrócić uwagę na historię pisma. Informacje faktograficzne. W formie stron adresów stron. Akademia Pedagogiczna - wirtualna historia książki. Podręcznik: H. Szejkowska: Książka rękopiśmienna od starożytności do średniowiecza.
C2
Pierwszy semestr: książka starożytności do średniowiecza
2. inkunabuły do czasów nowożytnych
3, semestr - XIX-XX w.
Nie trzeba usprawiedliwiać nieobecności - jeśli tylko nadrabiać będzie się z wiedzą.
Przygotowywać materiał internetowy. Podstawa: Wirtualna historia książki. Uniwersytet Pedagogiczny. Ap.krakow.pl. Różne serwery zagraniczne. Zbiory zdigitalizowane - od Watykanu -
Trzecia sprawa: bibliografia www.bn.org.pl - po lewej katalogi bazy danych. Najpierw bazy danych - bazy bibliologiczne. Elektroniczna wersja bibliografii
Bibliografia analityczna - tam, gdzie jest polska bibliografia, tam analityczna. Duża ilość abstraktów.
Zaliczenie: kilka możliwości. 1) sprawdzenie wiedzy w formie kolokwium, 2) przygotowanie referatów, 3)
Wycieczka do Krakowa. Najprawdopodobniej. Możliwe, że rękopisy w Czartoryskich. Muzeum księży misjonarzy w Krakowie.
C3
Formą książki + pismo - materialna forma książki. Od tabliczek glinianych do papieru. Oprócz tego pismo i materiały piśmiennicze. Szyndler: I książki mają swoją historię.
Tabliczki gliniane
Tabliczki tekstu - ostatni wers przepisywano na następną tabliczkę.
Liście palmowe w Indiach - paski połączone. Chronione były dwoma kawałkami drewna. Tybet to wyryte tabliczki metalowe, tabliczki drewniane
Chiny: łopatki kości zwierząt => bambus => drewno => jedwab => papier od II w. N.e. W Chinach stworzono sztukę pisarską - od ideogramów.
Persja: Iran: książka haftowana - z wełny koziej na przykład. Później importowany papirus, pergamin.
Papirus świątynny hieratyczny i demotyczny, kupiecki. Pierwszy był stosowany do tekstów świątynnych. Kupiecki stosowny. Typowy zwój liczył 6-7metrów. Na miejscach łączenia nie pisano. Zwoje przechowywano w kapsach. Do kaps dołączano titulus, mały pergamin
Pergamin - powstanie miało dużo wspólnego z praktyką. Skóry zwierząt były niewykorzystane. Skóry młodych zwierząt moczono i usuwano części niepotrzebne. Rozciągano tak powstały produkt na krosnach. Potem ścierano nierówności. Tautonica ; osioł na południu był dwustronny i bardziej luksusowy. Ze skór cielęcych nie był tak gładki i biały.
Przycięty pergamin do jakiegoś formatu układamy w kodeks - jednoskładkowy lub wieloskładkowy. Kodeksy zszywano na krosnach. Pierwsza składka z drugą, druga z trzecią itd. Zszyty blok osłaniano deską do bloku.
Oprawa była drewniana obciągana skórą i zamykane jeszcze klamrą.
C4
Rzym Grecja, Etruskowie, książka rękopiśmienna. Podział na historię, tworzenie kodeksów, rękopisy, aż do inkunabułów...
2 testy jako zaliczenie
C5 (łączone)
Suchodolski: Nauka Polska. Rocznik nr 1, 68 rok.
Grupa 8.
Pamflety - filipiki, w rytmie jambicznym. Typ literatury: listy, odczytywane w kręgach przyjaciół. Świadczy to o pewnym ustnym obiegu tekstów. Oratorzy i mowy - pierwszy typ piśmiennictwa. Traktaty oratorskie (kompozycja mów, kompozycja listów).
Cyceron był również recenzentem. Początki krytyki filologicznej. W starożytności nie było prawa autorskiego - ważna była treść a nie autor. W 59 roku Cycerona zachęcono do napisania dzieła geograficznego. Poprosił Pomponiusza o przesłanie książki Serapiona z Etiopii. Obieg tekstów: teksty pisane na zamawianie, przesyłane, do prywatnych rąk. Wydawca nie funkcjonował tylko jako drukarz. Tytus Pomponiusz Attyk.
Popularne były biografie sławnych mężów, a także syntetyczne prace historyczne: Munciusz z Cebole: Roczniki historyczne. Attyk: Liber Annalis. Akademia Platona i traktaty filozoficzne. Utwory Cycerona; utwory biograficzne Attyka. Rzymianie bardzo chętnie uzupełniali biografie o własne biografie własnych rodzin. Imagines - wizerunki, ciekawy przykład twórczości literackiej. Pierwsza ilustrowana książka w Rzymie. Pod każdym portretem umieszczono 4-5 wierszy, będących kwintesencją osoby i jej urzędów. Żywoty cezarów. Rzym to również prawo. Wszelkie kodyfikacje od czasów Justyniana.
Rozwój wytwarzania i handlu książką - na ile książka z dobra kultury stawała się przedmiotem.
Biblioteka. Każdy z mieszkańców wyższych sfer miał swoją własną bibliotekę. Attyk posiadał własne zbiory - dostawał je w formie darów. Cyceron gdy Attyk chciał sprzedać część swojego księgozbioru, chciał kupić całą bibliotekę.
Typowa biblioteka w rzymskim domu - gdy uwzględniała zagadnienia budownictwa - usytuowana jest na wschód, aby było światło i aby książka nie zbutwiała. Musiało być przestronne, wokół ścian szafy, na półkach zwoje, powyżej szaf galeryjka ozdobiona popiersiami słynnych mężów świata hellenistycznego. Dzieła dawne i współczesne - tu pojawił się zwyczaj ofiarowania księgi jako godnego prezentu.
Gromadzenie ksiąg uchodziło za jedną z najlepszych pasji bogatych Rzymian.
Produkcja książki i handel: Wydawca był również handlarzem. Cozjusze jako jedna ze znanych firm wydawniczych. Produkcja odbywała się w skryptoriach. W Rzymie byli to wyspecjalizowani niewolnicy. Attyk wybierał wykształconych, dobrzy lektorzy, świetni kopiści. Wykształcona grupa domowa, lektorzy, kopiści, stanowisko niewolnika - osobistego sekretarza. Ważnym elementem są wytwory, stanowiące o umiejętnościach. Kompetencje były wystarczające do stworzenia ciekawych wydawnictw. Podniesiono poziom edytorski książki. Wskazuje na początek krytyki tekstów. Rozpoczęto wydawanie dzieł krytycznych, naukowych. Wszystko było publiczne, nawet listy kopiowano. /Działalność kulturalna Pomponiusza Attyka/.
