HISTORIA INSTYTUCJI POLITYCZNYCH - ĆWICZENIA
Ćwiczenia II
W UJĘCIU PODMIOTOWYM
Instytucja polityczna - obiekt, podmiot, jednostka, która dysponuje zasobami materialnymi i organizacyjnymi, która gra o władzę. Instytucja działa w sposób powtarzalny, zinstytucjonalizowany. Działa celowo, realizuje zadania, działa w sposób zorganizowany, jest sformalizowana (byt i działanie).
Zwyczaj polityczny - to instytucja polityczna, ale nie jest sformalizowana, nie ma prawa, które je określa ( zwyczaj zasiadania rządu po prawej stronie marszałka Sejmu )
Instytucja polityczną jest państwo (najstarsza, najogólniejsza instytucja polityczna), parlament, rząd, ministerstwa, organy sądowe.
W UJĘCIU FUNKCJONALNYM
Instytucja polityczna ze względu na funkcje (formy działania) - samopowtarzanie pewnych działań (referendum, veto prezydenta, wniosek do TK, wydawanie decyzji, prawo wyborcze). Jest najczęściej sformalizowana, unormowana normami prawnymi. Są to normy prawne, które regulują te działania i same tworzą instytucje polityczne.
Instytucja polityczna jako organ jednoosobowy (prezydent, premier) - czyli urząd, zespół obowiązków, praw, uprawnień i zadań skierowanych do osoby, która ten urząd będzie sprawować.
Ustrój polityczny - to prawo, to zespół norm i przepisów prawnych. Normy prawne określają jak powinno być, jak powinniśmy się zachować.
Ustrój polityczny to zespół relacji prawnych, które określają stosunki między państwem a społeczeństwem, organami państwowymi a społeczeństwem ( relacje pionowe, wertykalne, władcze)
Relacje na linii państwo - państwo, pomiędzy różnymi organami państwowymi w ramach aparatu władzy publicznej ( prezydent - premier w ramach podziału władzy) ( relacje poziome, horyzontalne, wiążące). Stosunki służbowe - relacje pionowe. Używamy nauk prawnych: prawo konstytucyjne, historii instytucji politycznych.
System polityczny - odpowiada jak jest, rzeczywistość prawdziwa. Używamy nauk społecznych i humanistycznych: socjologia, politologia. Jest pojęciem szerszym od ustroju politycznego.
PODZIAŁ DZIEJÓW
- epoka starożytna ( antyczna)
- epoka średniowieczna
- epoka nowożytna
- epoka współczesna
Epoka przedhistoryczna - niepisana, odkrycia archeologiczne
Epoka historyczna jest potwierdzona źródłami pisanymi.
Ćwiczenia III
Społeczność przedplemienna
Zjawisko władzy społecznej to nie jest jeszcze instytucja polityczna.
Władza polityczna wykształcona z władzy społecznej.
Władza to panowanie osoby lub grupy osób nad inną osobą.
Panowanie pierwotne - przedplemienne.
Aparat państwowy sprawuje władzę, biurokracja.
Instytucje występują dopiero w starożytnej Grecji, a także w despotiach wschodnich: Mezopotamia, Babilon i faraoński Egipt.
Wyróżniamy cztery filary instytucji:
Władza
Własność
Prawo
Religia
Instytucje pierwotne:
- społeczność pierwotna - myśliwska
- własność - instytucja społeczna ( prywatna i publiczna)
- prawo - instytucja powiązana z polityką, normy prawne stanowią instrument polityki
- religia - władza bez religii nie ma się na czym oprzeć, nie ma konkretnych dalekosiężnych celów.
Władza jest pierwotna od własności.
Własność prywatna zaczęła się kształtować w społecznościach osiadłych (Nomadowie)
Społeczności plemienne - to te, które wędrowały zabierając tylko najpotrzebniejsze rzeczy ( żywność, broń, rodzinę), tryb życia koczowniczy, myślistwo.
Najpierw pojawiła się władza, czyli wyższość jednych nad drugimi. Dopiero później pojawia się własność plemienna, klanów. Wygrywają zawsze silniejsi, czyli ci u władzy, mający przewagę psychiczną nad drugimi.
Władza wzmacniała własność.
Władza polityczna bez pieniędzy nie istnieje.
Prawo.
