PROCEDURALNE pojęcie demokracji - ROBERT DAHL:

• rządy oparte na wolnych i otwartych wyborach (przy relatywnie niskich barierach uczestnictwa)

• autentyczna rywalizacja polityczna

• powszechna ochrona swobód obywatelskich

Uzupełnienie Dahla przez Juan'a Linza dot. demokracji: system polityczny może być uważany za demokratyczny, jeżeli dopuszcza:

swobodne kształtowanie się preferencji politycznych - poprzez wykorzystanie podstawowych wolności ZRZESZANIA SIĘ, INFORMACJI I KOMUNIKOWANIA - w celu nieskrępowanej, ale prowadzonej przy użyciu pokojowych środków rywalizacji pomiędzy przywódcami,

która ma na celu uprawomocnienie w równych przedziałach czasu ich władczych roszczeń.

Proceduralna koncepcja demokracji:

jest „typem idealnym” - wszystkie kryteria muszą być w wystarczającym stopniu spełnione, jeżeli jakiś system rządów ma być zakwalifikowany jako demokratyczny

brak systemów politycznych demokratycznie „idealnych”

nie wszystkie systemy, gdzie odbywają się regularne wybory można zaliczyć do kategorii demokratycznych:

cenzus posiadania praw własności (kraje zachodnioeurop. XIX)

kolor skóry (Pd. Afryka, na płd. USA)

wyjęte spod prawa partie radykalne

zdobywanie mandatów przy pomocy korupcji i przymusu (Meksyk)

rezerwowanie wyższych stanowisk rządowych dla jednostek lub grup, które w żaden sposób nie są odpowiedzialne przed elektoratem ( Portugalska Rada Rewolucyjna między 1976 a 1982r.)

proceduralne rozumienie demokracji nie pozwala w prosty sposób odróżnić systemy demokratycznego od niedemokratycznych.

Istotą systemów demokratycznych jest nieskrępowane ujawnianie konfliktów, dlatego w takich warunkach STABILNOŚĆ wymaga subtelnej RÓWNOWAGI pomiędzy KONFLIKTEM i CONSENSUSEM.

Brak tej równowagi manifestuje się przynajmniej na trzy sposoby:

1. następuje istotne ograniczenie demokracji poprzez:

uszczuplenie de iure lub de facto praw politycznych i obywatelskich

manipulacje wyborcze, które umożliwiają rządzącej elicie omijanie kontroli ze strony elektoratu.

2. konflikty w systemie demokratycznym mogą przekroczyć granice pokojowe rozstrzygania eskalacja przemocy

3. masowe rebelie lub próby zamachów stanu.

Kluczem do stabilności i trwałości systemów demokratycznych jest związanie się consensusu pomiędzy elitami, dotyczącego demokratycznych REGUŁ i WARTOŚCI demokratycznych instytucji.

GIOVENNI SARTORI stwierdził, że demokratyczna stabilność wymaga, aby:

elity postrzegały politykę jako „przetarg”

wynik polityki jako „wartość dodatnią”

TYPOLOGIA SYSTEMÓW DEMOKRATYCZNYCH:

A) demokracja skonsolidowana - system rządów, który spełnia wszystkie proceduralne kryteria demokracji, w których ponadto wszystkie znaczące polityczne grupy akceptują istniejące INSTYTUCJE polityczne i demokratyczne REGUŁY GRY.

typ idealny - zawsze bowiem istnieją pewne grupy dysydentów, którzy nie spełniają powyższych warunków, dlatego ważna jest:

„demokratyczna konsolidacja” - „proces adaptacji/utrwalania demokratycznych struktur i norm, które stają się akceptowane jako obowiązujące przez część lub całe społeczeństwo obywatelskie”

BOLIVAR LAMOUNIER - demokratyczna integracja jest procesem, dzięki której demokratyczne wzory zaczynają być cenione same w sobie.

demokratyzacja skonsolidowana może być postrzegana jako złożenie określonych cech elity i mas

wszystkie frakcje elity akceptują przyjęte reguły postępowania w polityce i zgodne są w ocenie wartości istniejących instytucji.

są one zintegrowane strukturalnie rozległą siecią formalnych i nieformalnych powiązań, które umożliwiają im wpływ na procesy decyzyjne, a przez to „pokojowe” zabezpieczanie własnych interesów.

ma miejsce masowe uczestnictwo w wyborach i innych zinstytucjonalizowanych procesach demokracji proceduralnej.