Protokollon - pierwsza kartka ochronna zwoju. Implicite i explicite - początek i koniec książki
Karta hieratika, Karta... Wolumen - volfere
Poliptyk - składa się z połączonych kilku drewnianych tabliczek.
Postacie osób najważniejszych w piśmie hieroglificznym były najważniejsze. Najważniejsze imiona zapisywane były w kartuszach.
Systemy abrewiacji - skracano jakąś część wyrazu - Domunus = DNS. Suspensja (ściągnięcie) Anno Domini = AD. Specjalne znaki np. Na skrócenie -rum, -con. Ligatury - Æ. Enklawy C i D w środku tego C. Cyfry zapisywano różnie odwracając litery symbolizujące cyfry.
Tekst dawniej był przeznaczony do głośnej lektury, co widać choćby w dawnej interpunkcji.
Książka oprawiona nie jest charakterystyczna dla dawnych wieków. Oprawa była kwestią indywidualną.
Piśmiennictwo:
Sakralne
Użytkowe
Literatura piękna
C6
CZYTAĆ: OGLĄDAĆ: Różne rękopisy w Internecie.
Zaliczenie drugiej części - książka drukowana w formie mini referatu po 15 minut. Może to być prezentacja, mini referat.
Ze Szwejkowskiej i inne : tematy:
1. Książka arabska i bizantyjska (budowa, wytwarzanie, rozpowszechnianie, udostępnianie) - tu oprawa, aż do ikonoklazmu, obrazoburstwa, biblioteki.
2. Budowa średniowiecznego rękopisu (materiał, wytwarzanie, pismo, wszystkie reformy pisma (minuskulne), Juda: historia pisma), systemy skracania wyrazów - ligatury, palimpsesty, oprawy średniowieczne, szkoły iluminatorskie
3. Odrodzenia - szkoły iryjskie, odrodzenie Ottonów, ośrodki pisma, ośrodki karolińskie.
C7
Książki odzwierciedlają ideały i wartości
Schizma 1054 - chodziło o jeden z dogmatów; druga schizma - Awignon - równolegle dwóch papieży. Podział na kuturęzachodnią i wschodnią - z łaciną i greką. Rzym i Bizancjum.
Ośrodki kultury i władzy: zaczęły się pojawiać uniwersytety, szkolnictwo niższych stopni to szkoły parafialne, katedralne.
Uniwersytety to ujednolicenie programów - nie do końca, inna była szkoła szkotystów, inaczej widzieli uniwersytet włosi
Uniwersytety to inne podejście do książki - mamy dwie drogi książki - liturgiczne znaczenie książki świętej, a z drugiej książka informacyjna - dla uniwersytetów i przekazująca treści antyczne.
Konieczność obrony Bizancjum
Wyprawy Krzyżowe + zetknięcie z Islamem (pierwsze księgi arabskie). Nauka gromadziła się w Medrasach; przejęcie kultury Persój - astronomia, medycyna, ziołolecznictwo. Opowieści dywanowe, Opowieści 1001 nocy. Bizancjum padło w trakcjie 4 wyprawy krzyżowej.
Oprawa była zupełnie inna w Bizancjum - zdobnictwo i ornamentyka.
Źródełem nauki w kulturze zachodniej były klasztory i dwory (szkoły przypałacowe). Każdy władca chciał obudzić marzenie Cesarstwa Rzymskiego.
Majuskuła odziedziczona po antyku została przemieniona w minuskułę. Gotyk byłprzełożeniem architektury. Reformy pisma za czasów renesansu karolińskiego. Reforma za czasów Ottońskich.
Powstaje cała twórczość historiograficzna. Prosta droga do hagiografii. Powstają żywoty, spisy legend, moralitety itd. W klasztorach kopiowano konkretne teksty i pisano nowe teksty
Cenobites to ... Klasztor to rodzaj miejsca odosobnienia, mające służyć Bogu. Pomysł Benedykta: stwórzmy życie cenobickie, ale bez oddalania się na pustynie, cela mnicha to miejsce odosobnienia.
Zakon - ogólna nazwa.
Klasztor jest konkretny
Zakony mnisze to te, które oparte są na regule Benedykta - podzielony rytm dnia na liturgię i modlitwę. Potrzebne były księgi liturgiczne (mszał, ewangeliarz, psałterz). Czas przedzielony na pracę i na modlitwę. Pisano - sam akt pisania był
Zakony mnisze: Benedyktyni, Cystersi, Kameduli, Kamtuzi (samoistne opactwa, państwa w państwie, zamknięte społeczności, przywiązane do miejsca. Nie było opieki i udziału)
Zakony żebracze: Franciszkanie, Dominikanie (jedni bardziej nastawieni na opiekę, drudzy bardziej na głoszenie słowa bożego)
Stąd Dominikanie mieli biblioteki pełne homiletyki, teologii. Dzięki klasztorom zachowana została umiejętność pisania, a kultura została podźwignięta.
To jest ten ważny kontekst kulturowy, bez którego omawianie danwego rękopiśmiennictwa będzie krzywdzące. A to nie tylko teologia i homiletyka - całkiem świeckie
C8 - książka arabska
Oprawy, typy książki,
Zwolnione grupy - ta z prezentacją i produkcja książki.
Marokin (skóra z osła) i safian - z orientu
Http://www.wsp.krakow.pl/whk/bizancjum.html
--
C9 - książka rękopiśmienna w średniowieczu
Jolnta.gwiozdzik@gmail.com
Semestr bardziej rozbudowany - książka od XV do XIX w. Będą tu informacje o zmianie oprawy, rozwoju księgoznawstwa,
Referaty - ale nie mini-wykłady, a linki, które mają być do dyskusji i uzgodnione z panią dr. Tematy:
Drukarstwo w Europie i Polsce - najważniejsze techniki typograficzne, rodziny drukarskie
Oprawy
Najważniejsze kolekcje biblioteczne - klasztorne, rodowe, prywatne
Wszystko to w epokach - wiekami.
Budowę książki rękopiśmiennej przejęły pierwsze druki - inkunabuły
Inicjały
Incipit, eksplicyt (informacja o kopiście)
Między książką rękopiśmienną a drukowaną była jeszcze książka ksylograficzna - też była to mechanizacja: pełne strony były drzeworytami - odbijane masowo. Więc odbijanie było już znane.