Pierwotne było prawo zwyczajowe. Jest ono bardzo dobrze znane, bo osoby wewnątrz plemienia rozmawiając przekazywały go sobie.
Reguły postępowania były pierwotne od władzy (zwierzęta stadne - drapieżniki) ze względu na instynkt zwierzęcy są pewne reguły jak postępowały, jaką miały hierarchię. Zwierze było symbolem życia, istota zwierzęca była zbliżona do istoty ludzkiej.
Pierwsze reguły prawne to reguły przyrodnicze, reguły które pozwoliły przetrwać, przeżyć, wypływały z natury, z instynktu.
Można przetrwać bez wodza, ale nie da się przetrwać bez pożywienia, schronienia, obrony przed atakiem ze strony innych.
Normy prawne później uzasadniano od strony religijnej, pochodziły od Boga, a sankcja pochodzi od Boga i ludzie się ich bali.
Normy prawne pokrywają się z normami moralnymi.
Do życia społecznego potrzebne jest bardziej prawo niż władza. Społeczeństwo bez prawa nie może przeżyć, a bez władzy przeżyje.
Reguły prawne wbudowane w świadomość dają szanse przeżycia.
Prawo rozwijało się równolegle z władzą.
Religia.
Bez religii ( wierzenia magiczne, mitologiczne) nie powstał aparat państwowy. Nie ma władzy bez religii.
Kasta kapłanów, magów, szamanów cieszyła się największym uznaniem. Wódz mógł być kapłanem, co wzmacniało jego pozycję jako wodza i podwyższało autorytet jako kapłan.
Aparat państwowy nigdy by nie powstał bez religii, aury boskości (teokracja, hierokracja). Kapłani monopolizowali wiedzę (zaćmienie słońca), inżynierię.
Despotie wschodnie to kraje żyznego półksiężyca: Mezopotamia, Babilonia, Egipt (mega regionalne państwa)
Społeczności osiadłe i agrarne.
- struktura własności ( biedni, średni, bogaci)
- władca - faraon Egiptu - wymuszał posłuszeństwo a wszystkich poddanych traktował jak niewolników. Faraon uważany był za syna boga albo sam nazywał się bogiem.
Faraon traktował poddanych jak swoją własność, a także inwentarz żywy (konie, kozy, krowy, psy itp.) Prawa poddanych były ograniczone.
- kapłani - z wiedzą astrologiczną. Bez ich pomocy władza faraona byłaby bardzo słaba.
- arystokracja rodowa - czerpiąca zyski z pracy niewolników.
- instytucje wojskowe - wojsko nieodzowny element każdego państwa.
- wymiar sprawiedliwości - najwyższym sędzią był władca (faraon, król) (Mezopotamia - kodeks Hammurabiego, Egipt - decyzje urzędników)
Ćwiczenia IV
Teokracja żydowska
Oparta na umowie między bogiem a społecznością żydowską. Immamentnie powiązana z religią - żydowska Tora lub Pięcioksiąg Mojżeszowy Starego Testamentu.
Uważają oni, że to bóg wybrał ich naród. Boga traktowali osobowo.
Przymierze - umowa między ludem a bogiem: Abraham i Mojżesz zobowiązali się w imieniu całego ludu izraelskiego do przyjęcia i przestrzegania dekalogu a później Pięcioksięgu. W zamian bóg przyjął naród żydowski pod szczególną opiekę.
Realną władzą jest Pan Bóg, który rządzi za pomocą dekalogu.
Ideologia monarchiczna - czasami Żydami rządzili królowie zrzucani z tronu za nieprzestrzeganie dekalogu.
Ideologia kapłańska - wytworzona przez Żydów bez własnego państwa, żyjących na wygnaniu, na całym świecie. Kapłani interpretowali prawo żydowskie. Cadykowie i rabinowie - to kapłani. Byli też kapłani sędziowie, którzy osądzali Żydów według prawa. Żydzi wprowadzili ideę samorządności prawa. Najważniejsze jest prawo i jego przestrzeganie.
Instytucje polityczne:
- sądy rabinackie i cadyków - władza sądownicza była szczególnie ważna.
Była to demokracja teokratyczna tzn. podleganie bezpośrednie Panu Bogu.
Starożytne państwa śródziemnomorskie.
