Historia administracji, wykład 20.04.2011
POLSKIE INSTYTUCJE W CZASIE I WOJNY ŚWIATOWEJ
Pierwszym powołanym organem jest tymczasowa rada stanu (grudzień 1916). Na podstawie rozporządzenia dwóch generał gubernatorów.
Bardziej reprezentowana jest część z gubernatorstwa warszawskiego (15), z lubelskiego 10. Byli nominowani, żadnych wyborów ani nic takiego.
Kompetencje
Prace projektodawcze i opiniodawcze przy tworzeniu urządzeń przyszłego Królestwa Polskiego.
Tworzenie samej administracji.
Wnioski i opinie dotyczące spraw krajowych.
Tworzenie polskich sił zbrojnych.
Miała prawo wydawania postanowień w zakresie żywienia gospodarczego (działania w sferze gospodarczej walczące ze skutkami wojny). Likwidacja szkód wojennych (były nawet przeznaczone na to środki, którymi mogła dysponować).
Uchwały przez nią podejmowane nie były od razu wykonywane. Organ nie jest samodzielny. Powinna być zawsze zatwierdzona przez zarządy okupacyjne.
Prowadząc działalność zaczyna również wysuwać żądania mające na celu rozszerzenie jej kompetencji i przejmowanie jak najwięcej uprawnień przez struktury polskie, np.
żądanie natychmiastowego przekazania spraw oświaty i sądownictwa stronie polskiej.
Wystąpiła również o to, by znieść strefę demarkacyjną pomiędzy generałgubernatorstwami.
Postulat by cała administracja była polska.
Postulat aby państwo polskie było podmiotem samodzielnym.
Żeby miało swobodę nawiązywania stosunków dyplomatycznych ze sprzymierzeńcami i państwami neutralnymi.
Żądanie powołania regenta za zgodą tymczasowej rady stanu.
Żądanie żeby stworzyć rząd.
Projekt utworzenia rady regencyjnej.
Działała do sierpnia 1917, podała się do dymisji. Skład osobowy tymczasowej rady stanu wyznaczył tzw. komisję przejściową. W `16, `17 roku pojawia się problem - skoro są żądania administracji polskiej, to musimy mieć kadry, a kadr nie ma. Szkolenia kadr przyszłej administracji. Kursy urzędnicze, które pozwalały obejmować nowe stanowiska.
Na przełomie września i października '17 przekazane stronie polskiej oświata i sądownictwo.
Następnym krokiem jest utworzenie rady regencyjnej. 12 września `17 reskrypt o utworzeniu rady regencyjnej 3-osobowej podpisany przez obu okupantów.
Rada regencyjna
Ma sprawować najwyższą władzę państwową do czasu wyboru króla (to ma być monarchia). To 3-osobowy organ:
Arcybiskup warszawski,
prezydent Warszawy
ziemianin Ostrowski, który był przedstawicielem rosyjskiej rady państwa.
Jednym z pierwszych istotnych aktów wydanych przez radę był dekret z 3 stycznia 1918 roku o tymczasowej organizacji władz naczelnych w królestwie polskim. Rada regencyjna jest władzą zwierzchnią i będzie wydawała akty prawne, które będą różnego charakteru i będą miały różne nazwy. Między innymi będzie wydawała dekrety i reskrypty. Sprawy ogólne będą regulowane dekretami, a sprawy szczegółowe będą zastrzeżone do regulacji reskryptami. Przewidziano również pojawienie się nowego organu - będzie jeszcze rada stanu. Wszelkie ustawy będą wydawane według przepisów o radzie stanu.
Ważność aktów prawnych:
Dekrety i reskrypty musza być podpisane przez członków rady regencyjnej (co najmniej dwóch, ale zasadą było, że wszyscy) i prezydenta ministrów (premier).
Rada regencyjna sprawuje swoją władzę za pośrednictwem premiera i ministrów.
Premier
jest naczelnikiem rządu, kieruje jego pracami.
Reprezentuje rząd na zewnątrz (kontakty z władzami poszczególnych generałgubernatorstw, Wiedniem itd.) i wewnątrz.