Czcionki ruchome. Inicjały dodawane ręcznie - czerwone rubrykacje l bardzo ozdobne - tak samo. Ciągle są kustosze i reklamanty, ale inaczej się nazywają. JAK? Ostały się ligatury i inne systemy skrótów.
Druk rozprzestrzeniał się po traktach handlowych,
Odtworzyć inkunabuły, powtórzyć pismo, rozwój dokumentów
3 grupy zagadnień do każdego wieku:
Drukarstwo
Oprawa
Typy książek i użytkowanie (zbiory, książnice)
C10 [26.10.2009] drukarstwo - XV w.
Marginalia (ozdobniki odczytelnicze), reprezentant (znak dla iluminatora, jaki ma wstawić w dane miejsce)
Skóry do oprawy wykonywano ze skóry cielęcej, świńskiej lub oślej. Zdarzają się też oprawy pergaminowe, ale rzadkie. Karta teutonica - karta italica i teutonica: granica to Alpy. Usuwanie do karty podskórnej to karta italica, jednostronna. Teutonica to dwustronna, grubsza skóra, najczęstsza w Polsce. Zwięzy mogły być wzmacniane paskami skóry lub pergaminu. Częste były też palimpsesty.
TAPA - pierwotna postać papieru, technologicznie bardzo podobna. 2,5 tysiąca lat temu wymyślili to Chińczycy. TAPA zrobiona jest ze specjalnych drzew, moczonych w wodzie, o wydzielonych pasmach łyka, gotowane i płykane w wodzie. Powstawały oczyszczone pasma celulozy. Nie zrobiła wielkiej kariery jako materiał piśmienniczy, nie wygrała ze świetnym papierem XV w.
Jako typy opraw są jeszcze aksamity, brokaty i inne drogie tkaniny. Częściowo to też oprawy złote, skórzane.
Oprawy mnisze, płaszczowe, sakwowe, kopertowe. Myślano o względach estetycznych. Wtedy także kształtował się ex-libris. Zdobiono skórę tłokami lub radełkami na ciepło. Tłoki można było złocić. Były też różne techniki inkrustacji. Oprawa była dziełem właściciela - który zlecał oprawę introligatorowi. Wiele z opraw zaginęło - były częste tzw. Konwoluty (rozdzielone książki pierwotne) jak i klocki drukarskie.
C11 [09.11.2009] - drukarstwo - XV w. c.d.
Korelacja obrazu i tekstu - typograficzne uwarunkowania książki emblematycznej. Typograficzne uwarunkowania kulturowe - zależność układu i użytych kroów pisma od kultury, zawartości, tematu... samemu wymyślić temat i zająć się tym, czym się interesujemy i co może nawet byśmy mogli wykorzystać do późniejszej pracy - np. licencjackiej.
Korelacja typografii ze sztuką / architekturą
Ornamentyka - tematy nieopracowane
Zależność między ozdobnikami cieszącymi oko a tematem książki rękopiśmiennej / drukowanej XVI w...
C12 [23.11.2009] - drukarstwo europejskie w XVI w.
Książka nowożytna zaczęła się mniej więcej od początku XVI wieku. Książka zaczęła się zmieniać i uniezależnia się od książki. Coraz rzadziej pojawiają się ligatury, suspensje - związane z oszczędnością miejsca i skryby. Choć trzeba powiedzieć, że przejście to jest płynne i trudno ustalać konkretne cezury. Nieraz powodem do używania ligatur było po prostu posiadanie takich czcionek (bo np. odziedziczone po innym drukarzu). Pojawiły się nowe typy czcionek - już nie wzorowano się na kodeksach rękopiśmienniczych. Wykształciła się antykwa - w XVI w. charakterystyczna dla tekstów antyckich. Gotyk pozostawiono dla druków narodowych. Okrąglejsza szwabachę wykorzystywali reformatorzy, ale i jezuici. Pojawiła się kursywa Manuncjusza. Fraktura z Norymbergii.
W XVI wieku zaczęto stosować mniejsze formaty książki - 8ka, 4ka (dla druków reformacyjnych) - stała się dzięki temu wygodniejsza i powszedniejsza. Kustosze były składane z kolumną tekstu. Pojawiła się karta tytułowa - ornamentalna, czasem w pełni drzeworytowa, później w pełni z czcionek. Pierwsza strona miała przyciągać uwagę czytelnika czy kupca poprzez ozdobne ramy. Każdy element przejmuje część stylu aktualnego - w renesansie ramy wydawnicze zdobione są liśćmi akantu, symetria. Elementy bordiury przejmuje typografia. Informacje z kolofonu przenoszone są na kartę tytułową. Oprócz karty tytułowej pojawia się frontyspis. Barokowy przepych także będzie widoczny w karcie tytułowej, zdobieniach. Pojawiają się
Długo było ważniejsze co napisano - nieważne było, kto napisał. A zaczynają się już coraz częściej informacje o autorze, o tłumaczach, wydawcach. Drukuje się dwubarwnie. Pojawia się spis treści. Pojawiają się opracowania krytyczne (np. Manuncjusza). Drukarze korzystają z sygnetów drukarskich (najczęściej jako tarcze herbowe - gmerki. Były one wyróżnikiem drukarza, oficyny). Są dziś albumy sygnetów.
Druki reformacyjne wpłynęły na ruch wydawniczy. Druki ulotne rozchodziły się w setkach egzemplarzy, drukowano przedruki anonimowe z mylnymi adresami wydawniczymi. Jedynym ornamentem były ramki tytułowe, nie wykorzystywano bowiem ilustracji do celów religijnych. Druki takie wpłynęły na wydania narodowe biblii, śpiewników - pobudzono świadomość narodową, zaczęła się produkcja literatury narodowej. Niestety przyczyniło się to do obniżenia jakości druku.
Koncentracja druków niderlandzkich jest w Antwerpii. Krzysztof Plantin wraz z Moretusem pracował jako introligator i drukarz (http://museum.antwerpen.be/plantin_Moretus/index_eng.html) - Anatomia Walwerda. Wydawał także druki liturgiczne.
C13 [30.11.2009] - drukarstwo polskie w XVI w.
http://www.wzks.uj.edu.pl/epi/2004/lha23/Strony/kalendarium.htm - Początki drukarstwa w Polsce to oczywiście 1473, ale dopiero Haller jest uważany za ojca drukarstwa polskiego. Jan Haller (1477-1525) urodził się nad Taube, był członkiem rady miejskiej, kupcem - zetknął się z Hochfederem i ściągnął go do Polski w 1502-1503. W 1505 drukarnię przejął Haller, drukarzem był Hochfeder, Lehr, Ungler (do 1520). Haller miał liczne przywileje drukarskie - np. na wszystkie krakowskie druki. Wydrukował m.in. Bogurodzicę. Większość wytworów Hallera to utwory łacińskie. W 1510 Haller posiadał własną drukarnię i papiernię. Monopol spowodował walkę z innymi drukarzami krakowskimi. Haller wypuścił z drukarni około 250 dokumentów, cechujących się zdobieniami.