Zaczęły tworzyć się od II tysiąclecia p.n.e. (Grecja, Rzym)
Kultura helleńska od 1100 r. p.n.e., kiedy Dorowie opanowali Małą Azję i Grecję. Stworzyli archipelag małych państw, ale nie tworzyli jednego państwa.
Polis to wspólnota polityczna wolnych obywateli, kierowali się dobrem wspólnym.
Ateny to początek państwa demokratycznego.
Sparta to początek państwa zmilitaryzowanego.
Ćwiczenia V
GRECJA
greckie „polis”; termin polis, oznacza miasto-państwo, małą ojczyznę; w odniesieniu do antycznej Grecji, należy je rozumieć w następujący sposób: Grecja składała się z mniejszych miast, z których każde było państwem samo dla siebie; państwowość miast charakteryzowała się odrębnym ustrojem politycznym, odrębnym życiem publicznym, administracyjnym oraz prawnym każdego z polis, jak również odrębną gospodarką oraz kulturą każdego z ośrodków; w ramach państwa, polis rywalizowały ze sobą o przywództwo nad Grecją, a także o zajęcie jak najwyższego miejsca w hierarchii poszczególnych polis; realnie do rangi przywódcy politycznego czy wojskowego na półwyspie, mogły pretendować tylko dwa polis, a mianowicie Ateny i Sparta; demokracja ateńska miała charakter bezpośredni, praw pozbawieni w niej byli metoikowie, niewolnicy oraz wyzwoleńcy, z kolei nad wymiarem sprawiedliwości czuwali obywatele (i ich reprezentacja w licznie 6000 sędziów)
Politai - ludność związana z miastem, politis, rodzaj żeński od polites - "obywatel"
Politeia - oznaczała zarówno ogół obywateli, jak i strukturę (formę) polis;
Podstawowym pojęciem demokracji ateńskiej była wolność, czyli „znakomita rzecz”, pozwalająca obywatelowi „robić to, co chce i mówić to, co chce”, jeśli prawo nie każe inaczej. Utożsamiana ona była z szeroko pojmowaną równością, którą wyrażały cztery zasady:
izonomia, czyli równość praw (równe traktowanie obywateli w urzędzie podatkowym, przed sądem, na agorze),
izotomia czyli równość dostępu do urzędów (gwarancją tego miało być obsadzanie urzędów drogą losowania; funkcjonariusze powinni być kontrolowani),
izegoria, czyli równość wolnego słowa (istota wolności), prawo wypowiedzi dla wszystkich w Zgromadzeniu Ludowym, prawo do wygłaszania własnych wniosków i projektów ustaw
izegomia, czyli równość dyskusji publicznej (na zgromadzeniu ludowym każdemu przysługuje prawo do zabierania głosu; za treść wystąpienia nie można nikogo karać ani nawet ganić).
Z wolności nie korzystały jednak kobiety, a licznych w Grecji niewolników traktowano jak rzeczy.
Pomijano na ogół równość majątku i ograniczano się do twierdzenia, że zasada równości to tylko równa szansa, równy start na drodze do bogactwa.
Kierowano się zasadą praworządności (eunomia) , pojmowaną jako dobrowolne, ale konieczne podporządkowanie się prawu. Obywatele są twórcami prawa, mogą je zmieniać jeśli przestaje im służyć, ale tak długo, jak ono obowiązuje, musi być przestrzegane.
Eleutheria, co znaczy mniej więcej tyle co polskie "wolność". Oznaczało to, że obywatele są absolutnie wolnymi jednostkami i państwo nie ma prawa ingerować w ich życie poza przypadkami w których ich działanie ewidentnie szkodziłoby innym politai bądź plamiłoby honor polis.
Nomos - prawo
Instytucje w Atenach:
Bule - Rada Pięciuset - organizowała i nadzorowała życie ateńskiej polis, między innymi rozpatrywała skargi przeciwko urzędnikom. Członków Rady losowano spośród kandydatów wybranych w demach. Dzielono ich następnie na 10 komisji (w każdej było 50 członków z 1 fyli). Każda komisja rządziła przez 1/10 części roku. 50 - osobowa część Rady zwana była prytanią, a jej członkowie prytanami. Bule przygotowywała także projekty ustaw, które następnie były rozpatrywane przez eklezję.
