1. Ustrój polityczny w Starożytnej Grecji - arystokracja
Około VIII wieku p.n.e. zaczęła stopniowo zanikać monarchia, zaś zamiast króla władzę stopniowo zaczęły przejmować kolegialne rady. Pierwotnie władza w polis należała do aristoi (najlepszych), czyli tych, którzy gromadzili w swych rękach największe areały ziemi. Aristoi zasiadali w radach, a rola zgromadzenia była bardzo ograniczona, albo nie miała jej wcale. Taki typ rządów nazywamy arystokracją. Bardzo istotną formą życia społecznego aristoi były tzw. sympozjony, czyli uczty, w szerokim rozumieniu tego słowa. W czasie sympozjonów jedzono, pito wino, słuchano poezji i muzyki oraz rozwijano kontakty towarzyskie. W sympozjonach nie brały udziału kobiety (poza tancerkami), gdyż kobiety w Grecji były odsunięte od życia społecznego.
Ustrój polityczny w Starożytnej Grecji - tyrania
Prócz arystokracji innym znanym w starożytnej Grecji systemem ustrojowym była tyrania. Tyranem nazywamy kogoś, kto uzurpuje sobie, czyli przywłaszcza władzę, mimo, iż nie miał ku temu żadnych podstaw prawnych. O ile jednak dziś terminy tyrania i tyran są wyrazami o nacechowaniu jednoznacznie negatywnym, o tyle w starożytnej Grecji tyrani częstokroć mieli silne poparcie społeczeństwa, zaś okresy tyranii niejednokrotnie były czasem rozkwitu danej polis
Ateny były najbardziej demokratyczne. Obywatel był silnie związany ze społeczeństwem i życiem politycznym. Uczestniczył czynnie i biernie w wyborach. Życie polityczne w Atenach, w którym starał się uczestniczyć, było dla niego zbiorowością obywateli, czymś na kształt dużego przedsiębiorstwa. Potwierdza to fakt, że obywatel ateński podczas wykonywania służby pokrywał wydatki na rzecz państwa osobiście. W Atenach kwitło życie publiczne. Mieszkańcy polis spierali się żarliwie na różne tematy i mieli do tego pełne prawo.
Sparta była z kolei państwem - armią. Niektórzy uważają ją nawet za pierwszy system totalitarny w świecie. Obywatel był tu nie członkiem społeczności, ale jej wiernym sługą. Od małego wychowywany był poza domem, w specjalnie przygotowanych dla niego obozach wojskowych. Najważniejszym obowiązkiem Spartanina było być żołnierzem. Towarzyszyły mu surowe zasady moralne i stosunkowo okrutne jak na nasze przyzwyczajenia obyczaje. Weźmy pod uwagę chociażby selekcję noworodków przeprowadzaną przez specjalną państwową komisję, która wątłe i chorowite dzieci kazała zrzucać ze słynnej Skały Tarpejskiej; taki sam los miał spotkać osoby niepełnosprawne.
2. Monarchia wczesnofeudalna, we wczesnym średniowieczu typ monarchii, w którym państwo było traktowane jako własność prywatna panującego (państwo patrymonialne), co uzasadniano boskim pochodzeniem władzy monarchy.
NIEMCY We wczesnym średniowieczu powstają zręby niemieckiego prawa lennego i prawa górniczego, związanego z rozwojem gospodarczym państwa.
Prawo rzymskie i prawo kanoniczne, przenikając do wielu gałęzi niemieckiego systemu normatywnego, zapobiegało rozdrobnieniu i ograniczało partykularyzm terytorialny.
Prawo ziemskie w Niemczech wczesnośredniowiecznych było prawem zwyczajowym, lecz bardzo zacofanym i nieprecyzyjnym w porównaniu z Anglią, Włochami, czy Francją. Niestety ta gałąź prawa nie doczekała się oficjalnego, urzędowego zbioru. Większym zainteresowaniem tym problem wykazali się niemieccy praktycy, którzy mieli dostęp do materii normatywnej poprzez pracę w sądownictwie, czy w administracji królewskiej. W okresie średniowiecza powstaje wiele miast, stanowiących ważne punkty strategiczne i ośrodki polityczne, handlowe i gospodarcze. Prawo miejskie oparte było przede wszystkim na zwyczajach, ulegających powolnym zmianom. Powstają sądy miejskie, których wyroki, w nieuregulowanych dotąd sprawach, traktowano, jak prejudykaty. Początkowo kształtowało się odrębne prawo sądowe dla poszczególnych miast. Proces rozdrobnienia prawa miejskiego został zahamowany w ciągu XII wieku przez system filialny.