Ungler (? - 1536) wystartował jako drukarz Hallera, ale w 1513-1514 współpracował z Lernem. Wydał Raj duszy, przetłumaczony przez Bernarda z Lublina, później traktat o polskim języku. W 1524 założył własny warsztat, znowu popularyzując Żywot Panu Jezu Kriste. W 1528 drukarnię zniszczył pożar, ale Ungler drukował dalej. Np. Zielnik - o ziołach i mocy ich Falimirza. 240 wydanych tekstów
Wietor (-1547) Przybył do Krakowa z Lubomieża, już podczas studiów zajmował się introligatorstwem. Szkolił się też w Wiedniu, ale od 1515 roku prowadził własny warsztat wiedeński. Wiele dzieł ozdabiał polskimi ornamentami. W 1516-1517 założył własny warsztat w Krakowie, później własną wielką drukarnię. Produkował 19-20 pozycji rocznie w tym wielu klasyków i twórców polskich. Drukował głównie po łacinie. Polskim drukom starał się stworzyć własną czcionkę. Wydał pierwszy podręcznik do nauki polskiego. Żywota Pana Jezy Krista, Rozmowy z Marchołtem to najważniejsze jego dzieła.
Jan Januszowski (1550-1613) - starannie wykształcony m.in. w Padwie. Dostał przywileje wydawnicze. W 1588 został nobilitowany przez Zygmunta III. Rozbudował i unowocześnił drukarnię łazarzową. W latach 90 podjął próbę stworzenia pisma narodowego - dostosowanego do ortografii polskiej - Nowy Karakter Polski 1594 rok - poglądy Kochanowskiego, Górnickiego, Januszowskiego. Wydawał też Skargę. Produkcja oficyny to około 400 pozycji.
Szarfenbergowie to najistotniejsza rodzina drukarzy, papierników i drzeworytników. Marek (? - 1545) długi czas zajmował się handlem księgarskim, dopiero w 1545 uruchomił własny, rodzinny warsztat drukarski. Synów - Stanisława i Mikołaja - wykształcił na drukarzy. Najistotniejsza jest Biblia Szarfenbergerów. Oficyna otrzymała przywileje na druk statutów królewskich. Mikołaj prowadził drukarnię wędrowną, podróżującą wraz z królem. Maciej Szarfenberg był krewnym Marka, drukował od 1526 - wydrukował m.in. Krótką rozprawę między Panem, Wójtem a Plebanem.
Mateusz Siebeneicher został właścicielem oficyny Szarfenbergera, produkcja to 187 tytułów.
Maciej Wierzbięty pochodził z rodziny mieszkańskiej, był członkiem zboru kalwińskiego. Dbał o dobór wybitnych autorów - głównie protestanci. Wydał pierwszy podręcznik do gramatyki polskiej po łacinie. Drukował Zwierciadło, Dworzanina Górnickiego. Swoją produkcję utrzymywał w wysokiej jakości wydawniczej.
Andrzej Winkler (-1575) był przede wszystkim nauczycielem. W 1533 objął stanowiska rektora (gdzie?), przez okres 10 lat prowadził oficynę wydawniczą, produkującą teksty świeckie i klasyczne, literaturę naukową. Intensywna kilkunastoletnia praca wydawnicza to prawie 100 dokumentów.
C14 [21.12.2009]
Wycieczka 5 stycznia do Krakowa - wtorek. 1,5 wystawa Seminarium, magazyny Misjonarzy, centrum japońskie być może... Prawdopodobnie godzina 11 w Krakowie. Spotykamy się na idziemy od Mariackiego, idąc Floriańską, koło kamienicy z Wiewiórką, mijamy kościół, dochodzimy do Grodzkiej (prostopadłą do Floriańskiej). Idąc Grodzką dochodzimy na Stradom. Na końcu Grodzkiej jest skrzyżowanie.
Druk XVII w.
Aprobaty cenzorskie, oczywiste są informacje o autorze, wszelkiego typu ramy do czytelnika - wstępy, przedmowy. Sam autor czy najładca (ale też sama książka) zwraca się do czytelnika. Wielki kancjonał na Śląsku zawierał wiersz “Do Polaka”... Teksty pojawiają się w ramkach. Informacja z boku czego dotyczy dany fragment (coś jak tytuł akapitu). Charakterystyczna jest paginacja wraz z kustoszami i reklamantami.
Ratio et studiorum. Jezuici kształcili podstawy oratorstwa.
Istniało 7 drukarń w Krakowie. Jest to kontynuacja drukarni Piotrkowczyków.
W Warszawie rywalizowały oficyny Jezuitów i Pijarów. Istotna była też drukarnia karmelitów w Berdyczowie. Drukarze byli uzależnieni
C15 [11.01.2010] - drukarstwo europejskie XVII w.; cechy książek
Cechy budowy książki od inkunabułów do XVIII w. Granice cech są dość płynne i nie ma stałych granic np. od kiedy pojawiła się strona tytułowa.
Inkunabuł:
Brak karty tytułowej, jest kolofon
Zostawione miejsca na iluminacje i inicjały
Rubrykowanie
Reklamanty
Brak pagincji
Odpowiedni typ pisma - gotyk, szwabacha, fraktura
Pierwsza połowa XVI w.:
Pojawia się karta tytułowa (przeniesiona już informacja o drukarzu z kolofonu)
Coraz więcej inicjałów drzeworytowych, potem miedziorytowych
Pojawiają się drukarskie bordiury
Przełom XVI/XVII w.
Teksty w ramkach - argumenty
Pojawia się aprobata cenzorska, przywilej - czasem wpisane na karcie tytułowej
Druk dwubarwny
XVII w.:
Coraz mniej drzeworytu, więcej miedziorytu. (atlasy i albumy)
Frontyspis - karta przedtytułowa ozdobna
Dedykacje, książka sama się reklamuje
Erraty
Winiety trójkątne kończące tekst
Coraz bardziej uproszczona karta tytułowa (znikają tekstowe reklamacje drukarskie)
XVIII w.:
Pojawiają się bardzo ozdobne książki-podarunki (keep-save?)