Eklezja - Zgromadzenie Ludowe - tworzyli je wszyscy obywatele ateńscy (choć należy pamiętać, że nie każdy mieszkaniec Aten był obywatelem). W czasach Peryklesa miejscem posiedzeń Zgromadzenia był Pnyks - wzgórze położone naprzeciw Akropolu. Obrady rozpoczynały się o świcie, a kończyły się o zachodzie słońca. Demos - czyli obywatele ateńscy byli tu całkowicie suwerenni, mogli zgłaszać projekty dekretów lub poprawek do nich, ale jeśli ich postulaty były sprzeczne z prawem to obłożono ich sankcjami karnymi. Na Zgromadzeniach Ludowych rozstrzygano zazwyczaj sprawy bieżące państwa.
Ze Zgromadzeniem Ludowym wiąże się pojęcie demagogów - tak od IV w p.n.e. zwano polityków, którzy byli bardzo popularni na zebraniach (demagog to też ten, co przewodniczył demosowi).
Bardzo specyficznym zwyczajem, jaki upowszechnił się w Atenach był tzw. ostracyzm. Raz do roku zadawano na Zgromadzeniu pytanie czy jakiś polityk zagraża ustrojowi państwa. Jeśli padła odpowiedź twierdząca, to na następnym Zgromadzeniu obywatele głosowali na skorupkach zwanych ostrakami (po grecku ostrakon to właśnie skorupka), a wskazany przez większość polityk skazany był na dziesięcioletnie wygnanie.
Heliaja - Sąd ludowy - główna instytucja sądownicza, złożony z 6 tys. członków wybranych drogą losowania. Sędzią mógł zostać każdy obywatel po ukończeniu 30 roku życia. Decyzje o winie i karze podejmowano w tajnym głosowaniu. Głosowano za pomocą specjalnych żetonów wrzucanych do odpowiednich urn.
Z sądem ludowym wiąże się pojęcie syrkofanta - donosiciela. Do uruchomienia procedury sądowej potrzebna była tylko skarga konkretnego człowieka. Demokracja ateńska nie znała bowiem instytucji prokuratora.
Struktura społeczna Aten:
Obywatele - polites - mieli prawa polityczne, pełnoprawnym obywatelem Aten był wolny z urodzenia mieszkaniec Attyki z ojca Ateńczyka.
Nieobywatele dzielili się na trzy grupy:
metojkowie - warstwa cudzoziemców, spośród nich rekrutowali się kupcy i rzemieślnicy, nie mieli oni praw politycznych
niewolnicy - byli własnością pana i traktowano ich jak rzecz, nie mieli żadnych praw. Na ich pracy opierała się cała gospodarka ateńska. Panowie mieli nad nimi całkowitą władze, jednak na kare śmierci mógł skazać ich tylko sąd.
wyzwoleńcy - wyzwolony niewolnik, nie nabywał praw obywatelskich, jego sytuacja była podobna do metojka.
Konflikty między arystokracją i rolnikami doprowadziły w końcu w 621r. p.n.e. do kodyfikacji prawa, której dokonał Drakon. Ustanowione przepisy charakteryzowały się znaczną surowością.
W latach 594-591 p.n.e. Solon wprowadził zmiany w ustroju politycznym Aten. Wprowadził m.in. równość wszystkich obywateli wobec prawa, unieważnił jednorazowo długi oraz dokonał podziału społeczeństwa na cztery grupy według kryterium zamożności. Solon powołał do życia Radę Czterystu.
Klejstenes przeprowadził następne reformy (508-507 p.n.e.). Do jego dokonań należało utworzenie Rady Pięciuset, sąd skorupkowy. Reformy, które przeprowadził Klejstenes, wprowadziły w Atenach rządy ludu, czyli demokrację. W tym ustroju wszystkim obywatelom przysługiwały prawa, które wcześniej zastrzeżone były tylko dla arystokracji.