żaden segment społeczny nie jest arbitralnie pozbawiony możliwości mobilizacji politycznej mającej na celu wyrażenie niezadowolenia

korupcja polityczna ma minimalny zasięg

występowanie: Europa Zach, Ameryka Płn., Japonia, Australia i Nowa Zelandia.

B) demokracja nieskonsolidowana:

występują instytucje proceduralnej demokracji oraz

masowe w nich uczestnictwa, ale

brak jest rzeczywistego consensusu elit odnoście demokratycznego porządku w polityce,

a poszczególne frakcje elity nie mają do siebie zaufania i wystarczających wzajemnych kontaktów

zazwyczaj jest ona następstwem nagłego załamania się (lub obalenia) reżimu autorytarnego

występowanie: Republika Weimarska_{(1919 - 33)}, II Republika w Hiszpanii_{(1931 - 36}), Austria _{(pomiędzy wojnami światowymi}), Belgia, Grecja, Portugalia, Włochy _{(bezpośrednio po I wojnie światowej)}

C) stabilna demokracja ograniczona:

elity podzielają demokratyczny konsensus

elity strukturalnie zintegrowane

„oddolne” uczestnictwo polityczne ograniczone jest do grup lepiej sytuowanych

LUB

znaczącą część populacji stanowią pasywne warstwy chłopskie

wybory do parlamenty regularnie się odbywają

polityczna konkurencja

decyzje ciał desygnowanych przez elektorat są obowiązujące dla rządów.

władza wykonawcza przekazywana jest w sposób pokojowy pomiędzy frakcjami

politycznymi.

niepokoje społeczne utrzymywane są obowiązujące na umiarkowanym poziomie ,

ponieważ albo elity działają w tym kierunku, albo większa część populacji jest

zdezintegrowana i nie zaangażowana politycznie

występowanie: Wlk. Brytania, Szwecja (wiek XIX)

D) pseudodemokracja:

brak 2-óch cech charakterystycznych dla demokracji skonsolidowanej

przykład: reżimy jednopartyjne

wybory są przeprowadzane, lecz wiążą się z tak ograniczoną rywalizacją polityczną

i istnieje tak wielkie zastraszenie mas, że stanowią jedynie formalne potwierdzenie

politycznych preferencji panującej elity.

występowanie: „monarchie prezydenckie”, Afryka, Bliski Wschód i Azja, PRL.

STOPIEŃ WEWNĘTRZNEJ KONSOLIDACJI: _{(metody pomiaru)}

• ujawnia się on w czasie przygotowania i ratyfikacji konstytucji, która nadaje instytucjonalną formę nowej demokracji, proces ten pociąga:

liczne deklaracje przywódców elit i formalne głosowanie

głosowanie elektoratu (czasem)

• o braku konsolidacji świadczy:

• działalność partii antysystemowych, posiadających znaczące zaplecze wyborcze

• rebelie przeciwko systemowi władzy, które przy pomocy środków nadzwyczajnych zmierzają do radykalnych zmian politycznych.

ELITY I DEMOKRACJA

ELITY - zbiór jednostek, które dzięki swej strategicznej pozycji w kluczowych organizacjach społecznych są w stanie kształtować procesy decyzyjne regularnie i substancjalnie. Składają się one z jednostek o bardzo różnorodnych postawach wobec istniejącego porządku ekonomicznego, społecznego i politycznego.