Drukarstwo w XVII w.
Wojny trawiące Europę ominęły Niderlandy. We Francji i np. Anglii sztuka typograficzna miała spore opory wydawnicze. XVII w. wykształcił polihistoryka, co miało wpływ na kulturę europejską.
Drukarnie starały się zbierać czcionki orientalne.
Drukarnia Królewska w Paryżu.
Ukazują się czasopisma i gazety
Zdobnictwo: przede wszystkim miedzioryt - jako karta tytułowa, ilustracja. Był wykonywany wklęśle - odbijać trzeba było je na osobnych kartach. Książki emblematyczne są wyróżnikiem XVII w.
Karta tytułowa przeładowana była alegorycznymi obrazami. Stąd emblemata.
Czasopisma jako nowa forma piśmienniczo-wydawnicza. Publikacje ulotne szybko zdobywały czytelników, żądających świeżych wiadomości. Zwiększało to ruch w warsztatach XVII w. Pierwowzorem były jednostkowe listy, którymi politycy przekazywali sobie wiadomości. Wielką rolę odgrywała poczta. Urząd opłacał pisarzy, komunikujących się i przesyłających świeże wiadomości. 1583 - relatio historica. Sprawozdania co pół roku o wszystkich ważniejszych wydarzeniach na świecie. Journal de Sawan.
W XVII w. W Holandii: Elzewirowie (od Ludwika Elzewira, od introligatora, przez księgarza, do drukarza, którą uruchomił wnuk). Francja: Drukarnia Królewska 1640 (Ludwik XIII; L).
C16 [18.01.2010] - XVII w. - c.d.
Po śmierci Zamoyskyego biblioteka nie upadła. Mamy akty prawne z 1620 czy 1622. Księgi Szymonowica. Biblioteka Akademii Zamoyskich nie ucierpiała w wojnach ze Szwecją. Pierwszy katalog 1667 w układzie scholastycznym. Bibliotekę uporządkowano.
Biblioteki o charakterze użytkowym były związane z tendencjami bogacenia się miejskich warstw społecznych, charakteryzowały się dużą aktualnością i sporymi rozmiarami. Biblioteki dzielono na różne działy rzeczowe - obecny w większości bibliotek barokowych. W mniejszych zbiorach, znanych dobrze właścicielowi, układano książki według formatów. Barok to czas indywidualizacji zbiorów. Tworzono biblioteki-muzea, w których księgozbiór stanowił. Marcin Kampion we Lwowie, Jan Schmidten w Gdańsku. Jan Heweliusz. Liczebność bibliotek mieszczańskich osiągała nawet 1200 egzemplarzy. Przeciętni czytelnicy mieli kilka książek. Księgozbiór Szymona Szymonowica był porządkowany z wielkim znawstwem, podpisywane, z różnych dziedzin, superekslibrisy, zawierał ok. 1500 ksiąg.
Szlachta kontynuowała renesansowe tradycje. Biblioteki dorównywały księgozbiorom magnackim. Zbiory Lubomirskich liczyły 40 rękopisów i 280 druków. Radziwiłłowie też interesowali się książkami (dwie linie rodowe - ale odrębne księgozbiory podróżne). Lew Sapiecha. Niektórzy otrzymywali nawet pozwolenia na czytanie dzieł heretyckich.
Wzrosłą o 20% liczba książek w bibliotekach, zbierano dzieła z każdej dziedziny. Sarmaci także zbierali książki. Wzrosła potrzeba posiadania książek dla własnego użytku, acz tylko w obrębie rodziny. Kopalińscy chcieli przekształcić swoją bibliotekę, by udostępnić ją do szerszej społeczności.
Biblioteki królewskie nie cieszyły się popularnością, rzadko powstawały z nich biblioteki publiczne. Król rozwijał swoje zainteresowania w Biblotece Zamkowej. Dynastia Wazów rozwijała się kulturalnie i intelektualnie. W 1665 roku narodziła się pierwsza drukowana gazeta. Biblioteka Jana II Sobieskiego zyskała sławę dzięki zamiłowaniu do ksiąg. Od zawsze zwykł spędzać czas z lekturą. Ojciec jego zadbał o edukację czytelniczą. Dzieła ogólne. Za Jana III Sobieskiego wiele ksiąg zagrabionych zostało przywróconych do zbiorów polskich. Biblioteka - panteon ówczesnej wiedzy. Król nigdy nie wykorzystał swej pozycji do zdobywania książek, ale miał prawdziwą pasję zbieracką. 29 inkunabułów, 3 rękopisy. Najstarszy druk - słownik łaciński. 40 dzieł XV w, 84 druki XVI-wieczne. Po śmierci Jana Sobieskiego nie było kontynuatora, który pociągnąłby dalej tradycje. Zółkwia - narodowe miejsce Sobieskich.
Wygląd książki XVII w:
W związku z reformacją, poczuciem niepewności, wojnami, zarazami wzrosła ogólna przesądność społeczeństw (no taka mentalność, dziś nie jest inaczej). Druki urzędowe (język polski był urzędowy w Księstwie Litewskim, łacina w Polsce). Pojawiały się pierwsze periodyki. XVII w. to okres równoczesnego obiegu drukarstwa i rękopiśmiennictwa. Druk nie był nobilitacją a efektem umasowienia.
Pojawiał się miedzioryt - odbijany na osobnych kartach papieru i składane przez introligatora. Umożliwiło to postanie książki emblematycznej. Częste były alegorie.
W XVIII w. używano często superexlibrisu.
Oprawa XVIII w.
1792 rok to naukowe studium nad odprawami. Styl i wygląd nadawany był przez Ludwików. Oprawy przeładowane, niespokojne i bogate znane są z Francji. Np. dublura okładek, marmurkowanie wykładek. Rozkwit takich opraw Antoni Michał i Jan Monie. Uzyskiwali motywy tapetowe, motywy chińskie (jak smoki). Dla opraw wieku XVIII charakterystyczna jest koronka. Odznacza się do prostych linii i małych koronek. Dublury tworzone były z dobrych jakości skór o gładkim licu. Oprawa jansenistów. W Anglii stosowano styl etruski (angielski). Styl komponowano ze żłobkowanymi kolumnami.
Pod koniec XVIII w. upadła wysoka klasa opraw.
Zbobnictwo książki XVIII.
Podporządkowane było barokowi, neoklasycyzmowi. Tworzono kolekcję akwarel, największe zainteresowanie dla książki
Wrocław
Spadkobiercy Baumanna, Grassa... Stargard Szczeciński; Nowe oficyny w Królewcu,
Pierwsze miejsce zajmują zbiory panujących.
