1. Wymiary legitymizacji władzy

Władza jest legitymizowana o ile:

• jest zgodna z ustalonymi regułami

• reguły te znajdują usprawiedliwienie w przekonaniach zarówno sprawujących władzę, jak i podporządkowanych jej

• istnieją przejawy akceptacji określonych stosunków władzy ze strony podporządkowanych

Są to trzy poziomy legitymizacji: reguł, przekonań i zachowań - nie są alternatywne, lecz uzupełniają się współtworząc legitymizację określonych stosunków zależności. Każdy z tych poziomów posiada autonomie i charakterystyczna formę deficytu legitymizacyjnego (non - legitymacy)

A. Władza jest leg przede wszystkim wtedy, gdy nabywa się ją i sprawuje zgodnie z przyjętymi REGUŁAMI - „reguły władzy”.

Mogą występować w postaci:

> reguł niepisanych

> należeć do nieformalnej konwencji

> mogą być sformalizowane w postaci kodeksów czy postanowień

Nacisk na formalizacje wyrasta z potrzeby rozstrzygania sporów w oparciu o precyzyjne reguły, gdzie prawna legitymizacja jest dobrze rozwinięta, ale tez znaczący udział odgrywa konwencja czy zwyczaj.

Przeciwieństwem legitymizacji na poziomie reguł jest NIELEGALNOŚĆ WŁADZY. Władza jest nielegalna, gdy nabyta została z pogwałceniem reguł lub jest sprawowana w sprzeczności z nimi.

Tam, gdzie reguły władzy są łamane ciągle, możemy mówić o CHRONICZNYM BRAKU LEGALNOŚCI

B. Władza jest legitymizowana, o ile reguły władzy znajdują oparcie w PRZEKONANIACH stron związanych stosunkami władczymi.

Władza musi pochodzić od uznanego autorytetu, reguły - zabezpieczać odpowiednie kwalifikacje osób sprawujących władzę, struktura władzy - być postrzegana jako służąca interesom ogólnym.

Te uzasadnienia zależą od panujących w społeczeństwie przekonań o tym, co jest prawomocnym źródłem autorytetu, jakie cechy władcy są pożądane i jak je nabywać oraz czym jest interes ogólny, wzajemne korzyści oraz społeczne potrzeby.

Jedna z cech dystynktywnych stosunków władczych jest nierówność pozycji, społecznych szans i odrębność wartości pomiędzy grupa mającą władzę a poddanymi.

Musi jednak istnieć minimum wspólnych przekonań, na którym można oprzeć podstawy usprawiedliwienia reguł władzy.

Reguły władzy nie są legitymizowane w stopniu, w jakim nie mogą znaleźć usprawiedliwienia w sferze panujących przekonań, z powodu:

• braku ich zgodności

• za przyczyna zmiany przekonań, która pozbawia istniejące reguły niezbędnego wsparcia

• z powodu zmieniających się warunków, które czynią funkcjonujące usprawiedliwienie niewygodnymi

C. Trzeci wymiar zakłada czynne przyzwolenie ze strony podporządkowanego na zależności władcze - wyrażające się w konkretnych ZACHOWANIACH.

Zachowania te posiadają moc tworzenia subiektywnej identyfikacji z układem władczych zależności bez względu na osobiste motywy, leżące u podstaw.

Zachowania wyrażające przyzwolenie wprowadzają do stosunków władczych moralny komponent, a także tworzą normatywne zobowiązania wobec osób w nie zaangażowanych.

Co więcej zachowania te mają znaczenie publicznych deklaracji i symboli. Są wyrazem i potwierdzeniem nie zaangażowanych w relacje podległości jako potwierdzenie posiadania legitymizacji władczej.

