HISTORIA RODU LABDAKIDÓW - DZIEJE EDYPA.
Interesujący nas wątek zaczyna się w momencie, gdy na tronie w Tebach zasiadł król Lajos, mający żonę Jokaste. Bezdzietność bardzo doskwierała Lajosowi. W końcu udała się do wyroczni Delfickiej i tam otrzymał straszna wróżbę: dowiedział się że kiedy na świat przyjdzie jego pierworodny będzie to chłopiec, który gdy dorośnie zabije go a później ożeni się ze swoja matką. Przepowiednia przeraziła Lajosa do tego stopnia, że postanowił nigdy nie mieć potomstwa. Nie przewidział jednak reakcji swojej żony, której nie zdradził strasznego sekretu. A Jokasta cierpliwie czekała. Pewnego wieczoru Lajos wypił zbyt wiele wina, wtedy Jokasta zaciągnęła go do małżeńskiego łoża i stało się to czego Lajos obawiał się najbardziej na świat miał przyjść przyszły zabójca i późniejszy kazirodca.
Przyjście na świat Edypa.
Pewnej nocy Jokasta, która lada moment miała zacząć rodzić, udała się po męża, który zapowiedział jej zdradzenie straszliwej tajemnicy. Przyszli rodzice siedli w komnacie i Lajos odsłonił przed Jokastą straszliwą wróżbę. Kobieta zapłakała, ale zrozumiała ze nie ma wyjścia - muszą pozbyć się dziecka. Niecierpliwie czekali do dnia porodu. Gdy maleństwo przyszło wreszcie na świat, wymknęli się nocą z królewskiego pałacu. Zawiniątko z noworodkiem porzucili w górach, przekłuwając wcześniej dziecku stopy żelaznymi kolcami, aby krew zwabiła dzikie zwierzęta.
Niemowlę jednak nie umarło. Uratował je pasterz przechodzący następnego ranka w miejscu porzucenia chłopca. Usłyszał jakieś dziwne kwilenie, dobiegające z krzaków, zaciekawiony rozchylił je i zamarł z przerażenia. Zobaczył zakrwawione zawiniątko, a w nim płaczące niemowlę. Pasterz był poddanym króla Koryntu- Polybosa. Bez wahania zaniósł je do swego pana. Polybos nie mógł mieć dzieci, cierpiał z ego powodu razem z żoną Meropą. Uznali noworodka za własnego syna, nazwali go Edypem, w języku greckim imię Ojdypus można tłumaczyć jako człowiek o spuchniętych lub zniekształconych stopach.
Dzieciństwo Edypa.
Pierwsze lata na dworze w Koryncie upłynęły jak w bajce. Nigdy nie powiedzieli mu jak trafił na dwór, myślał więc, że wychowują goi jego właśni rodzice. Potem dzieci zaczęły nazywać go podrzutkiem, ale nikt nie chciał mu powiedzieć prawdy. Gdy Edyp skończył 18 lat poszedł do wyroczni w Delfach. Wyrocznia powiedziała mu, że najpierw zabije własnego ojca a potem ożeni się z własną matką. Bał się wracać do Koryntu bo myślał, że Polybos I Meropa są jego prawdziwymi rodzicami.
Śmierć Lajosa.
W końcu postanowił wyjechać do Teb. Pomyślał, ze założy tam swój nowy dom. Piesza podróż do Teb upływała spokojnie, aż do przejścia, przez niezwykle wąski parów w górach otaczających miasto. Z drugiej strony przez wąwóz usiłował przedostać się jakiś wóz, na którym siedział bogato odziany dostojnik. Zawołał on do wędrowca: zejdź z drogi przybłędo! Na te słowa zagniewał się, powiedział do niego aby on się usunął, dworzanie rzucili się na niego z mieczami, zabił wszystkich wraz z dostojnikiem, zabitym w wąwozie dostojnikiem był Lajos, król Teb, ojciec Edypa w ten sposób wypełniła się pierwsza część wróżby.
Kreon obejmuje władzę po raz pierwszy ( Sfinks ).