Większa celowość w zbieraniu nabytków. Większa specjalizacja zamiast uniwersalizmu.
W Polsce mamy Bibliotekę Załuskich, Korpusu Kadetów, Zbiory Czartoryskich, Poniatowskiego.
mgr A. Marcol
konsultacje poniedziałki 15:45-16:30
max 2 nieobecności
C17 [22.02.2010]
W czasie oświecenia dochodzi do sekularyzacji - zwiększa się rola świeckości. Humanizm, wieki ciemne przeciwstawione rozumowi. W czasie Rewolucji Francuskiej. Przed rewolucją starano się wprowadzić prawa autorskie - odebrane w czasie rewolucji. 1789 - zburzenie bastylii. Pojawia się coraz więcej druków ulotnych, szybkich druków. Koniec to 1799, kiedy Napoleon zostaje pierwszym konsulem. W tym czasie kolonie amerykańskie walczą o niepodległość (od 1775 do 1783). Powstaje pierwsza konstytucja - zapewnia się wolność i równość jednostki. Zapewnia szeroki dostęp do książki i oświaty.
W Polsce powstaje Biblioteka Załuskich. Polska traci niepodległość. Zwalcza się polską kulturę. Stąd cenzura, tajne wydawnictwa, chęć zachowania polskości i piśmiennictwa polskiego. Nowinki techniczne przez zabory dochodziły z opóźnieniem, panuje zacofanie. Tak to się dzieje pod obcą ręką.
Collegium Nobilium - założona przez Konarskiego szkoła dla młodzieży. Nowość to likwidacja kar cielesnych. Powstaje Biblioteka Załuskich w 1747 jako pierwsza biblioteka publiczna w Polsce. Kultura rozwija się poprzez Teatr publiczny (1765) Bohomolec, Zabłocki, Wojciechowski. Powstaje Szkoła Rycerska (Korpus Kadetów) - kształcono patriotów. Powstaje w 1773 Komisja Edukacji Narodowej. Wcześniej szkolnictwem zajmowali się jezuici. Byli konserwatywni, przeciwni innym religiom, stosowali metody pamięciowe. Po likwidacji zakonu, stworzono KEN, by zajmować się edukacją. Tworzyć miała podręczniki. Towarzystwo Przyjaciół Nauk 1700 skupiało literatów, naukowców, nauczycieli itp.
Rozwija się Monitor (pierwsze pismo treści ogólnej z inicjatywy króla 1775-1785 - Krasicki i Bohomolec. Dukarnia królewska, potrzeby reform, zwalczano przywary takie jak próżniactwo, pijaństwo, fanatyzm itp.), Kurier Polski, Zabawy Przyjemne i Pożyteczne (organ obiadów czwartkowych 1770-1777 - był to tygodnik, publikowali ci, co uczestniczyli w obiadach organizowanych przez Stanisława Augusta - rozmawiano o sztuce, literaturze. Krasicki, Naruszewicz, Kołłątaj, Karpiński). Gazeta Narodowa i Obca (wychodziła 1771-1792).
Słowo „literat” było szeroko rozumiane - to poeci i badacze.
Drukarze tamtych czasów otrzymywali czasem monopol na druk danego autora (tak np. Gröll miał 20-letni monopol na Krasickiego.
Książki stały się dobrem narodowym.
C18 [01.03.2010]
Krytyka literatury romantycznej a oświecenie.
Epoka romantyzmu przypada na okres braku państwa polskiego. Zaborcy krwawo rozprawiali się z aktywnościami niepodległościowymi. Marsz Napoleona był dla Polaków nadzieją na wolny kraj. Powstańców sięgały liczne kary. 3 podepoki romantyzmu: 1822-1830, 1830-1849 (od upadku powstania listopadowego - podział na literaturę emigracyjną i krajową). 1849-1863 to zamieranie romantyzmu. Dmochowski był pośrodku, Śniadecki stał po stronie klasyków...
Po powstaniu listopadowym nastąpiła emigracja elity polskiej. Emigracja do Francji (Paryż), Niemiec (Saksonia), nieco do Szwajcarii, Wielkiej Brytanii, Belgii. W Paryżu powstała Biblioteka Polska. W Szwajcarii powstało Muzeum Polskie w Eberswilu.
Motywy w literaturze - wątki apokaliptyczne, miłość itp. Miała występować na czele całego narodu (poeta-wieszcz). Najważniejsze problemy to przeobrażanie świata, przyszłość/przeszłość, słowiańszczyzna, mistycyzm, tajemniczość, fantazja, nieufność wobec rozumu. Pejzaż dziki i symboliczny.
Wśród legend literatury polskiej mamy spotkanie Śniadeckiego z Mickiewiczem. Mickiewicz grał pierwsze skrzypce do czasu przyjścia Śniadeckiego, gdy usunięto Mickiewicza. Idealizm romantyczny charakterystyczny jest dla szaleńców i wariatów.
Pozytywizm - scjentyzm, monizm przyrodniczy, utylitaryzm, zrównanie ludzi w prawach i obowiązkach. Pozytywizm rzecz jasna kłóci się z romantyzmem. Nie może się zgodzić z romantyzmem - chyba że pod kątem tradycjonalizmu. Odrzucono profetyzm, ale dalej literatura była dźwignią narodu. Literatura pozytywistyczna także krzewiła patriotyzm i indywidualność narodową.
W deklaracji praw człowieka - 1789, traktowano ją jako wstęp do przyszłej konstytucji. Nazwa, koncepcja i postanowienia były wzorowane na amerykańskiej deklaracji niepodległości 1776. Jako naturalne i niezbywalne proklamowano: prawa człowieka do wolności, własności, braterstwa, oraz oporu przeciw uciskowi. A także zasadę suwerenności narodu, równości obywateli wobec prawa, tolerancja religijna, wolność słowa i prasy. Zadeklarowano podział władz, udział obywateli w uchwalaniu praw i podatków, odpowiedzialność urzędników. Szczególnie mocno podkreślono nienaruszalność własności prywatnej, której złamanie dopuszczono tylko w sytuacji publicznej i za odszkodowaniem. Zasady te stały się więc podstawą demokracji, rozwijającej się w XIX w. Odebrano własność kościołom. Fundusze pozyskane tą drogą miały służyć rozwojowi oświaty - majątki kościelne w dobra narodowe, duchownym wyznaczono pensje. Uchwalono konstytucję kleru dla władzy kościelnej w 1790. Kościół się na nią nie zgodził, przez co były częste zwolnienia ze stanowisk.