Kontrasygnuje wszelkie akty prawne rady regencyjnej.
Ogłasza te akty prawne.
Czuwa nad wykonywaniem tych aktów.
Jako szef rządu premier
zwołuje posiedzenia rady ministrów,
przewodniczy (jego głos jest głosem decydującym),
czuwa nad działalnością poszczególnych ministerstw.
Składa sprawozdanie radzi regencyjnej z działalności rządu.
Jego obowiązkiem jest również wskazanie kandydatów na poszczególnych ministrów. Kandydatury są przedstawiane radzie regencyjnej.
On ma być kierownikiem prac rządu, który będzie przygotowywał ustawę o radzie stanu.
Rada ministrów.
Składa się z wszystkich ministrów, jest rządem. Zwoływana jest przez premiera lub wicepremiera lub na żądanie któregokolwiek z ministrów. Żądanie pojedynczego ministra nie będzie skutkowało, że zostanie obligatoryjnie zwołane, ale jeśli wystąpi trzech, to premier już musi zwołać posiedzenie rady ministrów. Wymagana była większość ministrów. Przewidywano, że będzie ich 8. W czasie debaty decyduje zwykła większość głosów. W razie remisu decyduje przewodniczący premier lub wicepremier.
Rada ministrów ma dyskutować wszelkie projekty przygotowywane przez premiera i poszczególnych ministrów. Mogą być przyjęte przez radę ministrów, potem będą przedkładane radzie regencyjnej.
Przygotowywanie rozporządzeń wykonawczych do dekretów rady regencyjnej. Również są tworzone regulaminy pracy poszczególnych ministerstw. Program działań rządu też jest przygotowywany przez radę ministrów.
Przy premierze działa departament spraw politycznych. Załatwiać ma wszystkie sprawy ogólno polityczne.
Również przy premierze ma działać komisja wojskowa.
Takoż przy premierze działa komisja urzędnicza państwa polskiego.
Dekret zapowiada od razu, że będzie wydawana przez premiera gazeta rządowa. Będzie zamieszczać m. in. Uchwalane akty prawne, ministrowie będą mogli wydawać własne resortowe dzienniki praw (może to robić minister sprawiedliwości, oczywiście też nie ma swobody, dziennik praw będzie musiał być zatwierdzany przez radę regencyjną). Dzienniki resortowe mogą również zawierać akty wydawane przez całą radę ministrów.
8 ministerstw:
Rolnictwa
Ministerstwo handlu i przemysłu
Opieki społecznej i ochrony pracy
Aprowizacji
(oj tam oj tam)
Rada regencyjna mianuje wszystkich wyższych urzędników. Średniego szczebla właściwy minister lub naczelnik sekcji.
Rada stanu
Była zapowiedziana, w miesiąc później mamy dekret rady regencyjnej o radzie stanu.
To druga instytucja polska.
Siedzibą rady stanu jest Warszawa. Składa się ze 110 członków.
Wchodzą
wiryliści: (wiryliści - dobre pytanie egzaminacyjne) - wyżsi duchowni (najstarszy wiekiem rabin Warszawy itd.), rektorzy szkół wyższych (UW i PW), pierwszy prezes sądu najwyższego
43 członków mianowanych przez rade regencyjną na wniosek premiera.
55 pochodzących z wyborów. Wybierają rady miejskie i sejmiki powiatowe. Wybrany może być obywatel Polski płci męskiej, mieszkający w jednym z generałgubernatorstw, który ukończył 30 rok życia, musi biegle czytać i pisać po polsku. Nie może być pozbawiony prawa wybierania do sejmiku i brania udziału w sejmikach.
Zwoływanie, otwieranie, odraczanie, zamykanie posiedzeń i rozwiązanie rady stanu należy do rady regencyjnej. Gdy rozwiąże musi w ciągu 2 miesięcy zarządzić nowe wybory.