Po śmierci Lajosa na tronie Tebańskim zasiadł Kreon, brat Jokasty, czyli szwagier zabitego. Już na samym początku sprawowania władzy w mieście pojawił się Sfinks stanowiący mieszankę człowieka i zwierząt: głowa i piersi kobiece, ciało lwa, ogon węża a na grzbiecie miał skrzydła. Porywał ludzi, miał znęcać się nad nimi, dopóki ktoś nie rozwiąże zagadki: Jakie zwierzę, które o świecie chodzi na czterech nogach, w południe na dwóch, a wieczorem na trzech?". Nagrodą za rozwiązanie miała być korona i Jokastę jako żonę.
Edyp rozwiązuje zagadkę Sfinksa i zostaje władcą Teb.
Edyp zatrzymał się na polanie, aby odpocząć, i we śnie pojawił się Sfinks, gdy się obudził tak naprawdę było. Odpowiedziom był człowiek. Potwór obrócił się i runął w przepaść. Poślubił Jokaste i objął rządy w królestwie.
Rządy Edypa:
Na początku było dobrze ludzie byli mu wdzięczni. Jokasta urodziła mu czworo dzieci: Eteoklesa, Polinejkesa, Antygonę i Ismene. Gdy dorośli bogowie przypomnieli sobie o zbrodniach Edypa ( kazirodztwie i ojcobójstwie ). Teby zaczęły nawiedzac klęski i katastrofy: susza, krowy przestały dawać mleko, cielęta przychodziły na świat zdeformowane i kobiety rodziły martwe dzieci. Edyp nie wiedział czemu podpowiedziano mu aby zasięgnął rady Tyrezjasza.
Tyrezjasz u Edypa.
Był on niewidomym starcem. Podobno podglądał kąpiącą się Atenę a ta spostrzegła go i odebrała mu wzrok. Ulitował się nad nim Zeus i obdarował go umiejętnością przewidywania przyszłości i rozumienia przeszłości, rozumiał też szczebiot ptaków, dzięki temu wiedział o rzeczach, które wydarzyły się daleko. Powiedział królowi, że jest przyczyną nieszczęść- przed laty zabiłeś ojca i żyjesz z własną matką. Zemdlał. Gdy się obudził T już nie było, Jokasta też uciekła, bo słyszała wszystko ukryta za kotarą, poszła do swej komnaty i tam się powiesiła. W rozpaczy wydłubał sobie oczy sztyletem. Przebrał się w łachmany i opuścił miasto. Dotarł do Kolonosa i tam umarł kładąc głowę na kolana.
CZAS I MIEJSCE AKCJI.
Miejsce: przed pałacem królewskim w Tebach, o wydarzeniach, które rozgrywały się gdzie indziej informuje widzów przez posłańców.
Czas: jeden dzień prawdopodobnie od świtu do zmierzchu.
Dramatem greckim rządzi zasada trzech jedności:
- akcji (fabuła dramatu powinna być jednowątkowym układem zdarzeń)
- czasu (czas fabuły powinien zbliżać się w swojej rozpiętości do czasu trwania widowiska teatralnego, zwykle ograniczający się do 24 godzin)
- miejsca (fabuła rozgrywa się w tym samym środowisku przestrzennym)
Istotną była również zasada Decorum polega na wykorzystaniu w tragedii stylu językowego pełnego wzniosłości i patosu, zaś w komedii średniego lub niskiego, z wykorzystaniem mowy potocznej. Zasada jedności stylowej wymaga utrzymania całości utworu w jednym nastroju. Nie mogły występować sceny tragiczne i komiczne w jednym utworze.
Podstawowym pojęciem jest katharsis - oczyszczenie (dzieło antyczne miało oddziaływać na reakcje i przeżycia estetyczne odbiorców; miało oczyszczać człowieka)
1. Antygona
Wybiera pomiędzy prawem ludzkim a boskim. Prawo boskie nakazuje jej pochowanie zwłok brata bez względu na karę, jaka może ją spotkać za strony władcy. Prawo ludzkie wydane przez Kreona nie pozwala pochowania zwłok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Wybór jednego powoduje kolizję drugiego. Złamanie prawa boskiego to klątwa i przekleństwo, ludzkiego - śmierć.
2. Kreon
Także jest bohaterem tragicznym. Wydał rozkaz obowiązujący w kraju, ale jednocześnie złamał prawo boskie. Dlatego zginęli jego bliscy. Gdyby uniewinnił i uwolnił Antygonę, mógł stracić cały swój autorytet, a to mogło doprowadzić do anarchii i zguby Teb.