FRANCJA Robicie na wiele organizmów półpaństwowych pociągnęło za sobą geograficzne zróżnicowanie francuskiego prawa sądowego. Zasięg terytorialny poszczególnych praw lokalnych był różny - czasem obejmował całą prowincję, a niekiedy tylko region, okręg sądowy, czy nawet małą miejscowość. Z zasady, w centrum i na zachodnich terytoriach francuskich lokalne prawa zwyczajowe obejmowały większe terytoria. Można, zatem stwierdzić, że zasada terytorialności prawa w dużej mierze przyczyniła się do rozdrobnienia. Liczne systemy normatywne były jednak wyłącznym źródłem poznania prawa aż do końca XIII wieku.
Lokalne prawa zwyczajowe rozpadały się, pod wpływem prawa rzymskiego, na dwie grupy. Regiony południowe zwane były strefą prawa pisanego. Obowiązywało tam prawo zwyczajowe oparte przede wszystkim na prawie rzymskim. Mieszkańcy Francji południowej, będąc potomkami rzymskich kolonizatorów, traktowali prawo cesarskie jako "pisany rozum" (prawo powszechne, niezmienne i wiecznie obowiązujące). Natomiast regiony północne, nie objęte wpływami romanistycznymi, określa się w nauce jako kraje prawa zwyczajowego. Taki dychotomiczny podział bardzo utrudniał sprawowanie wymiaru sprawiedliwości. Dodatkowym utrudnieniem był fakt, że prawo francuskie, do XII wieku włącznie, funkcjonowało wyłącznie jako prawo niepisane, przekazywane w tradycji ustnej.
POLSKA
Monarchia była monarchią patrymonialną, państwo rzeczą prywatno - prawną, stanowiło własność monarchy, który mógł nim dowolnie dysponować ( również poszczególnymi ziemiami i ludnością - związek z wykonywaniem ius ducae). Nie rozróżniano majątku prywatnego władcy ( patrimonium), a sprawowaną przez niego władzą publiczną.
Monarcha uważany był za władcę kraju i jego prywatnego właściciela.
W okresie rozdrobnienia feudalnego zaniechano koronacji, została przywrócona w 1295.
Zakres władzy był znaczny - prawa monarchy obejmowały sprawowanie władzy wykonawczej ( obsadzanie urzędów, prowadzenie polityki zagranicznej), ustawodawczej ( przywileje, statuty), sądowniczej ( władca był najwyższym sędzią, każdą sprawę mógł ewokować przed swój sąd).
- nie rozróżniano własności i władzy ( prawa publicznego i prywatnego)
- nie było podziały na skarb państwowy i monarszy
- brak podziału urzędów na dworskie i państwowe
- cała władza spoczywała w rękach władcy
- administracja opierała się na wzorach karolińskich, wykształciły się urzędy centralne
- występował podział na prowincje, podstawą jednostką podziału terytorialnego był okręg grodowy, na którego czele stał komes grodowy
- współrządziła rada monarsza tworzona przez dostojników, miała jednak nieokreślone kompetencje i głos wyłącznie doradczy
- wiece nawiązywały do tradycji przed państwowych, obejmowały ogół wolnych mężczyzn, potem oddano podejmowanie decyzji w ręce monarchy
- z czasem wiec uległ przekształceniu w zjazd feudalny, gdzie obok księcia uczestniczyło możnowładztwo i rycerstwo, nabrał charakteru urzędniczego
- urzędniczego sferze sądownictwa najwyższą instytucją był sąd monarszy (książęcy), niższym sądem był sąd kasztelański
3. cechy monarchii stanowej
-władza króla była ograniczona (w przeciwieństwie do monarchii patrymonialnej)
-system współwładzy króla i przedstawicieli stanów (rycerstwa i duchowieństwa)
- monarcha nie mógł uwięzić nikogo bez wyroku
- nie mógł ustanawiać podatków bez zgody Wielkiej rady (Anglia)
-w przypadku złamania którejkolwiek z zasad ustanowionej społeczeństwo miało prawo odmówić posłuszeństwa
-sąd parów - równych
4. MONARCHIA STANOWA W ANGLII
Monarchia stanowa - ustrój, w którym władza monarchy została ograniczona na rzecz stanów:
szlacheckiego, duchownego i mieszczańskiego. Stany mają wpływ na rządy dzięki reprezentacji
stanowej: Parlamentowi (Anglia), Stanom Generalnym (Francja), Kortezom (Hiszpania), Sejmowi
(Królestwo Polskie).
1. Ryszard Lwie Serce
został uwięziony przez cesarza. Wykupił się z niewoli w 1194 r. za cenę wysokiego okupu. Po
powrocie do Anglii rozpoczął walkę z Janem bez Ziemi i Filipem Augustem. Ryszard Lwie Serce zmarł niespodziewanie w 1199 r. Pozostawił kraj osłabiony i zadłużony.