Sekularyzacja to właśnie zeświecczenie - własność kościelna przechodzi pod władzę świecką. Usuwano rolę kościoła z wielu dziedzin życia. Kasacji ulegało wiele zakonów - w 1773 skasowano zakon Jezuitów. Mieli duże wpływy, co nie podobało się innym duchownym. W końcu XVIII w. Rzym przeżywał rozkwit, podejmowano różne reformy wewnętrzne, ale w tym czasie we Francji i Austrii kasowano setki klasztorów. Zmniejszały się wpływy papieża w różnych państwach. Napoleon w ogóle pozbawił Piusa VI państwa, skazał go na wygnanie. Wywiózł do Francji wiele dóbr kultury - w tym także książki. Napoleon miał własną bibliotekę, swój księgozbiór zabierał na wyprawy, był świadomy wartości książki i grabił księgozbiory w dość przemyślany sposób - za pomocą odpowiednich ludzi. Książki te trafiały do Biblioteki Narodowej Francuskiej. Do dziś książki pozyskane przez Napoleona noszą znaki własnościowe Biblioteki Francuskiej lub Napoleona. Napoleon starał się nawet, by była to legalna grabież. Komisarze płacili za książki, ale bardzo śmieszne kwoty. Cenne zbiory pozyskano z ponad 25 klasztorów, Metzu, Treviru, Moguncji i innych. Udało mu się pozyskać zbiory z Królewskiej Biblioteki w Brukseli (z Escoralu), z Biblioteki Dworskiej w Wiedniu, biblioteki Wolfenbüttel.
Po upadku Napoleona przez kongres wiedeński odzyskano część zbiorów. Najbardziej stratne były biblioteki nadreńskie - brakowało ponad 2500 cennych rękopisów.
W epoce Napoleona charakterystyczne były dzieła z planszami - jak z 1809-1828 dzieło o Egipcie. Napoleon nie dotarł do Anglii, ale źle się wtedy działo z książką. Blokada sprawiła, że w Anglii wzrosły ceny książek. Okres ten nie służył rozwojowi kulturalnej.
Na przełomie wieku XVIII i XIX dochodzi do postępu technicznego. 1823 - Decker. Maszyna odbijała 2000 arkuszy na godzinę. Maszyna rotacyjna 1846. Mergentaller stworzył linotyp, a w 1897 monotyp stworzył Larston. Wynalazki były opłacalne w produkcji masowej, bardzo szybko jednak spadła jakość książek.
C19 [08.03.2010]
Drzeworyt
Miedzioryt
Staloryt: od końca XVIII w. Duża wytrzymałość - stosowany przy wysokich nakładach
Litografia: 1796, Alojzy Senefelder. Niski koszt produkcji, prostota wykonania, dobra do książek i czasopism. Znani twórcy: Delacroix, Vernet, Daumier, Tolouse-Lautrec.
Akwaforta: popularna w XIX w. Artyści: Chodowiecki, Moritz von Schwind, Nanteuil
Odrodzenie drzeworytu: około 1860, Tomasz Bewick. Cięcie poprzeczne drewna, a nie wzdłużne - możliwość cieniowania obrazu. Mistrzowie drzeworytu: Gustaw Dore, Horacy Vernet, Moritz von Schwind. Drzeworyty takie zdobiły prasę (np. Kłosy), upodobali sobie ekspresjoniści (np. Munch).
Techniki fotomechaniczne: od około 1880. Fotochemiografia, cynkografia - magazyny ilustrowane, wchodzą też do książek
Offset: XX w.
Publiczność literacka - odbiorcy literatury pięknej. Rozwija się literatura piękna. W mniejszym stopniu publikuje się kwestie religijne, rozwija się czytelnictwo kobiet (od XVIII, XIX w.). Kobiety czytały różne romansidła, beletrystykę, pojawiają się pisarki, literatura zajmuje się powoli tematem dziecka. Pojawia się ludyczna funkcja książki. Kobiety przyjmowały męskie pseudonimy.
Firmy drukarskie
Anglia. W odróżnieniu od innych krajów utrzymywano wysoki poziom wydawniczy. Robiono przedruki z XVIII w (Pickery). Publikacje zachowały wysoki poziom czcionek. English Prayer Books podobnie cieszy się powodzeniem do dziś. Szkocja (Glasgow) - Henryk Daniel - ożywiono czcionki XVIIw.
Niemcy. Arnold Dornhaus założył firmę, która w 1818 ugruntowała się w Lipsku. Wydawał serię Biblioteka Pisarzy Polskich, nakładca Bibliografii Polskiej, wydawał encyklopedie. Znany też był Meyer. BG Pelner - wydawnictwo z Lipska. Wielkie zakłady drukarskie w Lipsku - połowa XIX w. Wprowadziła m.in. offset. Specjalizowano się w orientalistyce.
Francja - XIX w. nie był to wiek pomyślny przez wojny napoleońskie, które absorbowały społeczeństwo. Drukarnia Narodowa. Produkcja niedbała, na słabym papierze. Ranoirde w Paryżu wydawał edycje luksusowe np. Woltera. W Paryżu Michał Lewi założył oficynę, wydając literaturę piękną. La Rausse wydawało w Paryżu encyklopedie.
Ameryka. Nowe połacie kraju dawały możliwości drukarstwu. Znajomość warsztatu i dobra organizacja. Wiele wydawnictw miało filie na całym świecie.
Rozwój przemysłu europejskiego w XIX w.
Maszyna papiernicza - nieprzerwany ciąg taśmy papieru 1799
Fotochemigrafia
Stereotypia - odlewanie składu na płytach - Jan Myller
'30 XIX pierwsza maszyna do odlewania czcionek, potem pośpieszna maszyna odlewnicza
Linotyp - odlewał całe wiersze składu drukarskiego
Monotyp - maszyna odlewająca pojedyncze, ruchome czcionki - 1897
Maszyny zecerskie pracowały na fotochemigrafie
Maszyna pośpieszna Koniga. John Walter pisał o usprawnieniu wydawnictwa. 1817 powstała fabryka maszyn drukarskich
Maszyna rotacyjna 1846
Maszyna offsetowa - odbicie składu nie dokonywało się na papier, a na walec. Blachy cynkowe, aluminiowe.
