Miłość i śmierć

Miłość i śmierć - W kulturze motyw miłości i śmierci często wzajemnie się przenikają. Miłość prowadzi do śmierci, śmierć zostaje przez miłość pokonana albo też okazuje się od niej silniejsza. Wreszcie może być i tak, że miłość odsuwa śmierć, pozwala człowiekowi odnaleźć nowe życie.

Biblia (NT) - Chrystus umilowawszy swoich, do końca ich umiłował. Jego śmierć na krzyżu jest wyrazem najwięk­szej miłości do rodzaju ludzkiego, bo nie masz większej miłości, niżby kto życie dal

Mitologia - 1) Orfeusz próbuje swoją miłością przezwyciężyć śmierć. Idzie do Hadesu, by prosić jego władców o przy­wrócenie życia Eurydyce. Niestety, kie­dy wychodzi wraz z żoną z krainy umarłych, odwraca się i na zawsze traci ukochaną. Śmierć okazała się silniejsza od miłości. 2) Piękny młodzieniec Hia-kintos wzbudził miłość w dwóch bo­gach: Apollinie i Zefirze. Rywalizacja nieśmiertelnych o względy chłopca za­kończy się tragicznie. Kiedy Apollo będzie uczył Hiakintosa rzucania dys­kiem, zazdrosny Zefir sprawi, że wiatr zmieni tor lotu przyrządu i dysk trafi chłopca w głowę, zabijając go na miejs­cu. 3) Patrz: Narcyz.

Apulejusz „Metamorfozy albo Złoty Osioł" - „Amor i Psyche" - Kiedy Psyche wysłana przez Wenus do Krainy Umarłych z ciekawości otworzyła szka­tułkę, którą otrzymała od Prozerpiny, ujął ją wieczny sen. Dopiero miłość Amora sprawiła, że dziewczyna powró­ciła do świata żywych.

J. Bedier (oprać.) „Dzieje Tristana i Izoldy" - Miłość Tristana i Izoldy jest tak silna, że gdy jedno umiera, drugie także odchodzi ze świata żywych. Ich uczucie jest w stanie przezwyciężyć śmierć. Z grobu Tristana wyrasta krzak głogu i łączy go z grobem Izoldy. Trzykroć ścinany, trzykroć się odradza. W końcu król Marek decyduje, by rósł w spokoju. Zakochani, choć rozdzieleni za życia, po śmierci się połączyli.

Dante Alighieri „Boska Komedia" -

Francesca da Rimini opowiada Dante-mu swoją historię. Miłość stała się przy­czyną śmierci jej i jej kochanka. Ale nawet w Piekle pozostali razem, cierpiąc wspólnie te same męki.

F. Petrarca „Sonety do madonny Lau­ry umarłej" - Śmierć Laury nie osłabiła miłości podmiotu lirycznego. Przeciw­nie, uczucie stało się silniejsze przez to, że jego obiekt odszedł ze świata ży­wych.

W. Szekspir „Romeo i Julia" - Nie­szczęśni kochankowie skutkiem fatalnej

pomyłki popełniają samobójstwo. Ro­meo, widząc uśpioną Julię, sądzi, że dziewczyna nie żyje. Nie chcąc zostać na ziemi bez ukochanej, zabija się. Kiedy Julia się budzi i spostrzega zwłoki kochanka, przebija się sztyletem.

W. Szekspir „Antoniusz i Kleopatra"

- Na wieść o tym, że Marek Antoniusz nie żyje, Kleopatra popełnia samobójst­wo. Nie chce dłużej żyć, skoro odszedł ze świat jej ukochany.

J.A. Morsztyn „Do trupa" - Poeta porównuje sytuację człowieka zakocha­nego i trupa i dochodzi do wniosku, że trup jest szczęśliwszy. Niebawem stanie się prochem. Natomiast człowiek zako­chany skazany jest na wieczne cier­pienie.