2. Rządy Jana bez Ziemi (1199-1216):
1213 - Jan bez Ziemi uznał się lennikiem papieża i zobowiązuje się uiszczać na rzecz Rzymu
coroczną daninę,
w latach 1203 - 1208 utracił rodowe posiadłości
wysokie podatki i ograniczenie swobód oraz niepowodzenia króla w polityce zagranicznej
przyczyniły się do wybuchu buntu przeciwko Janowi bez Ziemi. Poddani zaŜądali nadania 3. Wielka Karta Swobód 15.06.1215
Postanowienia:
-król nie moŜe nakładać podatków bez zgody Rady Królestwa (dostojnicy świeccy i duchowni)
-potwierdzenie przywilejów nadanych miastom (w tym Londynowi)
-nie moŜna aresztować. uwięzić, pozbawić mienia, wygnać ludzi wolnych bez wyroku sądu
stanu, do którego naleŜą
Karta Swobód ograniczyła władzę monarchy na rzecz stanów.
4. Rządy Henryka III Plantageneta (1216-1272):
Henryk III przejął samodzielnie władzę w 1227 r.
był chorobliwie ambitny i łamał postanowienia Wielkiej Karty - nakładał podatki bez zgody
Rady (1257).
1258 - Prowizje Oksfordzkie - powołanie rady 15-u. która przejęła kontrolę administracji
w państwie; powołanie komisji 12-u - kontrola działalności urzędników królewskich i skarbu;
łamanie przez Henryka III Prowizji Oksfordzkich doprowadziło do wojny króla z opozycją
zakończonej klęską króla (1264).
1265 - zwołanie parlamentu przez Szymona z Monfort. Skład został po oszerzony o niŜsze
rycerstwo i mieszczan
4. Organizacja parlamentu angielskiego:
podział parlamentu na dwie izby:
(1) Izba Lordów - wyŜsza izba parlamentu - zasiadali w niej najwaŜniejsi dostojnicy
kościelni oraz świeccy (ksiąŜęta, hrabiowie; prawo zasiadania w Izbie Lordów było
dziedziczne,
(2) Izba Gmin - niŜsza izba parlamentu - zasiadali przedstawiciele miast i rycerstwo,
uprawnienia parlamentu: wyrażanie zgody na nowe podatki i prawa stanowione przez króla,
później decydował o wojnie i pokoju.
5. Monarchia stanowa w Polsce
W Polsce monarchia stanowa powstała w typowy dla krajów europejskich sposób tzn. na drodze współdziałania władców z przedstawicielami stanów w trakcie jednoczenia państwa polskiego. A więc powstanie monarchii stanowej w Polsce wiąże się ze zjednoczeniem państwa i przezwyciężeniu rozbicia dzielnicowego. Monarchia stanowa w Polsce trwała od 1320 roku (koronacjaWładysława Łokietka 20 stycznia) do roku 1795 (utracenie niepodległości przez Rzeczpospolitą.
Koncepcja Korony Królestwa Polskiego
Wiodąca zasada ustrojowa (patrymonialna) została zastąpiona przez nową wiodącą zasadę ustrojową, jaką była koncepcja Korony Królestwa Polskiego. Symbolem władzy państwowej stają sięregalia (insygnia koronacyjne).
W skład koncepcji korony Królestwa Polskiego wchodziły 3 zasady wewnętrzne:
Zasada niepodzielności państwa polskiego - rozwiązała ona kwestię rozbicia dzielnicowego
Zasada suwerenności (przejęta z Francji) - królowie polscy nie składają hołdów lennych
Zasada niepozbywalności terytorium państwowego - zasada ta miała 2 konsekwencje:
Nie można było darować lub sprzedawać kawałka terytorium państwa polskiego.
Kolejni królowie Polski składali w momencie koronacji przysięgę, iż spróbują odzyskać utracone ziemie
Zjazdy
Wywodziły się z wieców feudalnych. Były one zwoływane przez monarchę w razie potrzeby. Nie miały, więc cyklicznego sposobu zwoływania i nie miały też określonego składu. Te zjazdy były zwoływane albo dla całego państwa, albo dla poszczególnych prowincji.
Sejm walny
nie miał ściśle określonego składu, ale z reguły pojawiali się tam zaproszeni przez władcę urzędnicy, a także wyżsi dostojnicy kościelni oraz niekiedy przedstawiciele największych polskich miast. Sejmy walne były zwoływane nieregularnie w razie potrzeby i nie miały ściśle określonych kompetencji, ale zajmowały się najważniejszymi sprawami państwa zarówno w dziedzinie polityki zagranicznej jak i najważniejszymi sprawami wewnętrznymi w tym np. spisywanie i porządkowanie prawa.