Morris i prasy prywatne
Prasy prywatne były nastawione na indywidualne potrzeby, a nie masowość. Popularne były warsztaty bibliofilów. Morris był członkiem bractwa prerafaelitów. Zapoczątkowali ruch sztuki i rzemiosła w latach '60. Założył pracownię sztuki zdobniczej. Morris tłoczył swoje dzieła, wznawiał też XV-wieczne dzieła. Czerpany papier, prasy ręczne. Drzeworytowe ramy, oprawy książek. Nadmierna wręcz dekoracyjność. Wszystko to rękodzieła - książki elitarne. Własne nowe 3 typy czcionek. Przedmiot kolekcjonerstwa bibliofilów. 1900 - wzorowanie się na antykwie Johnsona. 5-tomowe wydanie Biblii.
W Polsce XVI i XVII w. powstawały oficyny prywatne. W XIX w. prasa Czartoryskich w Puławach. Sytuacja Polski nie pozwoliła dobrze rozwinąć się prywatnym inicjatywom.
C20 [22.03.2010]
Powstanie bibliotek narodowych
Rewolucja francuska i wstrząsy rewolucyjne spowodowały wiele zmian w Europie. Najważniejsze przemiany rewolucyjne związane było z hasłami rewolucji, biblioteki przechodziły na własność państwa, księgozbiory się upubliczniają. Rozwój nauk wywołał konieczność reorganizacji pracy bibliotekarzy - tworzy się zbiornice narodowe. Kształtowanie się idei narodu przyczynia się do powstania instytucji tego typu.
British Museum zyskuje nowe sale i nową bibliotekę narodową (Panicci). Inną jest paryska Bibliotheca Nationale (Delisley). Piśmiennictwo narodowe gromowano w krajach wolnych i uciskany. 1795 - Haga, 1811 - Christianni, Oslo, 1818 - Rejkiavik, 1828 Egin, Ateny.
1800 to powstanie Biblioteki Kongresu, choć dopiero od 1890 pełniła rolę narodowej. Ine biblioteki wyrosły z dawnych bibliotek królewskich. Tak dzieje się w np. w Prusach, w Wielkiej Brytanii. Z czasem też Szkocja i Walia
1747 - Pierwsza duza biblioteka publiczna - Bbilioteka Rzeczpospolitej - bracia Załuscy.
Biblioteka Polska w Paryżu
Instytucja istniejąca przez 150, założona po Powstaniu Listopadowym przez emigrantów. Obok gromadzenia i przechowywania zbiorów dla emigrantów, przyciągała elitę polską. Powstała w 1830 roku, zajmowała niewielkie pomieszczenia, od 1853 przeniesiono ją do pałacu pod Paryżem. Przekazano ją później Akademii Krakowskiej. Władał nią Władysław Mickiewicz. Podczas I wojny światowej część zbiorów udało się odzyskać. Odbudową instytucji zajęła się polonia amerykańska. Zbiory są imponujące. Gromadzone są głównie dzieła z historii Poslki i sztuki. Posiada też cenne starodruki. Przede wszystkim jednak wszelkie druki emigracyjne. Obecna jest też silnie polska literatura piękna w przekładach na inne języki. Dużo rękopisów i archiwów - w tym listy królewskie od 1547 roku, listy ważnych osobistości, kolekcja map, planów i atlasów. Obejmuje archiwum mickiewiczowskie. Są także pamiątki ważnych Polaków z okresu paryskiego; obrazy, grafiki, rysunki, rzeźby, ryciny portretowe z postania listopadowego, zbiory fotografii.
Czytelnicy to studenci, literaci, Polacy zamieszkali we Francji, naukowcy; muzeum przyciąga wielu zainteresowanych polską sztuką iu kulturą 150 tysięcy książek, 30 tysięcy druków ulotnych, 30 tysięcy dzieł sztuki.
Rozwój czasopism w XIX w.
W XIX obecne są masowe nakłady prasy, rosłą ilość periodyków i ich nakłady. Bite były wszelkie rekordy w prasie codziennej. 100-200 egzemplarzy dzienników na 1000 mieszkańców. Czasopismo stało się medium wymiany myśli naukowej, dydaktycznej itp. Formą i opracowaniem tygodniki i miesięczniki były zwarte podobnie jak książki (forma), codzienne gazety miały już odmienny kształt. Ogromny rozwój nauki zapoczątkuje pojawieniem się radia i telewizji, hamujących rozwój prasy. Ważne czasopisma kierowały ruchem odrodzenia książki. W USA mamy 3 okresy:
początkowy związany z indywidualnym dziennikarstwem, elitarność
rozwój konkurencji, rozwój techniczny i zmiany w kraju - społeczne i techniczne
schyłek XIX w - współczesności - upowszechnienie prasy, specjalizacja, koncerny
Literatura brukowa
Pojawiła się w XIX w. Mianem tym opisywano książki tandetne pod względem treści i niedorobione edytorsko. Sensacja, tanie wzruszenia, opisy zbrodni. Czasem literatura ta wątki wybierała z literatury pięknej, acz tylko to, co dało się sprzedać. Uważano ją za szkodliwą dla kultury narodowej. Korzenie literatury brukowej wiążą się z literaturą odpustową, jarmarczną.
Agencje prasowe
Agencja prasowa gromadzi, opracowuje i udostępnia informacje prasie i mediom. Czerpią ją od innych agencji prasowych lub agencji zagranicznych. Początki działalności typowej dla agencji prasowych sięgają XVII w., ich rozwój jest jednak ściśle związany z doskonaleniem techniki łączności (wynalezienie telegrafu). Pierwszą na świecie nowoczesną agencję prasowa założył w 1835 Havas. W 1849 powstała pierwsza agencja prasowa w Niemczech - Wolfsche Telegraphenbüro. W 1851 kabel telegraficzny połączył Paryż z Londynem - a Reuter - były współpracownik Havasa - założył w Londynie własną agencję. W 1870 agencję Havasa, Reutera i Wolffa zawarły umowę określającą ich strefy wpływów: Havas otrzymał europejskie kraje romańskie, część północną i południową Afryki. Reuter - Wielką Brytanię, posiadłości brytyjskie w Afryce i Azji, Wolff - środkową i północną Europę.
W 1881 powstało Wiedeńskie Biuro Korespondencyjne. W 1902 - Petersburska Agencja Telegraficzna, która aż do I WŚ były właściwie podporządkowane agencji prasowej Wolffa. W końcu XIX w. na arenę międzynarodową wkroczyła Amerykańska Agencja Assosiated Press (założona w 1848, zreorganizowana w 1892). Po 1918 roku znacznie rozszerzyła się strefa wpływów Assosiated Press oraz spadło znaczenie Wolffa - głównie na skutek powstania narodowych agencji w krajach środkowej i wschodniej Europy.
W 1944 powstała Polska Agencja Prasowa.
S