Niektórzy uważają, że aktywne przyzwolenie jest charakterystycznym składnikiem legitymizacji związanej z nowoczesna tradycją liberalną, jednak takie rozumowanie zawęża koncepcje przyzwolenia do kryteriów właściwych kulturze indywidualistycznej - zakłada się, że akceptacja winna być związana z własnym wyborem i w zasadzie wszyscy pełnoletni są upoważnieni do udzielania takiego przyzwolenia (na danym terytorium).

W kulturze pre -indywidualistycznej uważane było za oczywiste, że mężczyźni mogli udzielać przyzwolenie w imieniu swoich żon, dzieci.

To co uważane jest za przyzwolenie i od kogo się go wymaga zależy od konwencji danego społeczeństwa.

Cecha uniwersalna legitymizacji władzy jest wymóg wyrażania publicznej akceptacji zależności władczych przez określone ceremonie, podjęte przynajmniej przez elitę społeczeństwa, które wzmacniają zobowiązania wobec władzy zwierzchnej, a wobec zew. obserwatorów demonstrują jej legalność.

Różne wymiary legitymizacji i formy braku owej można podsumować;

Kryteria leg władzy Formy braku leg władzy

A. zgodność z regułami Nielegalność (złamanie reguł) (zgodność z

prawem)

B. powszechna akceptacja reguł Deficyt akceptacji reguł (sprzeczność pomiędzy

regułami i powszechnymi przekonaniami, brak zgodności przekonań dotyczących reguł sprawowania władzy)

C. Legitymizacja poprzez czynne Delegitymizacja (wycofanie czynnego poparcia)

przyzwolenie

2. Problemy legitymizacji władzy państwowej

PAŃSTWO - szereg wyspecjalizowanych instytucji, które posiadają monopol stanowienia prawa i władzy sądowniczej na określonym terytorium oraz środków zorganizowanego przymusu niezbędnego do zapewnienia tym instytucjom skuteczności.

Państwo jest odpowiedzialne za:

• określone relacje, które rządzą wszystkimi innymi relacjami władzy

• legalizacje tych relacji poprzez dostosowanie ich do porządku prawnego

Można zatem stwierdzić następujące problemy legitymizacyjne, charakterystyczne dla władzy politycznego typu:

• struktury państwowe są płaszczyzną zmagań różnych sił społecznych, chcących ingerować w proces stanowienia reguł prawnych - trzeba to kontrolować; zazwyczaj skoncentrowana w systemie instytucji centralnych

• władza państwowa nie podlega nadrzędnemu prawodawcy, którego autorytet mógłby uprawomocnić i gwarantować jej własne reguły - samo uprawomocnienie>>> istota suwerenności państwa.

Jednak stwierdzenie o braku nadrzędnego autorytetu należy opatrzyć dwoma zastrzeżeniami:

1) każde państwo jest częścią systemu państw, wzajemne uznanie suwerenności potwierdza prawo każdego z nich do prawodawczego monopolu w obrębie własnego terytorium.

> nie pociąga to bynajmniej legalizacji konkretnych rozwiązań polityczno -instytucjonalnych - dlatego „system międzynarodowy” może co najwyżej potwierdzić prawomocność suwerenności każdego państwa na obszarze jego własnego terytorium

2) suwerenność jako monopol stanowienia prawa i zapewnienia jego skuteczności nie jest tożsame z władzą „po prostu” oraz ze zdolnością państwa do realizowania różnych celów.

> kraje, które są słabe mogą liczyć na pomoc ze strony innych państw w zamian za ograniczenie swojej suwerenności, w pewnych dziedzinach - ale za to zwiększają one zakres kontroli nad międzynarodowym środowiskiem.

Dlaczego jednak pomimo tych niedoskonałości władza państwowa wykazuje taką trwałość?

Odpowiedz po części leży w sposobie wew. organizacji państwa - podtrzymywanie konstytucyjnych reguł zależy od spełnienia 2 warunków:

1. niezależność sądowniczych instytucji państwa

• brak autorytetu może być rekompensowany przez podział władz wewnątrz państwa, który powoduje że jedna część jest odpowiedzialna przed inną w zakresie przestrzegania prawa.