Sejmiki
Pojawiają się one najpóźniej, na przełomie XIV i XV wieku. Ich cechą charakterystyczną był fakt, że w ich skład wchodziła wyłącznie szlachta. Sejmiki rozwinęły się w I Rzeczypospolitej.
Etapy monarchii stanowej w Polsce
Pierwsze 50 lat monarchii stanowej to wyraźna przewaga władzy królewskiej nad przedstawicielstwem stanowym, bo na tronie zasiadali monarchowie, którzy ten tron dziedziczyli i byli to Piastowie (Władysław Łokietek i jego syn Kazimierz Wielki).
Po roku 1370 nastąpiło osłabienie władzy królewskiej gdyż na tronie pojawili się przedstawiciele nowych dynastii. Najpierw była to dynastia Andegawenów, potem byli przedstawiciele Jagiellonów . Królowie z nowych dynastii zabiegali o umocnienie swojej pozycji i dlatego szli na ustępstwa. Nadawali przywileje, przy czym nadawali ja nierównomiernie tzn. nadawali je najsilniejszemu stanowi - szlachcie. A więc już w okresie monarchii stanowej obserwujemy wzrost znaczenia szlachty i stopniowe osłabienie duchowieństwa i mieszczaństwa poprzez przywileje.
Okres, kiedy szlachta osiągnęła poprzez nadania przywilejów i praw dla tego stanu ogromne wpływy i władzę w państwie. Król wraz z mijającym czasem, tracił swoją władzę. Dochodziło do decentralizacji władzy królewskiej i państwowej. Ostatni z Jagiellonów jeszcze posiadali stopniowo dużo władzę jednak następni królowie elekcyjni posiadali władzę naprawdę bardzo ograniczoną.
6.
|
ABSOLUTYZM FRANCUSKI |
7. początki parlamentaryzmu w Polsce
W 1493 r. po raz pierwszy zebrał się w Polsce sejm walny złożony z dwóch izb: senatu i izby poselskiej. Senat wykształcił się z dawnej rady królewskiej i w jego w skład wchodzili najwyżsi urzędnicy państwowi (wojewodowie, kasztelanowie), a także najwyższa hierarchia kościelna (biskupi i arcybiskupi). Godność senatora sprawowana byłą dożywotnio. Izba poselska składała się z przedstawicieli szlachty wybieranych na sejmikach ziemskich.
Zatem warstwa możnych uzyskała największy wpływ na władzę w Polsce. Przywilej mielnicki formalnie nie wszedł w życie, ponieważ ostatecznie nie zatwierdził go Aleskander, ale był w praktyce stosowany, ze względu na to, że król przebywał na Litwie. Wzmocnienie pozycji magnaterii nie mogło zadowolić warstwy szlacheckiej. W 1505 r. w Radomiu zebrał się sejm, który uchwalił konstytucję Nihil novi (łac. nic nowego). żadne decyzje w Polsce nie mogą zapaść bez zgody sejmu złożonego z trzech stanów sejmujących: króla, senatu i izby poselskiej. W ten sposób osłabiono pozycję króla w państwie, który dotąd był ponad sejmem teraz stał się jego częścią. Osłabiono również pozycję magnaterii unieważniając jej mielnickie zdobycze. Dowartościowana została szlachta, która dążyła do tego, aby mieć większy wpływ na władzę w państwie. Wśród niej zaczął formować się reprezentujący interesy szlacheckie ruch egzekucyjny. Do jego postulatów należała egzekucja obowiązujących w Polsce praw. Chodziło między innymi o prawo o incompatibiliach - czyli zakaz łączenia najwyższych stanowisk państwowych w jednych rękach. Szlachta domagała się również egzekucji dóbr, czyli odebrania możnym włości królewskich, które dzierżawili. Dzierżawy te trwały jednak bardzo długo i prowadziły do utraty przez króla jego posiadłości na rzecz magnatów. W obu tych postulatach chodziło szlachcie o osłabienie pozycji możnych w Polsce.
8. Rzeczpospolita O.N.
Początków kształtowania się wielkości i potęgi Rzeczpospolitej Obojga Narodów należy szukać już w XIV wieku. Duże znaczenie na utworzenie Unii realnej Polski z Litwą miał ruch szlachecki, który przyjął nazwę egzekucyjny. Jego przywódcy dążyli do naprawy aparatu państwowego w czterech podstawowych działaniach: skarbu; wojska, sądownictwa i administracji. Reformy skarbowe miały przynieść wzrost dochodów państwa poprzez zniesienie przywilejów podatkowych, z których korzystał stan duchowny. Zaczęto również myśleć o pomnożeniu zawodowej armii zaciężnej tak, aby można było zapewnić skuteczna obronę wschodnim i południowym granicom Rzeczpospolitej.