• Wpływ elit „regularny” - punkt widzenia i przewidywane działania osób należących do elity są postrzegane prze inne wpływowe osoby jako istotne parametry określające treść ewentualnych decyzji i zmian w strukturze władzy. podejmuje ona działania tylko wtedy, gdy chodzi o jej interesy

PRZYKŁAD: głosujący obywatel

• Wpływ elit „substancjalny” - bez ich poparcia - lub sprzeciwu - rezultaty tego procesu w sprawach istotnych z punktu widzenia ich interesów byłyby inne.

PRZYKŁAD: zamachowiec

w systemach przechodzących demokratyczne przekształcenia frakcje elity znajdują się zarówno w strukturach AUTORYRATNYCH jak i w OPOZYCJI. W każdym jednak przypadku ruchy te winny być zorganizowane i kierowane przez przywódców o uznanym autorytecie.

ELITY dwa wymiary:

1. stopień strukturalny integracji - istnienie względnie intensywnych formalnych i nieformalnych powiązań komunikacyjnych oraz wzajemnych oddziaływań pomiędzy różnymi frakcjami elity

2. zakres porozumienia dotyczący wartości politycznych - względne porozumienie elit dotyczące REGUŁ i KODÓW (formalnych i nieformalnych) zachowań politycznych oraz prawomocnie istnienie INSTYTUCJI POLITYCZNYCH.

TYPY ELIT:

„elita sfragmentaryzowana”:

minimalny stopień strukturalnej integracji

niewielki zakres normatywnego consensusu.

sieć komunikacji i wzajemnych oddziaływań nie wiąże podziałów frakcyjnych

brak jest zgody co do reguł gry politycznej i wartości istniejącej instytucji.

definicja procesu politycznego jako „wojny”, gry o sumie zerowej.

nieograniczona, gwałtowna walka o dominacje

• konsekwencja jest niestabilność systemu politycznego

• niektóre frakcje nie posiadają zadawalających możliwości wpływu na rządy i wyrażania niezgody wobec istniejącego porządku politycznego postrzegają one istniejący system polityczny jako narzędzie realizacji interesów frakcji dominującej

„elita zintegrowana normatywnie”:

relatywnie wysoki stopień strukturalnej integracji i normatywnego consensusu

sieć powiązań komunikacyjnych i interakcji obejmuje wszystkie lub prawie wszystkie frakcje.

żadna frakcja nie dominuje - posiadanie możliwości przez wszystkich wpływanie na podejmowanie rządowych decyzji

polityka jako proces przetargu i gra o sumie dodatniej

zgodność w kwestii reguł i wartości istniejącej instytucji

consensus manifestowany jako „ograniczona konkurencja” - frakcje elity konkurując o poparcie mas starają się unikać szczególnie wybuchowych kwestii lub pomniejszać ich znaczenie oraz minimalizować koszty politycznych przegranych / instytucje polityczne opierają się na zasadzie politycznej reprezentacji wyborców

• systemy polityczne są stabilne i maja demokratyczny charakter

• zdecydowana większość ugrupowań politycznych nie ma powodów, aby dążyć do obalenia systemu

Konsensualnie zintegrowane elity współwystępują ze stabilnymi systemami rządów, które charakteryzują się różnymi wzorami politycznej reprezentacji.

To czy systemy wykazują cechy demokracji skonsolidowanej zależy od zasięgu consensusu i strukturalnej integracji elity.