Kompetencje
Współdziałanie w ustawodawstwie. Zwraca się uwagę, że ma przygotować ustawy konstytucyjne (które stworzą ustrój państwa). Budżet dla administracji publicznej (tej przekazanej Polakom). Kontrolowanie rządu.
Zebrała się tylko na 14 posiedzeniach. Nie realizowała zwłaszcza kompetencji związanej z tworzeniem prawa.
Rządy w okresie rady regencyjnej:
Rząd Kucharzewskiego. Składa się z 8 resortów. Działały realnie 2 resorty:
Sprawiedliwości. Minister Stanisław Bukowski zaczął tworzyć siec sądów - “sądy królewsko-polskie”: sąd najwyższe, apelacyjne, okręgowe, sądy pokoju. Jednocześnie miał nadzór administracyjny.
Oświaty. 20 września 1917 wprowadzony powszechny obowiązek szkolny. 5 okręgów szkolnych.
Pozostała szóstka resortów zajmuje się sprawami teoretycznymi - projekty, obsadzanie stanowisk, bo nie mają realnych kompetencji. To prace przygotowawcze.
Podał się do dymisji po podpisaniu traktatu brzeskiego.
Rząd Steczkowskiego. Zmienia się tyle, że zostały przekazane Polakom drobne sprawy jak służba weterynaryjna, kwestie kontroli miar i wag, inspekcja przemysłowa.
Rząd Świerzyńskiego. Pojawiają się sprawy zagraniczne i sprawy wojskowe.
Powstawały komitety obywatelskie. Ich zadaniem było przede wszystkim zapewnienie spokoju, porządku i bezpieczeństwa.
11 czerwca 1918 roku pojawiły się tymczasowe przepisy służbowe dla urzędników państwowych. Stosunek prawny urzędnika do państwa jest więzią publiczno-prawną, a więc żadna umowa, żądanie urzędnika nie może wpłynąć na ustanowienie, zmianę czy zawieszenie, bo jest to regulowane przez przepisy ustaw i zarządzenia władz. Urzędnik jest organem rządu i powinien się z rządem solidaryzować (bez względu na swoje poglądy realizuje zadania rządu). Urzędnikiem mógł zostać każdy Polak bez względu na dotychczasową przynależność państwową.
Kandydat na urzędnika:
ukończony 18 rok życia (pełnoletniość),
należyte uzdolnienia, zdolność prawna, zdolność do czynności prawnych,
moralność charakteru (sprawy nietoczącego się postępowanie, niebranie udziału w związkach stowarzyszeń nielegalnych).
Kto nie może być przyjęty? Kobieta zamężna, jeśli mąż złoży protest. Mogą być przyjmowani niepełnoletni, ale zgoda opiekuna musi być. Nie mogą się ubiegać również te osoby, które zostały zwolnione dyscyplinarnie przed upływem roku od momentu gdy się to orzeczenie uprawomocniło, a później wymagana jest zgoda rady ministrów. Do tego samego urzędu nie mogą być przyjmowani najbliżsi krewni, powinowaci. Przełożony jednostki ma się przekonać osobiście o kwalifikacjach.
Trzeba było złożyć:
Życiorys
Wykazanie świadectw i referencji
Nominacja jest podstawą tego stosunku publiczno-prawnego. Po uzyskaniu nominacji trzeba złożyć przysięgę. Potem instalacja - wprowadzenie w zakres obowiązków.
Obowiązki urzędnika:
Wierność i posłuszeństwo głowie państwa (rada regencyjna).
Ma przestrzegać konstytucji (której jeszcze nie ma)
Posłuszeństwo służbowe przełożonym. Jeśli polecenie kolidowałoby z sumieniem trzeba zwrócić się do wyższych przełożonych lub w razie konieczności nawet do władzy najwyższej (regencyjnej).
Powinien się solidaryzować z zarządzeniami władz i nawet jeśli ma odmienne poglądy musi się powstrzymać od krytyki ujemnej (konstruktywnej nie). Jeśli zawiesi swój urząd i wejdzie do rady stanu itd. to może krytykę ujemną zgłaszać. Tajemnica służbowa, nie może upowszechniać informacje w niej się mieszczące.