Rzeczpospolita Obojga Narodów powstała po podpisaniu unii lubelskiej w 1569 roku. od tej pory
Rzeczpospolita Obojga Narodów była państwem wielonarodowym, zamieszkanym przez Polaków, Rusinów (dzisiaj Ukraińcy i Białorusini), Litwinów, Niemców (na Pomorzu), Żydów, Ormian, Tatarów i Kozaków. Ludność liczyła około 8 mln mieszkańców, w tym 40% stanowili Polacy. Rola przodująca przypadła kulturze polskiej i językowi polskiemu.
Rzeczpospolita była też państwem, w którym mieszkańcy byli wyznawcami różnych religii. Polacy i Litwini byli w większości katolikami, Rusini prawosławnymi, Niemcy luteranami. Tereny Rzeczypospolitej zamieszkiwało również wielu Żydów.
Polska i Litwa miały wspólne:
-król (Zygmunt August i Witold)
-sejm
-polityka zagraniczna
Osobne były:
-urzędy
-skarb
-wojsko
1569 unia lubelska- Rzeczpospolita Obojga Narodów
9. Reformy sejmu wielkiego
a) polityczne:
- wycofanie wojsk rosyjskich i uznanie terytorium Rzeczypospolitej za nienaruszalne,
- zniesienie Rady Nieustającej,
- pozbawienie praw politycznych szlachty (nie posiadającej ziemi)
b) wojskowe:
- powiększenie armii do 100 tys. żołnierzy (w 1790 r. zmniejszono do 65 tys.)
c) skarbowe:
- zobowiązanie do płacenia podatku od dochodów: szlachty w wysokości 10%, duchowieństwa 20%,
- ustalenie podatku od dochodów z dóbr królewskich w wysokości 50%
d) prawo o miastach
- 24 przedstawicieli mieszczan mogło brać udział w sejmach, miało głos doradczy
- mieszczanom przyznano prawa: wolności osobistej, nabywania dóbr i sprawowanie urzędów.
Uchwalono KONSTYTUCJĘ 3 MAJA 1791 r. ,,Ustawa rządowa" wprowadzała w Polsce monarchię konstytucyjna.
Władza państwowa zastała podzielona na:
I ustawodawcza
Władza ustawodawcza miała należeć do sejmu i senatu, czyli parlamentu, który był najwyższym organem władzy.
Podejmowanie uchwal większością głosów - co oznaczało zniesienie liberum veto.
II wykonawcza
Król, stojący na czele Straży Praw (podporządkowano jej wszystkie urzędy: skarb, sprawy wewnętrzne (wojsko, policja, KEN) i politykę zagraniczną).
10. monarchia parlamentarna w Anglii
1. Społeczno-ekonomiczne podłoże rewolucji
- wykształcenie się nowej szlachty angielskiej posiadającą własność ziemską
- potrzeba zwiększenia produkcji, rozwój handlu zamorskiego
- hamowanie stosunków kapitalistycznych przez arystokrację i dwór monarszy
2. Polityczno-religijne podłoże rewolucji
- ukształtowanie się purytanizmu-ruchu reformatorskiego religijno-politycznego cechującego się surowością zasad moralnych i obyczajowych, dążeniem do obalenia monarchii i wprowadzenia republiki
3. Rządy Stuartów
Jakub I do 1625r, Karol I - zwolennicy absolutyzmu, prowadzili niefortunną politykę zagraniczną.
W 1628r. parlament domagał się uznania Petycji o prawo, która nakładała na króla obowiązek uzyskania zgody parlamentu na zwiększenie podatków.
I etap rewolucji 1640-1642
- uchwalenie w 1641r. Wielkiego napomnienia-programu burżuazji angielskiej przez parlamentarzystów (zażądanie pozbawienia biskupów prawa do zasiadania w Izbie Lordów, zatwierdzenia przez Izbę Gmin nominacji ministrów monarszych oraz kontroli nad finansami państwowymi)
II etap rewolucji-wojna domowa 1642-1648
- skierowanie wojsk królewskich przez Karola I do stolicy i jego początkowe sukcesy, organizacja armii purytańskiej, która zwyciężyła w bitwie pod Naseby w 1645r., Karol I ucieka do Szkocji, Cromwell przeprowadza czystkę w Izbie Gmin, pozostawiając jedynie parlament kadłubowy-część ugodowych prezbiteria nów, zdominowanych przez antykrólewską opozycję
III etap rewolucji-republikański 1649-1653
- skazanie pojmanego Karola I na śmierć we 1649r.