Instytucje w Sparcie:
Państwo oligarchiczne; społeczeństwo w którym wyjątkowo wysoką pozycję zajmowała kobieta, a to poprzez fakt skoszarowania mężczyzn; kobiety prowadziły gospodarstwa domowe, potrafiły władać bronią (na wypadek buntu helotów), umiały czytać i pisać
Państwem rządzili:
dwaj dziedziczni królowie (cecha specyficzna polis spartańskiego);
Geruzja - rada starszych, składająca się z 28 członków - ciało doradcze,;
Apella - zgromadzenia ludowe, z udziałem pełnoprawnych obywateli Sparty, jego rola ograniczała się do minimum, a mianowicie do wypowiadania się na tak lub na nie odnośnie projektów przedkładanych zgromadzeniu przez geruzję;
eforat - urząd pięciu spartiatów wybierany na jednoroczną kadencję, kontrolujący wszystkie urzędy oraz życie publiczne polis
Geruzja - Rada starszych był to złożony 28 starszych mężczyzn, którzy przekroczyli 60-ty rok życia. Głównym zadaniem geruzji było przedstawianie propozycji uchwał zgromadzeniu, w którym zasiadali wszyscy wolni obywatele. Stopniowo zmniejszała się rola królów, aż w końcu ich władzę ograniczono do pełnienia funkcji wojskowej i religijnej.
Apella - Zgromadzenie ludowe również było organem doradczym, ciałem kolegialnym złożonym początkowo ze wszystkich spartiatów, którzy ukończyli 20 lat. Z czasem ich liczbę zredukowano do kilkudziesięciu osób. Do zadań Apelli należało podejmowanie najważniejszych dla Sparty decyzji, wybór najważniejszych organów, członków Geruzji i eforów.
Eforat - faktyczne decyzje zapadały tu pośród grona 5 urzędników tzw. eforów. To do nich należała władza wykonawcza oraz troszczenie się o kwestie bezpieczeństwa. Poza tym zajmowali się także polityką zagraniczną, prowadzili obrady zgromadzenia i piastowali stanowiska sędziów. Co ciekawe, eforowie mogli postawić monarchów w stan oskarżenia.
Struktura społeczna Sparty:
heloci (ludność podbita, rdzenna społeczność Lakonii i Mesenii, przekształcona w zależną ludność chłopską jak niewolnicy pracowali na działkach Spartan; pozbawieni praw politycznych i cywilnych),
Byli to państwowi niewolnicy, którzy pochodzili z podbitej ludności. Helotom nie przyznano żadnych praw, a posłuszeństwo wśród tej grupy utrzymywano używając terroru.
periojkowie (wolni mieszkający wokół polis, ale bez praw politycznych, trudniący się handlem i rzemiosłem), czyli osoby trudniące się handlem i rzemiosłem oraz właściciele ziemscy. Chociaż cieszyli się pełną wolnością, to nie mieli wpływu na kształt państwowego życia. Ich zadaniem była praca na rzecz Sparty.
spartiaci (pełnoprawni obywatele Sparty) Była to najmniejsza grupa, ponieważ liczyła tylko kilkanaście tysięcy przedstawicieli. Spartiaci mieli pełnie praw obywatelskich. To oni sprawowali urzędy i uczestniczyli w zgromadzeniu ludowym. Utrzymywali się o głównie z ziemi, którą na ich potrzeby uprawiali heloci. Spartiaci uczyli się także sztuki walki, którą cały czas doskonalili. Określano ich mianem wspólnoty jednakowych.
