Bajronizm - zespół tendencji literackich, odnoszących się zwłaszcza do formy gatunkowej i kompozycji dzieła literackiego oraz bohatera i obrazu autora, zawartego w tekście
Werteryzm - to (pochodząca od imienia bohatera powieści J.W. Goethego - Wertera) postawa bohatera literackiego, charakteryzująca się nadmierną uczuciowością, skłonnością do marzeń i egzaltacji, tendencją do poetyzacji rzeczywistości, buntem wobec obowiązujących zasad oraz poczuciem bezsensu życia, tzw. "bólem istnienia"
Weltszmerc - depresja, uczucie przygnębienia spowodowane przemyśleniami na temat niedoskonałości świata
Wallenrodyzm - termin pochodzi od nazwiska i postawy moralnej tytułowego bohatera powieści poetyckiej A. Mickiewicza Konrad Wallenrod, tragiczny wybór moralny, wybór nieetyczny dla uratowania niepodległości ojczyzny
Prometeizm - pogląd filozoficzno-etyczny nawiązujący do mitu postaci Prometeusza. Głosił moralny ideał postępowania, którego celem powinno być dobro grupy społecznej, narodu czy też ludzkości, gotowość do walki o prawa ogółu
Irracjonalizm - pogląd filozoficzny głoszący, że rzeczywistości nie da się poznać w racjonalny sposób, przypisujący najwyższą wartość pozarozumowym środkom poznawczym
Fantastyka - polega ona na kreowaniu istot, które są wytworem wyobraźni, części świata lub całej rzeczywistości zupełnie odmiennej od tej, którą znamy z życia
Tajemniczość - romantyzm w pełni wykorzystał urok tajemnicy, niewyjaśnionych zdarzeń, uroczych przestrzeni, atmosfery spisku i tajemnych sytuacji
Orientalizm - przejawiająca się w literaturze i sztuce fascynacja życiem i kulturą narodów Bliskiego i Dalekiego Wschodu
Ludowość - jest jedną z najbardziej charakterystycznych cech światopoglądu romantyków, którzy postanowili zwrócić się ku korzeniom ludowym. Skupiono się na analizie starych podań, mitów, baśni i legend
Historyzm - dobrze odnalazł się w romantyzmie, w którym tak dużą wagę przykładano do historii własnego narodu. Dlatego też autorzy przenosili akcję w czasy największych sukcesów ojczyzny, najczęściej w średniowiecze
Mistycyzm - jest typową postawą przedstawicieli epoki romantyzmu, zakładającą możliwość duchowego kontaktu z bóstwem, z siłami pozaziemskimi i stawiającą wyżej poznanie intuicyjne niż rozumowe
Indywidualizm - jednostkowość, poczucie odrębności i wyizolowania człowieka, zwłaszcza bohatera romantycznego
Wimkeliedyzm - postawa człowieka, który poświęca własne życie dla Ojczyzny, przyjmuje na siebie, podobnie jak Winkelried, napór wrogich sił. Nazwa pochodzi od imienia Winkelried - bohater szwajcarski, który unieruchomił kopie nieprzyjaciół własnym ciałem
Tyrteizm - jest postawą romantyków, która zakładała aktywność poety w stosunku do obserwowanych zdarzeń. W myśl jej założeń twórca nie powinien być tylko obserwatorem, lecz także uczestnikiem życia społecznego
Oniryzm - konwencja literacka, polegająca na ukazaniu rzeczywistości na kształt snu, marzenia sennego, czasem koszmaru
Osjanizm - kierunek w literaturze europejskiej wywodzący się ze staroceltyckich pieśni Osjana, charakteryzujący się nastrojowością, tajemniczością, uczuciowością i smutkiem w utworach
Profetyzm - w romantyzmie oznaczało to jednostkę, która ma dar wieszczenia, przepowiadania przyszłości, która ma łączność z jakimś bóstwem pozwalającym odkryć karty przyszłości
Synkretyzm - polega on na łączeniu w utworze cech różnych rodzajów bądź gatunków literackich
Adam Mickiewicz mistycyzm mesjanizm oniryzm wizjonerstwo tyrteizm ludowość folkloryzm egzotyzm orientalizm historyzm gotycyzm nastrojowość umiejętność budowania nastroju
Juliusz Słowacki indywidualizm mistycyzm historyzm romantyczny historiozofia umiejętne budowanie nastroju tyrteizm oniryzm wizjonerstwo obrazowanie mityczne kreowanie mitu o początkach państwa polskiego artyzm słowa synkretyzm sztuki kreacja wielkich osobowości w dramatach tworzenie własnego systemu filozoficznego symbolizm
Zygmunt Krasiński katastrofizm indywidualizm metafizyka erotyzm egzotyzm wizjonerstwo estetyka ruin i grobów mesjanizm historycyzm heglizm
Cyprian Norwid pionierskie zastosowanie wiersza wolnego muzyczność aluzyjność symboliczność rozbudowana interpunkcja zaprzeczenia przemilczenia paraboliczność lapidarność ironia stosowanie neologizmów i archaizmów
Ballada - gatunek synkretyczny, łączący w sobie cechy liryki (nastrojowość, emocjonalność), epiki (fabuła, narrator) i dramatu (dialogi, akcja), którego tematem są niezwykłe wydarzenia
Powieść epistolarna - powieść skonstruowana w formie listów wymienianych między sobą przez bohaterów
Rapsod - fragment dłuższego utworu lub samodzielny poemat, który sławi wybraną osobę lub bohaterskie czyny. Zwykle posiada charakter podniosły, żałobny i smutny
Epopeja - dzieło literackie przedstawiające dzieje narodu w przełomowym dla niego momencie