Jeżeli obejmują one tylko zasadniczy rdzeń elity, system będzie wykazywał cechy demokracji relatywnie stabilnej, lecz ograniczonej.

elita zintegrowana ideologicznie:

strukturalna integracja i porozumienie dotyczące wartości wydają się niezwykle silne

powiązania komunikacyjne i wzajemne oddziaływania wiążą wszystkie podgrupy elit, są scentralizowane i kontrolowane przez dominującą frakcję, partię, ruch.

normatywny konsensus jest sztywny - zakłada publiczne image polityczny i ideologiczny jedności elity.

system rządów - stabilny - nie zdarzają się zbrojne przewroty, a władza wykon przekazywana jest na drodze pokojowej.

instytucje władzy - formalnie demokratyczne

brak konkurencji politycznej, opartej na walce o masowe poparcie elektoratu powoduje że kryteria demokracji proceduralnej nie są spełnione nawet w minimalnym stopniu przypadek elity totalitarnej

Wszystkie typy elit związane są z procesem formowania niepodległych państw narodowych, który łączył się zazwyczaj z eskalacją przemocy i wrogości w stosunkach pomiędzy elitami

Elity, które wyłoniły się w wyniku ukształtowania państw narodowych, wykazały niezwykłą żywotność, pomimo wielu zmian społecznych, ekonomicznych.

Większość tych elit była sfragmentaryzowana dominujący wzór rozwoju politycznego zakładał niestabilność struktur sprawowania władzy, związaną przeważnie z raptowna oscylacją pomiędzy autorytaryzmem a nietrwałą demokracja

Nastąpiła transformacja elit sfragmentaryzowanych w elity zintegrowane normatywnie.

POROZUMIENIE ELIT

nagła, świadoma zmiana wzajemnych relacji pomiędzy zwalczającymi się frakcjami na drodze wynegocjowanego kompromisu, który obejmuje kwestie najbardziej sporne.

Pociąga owo za sobą 2 konsekwencje:

ustalają się wzory otwartego, lecz pokojowego współzawodnictwa politycznego

porozumienie ułatwia wyłonienie się systemu demokracji zintegrowanej.

Dwie grupy czynników przyspieszają porozumienie elit:

poprzedzający porozumienie KONFLIKT, w wyniku którego wszystkie frakcje ponoszą wysokie straty. Sprawia to, iż elity pragną kompromisu _{wojna domowa w Anglii w 1640, fala przemocy w Kolumbii zapoczątkowana w 1948}

kryzys polityczny, który grozi wybuchem przemocy na dużą skalę. Punktem centralnym takowego jest najczęściej GŁOWA PAŃSTWA i jej powtarzające się błędy, nadużycia władzy, osobiste słabości _{Anglia - dążenia Jakuba II do ustanowienia katolickiego następcy, Szwecja - utrata Finlandii w 1808 r., Kryzys w Kolumbii i Wenezueli o podłożu ekonomicznym.}

Charakterystyczne cechy procesu porozumienia elit: _{(na przykładzie: Anglii, Szwecji, Wenezueli i Kolumbii)}

czas - osiągnięcie porozumienia musi nastąpić szybko, w przeciwnym razie może nie nastąpić wcale. Bardzo istotny jest proces przekształcania porozumienia inicjującego w stopniowe poszerzanie konsolidacji elit.

bezpośredniość i tajność negocjacji przywódców wiodących frakcji

spisanie formalnego dokumentu, który przekazuje treść wzajemnych ustępstw i gwarancji do wiadomości publicznej.

wiodąca rola doświadczonych liderów - „debiutanci” odgrywają tylko marginalną rolę.

duża niezależność w stosunku do swojego masowego zaplecza i ewentualnych presji stamtąd płynących. _{(element wykazujący strukturalne podobieństwo elit w uprzednio wymienionych państwach)}

umiejętność balansowania na granicy konsensusów ze swoimi przeciwnikami bez ryzyka własnego upadku politycznego.

Narodowe elity cieszyły się dużą niezależnością w stosunku do swojego masowego zaplecza i ewentualnych presji stamtąd płynących rekrutacja głównie z tradycyjnych oligarchii, frakcje oraz ich przywódcy mogli dochodzić do kompromisu bez oglądania się na konserwatywne postawy mas.

Brak pełnego uprzemysłowienia w połączeniu z pewnymi represjami wobec partii o innych masowych organizacji powodowały, że elity w Kolumbii i Wenezueli cieszyły się znaczącą autonomia w polityce.