Agoge - system wychowania chłopców w Sparcie
Dużą wagę przywiązywano do odpowiedniego wychowania młodzieży, która miała w przyszłości wyrosnąć na porządnych obywateli, którzy byliby skorzy do walki w obronie ojczyzny. Spartiata od urodzenia do śmierci podporządkowany był państwu. Kiedy tylko na świat przyszedł chłopiec, zbierali się geronci, którzy na podstawie oględzin niemowlęcia, podejmowali decyzję czy jest ono dostatecznie silne by w nie zainwestować i wychować. W wypadku, gdy orzekali, że dziecko jest słabe, to skazywano je na śmierć w górach. Chłopcy znajdowali się pod opieką matki do momentu ukończenia 7 lat. Wtedy szli do szkoły, gdzie poddawano ich surowemu wychowania, które było wstępnym krokiem do uczynienia z nich przyszłych wojowników. Młodzieńcy trafiali pod opiekę państwa. Wymagano od nich przyswojenia wojskowej dyscypliny oraz kształtowania swojej fizycznej siły. Nad edukacją chłopców do momentu ukończenia przez nich 20 lat, czuwał państwowy wychowawca. Podopieczni brali udział we wspólnych zabawach, natomiast mieszkali w rodzinnym domu. Dopiero w wieku 12 lat musieli opuścić dom i przez kolejnych 18 lat żyć i mieszkać w koszarach, gdzie ćwiczyli swój umysł i ciało. Od chłopców wymagano całkowitego posłuszeństwa, skromnego odzienia oraz spożywania niewielkiej ilości pokarmów. W koszarach panowały bardzo ciężkie warunki. Młodzieńcy musieli spać na łóżkach wykonanych z trzciny oraz poddawani byli różnym próbom wytrzymałościowym. Jedną z nich była dokonywana przed ołtarzem bogini Artemidy chłosta, którą należało przejść bez wydania żadnego jęku. Większość czasu wypełniały chłopcom ćwiczenia fizyczne, rzucanie oszczepem i szermierka. Uczono ich także udzielania zwięzłych i lakonicznych wypowiedzi, a także kłamstwa i sposobów na kradzież, które miały być przydatne w kryzysowej sytuacji. Mężczyźni mieszkali razem w obozie do momentu ukończenia 30 lat. Dopiero w tym wieku mogli wstąpić w związek małżeński. Natomiast do ukończenia 60 roku życia Spartiaci musieli razem jadać posiłki.
Co ciekawe, również kobiety były poddawane temu surowemu wychowaniu, by w przyszłości rodzić silne i zdrowe niemowlęta. Uczestniczyły więc w różnych zawodach i dbały o swoją kondycję fizyczną. Uczono ich także tego jak dobrze prowadzić gospodarstwo domowe i jak prowadzić handlowe interesy.
Ćwiczenia VI
Dzieje starożytnego Rzymu.
- warunki geograficzne, tereny niezwykle dogodne do uprawy zbóż, wzniesienia Półwyspu Apenińskiego były wykorzystywane do uprawy winnej latorośli, oliwek, owoców; klimat śródziemnomorski; Półwysep oblany morzami: Liguryjskim, Tyrreńskim, Adriatyckim oraz Jońskim; nadmorskie położenie umożliwiało rozwój polityki handlowo-kupieckiej
- ludność, większą część mieszkańców Italii stanowili Italicy, którzy przybyli tu zza Alp w II tysiącleciu p.n.e., pozostałe plemiona zamieszkujące Półwysep to Etruskowie, Latynowie, a także Grecy
- ekspansja Rzymu, 275 rok p.n.e. - wojna Rzymu z Tarentem, Tarent uzyskuje pomoc króla Epiru Pyrrusa, który w bitwie pod Benewentem pokonuje armię rzymską; do roku 264 p.n.e. Rzym podbija obszar całego Półwyspu Apenińskiego
- armia, podstawową jednostką organizacyjną armii rzymskiej był legion, w skład legionu wchodziło 3000 ciężko uzbrojonych piechurów, 1200 lekko uzbrojonych piechurów oraz 300 jezdnych; na czele dwóch legionów stał konsul; w V wieku p.n.e. w obrębie legionu wyodrębniono 30 manipułów; każdy rzymski legionista miał obowiązek posiadania własnego uzbrojenia, musiał brać udział w przeglądach armii, organizowanych na Polu Marsowym
- społeczeństwo, do roku 509 p.n.e. w Rzymie panował ustrój monarchiczny, ostatnim królem był zaś Tarkwiniusz Pyszny z rodu etruskiego; po upadku króla Tarkwiniusza dotychczasowy ustrój monarchiczny, zastąpił ustrój republikański; republika narodziła się na skutek walk prowadzonych pomiędzy patrycjuszami (arystokratami) a plebejuszami (ludem); społeczeństwo dzieliło się na: arystokratów (w obrębie których występowały grupy nobilów, czyli właścicieli latyfundiów oraz senatorowie, jak również grupy ekwitów, tj. bogatych przedsiębiorców, kupców), chłopów oraz niewolników
- urzędy republikańskie
urzędnicy wyżsi
dwóch konsulów: dowódcy armii; namiestnicy ważnych prowincji; zwoływali Zgromadzenia Ludowe i Senat; mieli inicjatywę ustawodawczą; kadencja jeden rok
cenzorzy: przygotowywali listy senatorów; spisy obywateli; dbali o finanse Rzymu