- uchwalenie przez parlament zniesienia monarchii, likwidacja Izby Lordów, proklamacja republiki
- Szkocja zrywa stosunki z Anglią, synowi ściętego monarchy-Karolowi II powierza tron szkocki
- wybuch zamieszek antyrewolucyjnych w Irlandii
- zawiązanie przez drobne mieszczaństwo ruchu lewellerów postulujących
Protektorat i dyktatura Cromwella
- ogłoszenie Aktów nawigacyjnych w latach 1650-1651 (zakaz cudzoziemcom handlu z koloniami angielskimi bez zezwolenia rządu angielskiego, wykluczenie wszelkiego pośrednictwa w kontaktach handlowych Anglii i innymi państwami, obce towary mogą być przywożone tylko na statkach angielskich i z angielską załogą lub na statkach kraju, z którego pochodził towar)
- przyjęcie tytułu lorda protektora w 1653r.
4. Wojna angielsko-holenderska
Trójetapowa wojna w latach 1652-1674, Holendrzy zmuszeni do uznania Aktów nawigacyjnych.
Powrót Stuartów na tron Anglii i koniec rewolucji
Krótkie rządy Ryszarda Cromwella, na tron wstępuje Karol II przyrzekając amnestię dla uczestników rewolucji, tolerancję religijną, uznanie Aktów nawigacyjnych oraz prawa nowych właścicieli ziemi.
11. przemiany ustrojowe w anglii XIX w.
Na początku XIX wieku ustrój zachował arystokratyczny charakter. W administracji prowincjonalnej i organizacji sądownictwa nie zaszły żadne istotne zmiany. Reformy prawa wyborczego. System wyborczy nie zmieniał się od czasów rewolucji. Do Izby Gmin wchodziło z każdego hrabstwa 2 posłów powoływanych w drodze wyborów opartych na wysokim cenzusie majątkowym. Po dwóch posłów wysyłały także do parlamentu także miasta. Demokratyzacja prawa wyborczego budziła poważny opór warstw rządzących. Zaczęły się w latach 30tych XIX wieku i zakończyło dopiero po II wojnie światowej. I wszym etapem było odebranie praw wyborczych zgniłym miastom i przyznanie im miastom większym. W roku 1867 cenzus majątkowy określany wartością posiadanego domostwa, obniżony został do 5 funtów. Dalsza demokratyzacja prawa wyborczego przeprowadzona została w latach 1884-1885 reformy Gladtone'a). Prawa wyborcze otrzymali wówczas wszyscy mężczyźni, właściciele samodzielnych domostw zamieszkujący hrabstwa, co rozszerzyło dwukrotnie liczbę dotąd uprawnionych. Ustawa z 1918 r. zniesiono cenzus majątkowy w stosunku do mężczyzn, którzy ukończyli 21 rok życia. Kobietom przyznano prawa wyborcze po 30 roku życia, jeżeli posiadały mieszkanie, za które same lub ich mężowie płaciły określony czynsz. 10 lat później zrównano prawa wyborcze obu płci. Od 1918 r. wybory w Anglii wybory w Anglii były powszechne, bezpośrednie i tajne. Obowiązywał system pluralny, który pozwalał głosować jednej osobie na kilku okręgach wyborczych. Został on zniesiony dopiero po I wojnie św. (1948) i dopiero w Anglii były wybory w pełni demokratyczne. Reforma parlamentu. Izba Lordów była w XIX w. najbardziej archaiczną instytucją państwową. Zasiadali w niej dziedziczni parowie Anglii oraz lordowie powoływani przez króla. Izba Lordów była równorzędna z Izbą Gmin izbą ustawodawczą. Kilkuletni spór (1906 - 1911 ), jaki wybuchł między Izbami, uniemożliwiając prawidłowe funkcjonowanie parlamentu, doprowadził do znacznego ograniczenia kompetencji Izby Lordów. Pozbawiona ona została stanowiska równorzędnej izby parlamentarnej. Ustawa z 1911 r. Parliament Act, przyznała Izbie Lordów tylko prawo veta zawieszającego. W wieku XX uległy też ograniczeniu bądź likwidacji sądowe uprawnienia Izby Lordów. Poprzez niestosowanie wyszło z użycia jej działanie jako trybunału sądzącego w trybie
oskarżenia impeachment. Reformy sądownictwa i administracji terytorialnej. Sędziowie pokoju pochodzili z wyborów. W latach 1873 - 1875 zlikwidowano różnorodne sądy najwyższe tworząc w ich miejsce jeden Sąd Najwyższy z siedzibą w Londynie. Ustawa o samorządzie miejskim z 1835 r. wprowadziła demokratycznie obieralne władze miejskie. Prawo głosowania otrzymali wszyscy mieszkańcy będący płatnikami podatków miejskich.