POROZUMIENIE ELIT I DEMOKRATYCZNA INTEGRACJA.

• Z historycznego punktu widzenia ukształtowanie się stabilnych ograniczonych demokracji było bezpośrednio i prawie natychmiastowym rezultatem porozumienia elit. _{Anglia - 1688-89 - potwierdzona wiodąca rola instytucji parlamentarnych i partyjnej rywalizacji}

• Porozumienie elit, z historycznego pkt widzenia stabilizuje środowisko polityczne i reguluje konflikty pomiędzy rywalizującymi elitami, lecz w bezpośredni sposób nie prowadzi do rozwoju systemów w pełni demokratycznych.

• Pomiędzy aktem porozumienia elit a ukształtowaniem się demokracji zintegrowanej pośredniczyć mogą dwie zmienne:

masowa mobilizacja

żądanie uczestnictwa politycznego

• Jeżeli porozumienie elit poprzedza proces industrializacji i modernizacji określonego społeczeństwa, to sposób w jaki zaktywizowane masy włączone są do polityki odgrywa zasadniczą rolę.

• Przykład Anglii i Szwecji pokazuje, że konsensualnie zintegrowane elity mogą stopniowo kooptować nowe frakcje, które wyłaniają się z masowych partii i ruchów spółczesnych, zrodzonych przez uprzemysłowienie i modernizację kooptacja nowych grup wraz z rozszerzaniem praw wyborczych

• w miarę jak rozwój społeczny uaktywnia politycznie nowe grupy musza być one obejmowane porozumieniem i akceptowane jako pełnoprawni uczestnicy demokratycznego procesu politycznego.

demokracja

Koncepcja skonsolidowana

nowych grup

stabilna

Porozumienie elit demokracja

ograniczona

dem nieskonsolidowana

wykluczenie

nowych grup

pseudodemokracja

MOŻLIWE ŚCIEŻKI ROZWOJU W SYTUACJI, GDY POROZUMIENIE ELIT POPRZEDZA MODERNIZACJĘ

Większość krajów przekroczyła próg modernizacji konieczny do rozwoju masowego uczestnictwa w polityce, jednak pomimo to dezintegracja elit i niestabilność polityczna krajów rozwijających się czyni problem porozumienia elit ważniejszym niż kiedykolwiek.

MOŻLIWE ŚCIEŻKI ROZWOJU W SYTUACJI, GDY POROZUMIENIE ELIT MA MIEJSCE W TRAKCIE PRZEKSZTAŁCANIA SIĘ REŻIMÓW AUTORYTARNYCH W DEMOKRATYCZNE dotyczy to społeczeństw, które osiągnęły relatywnie wysoki poziom politycznej mobilizacji

porozumienie elit

(demokratyzacja w stabilizacja i instytucjonalizacja demokracja skonsolidowana

skali masowej)

demokracja nieskonsolidowana

brak porozumienia elit

(kontynuacja masowej polaryzacja elit i mas pseudodemokracja

mobilizacji)

powrót do autorytaryzmu

Masowa aktywizacja polityczna towarzyszy zazwyczaj załamaniem reżimów autorytarnych.

Rebelia pociąga zwykle samonapędzający się cykl wystąpień mas i reakcji państwa zaostrzenie antagonizmów i dalsza polaryzacja polityczna

Porozumienie elit służy stabilizacji środowiska politycznego poprzez ustanowienie proceduralnego consensusu, zinstytucjonalizowanych norm rozstrzygania konfliktów do wzorów podtrzymujących kontakty miedzy frakcjami frakcje elity demobilizują swoich zwolenników, redukując tym samym niebezpieczeństwo starć miedzy nimi.