• odpowiedzialność tego rodzaju zależy również od rozwoju etosu prawnej bezstronności (a nie tylko od formalnej niezależności instytucji wymiaru sprawiedliwości) oraz od istnienia niezależnych mediów, które ujawnia wszelkie niezgodne z prawem działania polityków

2. rzeczywiste podporządkowanie armii cywilnej kontroli

• poprzez upolitycznienie armii, systematycznym wpajaniem światopoglądu i wartości rządzącej elity, w obronie których odgrywa ona szczególną rolę ( systemy jednopartyjne, zwłaszcza komunistyczne)

• poprzez całkowitą depolityzację armii, którą szkoli się wyłącznie w duchu wartości wojskowego profesjonalizmu (systemy liberalne).

• wojsko jest skutecznie izolowane od nacisków i konfliktów społecznych oraz od nieprawidłowości w polityce rządu lub w porządku konstytucyjnym, który armia ma ochraniać

Porządek konstytucyjny jest trwały tylko o tyle, o ile jest podtrzymywany przez społeczeństwo.

Znanym przykładem jest Weberowska idea panowania „racjonalno- legalnego” - legalność jest nie tylko koniecznym, lecz także wystarczającym warunkiem legitymizacji, która dzięki temu może być gwarantowana wyłącznie przez biurokratyczna zasadę postępowania zgodnie z normami.

3. Reguły konstytucyjne i ich legitymizacja

Analizując zakres legitymizacji władzy politycznej musimy:

• zbadać jej legalność

• zakres społecznej akceptacji porządku konstytucyjnego, na którym się ta władza opiera

Dwa kryteria mają kluczowe znaczenie dla legitymizacji porządku konstytucyjnego:

1. pierwszym jest pochodzenie władzy politycznej z „autorytatywnego źródła”.

Konstytucja musi być zgodna z utrwalonymi przekonaniami o tym, skąd prawomocna władza powinna się wywodzić.

W tym aspekcie interesująca jest zmiana, która zaszła w przekonaniach społecznych od Rewolucji Francuskiej - zanik wiary w zasadę dziedziczenia i rozwoju wiary w suwerenność ludu.

Zasada suwerenności odniesiona jest do idei wyrażania przez państwo preferencji politycznych i tożsamości kulturowo - historycznych narodowej wspólnoty

Autorytet polityczny i jego źródła:

Decydującą zmianę odegrała tutaj erozja wiary w nadrzędną wartość urodzenia i dynastycznej sukcesji.

Zmiana ta spowodowała, iż państwo przestało być uważane za osobistą własność władcy, a zaczęło być postrzegane jako własność ludu.

Wszelki autorytet polityczny pochodzi od ludu (francuska Deklaracja Praw Człowieka).

Legitymizacja władzy państwowej zakłada potwierdzenie zasady suwerenności poprzez różne formy odpowiedzialności rządu przed wybranymi w powszechnych wyborach reprezentantami społeczeństwa.

2. kolejną cechą legitymizacji jest wiara w tradycjonalizm i dziedziczenie (monarchie konstytucyjne) - legitymizacja sytemu politycznego uzależniona jest od trwałości odnośnych przekonań, które dopełniają lub modyfikują w świadomości społecznej idee suwerenności ludu

Jak można pogodzić taką dwoistość w ramach jednej konstytucji?

1. różne zasady legitymizacji mogą odnosić się do różnych typów władzy w państwie, oddzielonych od siebie zgodnie z regułami konstytucyjnymi

• legislatywa może być wybierana w wyborach powszechnych, a premier wyznaczany wg innego klucza

2. ograniczenia jednego źródła autorytetu przez inne.

• w systemie komunistycznym - suwerenność ludu została poważnie ograniczona przez autorytet partii. Konstytucyjne reguły wyborcze i struktury reprezentacji parlamentarnej przypominały instytucje demokracji zachodnich, ale rzeczywista władza spoczywała w rękach partii komunistycznej.