Główni twórcy dramatu antycznego:
a) Ajschylos
- w jego utworach przeważają partie chóralne, występuje tylko dwóch aktorów
- z 90 dramatów przetrwało tylko 7, np. „Prometeusz w Okowach”
b) Sofokles
- ograniczył rolę chóru,, rozbudował akcję, wprowadził trzeciego aktora
- z ponad 100 sztuk zachowało się jedynie 7, np. „Antygona”, „Król Edyp”, „Elektra”
c) Eurypides
- pogłębił psychologię posta
Cechy tragedii antycznej:
- podział na tragedię i komedię
- zasada trzech jedności: czas- 24 h, miejsce: przed palacem w Tebach, akcja: klotnia Kreona i Antygony
- istnienie chóru
- ograniczona liczba aktorów na scenie- 3
- aktorzy byli mężczyznami
- tragizm postaci
- konflikt tragiczny- zderzenie się dwoch przeciwnych swiatopogladow- tragiczne zakonczenie
- emocje i wzruszenia po przeczytaniu lub obejrzeniu
POECI STAROŻYTNI
Tyrteusz-(VII w.p.n.e) - bohaterski śpiewak, którego zamiast zbrojnych posiłków posłali Ateńczycy walczącej Sparcie. Dzięki jego heroicznym pieśniom Spartanie zwyciężyli. OD tej pory poezję zagrzewającą do walki nazywano Tyrtejską.
Safona (VII w.p.n.e.) - Poetka z greckiej wyspy Lesbos, autorka pięknych wierszy miłosnych.
Anakreont ( VI e.p.n.e. ) - najweselszy z poetów greckich, autor pogodnych pieśni biesiadnych, zwanych od jego imienia anakreontykami.
Simonides ( VI w.p.n.e.) - Grek, wynalazca epigramatu, krótkiego wiersza przeznaczonego do umieszczania na posągu lub grobowcu.
Teokryt (III w.p.n.e) - Poeta z greckiego miasta Syrakuz, twórca sielanek (inaczej idylli), utworów epicko- lirycznych, zawierajacyh też elementy dramatyczne (dialog). Przedstawiały one też szczęśliwe życie pasterzy, rolników lub rybaków na łonie bujnej, przyrody.
Wergiliusz (I w.p.n.e.) - najwybitniejszy rzymski poeta epicki, autor naśladującego Homera poematu Eneida. Jest to historia wedrówek protoplasty Rzymian, Trojańczyka Eneasza. Poza tym Wergiliusz jest autorem poematu poświęconego ludzkiej pracy na roli oraz słynnych sielanek (Eklogi).
Owidiusz ( I w) - poeta smutku, mitów i milości, autor wielkiego poematu Przemiany, opartego na mitycznych motywach cudownego przeobrażenia; przewodnik po świecie frywolnych miłostek(sztuka Kochania), wygnaniec z Rzymu, tęskniący za przyjaciółmi, domem i miłością (elegie zebrane w cyklu Smutki)
Horacy, Quintus Horatius Flaccus (65-8 p.n.e.), jeden z największych poetów rzymskich. Syn wyzwoleńca. Należał do kręgów literackich Mecenasa. Był autorem Epodów (41-30 p.n.e.), krótkich utworów o treści politycznej, Satyr (40-30 p.n.e.), w których ośmiesza wady i słabości ludzkie.
Do najsłynniejszych dzieł Horacego należą Pieśni (zwane też odami) wzorowane na lirykach greckich. Tematyka pieśni jest urozmaicona (biesiadne, miłosne, filozoficzne, okolicznościowe, polityczne - wyrażające poparcie dla programu politycznego Oktawiana Augusta). Horacy napisał Pieśń stulecia (17 p.n.e.) w związku z uroczystościami rozpoczęcia nowego wieku
Twórczość Horacego wieńczą dwie księgi Listów (23-14 p.n.e.), w których poeta porusza zagadnienia filozoficzne i literackie (zwłaszcza list Do Pizonów, znany jako Sztuka poetycka, poświęcony głównie dramatowi i stanowiący podstawę poetyki europejskiej do początków XIX w.).
Twórczość Horacego to szczytowe osiągnięcie klasycyzmu epoki Augusta. Wywarła ona niezatarte piętno na poezji europejskiej.