J.W. Goethe „Cierpienia młodego Wertera" - Nieszczęśliwa miłość do Lotty staje się przyczyną samobójstwa Wertera, który nie jest w stanie dłużej znosić cierpień serca.

F. Schiller „Zbójcy" - Kiedy okazuje się, że Karol Moor musi powrócić do bandy zbójeckiej, jego ukochana Ama-lia chce umrzeć. Domaga się, by ktoś ją zabił. Gdy jeden ze zbójców gotów jest to uczynić, Karol mówi: Narzeczona Moora może zginąć tylko z Moora raki i przebija nieszczęsną dziewczynę szty­letem.

F. Schiller „Don Carlos" - Miłość infanta Carlosa do pięknej macochy, Małgorzaty de Yalois, która była nie­gdyś jego narzeczoną, staje się przy­czyną oskarżenia o zdradę i wyroku śmierci, wykonanego na rozkaz króla.

G.G. Byron „Giaur" - Mimo iż Leila nie żyje, nieszczęsny Giaur nie przestał jej kochać. Ciągle zdaje mu się, że widzi jej postać i słyszy jej głos.

A. Mickiewicz „Dziady" cz. IV - Gus­taw, nieszczęsny kochanek Maryli, w śmierci szuka ucieczki przed cier­pieniami spowodowanymi nieszczęśli­wą miłością. Niestety, śmierć nie przy­nosi ukojenia - Gustaw powraca na ziemię jako upiór, by jeszcze raz przeży­wać to wszystko, co pchnęło go do samobójstwa.

A. Mickiewicz „Konrad Wallenrod"

- Wzajemna miłość Wallenroda i Al­dony sprawia, że gdy Konrad popełnia samobójstwo, z wieży rozlega się krzyk

- znak, że jego ukochana także zakoń­czyła życie.

J. Słowacki „Kordian" - Odtrącony przez Laurę Kordian podejmuje nieuda­ną próbę samobójczą.

J. Słowacki „Balladyna" - Filon, który odnajduje w lesie zwłoki Aliny, od­krywa w niej ideał, którego przez całe życie szukał. Zakochuje się w martwej dziewczynie i pogrąża w rozpaczy, że jego miłość nie ma szans na spełnienie.

H. Balzac „Ojciec Goriot" - Obłąkań­cza miłość do córek staje się pośrednio przyczyną śmierci Goriota.

J. Słowacki „Beniowski" - W dygresji zaczynającej się od słów Klębami dymu niechaj się otoczę... pojawia się wspo­mnienie kochanki pierwszych dni - Lud­wiki Śniadeckiej ł przekonanie, że choć teraz rozłączeni, po śmierci znów będą razem.

O. Wilde „Portret Dodana Graya" -

Nie mogąc znieść myśli, że Dorian przestał ją kochać, Sybila Vane popełnia samobójstwo.

O. Wilde „Teleny" - Teleny, pogrążo­ny w rozpaczy z powodu zdrady, jakiej się dopuścił wobec Des Grieux, popeł­nia samobójstwo. Kochankowie spotykają się w chwili jego śmierci i nie­szczęsny Teleny umiera na rękach swo­jego ukochanego.

S. Korab-Brzozowski „O, przyjdź!"

- Poeta zwraca się do śmierci, jakby była ukochaną kobietą. Jej przyjścia oczekuje jak nadejścia kochanki. Patrz też: samobójstwo, śmierć (wizerunek śmierci).

S. Korab-Brzozowski „Ukrzyżowa­nie" - Akt seksualny jest w pewien sposób śmiercią. Na biafym krzyżu ciała kobiety dusza mężczyzny schyliwszy glowę, z wolna kona.

B. Leśmian „Dwoje ludzieńków" -

Dwoje ludzieńków, co kochali się w so­bie musiało się na długo rozstać. A gdy po wielu latach ponownie los ich ze­tknął, pomarli oboje bez pieszczoty, bez grzechu. Zakochani chcieli, by ich uczu­cie trwało po śmierci, ale miłość umarla, już milości nie bylo.