pretorzy: przewodniczyli sądom
urzędnicy niżsi
edylowie: zajmowali się igrzyskami; dbali o porządek w mieście; nadzorowali politykę rozdawnictwa zboża
kwestorzy: administrowali finansami państwa i armii
trybuni ludowi: obrońcy praw ludu; mieli prawo veta w stosunku do rozporządzeń Zgromadzenia, urzędników oraz senatu
dyktator: posiadał pełnię władzy w chwili zagrożenia państwa lub w chwili wojny; powoływany na okres sześciu miesięcy
senat: sterował polityką zagraniczną Rzymu; obsadzał namiestników w prowincjach; w praktyce senat stanowił prawo oraz gwarantował ciągłość polityki państwa
- niewolnictwo: fundamentem funkcjonowania gospodarczego Imperium Rzymskiego; najczęstszym sposobem pozyskiwania niewolników w antycznym Rzymie, były wyprawy korsarskie lub wojny; wyróżniano dwie grupy niewolnicze, tj. niewolników będących własnością prywatną oraz niewolników należących do państwa; najczęściej niewolników określano mianem mówiących narzędzi; niewolnicy buntowali się przeciwko podobnemu traktowaniu organizując powstania; najważniejsze i najbardziej znane powstania niewolnicze w dziejach starożytnego Rzymu to:
bunt sycylijski z roku 137 p.n.e., na czele którego stanął niejaki Eunus; niewolnicy z nienawiścią mordowali swoich panów oraz ich rodziny; wadą powstania była spontaniczność ruchu, pozbawionego jakiegokolwiek planu i programu działania; po pięciu latach (w roku 132 p.n.e.) bunt stłumiono, a Eunusa zgładzono w więzieniu
rebelia sycylijska z lat 104-101 p.n.e., na czele niewolniczego zrywu stanęli: Salwiusz oraz Atenion; bunt stłumił konsul Mariusz Akwiniusz
powstanie Spartakusa (73-71 rok p.n.e.), największe i najniebezpieczniejsze dla rzymskiej władzy powstanie, powstanie gladiatorów; miejscem schronienia się niewolników został Wezuwiusz; pierwsza próba złamania powstania przez regularne wojsko dowodzone przez Klaudiusza, zakończyła się niepowodzeniem, kolejna - także; o niepowodzeniu Spartakusa zadecydowały dwie zasadnicze przesłanki, po pierwsze: rezygnując z przeprawy przez Alpy, gladiatorzy postanowili udać się na południe kraju, licząc na pomoc korsarzy; po drugie: część powstańców na czele z Kriksosem, zdecydowała odłączyć się od Spartakusa, i wyruszyła na Rzym (72 rok p.n.e.); bilans powstania był taki, że do jego ostatecznego upadku przyczynili się rzymscy chłopi; 6000 uczestników powstania ukrzyżowano, samego zaś Spartakusa zamordowano (przy czym jego poćwiartowanego ciała nigdy nie odnaleziono)
bilans - pomimo upadku kolejnych powstań niewolniczych, pomimo kar na jakie skazywano krnąbrnych i chętnych do buntu niewolników, w Rzymie dokonywały się zmiany; i tak począwszy od rebelii Spartakusa, właściciele niewolników z obawy przed nimi, upowszechniają nową formę gospodarowania ziemią, a mianowicie kolonat (kolonat to stan przejściowy pomiędzy gospodarką o charakterze niewolniczym a gospodarką feudalną, najczęściej dziedziczny, polegał na dzierżawieniu ziemi ludności zależnej)
- od republiki do cesarstwa, wobec upadku znaczenia senatu w starożytnym Rzymie, wobec konsekwentnie rosnącego znaczenia armii oraz przywódców wojskowych (począwszy od 80 roku p.n.e.), oraz wobec ich pragnienia uniezależnienia się od senatu, w miejscu dotychczasowego ustroju republikańskiego, pojawił się nowy ustrój, a mianowicie cesarstwo
triumwiraty
pierwszy triumwirat, 60 rok p.n.e., z udziałem Gajusza Juliusza Cezara, Pompejusza i Krassusa, ale bez zgody senatu, cel: przejęcie władzy w Rzymie
reformy Juliusza Cezara (100-44 p.n.e.): przekazanie sądownictwa senatorom i ekwitom, skrócenie kadencji prokonsulów do dwóch lat, i propertów do jednego roku, nadanie jednakowego znaczenia prawnego urzędom miejskim prowincjonalnym i urzędom miejskim rzymskim
drugi triumwirat, 15 marca 44 rok p.n.e. - tzw. Idy marcowe, Juliusz Cezar zostaje zgładzony z rąk Brutusa
formy cesarstwa (od roku 31 p.n.e., tj. od zwycięstwa Oktawiana Augusta nad Markiem Antoniuszem pod Akcjum)
pryncypat; Oktawia August (augustus - dostojny) pierwszym rzymskim pyncypsem; skupił władzę jako imperator (najwyższy wódz), princeps senatus (pierwszy senator), prokonsul (zarządca prowincjami) oraz najwyższy kapłan i trybun ludowy; niemniej jednak Oktawian zachował resztki ustroju republikańskiego (senat oraz urzędnicy zależni od władcy i senatu); za panowania Oktawiana dokonuje się swoiste przejście od republiki do monarchii; pryncypat utrzymał się do przełomu III i IV wieku n.e.