Obowiązkiem urzędnika jest poinformowanie władz o tym, że zawarł związek małżeński i dołączyć do swoich dokumentów akt ślubu.
Zajęcia dodatkowe są dopuszczalne w godzinach pozabiurowych, ale na polecenie zwierzchnika musi zrezygnować z dodatkowej pracy zarobkowej.
Prawa urzędników:
Urzędnik po przepracowaniu 5 lat staje się urzędnikiem nieusuwalnym. To znaczy, że nie może być wydalony ze służby ani złożony z tego urzędu. Może tylko i wyłącznie na mocy orzeczenia dyscyplinarnego lub wyroku sądowego.
Urzędnik korzysta ze szczególnej ochrony prawnej, zwłaszcza z prawa karnego (wyższy wymiar kary dla szkodzących urzędnikom).
Urzędnik ma prawo i obowiązek noszenia munduru (choć oczywiście nie wszyscy).
Prawo do urlopu. Są urlopy typowe - wypoczynkowe. Ich rozmiar był uzależniony od stanowiska. Urzędnicy niżsi 4 tygodnie, wyżsi 6 tygodni. Oprócz wypoczynkowego były również możliwe inne urlopy, przede wszystkim urlop okolicznościowy. Ten urlop może przekraczać nawet 3 miesiące. Ale zasadą jest, że taka osoba nie uzyska pensji ani dodatków związanych ze stanowiskiem (staje się urlopem bezpłatnym).
Prawo do wynagrodzenia. Pensja jest uzależniona od stanowiska. Kategorii płac było 11. Rozpiętość bardzo duża. Urzędnik najniższy 2400 marek polskich do 30000 marek w pierwszej kategorii.
Prawo do awansu. Zasadą jest awans o jedną kategorię płac, ale oczywiście były wyjątki. Jeżeli mimo wypełniania należytego obowiązków urzędnik nie awansuje, wtedy uzyskuje dodatek do dotychczasowego wynagrodzenia (niższy niż zaszeregowanie wynikające z zajęcia wyższego stanowiska). Awans może być uzależniony od zdania egzaminu. Generalnie nominacja nie jest związana ze zdawaniem jakichkolwiek egzaminów, ale w systemie awansowym można wprowadzać egzaminy służbowe.
Urzędnik może być powołany do służby wojskowej. Nie wygasają przez to jego prawa urzędowe.
Prawo do emerytury.
Prawo do renty dla wdowy i sieroty po śmierci urzędnika. Do momentu wydania aktu prawnego rada regencyjna będzie przyznawała takie świadczenia w każdym przypadku, potem będzie to uregulowane. Po śmierci otrzymują jeszcze 3-miesięczne wynagrodzenie urzędnika.
Odpowiedzialność urzędników.
Dyscyplinarna. Kary dyscyplinarne:
upomnienia,
grzywna do 100 marek,
odmówienie urlopu,
wstrzymanie awansu,
przeniesienie do innej miejscowości,
przeniesienie na urząd niższej kategorii płacowej,
zwolnienie z urzędu,
wydalenie ze służby.
W każdym przypadku cięższych przewinień sprawami zajmuje się komisja dyscyplinarna (wyżej wymienione kary). Można było się odwołać w ciągu 14 dni. Od orzeczenia komisji odwoławczej już nie można się odwołać.
Jeżeli przeciwko urzędnikowi toczy się postępowanie karne jest zawieszony w urzędowaniu i dostaje ½ wynagrodzenia.
Wszystkim urzędnikom przysługiwały jeszcze dodatki ekonomiczne. Zależały od wielkości miasta. W dużych miastach najwyższe urzędy mogły dostawać nawet 12 tys. marek dodatku (przy pensji 20 tys.).
W momencie ustanowienia tych przepisów najniższa płaca to 2 400 marek, jeśli nie był awansowany mógł dostać jeszcze 300 marek.
Chleb - 3 marki, 1kg cukru 80 marek ()
Generał dywizji 80 mln marek