We współczesnym świecie występują konstytucje, które czerpią swą prawomocność nie tyle z suwerenności obywateli - zasada suwerenności ludu jako ostateczne źródło autorytetu - konstytucja wymaga aprobaty obywateli.

Powinniśmy zatem rozróżnić:

1) legitymizację porządku konstytucyjnego związaną z jego zgodnością z panującymi poglądami na temat prawomocnych źródeł władzy zwierzchniej

2) legitymizację wynikającą z powszechnej akceptacji, wyrażonej w decydującym momencie zatwierdzania konstytucji.

W jaki sposób akceptacja może być wyrażona?

a) wybór Konstytuanty

b) „mobilizacyjny tryb poparcia rządu lub systemu konstytucyjnego”

c) rewolucja

Idea suwerenności obywateli pociąga dwie różne konsekwencje dla legitymizacji porządku konstytucyjnego.

1. porządek musi zawierać pewne procedury powszechnej reprezentacji politycznej, nawet jeżeli są one uzupełniane lub ograniczane przez reguły wynikające z innych źródeł autorytetu(prawomocność dziedziczenia, doktryny teokratycznej, ideologii).

2. nawet konstytucje oparte na „podwójnej” zasadzie autorytetu, wymagają powszechnej akceptacji, czy to przez decyzje zgromadzenia narodowego, plebiscyt, czy masową mobilizację rewolucyjnego typu

Idea suwerenności związana jest ściśle z ideą narodowej autonomii i samookreślenia. Znaczenie tej idei polegało na tym, że ukształtowane kulturowo, etnicznie i historycznie wspólnoty zyskały wymiar polityczny.

Jakie konsekwencje dla legitymizacji władzy politycznej ma idea narodowej autonomii w czasach współczesnych, kiedy granice państwowe są gwarantowane przez system międzynarodowych porozumień?

Tam gdzie narodowa tożsamość jest już ukształtowana, a większość ludzi identyfikuje się z określonym terytorium, idea narodowej niezależności jest źródłem silnego poparcie dla państwa, szczególnie w obliczu zewnętrznych zagrożeń.

Interes ogólny jako norma legitymizacji władzy

Państwo nowoczesne, w przeciwieństwie do tego tradycyjnego, oparte jest na dystynkcji pomiędzy sferą publiczną i prywatną.

Zaspokojenie potrzeb wspólnoty odbywa się wyłącznie przy użyciu środków publicznych. Jednak większość społeczeństw twierdzi, że rząd mija się z interesami ogółu.

Źródło tego to:

1. niepowodzenia rządu

2. partykularyzm rządu, wyrażający się albo w wykorzystaniu stanowisk publicznych dla prywatnych korzyści, albo w tendencyjnym faworyzowaniu interesów niektórych grup społecznych

S. M. Lipset wprowadza zatem rozróżnienie pomiędzy „legitymizacją” i „skutecznością” rządu.

Skuteczność - oznacza faktyczną realizację celów, zakres, w jakim system spełnia podstawowe funkcje władzy centralnej.

Błędem popełnionym przez Lipseta jest pominięcie kryteriów normatywnych i moralnych, a jedynie skupienie się na instrumentalnym pkt. widzenia.

A przecież legitymizacja władzy politycznej wymaga zarówno moralnego źródła autorytetu jak i realizacji celów, które stanowią uzasadnienie ogromnej koncentracji władzy w rekach państwa.

Cele jakie władza państwowa musi osiągnąć to wg Hobbesa:

1. państwowy monopol środków zorganizowanego przymusu jest niezbędny aby chronić pokój pomiędzy obywatelami oraz całą wspólnotę polityczna wobec zewnętrznych zagrożeń

2. dbanie o stały wzrost dobrobytu - podstawowy miernik oceny każdego rządu - państwo powinno chronić obywateli przed niszczącymi wpływami wolnokonkurencyjnego kapitalizmu (powinien zapewnić to, czego wolny rynek nie może)

Industrializacja - proces, któremu towarzyszą duże nierówności i zaburzenia struktur społecznych, szczególnie dotkliwe ze względu na sposób, w jaki niektóre kraje rozwijające się włączone zostały do międzynarodowego podziału pracy.