12. Cesarstwo Niemieckie w II połowie XIX w. i XX
Zjednoczenie Niemiec
W 1871 utworzono Cesarstwo Niemieckie pod berłem Prus, które nie objęło Austrii. Na cesarza wybrano Wilhelma I pruskiego, a urząd kanclerski otrzymał Otto von Bismarck.
Na przełomie XIX i XX w. nastąpił wzrost potęgi ekonomicznej Niemiec, które rozwinęły się w najważniejsze gospodarczo państwo w Europie. Ekspansja kolonialna Niemiec w Afryce, w rejonie Oceanu Spokojnego i na Dalekim Wschodzie kolidowała z interesami innych państw kolonialnych. Sprzeczności i antagonizmy między mocarstwami doprowadziły do powstania dwóch antagonistycznych bloków, trójprzymierza, wewnątrz którego znalazły się m.in. Niemcy, i trójporozumienia (Ententy).
I wojna światowa
Narastający konflikt między oboma blokami doprowadził do wybuchu I wojny światowej (1914-1918). Przegrana wojna wyczerpała kraj i wpłynęła na wzrost nastrojów rewolucyjnych. Po upadku monarchii, w 1918 powstała Republika Weimarska. 28 czerwca 1919 Niemcy podpisały w Wersalu pokojowy traktat z państwami Ententy (Wersalski traktat pokojowy).
Polityka kolonialna państw europejskich na przełomie XIX i XX wieku była ściśle związana z rozwojem kapitalizmu. Nowe kolonie dawały możliwość nieograniczonych rynków zbytu poza granicami kraju. Wygrana wojna z Francją i zjednoczenie Niemiec w 1871 roku spowodowały rozwój gospodarczy nowo utworzonego Cesarstwa Niemieckiego. Ponadto Niemcy nieustannie rozbudowywali swoją flotę, która była poważnym zagrożeniem dla Brytyjczyków. Dodatkową niechęć Wielkiej Brytanii wobec Niemców powodował import niemieckich towarów, który negatywnie wpływał na rozwój rodzimej produkcji. W celu odróżniania kraju pochodzenia towarów, tworzono naszywki z miejscem produkcji - "Made in Germany".
Politykę kolonialną Niemiec określano mianem Weltpolitik (polityki światowej). Była to jednak spóźniona reakcja Cesarstwa Niemieckiego, gdyż większość kolonii została już wcześniej rozdzielona między inne kraje europejskie, w szczególności przez Wielką Brytanię i Francję. Mimo tego Niemcy nie składali broni, a ich polityka zagraniczna skoncentrowana była w 3 różnych kierunkach: Daleki Wschód, Bliski Wschód, Afryka
13. specyfika ustrojowa Austro-Węgier
W wyniku ugody austriacko-węgierskiej z 1867 roku powołano państwo związkowe powstałe z przekształcenia Cesarstwa Austriackiego w dualistyczną monarchię składającą się z dwóch części połączonych unię realną pod berłem cesarskiej dynastii Habsburgów, a także unią wojskową, monetarną i celną:
Część "austriacka" - tzw. Przedlitawia, oficjalna nazwa: Królestwa i kraje reprezentowane w Radzie Państwa, Część austriacka składała się z kilkunastu krajów koronnych, ale nie była państwem związkowym, lecz unitarnym (kraje koronne nie były krajami związkowymi)[1].
Część "węgierska" - tzw. Zalitawia, oficjalna nazwa Kraje Korony Świętego Stefana.
Część węgierska formalnie była unią Królestwa Węgier i Królestwa Chorwacji, ale w praktyce samodzielność Chorwacji była ograniczona do tego stopnia, że również tę część można było uznawać za pojedyncze państwo. Między obiema częściami Monarchii Austro-Węgierskiej zagwarantowany był swobodny przepływ ludzi i kapitału. Posiadały one natomiast oddzielne parlamenty, sądownictwo, rządy i ustroje prawne.
W 1908 do Austro-Węgier została oficjalnie włączona Bośnia i Hercegowina (do tej pory, od 1878 roku, była przez Austro-Węgry tylko okupowana), która została wspólnym krajem koronnym (kondominium) części austriackiej i węgierskiej.
Dla zarządu wspólnymi sprawami powołano odpowiednie ministerstwa (spraw zagranicznych, wojny i finansów), zależne bezpośrednio od monarchy.