J. Lechoń „Pytasz, co w moim ży­ciu..." - Miłość i śmierć przenikają się wzajemnie, obie fascynują i budzą lęk, obie nadają sens istnieniu. Patrz: śmierć.

T. Mann „Śmierć w Wenecji" - Mi­łość Aschenbacha do pięknego polskie­go chłopca, Tadzia, staje się przyczyną śmierci pisarza. Zafascynowany urodą Polaka, nie opuszcza Wenecji i zaraża się panującą w mieście cholerą. Umiera wpatrzony w chłopca, który jakby pro­wadzi go do krainy umarłych.

J. Iwaszkiewicz „Brzezina" -1) Umie­rający na gruźlicę Staś w fizycznej miłości z Malwiną odnajduje na mo­ment życie, które już od niego odchodzi. Ale jednocześnie zbliża się do śmierci, którą dziewczyna czyni mniej przeraża­jącą. Malwiną staje się jakby przewod­niczką Stasia na drugi brzeg, przeprowa­dza go do świata umarłych (patrz:

śmierć). 2) Po śmierci Stasia Bolesław kocha się z Malwiną. Jest to dla niego oczyszczenie. Uwalnia się od wspo­mnień o zmarłej żonie i niedawnej ago­nii brata. Może zacząć nowe życie. Opuszcza swoją leśniczówkę i powraca do świata żywych.

E.M. Remarąue „Łuk Triumfalny"

- Choć Ravic obiecał Joannie Madou: My nie umrzemy nigdy. Umiera czas, przeklęty czas, on wciąż umiera, młoda kobieta nie uniknęła śmierci. Kiedy zo­stała śmiertelnie raniona przez nowego kochanka, doktor Ravic, by skrócić cier­pienia swej ukochanej, dokonał eutana­zji.

J. Genet „Ceremonie żałobne" -

Śmierć młodego chłopca, Jeana, czyni miłość do niego jeszcze silniejszą i bole­śniej odczuwaną. We wspomnieniach narratora powracają obrazy wspólnie spędzonych chwil i jedynego zbliżenia fizycznego. W każdym napotkanym młodym człowieku widzi zmartwych­wstałego kochanka.

E. Kieffer „Żeby cię lepiej zjeść" - Se­bastian jest wielką miłością Anny, ale Anna nie jest wielką miłością Sebas­tiana, bo ten współczesny Narcyz (patrz też: Narcyz) woli uciekać w świat nar­kotycznych i alkoholowych wizji, gdzie może spotkać miłość swego życia - po­stać przez siebie stworzoną - Cecylię. Chcąc się z nią połączyć, goniąc za idealnym obrazem swojej ukochanej, popełni samobójstwo.

W poezji Haliny Poświatowskiej mi­łość i śmierć to dwa tak samo ważne zjawiska, wydawałoby się nierozłączne (kto potrafi pomiędzy milość i śmierć wpleść anegdotę o istnieniu). Kontekst autobiograficzny (poetka była nieule­czalnie chora na serce) powoduje, iż niekiedy życie jawi się jako kochanek

(Zawsze kiedy chcą żyć...) porywany przez okrutną śmierć. Innym znów ra­zem bohaterką liryczną jest owdowiała Julia (Jestem Julią), wspominająca mi­łość, którą zabrała jej śmierć. W „Odzie do rąk", patrząc na owdowiały serdecz­ny palec lewej ręki, konstatuje raz jesz­cze śmierć ukochanego męża.

* „Dwie piękne rzeczy posiada świat! Miłość i Śmierć!" (G. Leopardi)

* „I jedno wiemy tylko. I nic się nie zmienia. Śmierć chroni od miłości, a miłość od śmierci". (J. Lechoń)

* „Niestety, w życiu przeżywa się tylko dwie miłości prawdziwe: pierwszą, któ­ra umiera, i ostatnią, od której się umiera". (A. Dumas)

---