Kraje rozwinięte posiadają struktury gospodarcze w wystarczającym stopniu zróżnicowane i samowystarczalne, które zapewniają skuteczna ochronę obywateli przed najbardziej niepożądanymi skutkami oddziaływań międzynarodowego rynku.

4. Poparcie jako forma legitymizacji władzy

Poparcie wyrażone przez podporządkowanego legitymizuje władzę, która jest nad nim sprawowane.

Zachowania podporządkowanego rozpoznawane są w wymiarze symbolicznym i normatywnym jako przyzwolenie na władcze podporządkowanie a przez to jako aprobata reguł władzy.

Legitymizacja wynika z publicznego potwierdzenia prerogatyw władczych oraz powinności wynikających z nich dla podporządkowanego.

Legitymizacja stosunków władczych poprzez wyrażenia przyzwolenia jest potrzebna rządowi bez względu na to jak solidne są procedury, na których oparta jest władza.

Wyróżniamy 2 rodzaje poparcia:

1. w ramach procesu wyborczego

2. typu mobilizacyjnego

Instytucja wyborów łączy dwie funkcje:

• bezpośredniego lub

• pośredniego wyboru rządu i wyrażenia dla tego rządu poparcia.

Wyborczy tryb poparcia:

• opiera się na 2 przesłankach:

a) nikt nie ma prawa wyrażać poparcia w imieniu innej osoby,

b) aby było ono świadome, musi opierać się na rzeczywistym wyborze pomiędzy alternatywnymi stanami

* uległo to zmianie wraz z rozwojem instytucji liberalno - demokratycznych - formalny podział władzy politycznej przestał odzwierciedlać porządek klasowy i asymetryczne relacje pomiędzy płciami

* w okresie kształtowania się demokracji liberalnej ochronę przed konsekwencjami dysjunkcji stanowiły ograniczenia praw wyborczych do populacji mężczyzn posiadających określony majątek

* Locke rozwinął idee „milczącego przyzwolenia” - zgoda na opodatkowanie wymaga wyrażonej akceptacji ze strony tych, których własność podlega opodatkowaniu, a zgoda na podlega nie władzy państwowej może być domniemywana na podstawie aktu przebywania w zasięgu tej władzy i czerpania korzyści z jej istnienia.

• brak instytucji wyborów nie oznacza braku legitymizacji

Mobilizacyjny typ legitymizacji:

• zakłada, ze poparcie wyrażone jest przez długotrwałą, masowa aktywność obywateli i współpracę z rządem, realizująca określone cele

• zazwyczaj jest wynikiem rewolucji

• masowa mobilizacja polityczna jest postrzegana jako kontynuacja procesu rewolucyjnego

wg Webera koncepcja „charyzmatycznego panowania” - ale to nie do końca tak jest

• podstawowe znaczenie ma siła przekonań zbiorowych a nie demokratyczny wybór

• wiąże się z monopolistycznymi roszczeniami rządzącej partii - w sferze doktrynalnej, organizacyjnej i politycznej

• nie można publicznie wyrażać się dobrze o alternatywnych sytuacjach - zagrożenie dla władzy

• wymaga rozbudowanego systemu nadzoru i represji - konieczne uzupełnienie

• sukces uzależniony jest od żywotności określonych przekonań, które są zazwyczaj efektem opozycyjnych ruchów społecznych

dystynktywny - odróżniający, wyróżniający

dysjunkcja - 'rozdzielenie; niezgodność'

David Beetham - „Legitymizacja Władzy”

7

Teoria polityki - ćwiczenia Justyna Abdank - Kozubska gr. A

---