Ponieważ nie było wspólnego parlamentu austriacko-węgierskiego, władzę ustawodawczą czyli w praktyce uchwalanie budżetu na cele wspólne pełniły tak zwane delegacje obydwu parlamentów, obradujące na przemian w Wiedniu i w Budapeszcie.
14. Ustrój Rosji w II poł XIX i XX w.
Rosja była państwem zapóźnionym ustrojowo wobec innych państw, a nawet wobec własnego rozwoju ekonomicznego. Chłopi byli uwłaszczeni ale nadal tkwili we wspólnotach chłopskich jako jednostka podatkowa. Połowa ziemi należała do państwa (dobra carskie). Robotników było stosunkowo mało w stosunku do liczby ludności, ale przemysł w Rosji w tamtym okresie rozwijał się dość burzliwie. Z klas posiadających możemy wyróżnić drobnomieszczaństwo, mieszczaństwo, szlachtę (obszarnicy). Liczną i wpływową klasą była inteligencja, której kuźnią były uniwersytety i uczelnie państwowe. Znaczną rolę w polityce odgrywały interesy carskiej biurokracji. Jeśli chodzi o formę ustrojową w Rosji to przypominała ona sytuację w Prusach z przed 1848 r. Istniały co prawda samorząd terytorialne w postaci ziemstw, istniało również niezależne sądownictwo, ale dominującą formą ustrojową był carski absolutyzm.
Ambicje polityczne klas posiadających jak i warstw inteligenckich były zablokowane przez system carskiego samowładztwa. Nie dopuszczał on artykulacji postaw politycznych. Działania polityczne prowadzone były nielegalnie, przez co wpływy zyskiwały ugrupowania skrajnie rewolucyjne.
Właściwie system carski był anachronizmem już na przełomie XIX i XX w. Powstało spektrum polityczne obejmujące cały wachlarz poglądów. Partie prawicowe żądały uprawnień obywatelskich, partie lewicowe dążyły do rewolucji społecznej i prowadziły działalność terrorystyczną. W latach 90 - tych XIX w. powstały takie ugrupowania jak: SOCJALDEMOKRATYCZNA PARTIA ROBOTNIKÓW ROSJI - SDPRR z Leninem na czele , oraz partia ESEROWCÓW. Rząd mnożył represje, ale nie mógł zapanować nad sytuacją.
Zapowiedział powołanie tzw. DUMY PAŃSTWOWEJ (parlamentu ) , wybranej w wyborach powszechnych. Kolejnym ustępstwem cara był manifest z 17. X. 1905 r., w którym car obiecywał nadać takie swobody, jak: wolność słowa, zgromadzeń, poszerzone prawo wyborcze do Dumy Państwowej. Duma miała posiadać uprawnienia ustawodawcze. W zasadzie klasy posiadające przyjęły te ustępstwa jako osiągnięcie celu. Natomiast partie socjalistyczne dążące do przejęcia władzy odpowiedziały powstaniem 22 - 31 XII, ponieważ ustępstwa nie gwarantowały im przejęcia władzy. Powstanie zostało stłumione. W latach następnych car dwukrotnie rozwiązywał wybraną demokratycznie Dumę
16. Włochy w okresie międzywojennym
Włochy, mimo iż należały do zwycięskiego w I wojnie światowej bloku - Ententy, nie wyszły z niej wzmocnione. Przeciwnie, gospodarka nastawiona na wydatki wojenne, nie mogła sprostać potrzebom społeczeństwa.. Wykorzystał to były działacz socjalistyczny Benito Mussolini utworzył - związki kombatantów, paramilitarne organizacje mające bronić tych wszystkich, którzy czuli się pokrzywdzeni przez politykę powojennych władz włoskich. Ich populistyczny program szybko zyskał popularność. Już w 1920 roku faszyści zdobyli większość w radach miejskich, co dało podstawę Mussoliniemu do ogłoszenia w październiku 1922 roku tzw. marszu na Rzym. Stając na czele oddziałów tzw. Czarnych Koszul, doprowadził do tego, że król Wiktor Emanuel III mianował go 20 X 1922 roku premierem rządu. Kierując państwem, Mussolini zaczął stopniowo wprowadzać totalitarne metody. Ograniczono wolność słowa i zgromadzeń, a w 1926 roku wprowadzono dyktaturę partii faszystowskiej, jedynej legalnie istniejącej we Włoszech. W polityce gospodarczej, duce, gdyż tak brzmiał oficjalny tytuł Mussoliniego, był zwolennikiem tzw. korporacjonizmu, czyli tworzenia przymusowych zrzeszeń pracowników i pracodawców. Ewentualne konflikty między tymi grupami miały być rozstrzygane w duchu solidaryzmu społecznego; związki zawodowe zostały zresztą zdelegalizowane.