Oda - utwór liryczny, który charakteryzuje się wzniosłością tematu i stylu, sławi ideę, wydarzenie lub czas. Zwykle cechuje ją także zbiorowy podmiot wypowiedzi. Należała do najpopularniejszych form poezji klasycznej
Dramat romantyczny, odmiana dramatu charakterystyczna dla idei romantyzmu, łączy cechy gatunkowe tradycyjnych rodzajów literackich, odznacza się fragmentarycznością budowy, zespoleniem wątków realistycznych z fantastycznymi, splotem tragizmu z komizmem i patosu z groteską
Sonet, kunsztowna kompozycja poetyckiego utworu literackiego złożona z 14 wersów zgrupowanych w dwóch czterowierszach i dwóch tercynach
Powieść historyczna, odmiana powieści XIX w., w której świat przedstawiony umieszczony jest w minionym czasie i odległej przestrzeni
Powieść poetycka, odmiana poematu epickiego, charakterystyczna dla okresu romantyzmu. Odznacza się połączeniem elementów epickich i lirycznych. Fabuła jej jest mocno przesycona momentami dramatycznymi
Romantyzm w sztuce:
-malarstwo: w malarstwie rom. Nie wykształcił jednej obowiązującej formy. Jak w wielu innych dziedzinach sztuki wspólna była tylko idea. Malarstwo romantyczne cechował indywidualizm, dążenie do wyrażania uczuć i osobowości twórcy przez dzieło, bogactwo tematyki, propagowanie historyzmu(ulubioną epoką było średniowiecze) i orientalizmu. Ważne miejsce zajmowała w obrazie natura, jej kontemplacja, groza, duch i panowanie nad człowiekiem. Obrazy romantyków cechował dynamizm, bogactwo kolorów świetlnych. Cechy: nowe spojrzenie na przyrodę; historyzm; motyw samotności; fantastyka, wizyjność; przekształcenia warsztatowe: poszerzenie barw i kompozycja oparta na kontraście. Przedstawiciele: Wiliam Blake, Piotr Michałowski, Artur Grottger.
-rzeźba: prace rzeźbiarzy okresu romantyzmu są różnorodne i nie posiadają określonego stylu. Wyrażają jedynie romantyczny światopogląd. Rzeźbę tego okresu cechuję dynamika form, historyzm, aktualizacja tematyki
-architektura: budownictwo romantyzmu cechował powrót do form klasycznych starożytnej Grecji i Rzymu, renesansu, stylu średniowiecznego(neogotyk) a także orientalizmu. Modne były romantyczne parki krajobrazowe w stylu angielskim otaczające pałace, a także bogate dwory i wiejskie rezydencje. Przedstawiciele: Adam Idźkowski, Franciszek Larci, Henryk Marcowi
-muzyka: muzyka w epoce rom. Była ściśle związana z literaturą. Popularnym gatunkiem muzycznym tego okresu był dramat muzyczny(opera) i pieśni posłów wybitnych poetów epoki. Jednym z założeń estetycznych romantyzmu była korespondencja sztuki- łączenie muzyki, poezji i malarstwa. Cechy: tematyka baśniowa, fantastyczna, ludowa, historyczna, ;wprowadzenie do treści oper wątków patryjotycznych, ; popularność miniatur instrumentalnych, ;synteza sztuk(połączenie); naprzemienne operowanie tonacjami dur i mol ; muzyka programowa( odwołująca się do pewnych idei, treści pozamuzycznych, jej celem jest wywołanie odpowiednich skojarzeń słuchacza) Przedstawiciele: muzyka zagraniczna: Frencz Liszt, Johan Strauss, Franciszek Schubert, muzyka polska: Fryderyk Chopin, Stanisłwa Moniuszko, Henryk Wieniawski
Specyfika polskiego romantyzmu:
Polscy twórcy tej epoki w swoichdziełach konsekwentnie podejmowali problem niewoli ojczyzny, szukając dróg wyjścia z zaistniałej sytuacji w rozmaitych koncepcjach: 1822r wydanie „ballad i romansów” A. Mickiewicza; 1830-1831 powstanie listopadowe; 1831 Wielka Emigracja; zsyłki na Syberię; represje w zaborze rosyjskim; ośrodkiem życia kulturalnego na emigracji był Paryż(A. Mickiewicz, J. Słowacki, C.K. Norwid, F. Chopin); polscy romantycy to generacja narodzona po III rozbiorze Polski. Ich młodość przypadła na okres kampanii napoleońskiej i polityki prowadzonej przez zaborców, Kongres Wiedeński 1815r; literatura krajowa(Wincenty Pol, Gustaw Ehremberg); komediopisarstwo Aleksandra Fredry)
Walka romantyków romantyków klasykami
Dotyczyła sposobu patrzenia na świat i jego interpretowania, a w szczególności zagadnień estetyczno-literackich. W 1818r. ogłoszona została przez Kazimierza Brodzińskiego rozprawa „o klasyczności i romantyczności”, która rozpoczęła burzliwą dyskusję trwającą 10lat. Brodziński uważał, ze sztukę romantyczną należy uznać za równorzędną wobec sztuki klasycznej. Autor dokonał obrazowego przedstawienia obu nurtów mianowicie literatura klasyczna był to udoskonalony gust, a literatura romantyczna to udoskonalone uczucie. Drugą rozprawę „o pismach klasycznych i romantycznych” ogłosił Jan Śniadecki w 1819r zainspirowany rozprawą Brodzińskiego. Określił on literaturę romantyczną m. In. Jako szkołe zdrady i zarazy, upokorzenia człowieka. Śniadecki stanął zdecydowanie po stronie klasycyzmu mówiąc, że łączy się on z dobrym smakiem, wzorem prawdy i piękności.