ZBLIŻENIE ELIT

- są one inicjowane w nieskonsolidowanych demokracjach wówczas, kiedy ścierające się frakcje sfragmentaryzowanej elity, dochodzą do wniosków, ze formułując szeroka koalicję wyborcza mogą zmobilizować znaczącą większość elektoratu, wygrać kolejne wybory i poprzez dominujący wpływ na politykę rządu zabezpieczyć swe interesy

Drugi typ przeobrażeń, które prowadzą do integracji konsensualnej zbliżenie elit

Imperatywem zbliżenia elit jest wyrzeczenie się antysystemowych nastawień i przystąpienie do wyborczej rywalizacji jako całkowicie lojalne ugrupowanie.

W nowoczesnych społeczeństwach zbliżenie elit zakłada , ze walka o poparcie wyborców wymaga odstąpienia od pozycji skrajnych pod względem ideologicznym i politycznym prowadzi do wewnętrznej polaryzacji elity wzmacnia się stabilność systemu rządów. _{(zbliżenie socjalistycznych i nie elit w Norwegii i Danii w latach 30 XX wieku)}

Co sprzyja demokratycznemu zbliżeniu elit?

• osiągniecie relatywnie wysokiego poziomu rozwoju dobrobyt ekonomiczny musi być na tyle powszechny, aby większość elektoratu była skłonna poprzeć istniejący porządek polityczny.

UWAGI KONCOWE

Związki miedzy demokratyczna konsolidacja elit i stabilnością systemów sprawowania władzy - demokratyczna konsolidacja sprzyja długotrwałej stabilizacji z kilku powodów:

• w nowo powstałych demokracjach uznanie prawomocności demokratycznych instytucji i przestrzeganie demokratycznych procedur w znacznym stopniu zapobiega łamaniu praw opozycji przez rządzące ugrupowanie rządzące elity podzielają demokratyczny consensus sprzyja to ograniczeniu nadużyć władzy

• demokratyczna konsolidacja wzmacnia stabilność poprzez redukcje intensywności wyrażania konfliktów i nadanie im pokojowego kształtu

• normatywny consensus redukuje niepewność związaną z postępowaniem w sferze polityki rutynizacja procedur wykluczających przemoc i opierających się na poszanowaniu praw stron

• akceptacja demokratycznych reguł redukuje strach i wzajemne podejrzenie

• ugrupowaniom którym się nie powiodło nie obawiają się oddać władzy, ponieważ maja pewność, ze nic nie stoi na przeszkodzie ich zwycięstwu w przyszłości

• powszechne uznanie prawomocności demokratycznych instytucji zwiększa w nowo powstałych demokracjach prawdopodobieństwo, ze skonfliktowane strony wybiorą instytucje demokratycznej reprezentacji, a nie kanały pozaparlamentarne - jako arenę rozgrywania konfliktów

• w demokracjach nieskonsolidowanych wpływowe frakcje elity odmawiając uznania prawomocności istniejącego reżimu starają się go obalić

• niewielu polityków jest skłonnych postawić na demokratyczne instytucje nielegalne i antydemokratyczne sposoby poprawy swej politycznej pozycji

• walka o władzę nacechowana jest nieufnością i wzajemna podejrzliwością

• dopóki ulica jest miejscem „dialogu” pomiędzy rządem a opozycją istnieje niebezpieczeństwo uruchomienia samowzmacniającego się cyklu protestów i następujących po nich represji, który polaryzuje społeczeństwo i wywołuje eskalacje przemocy

• przyczyna gwałtownie zmniejszających się szans przetrwania istniejącego reżimu

Demokratyczna konsolidacja i normatywna integracja elity w dużym stopniu przyczyniają się do stabilizacji porządku demokratycznego.

Stabilna demokracja ograniczona może zapoczątkować stopniowe rozszerzanie się praw wyborczych i zasięgu integracji elity.

M. Burton, R. Gunther, J. Higle - „Elity a rozwój demokracji” Justyna Abdank - Kozubska gr. A

6

Teoria polityki - ćwiczenia 15

Nacisk elit i mas na zmianę systemu władzy (upadek systemu autorytatywnego)

---