dominat, ustanowiony przez cesarza Dioklecjana (III/IV wiek n.e.); forma władzy absolutnej; władca tworzył prawa niemniej jednak, sam stał ponad nimi; władcy w dobie dominatu domagali się boskiego uwielbienia oraz czołobitności; okres największych prześladowań chrześcijaństwa
- upadek Cesarstwa Zachodniego
rok 395 p.n.e. cesarz Teodozjusz Wielki podzielił Cesarstwo Rzymskie na dwie części, tj. na część Wschodnią z ośrodkiem dyspozycyjnym w Konstantynopolu, oraz na część Zachodnią z ośrodkiem centralnym w Rzymie
przyczyny wewnętrzne upadku Cesarstwa Zachodniego
brak silnej władzy wykonawczej (cesarskiej)
utrwalenie się procederu wynoszenia na tron cesarski uzurpatorów
dysfunkcja gospodarcza oraz inflacja
zmniejszenie się liczby niewolników na skutek nie prowadzenia przez Rzym wojen zewnętrznych
brak rąk do pracy
brak wolnych chłopów mogących zasilać szeregi rzymskiej armii
dysfunkcja handlu oraz rzemiosła
przyczyny zewnętrzne upadku Cesarstwa Zachodniego
grabieżcze najazdy barbarzyńców (plemion skandynawskich) na posiadłości rzymskie w III wieku n.e.
wędrówki ludów; począwszy od 325 roku n.e. miały miejsce migracje oraz przemieszczenia plemion germańskich oraz słowiańskich, w obrębie kontynentu europejskiego; rok 406, początek zasiedlania przez plemiona Wandalów, Burgundów, Sasów, Franków itd. granic Rzymskiego Cesarstwa; rok 409 Swebowie opanowali terytoria Półwyspu Iberyjskiego; 455 rok - Wandalowie po podporządkowaniu sobie Afryki, wkraczają do Rzymu; ziemie opanowane przez plemiona germańskie w toku wielkiej wędrówki ludów (w okresie IV-V wieku) to: dorzecze Rodanu - Burgundowie, Anglia - Anglowie i Sasi, Hiszpania -Wizygoci, Afryka Północna - Wandalowie, Półwysep Iberyjski - Alanowie i Swebowie, Kanonia i Panonia - Ostrogoci, Galia - Frankowie i Północna Italia - Longobardowie
- rok 476 - upadek Cesarstwa Zachodniego dokonuje się na skutek odsunięcia od władzy ostatniego cesarza Imperium Rzymskiego, przez germańskiego przywódcę Odoakera, oraz uznania przez wspomnianego wodza zwierzchnictwa Cesarstwa Wschodniego nad Rzymem; Bizancjum miało przetrwać jeszcze niemal jedno tysiąclecie (tj. do roku 1453); i choć kultywowało ono tradycję oraz kulturę starożytnego państwa rzymskiego, to upadek Cesarstwa Zachodniego w Europie wyznacza koniec epoki starożytnej i inicjuje kolejny etap w dziejach i historii świata, tj. średniowiecze, rok 476 jest więc pod tym względem datą symboliczną
7